Skip to main content

Full text of "A. C. Celsi De re medica libri octo"

See other formats 


* 


Boston 

Medical  Library 

association, 

19    BOYLSTON    PLACE, 


?% 


* 


WB 


1         ^-f/ 


A.  C.  CELSI 


DE  RE  MEDICA 


LIBRI  OCTO. 


EX  TYPIS   FIRMINI   DIDOT, 

IN    VIA    DICTA    JACOB,    N°<   24- 


A-   C.  CELSI 

DE  RE  MEDICA 

LIBRI    OCTO. 
EDITIO  NOVA, 


CUB.ANTIBUS 


P.    FOUQUIER    IW    SAE.    PAR.     FACULTATE     I>ROFESSOKE 
ET    F.    S.    BaTIER.    D.    M.    P. 


PARISIIS, 

APUD  J.  P>.  BAILLIEBE,  BIBLIOPOLAM 

1W    ViA   DICTA    DE    i/eCOLE    DE    MEDECliNE,    N°     l4« 

MDCCCXXIir. 


PRiEFATIO  EDITORUM. 


J amdudum  ab  omnibus  medicis  suo  pretio 
aestimata  sunt  A.  C.  Celsi  opera;  quae,  quanti 
sint  nominis  ex  eo  facile  patet,  quod  plurimis 
hactenus  editionibus  typis  mandata  sint.  Ita- 
que  in  nostro  auctore  sermonis  elegantiam , 
doctrinae  varietatem  simul  et  hippocraticam 
praeceptorum  prudentiam,  laudare  superva- 
caneum  est,  sed  de  hac  quam  lectori  offeri- 
mus  editione  breve  aliquid  monendum. 

Insudaverunt  primi  editores  et  prsesertim 
Leon  Targa,  ut  manuscriptorum  codicum, 
editionumque  variarum  sedula  et  indefessa 
collatione ,  nobis  mandarent  accuratissime 
emendatum  opus  :  his  tamen  laboribus  quam- 
libet  immensis  aliquid  addere  licuit,  constan- 
temque  dedimus  operam,  uthancce  nostram, 
plerisque  potiorem,  optimis  sequam,  editio- 
nem  praestaremus. 

Quod  ad  propria  auctoris  vocabula  spectat, 
Targam  ut  pote  emendatissimun  fere  sem- 
per    secuti    sumus,    sed    in  interpunctionc 

i. 


6.  PRjEFATIG  editorum. 

doctoris  Pariset  editionem  anteponere  con- 
sultius  visum  est  :  hunc  autem  imitandum 
minime  censuimus,  cum  verba  non  solum 
mutare,  addere,  subtrahere,  sed  integros 
etiam  paragraphos  transponere,  editori  fas 
esse  non  dubitavit. 

In  numerosa  capita  et  sectiones  opus  dis- 
pertire,  et  singulo  libro  argumentum,  sicut 
in  quibusdam  editionibus  praefigere,  in  hac 
nequaquam  utile  fuit,  cum  in  fine  index  re- 
periatur  ex  ordine  litterarum  quam  latissime 
explicitus. 


b,».'»/».  %/%>■»  %v%^%^^%/»*%.'»^%/%^ »•%,'».  ».^-»> %.-%•»,  %,-%•%,  %**%/»,  %/%^l  %•%•%,! 

A.  CORNELII  CELSI 

DE  RE  MEDICA 
LIBER    PRIMUS. 


Ut  alimenta  sanis  corporibus  agricultura,  sic  sani- 
tatem  aegris  medicina  promittit.  Hsec  quidem  nusquam 
non  est;  siquidem  etiam  imperitissimse  gentes  herbas, 
aliaque  prompta  inauxilium  vulnerummorborumque, 
noverunt.  Yerum  tamen  apud  Graecos  aliquanto  magis 
quam  in  caeteris  nationibus,  exculta  est :  ac  ne  apud  hos 
quidem  a  prima  origine,  sed  paucis  ante  nos  seculis;  ut 
pote  quum  vetustissimus  auctor  jEsculapius  celebretur : 
qui,  quoniam  adhuc  rudem  et  vulgarem  hanc  scientiam 
paulo  subtilius  excoluit,  in  deorum  numerum  receptus 
est.  Hujus  deinde  duo  filii,  Podalirius  et  Machaon, 
bello  Trojano  ducem  Agamemnonem  secuti,  non  me- 
diocrem  opem  commilitonibus  suis  attulerunt  :  quos 
tamen  Homerus  non  in  pestilentia,  neque  in  variis  ge- 
neribus  morborum  aliquid  attulisse  auxilii ,  sed  vulne- 
ribus  tantummodo,  ferro  et  medicamentis ,  mederi  so- 
litos  esse  proposuit.  Ex  quo  apparet,has  partes  medicinaB 
solas  ab  his  esse  tentatas,  easque  esse  vetustissimas.  Eo- 
dem  quoque  auctore  disci  potest ,  morbos  tiim  ad  iram 
deorum  immortalium  relatos  esse;  et  ab  iisdem  opem 
posci  solitam :  verique  simile  est,  inter  non  multa  auxilia 
adversas  valetudinis,  plerumque  tamen  earn  bonam  con- 
tigisse  ob  bonos  mores ,  quos  neque  desidia  neque  luxu- 
ria  vitiarant :  siquidem  heec  duo  corpora  priiis  in  Graecia, 


8  A  CORNELII  CELSI 

deinde  apud  nos ,  afflixerunt.  Ideoque  multiplex  kta  me- 
dicina,  neque  olim,  neque  apud  alias  gentes  necessaria, 
\ix  aliquot  ex  nobis  ad  senectutis  principia  perducit. 

Ergo  etiam  post  eos  de  quibus  retuli,  nonnulli  clari 
viri  medicinam  exercuerunt ,  donec  majore  studio  litte- 
rarum  disciplina  agitari  coepit;  quae  ut  animo  prsecipue 
omnium  necessaria,  sic  corpori  inimiea  est.  Primoque 
medendi  scientia  sapientiae  pars  habebatur ,  ut  et  mor- 
borum  curatio,  et  rerum  naturce  contemplatio  sub  iisdem 
auctoribus  nata  sit :  scilicet  bis  hanc  maxime  requiren- 
tibus,  qui  corporum  sanorum  robora,  inquieta  cogita- 
tione  nocturnaque  vigilia,  minuerant.  Ideoque  multos 
ex  sapientia?  professoribus  peritos  ejus  fuisse  accepimus: 
clarissimos  vero  ex  his  Pythagoram ,  et  Empedoclem ,  et 
Democritum.  Hujus  autem,  ut  quidam  crediderunt, 
discipulus  Hippocrates  Cous  :  primus  quidem  ex  om- 
nibus  memoria  dignis  ab  studio  sapientiae  disciplinam 
hanc  separavit,  vir  et  arte  et  facundia  insignis.  Post 
quem  Diocles  Carystius,  deinde  Praxagoras  et  Chrisip- 
pus,  tum  Herophilus  et  Erasistratus ,  sic  artemhanc  exer- 
cuerunt,  ut  etiam  in  diversas  curandi  vias  processerint. 

Iisdem  lemporibus  in  tres  partes  medicina  diducta 
est;  ut  una  esset  qure  victu,altera  quae  medicamentis , 
tertia  quae  manu  mederetur.  Primam  ^iatryiTDtviv,  se- 
cundam  ipapp.a^cUTi)CYiv  ,  tertiam  ^&ipoupyucyiv,  Graeci 
nominaverunt.  Ejus  autem  qua:  victu  morbos  curat, 
longe  clarissimi  auctores  etiam  altius  qusedam  agitare 
conati,  rerum  quoque  naturae  sibi  cognitionem  vindi- 
caverunt,  tanquam  sine  ea  trunca  et  debilis  medicina 
esset.  Post  quos  Serapion  primus  omniun,  nihil  hanc 
rationalem  disciplinam  pertinere  ad  medicinam  pro- 
fessus,  in  usu  tantum  et  experimentis  eam  posuit.  Quem 
Apollonius  et  Glaucias,  et  aliquanto  post  Heraclides 
Tarentinus,  et  alii  quoque  non  mediocres  viri  secuti, 


LIBER  I.  PR^FATIO.  9 

exipsaprofessioneseE(A7reipuou?  appellaverimt.  Sicin 
duas  partes  ea  quoque  quae  victu  curat ,  medicina  divisa 
est :  aliis  rationalem  artem,  aliis  usum  tantum  sibi  vin- 
dicantibus :  nullo  vero  quiequam ,  post  eos  qui  supra 
comprehensi  sunt,  agitante,  nisi  quod  acceperat:  donee 
Asclepiades  medendi  rationem  ex  magna  parte  mutavit : 
ex  cujus  successoribus  Themison  nuper  ipse  quoque 
quaedam  in  senectute  deflexit.  Et  per  hos  quidem  maxi- 
me  viros  salutaris  ista  nobis  professio  increvit. 

Quoniam  autem  ex  tribus  medicinae  partibus,  ut 
difficillima,  sic  etiam  clarissima  est  ea  quae  morbis  me- 
detur,  ante  omnia  de  hac  dicendum  est.  Etquia  prima 
in  ea  dissensio  est,  quod  alii  sibi  experimentorum  tan- 
tummodo  notitiam  necessariam  essecontendunt;  alii,  nisi 
corpornm  rerumque  naturalium  ratione  comperta ,  non 
satis  potentem  usum  esse  proponunt;  indicandum  est, 
quae  maxime  ex  utraque  parte  dicantur,  quo  facilius  nos- 
tra  quoque  opinio  interponi  possit. 

Igitur  hi  qui  rationalem  medicinam  profitentur ,  hasc 
necessaria  esse  proponunt;  abditarum  et  morbos  con- 
tinentium  causarum  notitiam ,  deinde  evidentium ,  post 
haac  etiam  naturalium  actionum ,  novissime  partium  in- 
teriorum. 

Abditas  causas  vocant  in  quibus  requiritur,  ex  qui- 
bus  principiis  nostra  corpora  sint,  quid  secundam ,  quid 
adversam  valetudinem  faciat.  Neque  enim  credunt  posse 
eum  scire,  quomodo  morbos  curare  conveniat,  qui  unde 
hi  sint  ignoret :  neque  esse  dubium  quin  alia  curatione 
opussit,  si  ex  quatuor  principiis  vel  superans  aliquid  vel 
deficiens  adversam  valetudinem  creat,  ut  quidam  ex  sa- 
pientiaeprofessoribusdixerunt;  alia,  siinhumidis  omne 
vitium  est,  ut  Herophilo  visum  est;  alia,  si  in  spiritu ,  ut 
Hippocrati;  alia,  si  sanguis  in  eas  venas  quae  spiritui 
accommodataj  sunt,  transfunditur,  ct  inflammationem 


io  A  CORNELH  CELSI 

quam  ^XsyfjLOv^v  nominant,  excitat,  eaque  inflammatio 
talem  motum  efficitqualis  in  febre  est,ut  Erasistrato 
placuit;  alia ,  si  manantia  corpuscula  per  invisibilia  fora- 
mina  subsistendo  iter  claudunl,  utAsclepiades  contendit : 
eum  vero  recte  curaturum,  quem  prima  origo  causae 
non  fefellerit.  Neque  vero  inficiantur  experimenta  quo- 
que  esse  necessaria,  sed  ne  ad  haec  quidem  aditum  fieri 
potuisse,  nisi  ab  aliqua  ratione,  contendunt:  non  enim 
quidlibet  antiquiores  viros  segris  inculcasse,  sed  cogi- 
tasse  quid  maxime  conveniret;  et  id  usu  explorasse, 
ad  quod  ante  conjectura  aliqua  duxisset :  neque  inter- 
esse  an  initio  pleraque  explorata  sint,  si  a  consilio 
tamen  coeperunt;  et  id  quidem  in  multis  ita  se  habere: 
saepe  vero  etiam  nova  incidere  genera  morborum,  in 
quibus  nihil  adhuc  usus  ostenderit;  ut  ideo  necessarium 
sit  animadvertere,  unde  ea  coeperint;  sine  quo  nemo 
mortalium  reperire  possit  cur  hoc  quam  illo  potius  uta- 
tur.  Et  ob  hoec  quidem  in  obscuro  positas  causas  perse- 
quuntur. 

Evidentes  vero  has  appellant,  in  quibus  quaerunt, 
initium  morbi  calor  atlulerit  an  frigus,  fames  an  sa- 
tietas ,  et  quae  similia  sunt :  occursurum  enim  citius  du- 
cunt  eum  qui  originem  non  ignorarit. 

Naturales  vero  corporis  actiones  appellant,  per  quas 
spiritum  trahimus  et  emittimus,  cibum  potionemque 
assumimus  et  concoquimus ,  itemque  per  quas  eadem 
haec  in  omnes  membrorum  partes  digeruntur.  Tum 
requirunt  etiam ,  quare  venae  nostrae  modo  submittant 
sese ,  modo  attollant :  quae  ratio  somni,  quae  vigiliae  sit : 
sine  quorum  notitia  neminem  putant  vel  occurrere, 
vel  mederi  morbis  inter  haec  nascentibus,  posse.  Ex 
quibus  quia  quam  maxime  pertinere  ad  rem  concoctio 
videtur,  huic  potissimum  insistunt,  et  duce  alii  Era- 
sistrato,  atteri  cibum  in  ventre  contendunt;  alii,  Plisto- 


LIBER  I.  PILEFATIO.  it 

nico  Praxagorae  discipulo , putrescere  :  alii  credunt  Hip- 
pocrati  per  calorem  cibos  concoqui  :  acceduntque 
Asclepiadis  aercmli,  qui  omnia  ista  vana  et  supervacua 
esse  proponunt :  nihil  enim  concoqui,  sed  crudam  ma- 
teriam,  sicut  assumpta  est,  in  corpus  omne  diduci.  Et 
haec  quidem  inter  eos  parum  constant :  illud  vero  con- 
venit,  alium  dandum  cibumlaborantibus,  si  hoc;  alium, 
si  illud  verum  est :  nam  si  teritur  intus ,  eum  quaeren- 
dum  esse  qui  facillime  teri  possit;  si  putrescit,  eum  in 
quo  hoc  expeditissimum  est;  si  calor  concoquit,  eum 
qui  maxime  calorem  fqveat :  at  nihil  ex  his  esse  quae- 
rendum,  si  nihil  concoquitur;  ea  vero  sumenda  quae 
maxime  manent ,  qualia  assumpta  sunt.  Eademque  ra- 
tione;  quum  spiritus  gravis  est,  quum  somnus  aut  vi- 
gilia  urget,  eum  mederi  posse  arbitrantur,  qui  prius 
illa  ipsa ,  qualiter  eveniant ,  praeceperit. 

Praeter  haec ,  quum  in  interioribus  partibus ,  et  do- 
lores  et  morborum  varia  genera  nascantur ,  neminem 
putant  his  adhibere  posse  remedia,  quae  ipse  ignoret. 
Necessarium  ergo  esse  incidere  corpora  mortuorum , 
eorumque  viscera  atque  intestina  scrutari :  longeque 
optime  fecisse  Herophilum  et  Erasistratum ,  qui.no- 
centes  homines  a  regibus  ex  carcere  acceptos ,  vivos 
inciderint,  considerarentque ,  etiamnum  spiritu  rema- 
nente,  ea  quae  natura  ante  clausisset,  eorumque  posi- 
turam,  colorem ,  figuram,  magnitudinem,  ordinem, 
duritiem ,  mollitiem ,  laevorem ,  contactum ;  processus 
deinde  singulorum  et  recessus ,  sive  quid  inseritur  al- 
teri ,  sive  quid  partem  alterius  in  se  recipit :  neque  enim, 
quum  dolor  intus  incidit ,  scire  quid  doleat  eum ,  qui , 
qua  parte  quodque  viscus  intestinumve  sit ,  non  cogno- 
verit :  neque  curari  id  quod  aegrum  est  posse  ab  eo , 
qui ,  quid  sit ,  ignoret :  et ,  quum  per  vulnus  alicujus 
viscera  patefacta  sunt ,  eum  qui  sanae  cujusque  colorem 


i2  A  CORNELII  CELSI 

partis  ignoret,  neseire,  quid  integrum,  quid  corruptum 
sit:itanec  succurrere  quidem  posse  corruptis,  aptius- 
que  extrinsecus  imponi  remedia ,  compertis  interiorum 
et  sedibus  et  figuris,  cognitaque  eorum  magnitudine: 
similesque  omnia  quae  proposita  sunt ,  rationes  habere : 
neque  esse  crudele,  sicut  plerique  proponunt,  homi- 
num  nocentium ,  et  horum  quoque  paucorum ,  suppli- 
ciis ,  remedia  populis  innocentibus  seculorum  omnium 
quaeri. 

Contra  hi  qui  se  IjjLireipiJtou?  ab  experientia  nominant, 
evidentes  quidem  causas  ut  necessarias  amplectuntur :  ob- 
scurarum  vero  causarum  etnaturalium  actionum  quaestio- 
nem  ideo  supervacuam  esse  contendunt,  quoniam  non 
comprehensibilis  natura  sit.  Non  posse  vero  comprehendi, 
patere  ex  eorum  qui  de  his  disputarunt  discordia ;  quum 
de  ista  re ,  neque  inter  sapientioe  professores,  neque  inter 
ipsos  medicos ,  conveniat.  Cur  enim  potius  aliquis  Hippo- 
crati  credat ,  quam  Herophilo  ?  cur  huic  potius  quam  As- 
clepiadi  ?  Si  rationes  sequi  velis,  omnium  posse  videri  non 
improbabiles ;  si  curaliones ,  ab  omnibus  his  aegros  per- 
ductos  esse  ad  sanitatem.  Ita  neque  disputationi ,  neque 
auctoritati  cujusquamfidem  derogari  oportuisse :  etiam 
sapientiae  studiosos  maximos  medicos  esse,  si  ratiocinatio 
hoc  faceret ;  nunc  illis  verba  superesse,  deesse  medend 
scientiam.  Differre  quoque  pro  natura  locorum  geneia 
medicinae;  et  aliud  opus  esse  Romae ,  aliud  in^lgypto, 
aliud  in  Galha.  Quod  si  morbos  hae  causae  facerent ,  quae 
ubique  eoedem  essent,remedia  quoque  ubique  eadem  esse 
debuisse :  saepe  etiam  causas  apparere,  ut  puta  Hppitudi- 
nis,  vulneris;  neque  ex  his  patere  medicinam.  Quod  si 
scientiam  hanc  non  subjiciat  evidens  causa,  multo  minus 
eam  posse  subjicere  quae  in  dubio  est.  Quum  igitur  illa 
incerta  incomprehensibilisque  sit,a  certis  potiiis  et  ex- 
ploratis  petendum  esse  praesidium  ;  id  est ,  iis  quae  ex- 


LIB.  i.  pr.*:fatio.  r3 

perientia  in  ipsis  curationibus  docuerit ,  sicut  in  caeteris 
oinnibus  artibus  :  nam  ne  agricolam  quidem  aut  guber- 
natorem  dispulatione ,  sed  usu  fieri.  Ac  nihil  istas  cogi- 
tationes  ad  medicinam  pertinere,  eo  quoque  disci,  quod 
qui  diversa  de  his  senserint,  ad  eamdem  tamen  sanitatem 
homines  perduxerint :  id  enim  fecisse ,  quia  non  ab  ob- 
scuris  causis ,  neque  a  naturalibus  actionibus  quse  apud 
eos  diversae  erant ,  sed  ab  experimentis ,  prout  cuique 
responderant ,  medendi  vias  traxerint.  Ne  inter  initia 
quidem  ab  istis  quasstionibus  deductam  esse  medicinam, 
sed  ab  experimentis  :  aegrorum  enim  qui  sine  medicis 
erant ,  alios  propter  aviditatem  primis  diebus  protinus 
cibum  assumpsisse ,  alios  propter  fastidium  abstinuisse, 
levatumque  magis  eorum  morbum  fuisse  qui  abstinue- 
rant.  Itemque  alios  in  ipsa  febre  aliquid  edisse ,  alios 
paulo  ante  eam ,  alios  post  remissionem  ejus ;  optime 
deinde  his  cessisse  qui  post  finem  febris  id  fecerant :  ea- 
demque  ratione  alios  inter  principia  protinus  usos  esse 
cibo  pleniore ,  alios  exiguo ;  gravioresque  eos  factos  qui 
se  implerant.  Hrec  similiaque  quum  quotidie  inciderent, 
diligentes  homines  notasse ,  quae  plerumque  melius  re- 
sponderent :  deinde  segrotantibus  ea  pracipere  coepisse. 
Sic  medicinam  ortam ,  subinde  aliorum  salute ,  aliorum 
interitu,  perniciosa  discernentem  a  salutaribus.Repertis 
deinde  jam  remediis ,  homines  de  rationibus  eorum  dis- 
serere  coepisse :  nec  post  rationem  medicinam  esse  in- 
ventam ;  sed  post  inventam  medicinam ,  rationem  esse 
quajsitam.  Requirere  etiam ,  si  ratio  idem  doceat  quod 
experientia ,  an  aUud  :  si  idem ,  supervacuam  esse ;  si 
aliud,  etiam  contrariam.Primo  tamen  remedia  explo- 
randa  summa  cura  fuisse ,  nunc  vero  ilia  explorata  esse : 
neque  ulla  aut  nova  genera  morborum  reperiri ,  aut  no- 
vam  desiderari  medicinam.  Quod  si  jam  iucidat  mali 


l4  A  CORNELII  CELSI 

genus  aliquod  ignotum ,  non  ideo  tamen  fore  medico  de 
rebus  cogitandum  obscuris ;  sed  eum  protinus  visurum, 
cui  morbo  id  proximum  sit ;  tentaturumque  remedia  si- 
milia  illis ,  quae  vicino  malo  saepe  succurrerint ;  et  per 
ejus  similitudinem  opem  reperturum.  Neque  enim  se  di- 
cere  consilio  medicum  non  egere ,  et  irrationabile  ani- 
mal  hanc  artem  posse  praestare ;  sed  has  latentium  rerum 
conjecturas  ad  rem  non  pertinere,  quia  non  intersit, 
quid  morbum  faciat ,  sed  qui  tollat ;  neque  ad  rem  per- 
tinere ,  quomodo ,  sed  quid  optime  digeratur ;  sive  hae 
de  causa  concoctio  intercidat ,  sive  de  illa ;  et  sive  con- 
coctio  sit  illa ,  sive  tantum  digestio.  Neque  quaerendum 
esse  quomodo  spiremus ,  sed  quid  gravem  tardumque 
spiritum  expediat;  neque  quid  venas  moveat,  sed  quid 
quaeque  motus  genera  significent.  Haec  autem  cognosci 
experimentis ;  et  in  omnibus  ejusmodi  cogitatiouibus , 
in  utramque  partem  disseri  posse  :  itaque  ingenium  et 
facundiam  vincere ;  morbos  autem  non  eloquentia ,  sed 
remediis ,  curari.  Quae  si  quis  elinguis  usu  discreta  bene 
norit,  hunc  aliquanto  majorem  medicum  futurum,  quani 
si  sine  usu  linguam  suam  excoluerit.  Atque  ea  quidem 
de  quibus  est  dictum ,  supervaci*  esse  tantummodo :  id 
vero  quod  restat,  etiam  crudele ,  vivorum  hominum  al- 
vum  atque  praecordia  incidi ;  et  salutis  humanae  praesi- 
demartem,  non  solum  pestem  alicui,  sed  hanc  etiam 
atrocissimam  inferre  :  quum  praesertim  ex  his  quae  tanta 
violentia  quaerantur ,  alia  non  possint  omnino  cognosci, 
alia  possint  etiam  sine  scelere.  Nam  colorem ,  laevorem , 
mollitiem ,  duritiem ,  similiaque  omnia  non  esse  talia , 
inciso  corpore ,  qualia  integro  fuerint :  quia  quum ,  cor- 
poribus  inviolatis ,  haec  tamen  metu ,  dolore ,  inedia , 
cruditate ,  lassitudiue  et  mille  aliis  mediocribus  affec- 
tibus ,  saepe  mutentur ;  multo  magis  veri  simile  est  inte- 
riora,  quibus  major  mollities  et  lux  ipsa  nova  sit,  sub 


LIBER  I.  PRiEFATIO.  i5 

gravissimis  vulneribus  ct  ipsa  scrutatione  l  mutari.  Ne- 
quc  quicquam  esse  stultius,  quam  quale  quidque  vivo 
homine  est,  tale  existimare  esse  moriente,  iinmo  jam 
mortuo.  Nam  ne  uterum  quidem,  quo  minus  ad  rem 
pertineat,  spirante  homine,  posse  diducirsimul  atque 
vero  ferrum  ad  praecordia  accessit,  et  discissum  trans- 
versum  septum  est ,  quod  membrana  quadam  superiores 
partes  ab  inferioribus  diducit,  ^ia(ppayp.a  Graeci  vocant, 
hominem  protinus  animan  amittere :  ita  demum  mortui 
praeeordia  et  viscus  omne  in  conspectum  lancinantis  2 
medici  dari  necesse  est  tale ,  quale  mortui  sit,  non  quale 
vivi  fuit.  Itaque  consequi  medicum ,  ut  hominem  cru- 
deliter  jugulet,  non  ut  sciat  qualia  vivi  viscera  habeamus. 
Si  quid  tamen  sit  quod,  adhuc  spirante  homine,  conspec- 
tui  subjiciatur,  id  saepe  casum  offerre  curantibus.  Inter- 
dum  enim  gladiatorem  in  arena,  vel  militem  in  acie, 
vel  viatorem  a  latronibus  exceptum  sic  vulnerari ,  ut 
ejus  interior  aliqua  pars  aperiatur,  et  in  alio  alia;  ita 
sedem,  positum,  ordinem,  figuram,  similiaque  cogno- 
scere  prudentem  medicum ,  non  caedem ,  sed  sanitatem 
molientem ;  idque  per  misericordiam  discere ,  quod  alii 
dira  crudelitate  cognoverint.  Ob  hasc,  ne  mortuorum 
quidem  lacerationem  necessariam  esse  :  quse  etsi  non 
crudelis,  tamen  foeda  sit;  quum  aliter  pleraque  in  mor- 
tuis  se  habeant :  quantum  vero  in  vivis  cognosci  potest, 
ipsa  curatio  ostendat. 

Quum  haec  per  multa  volumina ,  perque  magnae  con- 
tentionis  disputationes  a  medicis  saepe  tractata  sint  atque 
tracteutur,  subjiciendum  est,  quae  proxima  vero  videri 
possint.  Ea  neque  addicta  alterutri  opinioni  sunt,  ne- 
que  ab  utraque  nimium  abhorrentia^  sed  media  quodam 
modo  inter  diversas  sententias :  quod  in  plurimis  conten- 

i  Lindenius  et  Targa  scribunt  trucidatione. 
a  lidem  editores  scribunt  hitrocinantis . 


x6  A  CORNELII  CELSI 

tionibus  deprehendere  licet  sine  ambitione  verum  scru- 
tantibus ,  perinde  ut  in  hac  ipsa  re.  Nam  quae  demum 
causae  vel  secundam  valetudinem  praestent,  vel  morbos 
excitent ;  quo  modo  vel  trahatur  spiritus  vel  cibus  dige- 
ratur ,  ne  sapientiae  quidem  professores  scientia  compre- 
hendunt,  sed  conjectura  persequuntur.  Cujus  autem  rei 
non  est  certa  notitia,  ejus  opinio  certum  reperire  re- 
medium  non  potest ,  verumque  est  ad  ipsam  curationem 
nihil  plus  conferre ,  quam  experientiam.  Quamquam  igi- 
tur  multa  sint  ad  ipsas  artes  proprie  non  pertinentia, 
tamen  eas  adjuvant  excitando  artificis  ingenium :  itaque 
ista  quoque  naturae  rerum  contemplatio ,  quamvis  non 
faciatmedicum,  aptiorem  tamen  medicinae  reddit.  Pro- 
fecto  veri  simile  est  et  Hippocratem  et  Erasistratum ,  et 
quicunque  alii  non  contenti  febres  et  ulcera  agitare ,  re- 
rum  quoque  naturam  ex  aliqua  parte  scrutati  sunt,  non 
ideo  quidem  medicos  fuisse ,  veriim  ideo  quoque  ma- 
jores  medicos  exstitisse.  Ratione  vero  opus  est  ipsi  me- 
dicinae ,  et  si  non  semper  inter  obscuras  causas ,  neque 
inter  naturales  actiones ,  tamen  saepe.  Est  enim  hsec  ars 
conjecturalis  :  neque  respondet  ei  plerumque  non  solum 
conjectura ,  sed  etiam  exsperientia  :  et  inlerdum  non  fe- 
bris,  non  cibus,  non  somnus  subsequitur,  sicut  assuevit. 
Rarius,sed  aliquando  tamen,  morbus  quoqueipse  novus' 
est:  quem  non  incidere  manifeste  falsum  est;  quumaetate 
nostra  quaedam ,  ex  naturalibus  partibus  carne  prolapsa 
et  arente,  intra  paucas  horas  expiraverit,  sic  ut  nobilissi- 
mi  medici  neque  genus  mali  neque  remedium  invenient. 
Quos  ego  nihil  tentasse  judico ,  quia  nemo  in  splendida 
persona  periclitari^onjectura  sua  voluerit,  ne  occidisse, 
nisi  servasset ,  videretur.  Veri  tamen  simile  est  potuisse 
aiiquid  excogitari ,  detracta  tali  verecundia ;  et  fortasse 
responsurum  fuisse  id  quod  aliquis  esset  expertus.  Ad 
quod  medicinae  genus ,  neque  semper  similitudo  aliquid 


LIBER  I.  PR/EFATIO.  17 

eonfert;  et  si  quando  confert ,  tamen  id  ipsum  rationa- 
le  est,  inter  multa  similia  genera  et  morborurn  et  re- 
mediormn ,  cogitare ,  quo  potissimum  medicamento  sit 
utendum.  Quum  igitur  talis  res  incidit,  medicus  aliquid 
oportetinveniat,  quod  non  ubique  fortasse ,  sed  saepius 
tamen  etiam  respondeat.  Petet  autem  novum  quoque 
consilium ,  non  ab  rebus  latentibus ,  istae  enim  dubiee 
et  incertse  sunt,  sed  ab  his  quae  explorari  possunt;  id 
est,  evidentibus  causis.  Interest  enim,  fatigatio  morbum 
an  vigilia ,  an  sitis  an  fames ,  an  frigus  an  calor  fecerit, 
an  cibi  vinique  abundantia ,  an  intemperantia  libidinis. 
Neque  ignorare  hunc  oportet ,  quse  sit  aegri  natura :  hu- 
jnidum  magis  an  magis  siccum  corpus  ejus  sit,  validi  ner- 
vi  an  infirmi ,  frequens  adversa  valetudo  an  rara,  eaque, 
quum  est,  vehemens  esse  soleat  an  levis,  brevis  an  longa : 
quod  is  vitse  genus  sit  secutus;  laboriosum  an  quietum, 
cum  luxu  an  cum  frugalitate  :  ex  his  enim  shnilibusque , 
soepe  curandi  nova  ratio  ducenda  est. 

Quamvis  ne  haec  quidem  sic  prseteriri  debent,  quasi 
nuilam  controversiam  recipiant;  nam  et  Erasistratus  non 
ex  his  fieri  morbos  dixit ;  quoniam  et  alii  et  iidem  alias 
post  ista  non  febricitarint.  Et  quidam  medici  seculi  nos- 
tri ,  sub  auctore ,  ut  ipsi  videri  volunt ,  Themisone ,  con- 
tendunt,  nullius  causre  notitiam  quicquam  ad  curationes 
pertinere :  satisque  esse  qusedam  communia  morborum 
intueri :  siquidemhorum  tria  genera  esse,  unum  adstric- 
tum,  alterum  fluens,  tertium  mixtum.  Nam  modo  parum 
excernere  segros,  modo  nhnium;  modo  alia  parte  parum, 
alia  nimium :  haec  autem  genera  morlDorum  modo  acuta 
esse ,  modo  longa ;  et  modo  increscere ,  modo  consistere, 
modo  minui.  Cognito  igitur  eo  quod  ex  his  est ,  si  corpus 
adstrictum  est,  digerendum  esse;  si  profluvio  laborat, 
continendum;  si  mixtumvilium  habet,  occurrendum  su- 
binde  vehementiori  malo.  Et  aliter  acutis  morbis  meden 


i8  A  COB.NELII  CELSI 

dum,  aliter  vetustis;  aliter  increscentibus,  aliter  subsis- 
tentibus,  aliter  jam  ad  sanitatem  inclinantibus.  Horum 
observationem  medicinam  esse  :  quam  ita  finiunt ,  ut 
quasiviam  quamdam,  quam  ij,s9o^ov  Graeci  nominant, 
eorumque  quee  in  morbis  communia  sunt,  contemplatri- 
cem  esse  contendant.  Ac  neque  rationalibus  se,neque 
experimeuta  tantum  spectantibus  annumerari  volunt: 
quum  ab  illis  eo  nomine  dissentiant,  quod  in  conjectura 
rerum  latentium  nolunt  esse  medicinam;ab  his  eo  quod 
parum  artis  esse  in  observatione  experimentorum  cre- 
dunt. 

Quod  ad  Erasistratum  pertinet,  primum  ipsa  eviden- 
tia  ejus  opinioni  repugnat;  quiararo  nisi  post  horum 
aliquid  morbus  venit :  deinde  non  sequitur ,  ut  quod 
alium  non  afficit ,  aut  eumdem  alias ,  id  ne  alteri  qui- 
dem ,  aut  eidem  tempore  alio  noceat.  Possunt  enim  quse- 
dam  subesse  corpori,  vel  ex  infirmitate  ejus,  vel  ex  ali- 
quo  affectu ,  quae  vel  in  alio  non  sunt ,  vel  in  hoc  alias 
non  fuerunt;  eaque  per  se  non  tanta,  ut  concitent  mor- 
bum,  tamen  obnoxium  magis  aliis  injuriis  corpus  effi- 
ciant.  Quod  si  contemplationem  rerum  naturae,  quam 
non  temere  medici  sibi  vindicant,  satis  comprehendisset ; 
etiam  illud  scisset,  nihil  omnino  ob  unam  causam  fieri , 
sed  id  pro  causa  apprehendi ,  quod  contulisse  plurimum 
videtur.  Potest  autem  id ,  dum  solum  est ,  non  movere , 
quod  junctum  aliis  maxime  movet.  Accedit  ad  haec  quod 
ne  ipse  quidem  Erasistratus ,  qui ,  transfuso  in  arterias 
sanguine,  febrem  fieri  dicit,  idque  nimis  repleto  cor- 
pore  incidere ,  reperit ,  cur  ex  duobus  aeque  repletis ,  al- 
ter  in  morbum  inciderit ,  alter  omni  periculo  vacarit ; 
quod  quotidie  fieri  apparet.  Ex  quo  disci  potest,  ut  vera 
sit  illa  transfusio,  tamen  illam  non  per  se,  quum  plenum 
corpus  est,  fieri,  sed  quum  horum  aliquid  accesserit. 

Themisonis  vero  aemuli ,  si  perpetua  quae  promittunt, 


LIBER  I.  PR.EKATIO.  uj 

habent,  magis  etiam  quam  ulli  rationales  sunt.  Neque 
enim ,  si  quis  non  omnia  tenet ,  qua?  ralionalis  alius  pro- 
bat ,  protinus  alio  novo  nomine  artis  indiget ;  si  modo 
quod  primum  est,  non  memoriae  soli,  sed  rationi  quoque 
insistit.  Sin ,  quod  vero  propius  est ,  vix  ulla  perpetua 
praecepta  medicinalis  ars  recipit,  iidem  sunt  quod  ii, 
quos  experimenta  sola  sustinent,  eo  magis  quoniam,  si 
compresserit  aliquem  morbus  aut  fuderit,  quilibet  etiam 
imperitissimus  videt :  quid  autem  compressum  corpus 
resolvat,  quid  solutum  teneat,  si  a  ratione  tractum  est, 
rationalis  est  medicus :  sin,  ut  ei  qui  se  rationalem  negat, 
confiteri  necesse  est,ab  experientia,  empiricus  est.  Ita 
apud  eum  morbi  cognitio  extra  artem ,  medicina  intra 
usum  est :  neque  adjectum  quicquam  empiricorum  pro- 
fessioni,sed  dernptum  est;  quoniam  illi  multa  circum- 
spiciunt,  hi  tantum  facillima,  et  non  plus  quam  vulgaria. 
Nam  et  hi  qui  pecoribus  ac  jumenlis  medentur,  quum 
propria  cujusque  ex  mutis  animalibus  nosse  non  possint, 
communibus  tantummodo  insistunt :  et  exterae  gentes  , 
quum  subtilem  medicinre  rationem  non  noverint,  com- 
munia  tantum  vident :  et  qui  ampla  valetudinaria  nu- 
triunt,  quia  singulis  summa  cura  consulere  non  susti- 
nent,  ad  communia  ista  confugiunt.  Neque  hercules  is- 
tud  antiqui  medici  nescierunt ,  sed  his  contenti  non 
fuerunt :  ergo  etiam  vetustissimus  auctor  Hippocrates  , 
dixitmederi  oportere  et  communia  etpropria  intuentem. 
Ac  ne  isti  quidem  ipsi  intra  suam  professionem  con- 
sistere  ullo  modo  possunt.  Siquidem  et  compressorum  et 
fiuentium  morborum  genera  diversa  sunt ;  faciliusque  id 
in  his  quse  fiuunt,  inspici  potest.  Aliud  est  eiiim  sangui- 
nem,  aliud  bilem,  aliud  cibum  vomere  :  aliud  dejectio- 
nibus ,  aliud  torminibus  laborare  :  aliud  sudore  digeri , 
aliud  tabe  consumi.  Atque  in  partes  quoque  humor 
erumpit,  ut  in  oculos  auresque;  quo  periculo  nullum 


20  A  CORNELII  CELSI 

humanum  membrum  vacat :  nihil  autem  horum  sic  ut 
aliud  curatur.  Ita  protinus  in  his  a  communi  fluentis 
morbi  contemplatione,  ad  propriam  medicina  descendit. 
Atque  in  hac  quoque  rursus  alia  proprietatis  notitia  sre- 
pe  necessaria  est :  quia  non  eadem  omnibus ,  etiam  in 
similibus  casibus ,  opitulantur :  siquidem  certse  quaedam 
res  sunt,  quae  in  pluribus  ventrem  aut  adstringunt,  aut 
resolvunt.  Inveniuntur  tamen  in  quibus  aliter  atque  in 
caeteris ,  idem  eveniat :  inhisergo  communium  inspectio 
contraria  est,  propriorum  tantum  salutaris.  Et  causae 
quoque  sestim  atio  saepe  morbum  solvit.  Ergo  etiam  in- 
geniosissimus  seculi  nostri  medicus,  quem  nuper  vidi- 
mus,  Cassius,  febricitanti  cuidam  et  magna  siti  atfecto , 
quum  post  ebrietatem  eum  premi  coepisse  cognosset, 
aquam  frigidam  ingessit :  qua  ille  epota  quum  vini  vim 
miscendo  fregisset,  protinus  febrem  somno  et  sudore 
discussit.  Qucd  auxilium  medicus  opportune  providit 
non  ex  eo  quod  aut  adstrictum  corpus  erat  aut  fluebat, 
sed  ex  ea  causa  quae  ante  praecesserat.  Estque  etiam  pro- 
prium  aliud  et  loci  et  temporis,  istis  quoque  auctoribus, 
qui,  quum  disputant  quemadmodum  sanis  hominibus 
agendum  sit,  prseciphmt  ut  gravibus  aut  locisauttem- 
poribus  magis  vitetur  frigus ,  aestus ,  satietas ,  Iabor,  libi- 
do ;  magisque  ut  conquiescat  iisdem  aut  locis  aut  tempo- 
ribus,  si  quis  gravitatem  corporis  sensit;ac  neque  vo- 
mitu  stomachum,  neque  purgatione  alvum  sollicitet. 
Quae  vera  quidem  sunt ;  a  communibus  tamen  ad  quaedam 
propria  descendunt ;  nisi  persuadere  nobis  volunt ,  sanis 
quidem  considerandum  esse ,  quod  coelum ,  quod  tempus 
anni  sit;  aegris  vero  non  esse  :  quibus  tanto  magis  ob- 
noxia  offensis  inlirmitas  est.  Quinetiam  morborum  in 
iisdem  hominibus  aliae  atque  aliae  proprietates  sunt :  eh 
qui  secundis  aliquando  frustra  curatus  est,  contrariis 
sa^pe  restituitur. 


LIBER  I.  PR.EFATIO.  21 

Plurima  quoque  in  dando  cibo  discrimina  reperien- 
tur  :  ex  quibus  contentus  uno  ero.  Nam  famem  facilius 
adolescens  quam  puer;  facilius  iu  tenui  caelo  quam  in 
denso;  facilius  a?state  quam  hieme;  facilius  uno  cibo 
quam  prandio  quoque  assuetus;  facilius  inexercitatus 
quam  exercitatus  homo  sustinet :  saepe  autem  in  eo  ma- 
gis  necessaria  cibi  festinatio  est ,  qui  minus  inediam  to- 
lerat.  Ob  quae  competit ,  eum  qui  propria  non  novit , 
communia  tantum  intueri  debere;  eumque  qui  nosse 
propria  potest,  illa  quidem  non  oportere  negligere,  sed 
his  quoque  insistere :  ideoque ,  quum  par  scientia  sit , 
utiliorem  tamen  medicum  esse  amicum  quam  extra- 
neum. 

Igitur,ut  ad  propositum  meum  redeam ,  rationalem 
quidem  puto  medicinam  esse  debere;  instrui  vero  ab 
evidentibus  causis ,  obscuris  omnibus  non  a  cogitatione 
artificis,  sed  ab  ipsa  arte,  rejectis.  Incidere  autem  vivo- 
rum  corpora,  et  crudele  et  supervacuum  est;  mortuo- 
rum  vero,  discentibus  necessarium  :  nam  positum  et 
ordinem  nosse  debent,  quse  cadaver  melius  quam  vivus 
et  vulneratus  homo ,  reprsesentant :  sed  et  csetera  quai 
cognosci  in  vivis  modo  possunt,  in  ipsis  curationibus 
vulneratorum  paulo  tardius ,  sed  aliquanto  mitius  usus 
ipse  monstrabit. 

His  propositis,  primum  dicam,  quemadmodum  sa- 
nos  agere  conveniat,  tum  ad  ea  transibo  quaeadmor- 
bos  et  curationes  eorum  pertinebunt. 


22  A  COB.NELII  CELSI 

Sect.  I.  Sanus  homo  ,  qui  et  bene  valet,  et  suae  spon- 
tis  est ,  nullis  obligare  se  legibus  debet ;  ac  neque  medico 
neque   iatralipta  egere.  Hunc  oportet  varium  babere 
vitae  genus;modo  ruri  esse,  modo  in  urbe,  saepiusque 
in  agro;  navigare,  venari,  quiescere  interdum,  sed  fre- 
quentius  se  exercere ,  siquidem  ignavia  corpus  hebetat, 
labor  firmat  :  illa  maturam    seneetutem  ,  is  longam 
adolescentiam  reddit.  Prodest  etiam  interdum  balneo , 
interdum  aquis  frigidis  uti ;  modo  ungi ,  modo  id  ipsuni 
negligere;  nullum  cibi  genus  fugere  quo  populus  uta- 
tur;  interdum  in  convivio  esse,  interdum  ab  eo  se  re- 
trahere ;  modo  plus  justo ,  modo  non  amplius  assumere; 
bis  die  potius  quam  semel  cibum  capere;  et  semper 
quam  plurimum,  dummodo  hunc  concoquat.  Sed  ut 
hujus  generis  exercitationes  cibique  necessarii  sunt,  sic 
athletici  supervacui :  nam  et  intermissus  propter  aliquas 
civiles  necessitates  ordo  exercitationis  corpus  affligit ;  et 
ea  corpora  quae  more  eorum  repleta  sunt ,  celerrime  et 
senescuntet  aegrotant.  Concubitusvero  neque  nimis  con- 
cupiscendus,  neque  ninns  pertimescendus  est.  Rarus 
corpus  excitat;  frequens,  solvit.  Quiim  autem  frequens, 
non  numero  sit,  sed  natura,  ratione  setatis  et  corporis, 
scire  hcet  eum  non  iuutilemesse,quem  corporis  neque 
languor  neque  dolor  sequitur.  Idem  interdiii  pejor,  tu- 
tior  noctii :  ita  tamen ,  si  neque  illum  cibus ,  neque  hiuic 
cum  vigilia  labor  statim  sequitur.  Ha?c  firmis  servanda 
sunt,  cavendumque  ne  in  secunda  valetudine  adversae 
praesidia  consumantur. 

Sect.  II.  At  imbecillis ,  quo  in  numero  magna  pars 
urbanorum,  omnesque  penecupidi  litterarum  sunt,  ob- 
servatio  major  necessaria  est;  ut,  quod  vel  corporis  vel 
loci  vel  studii  ratio  detrahit,  cura  restituat. 

Ex  his  igitur  qui  bene  concoxit,  mane  tuto  surget: 


LLB.   I.   SECT.  II.  2  ; 

qui  parum ,  quiescere  debet;  et,si  mane  surgendi  ne- 

cessitas  fuerit,  redormire  :  qui  non  concoxit  ex  toto, 

conquiescere ;  ac  neque  labori  se,  neque  exercitalioni 

nequc  negotiis,  credere.  Qui  crudum  sine  praecordiorum 

dolore  ructat ,  is  ex  intervallo  aquam  frigidam  bibere ; 

ct  se  nibilo  minus  continere.  Habitare  vero  a?dificio  lu- 

cido,  perflatum  aestivum,  hibernum  solem  habente,  ca- 

vere  meridianum  solem ,  matutinum  et  vespertinum  fri- 

gus;  itemque  auras  fluminum  atque  stagnorum;  minime- 

que ,  nubilo  ccelo ,  soli  aperienti  se  committere ;  ne  modo 

frigus  modo  calor  noceat :  quse  res  maxime  gravedines 

destillationesque  concitat.  Magis  vero  gravibus  locis  ista 

servanda  sunt,  in  quibus   etiam  pestilentiam  faciunt. 

Scire  autem  licet  integrum  corpus  esse ,  quum  quotidie 

mane  urina  alba ,  dein  rufa  est :  illud  concoquere ,  hoc 

concoxisse  significat.  Ubi  experrectus  est  aliquis,  paulum 

intermittere ;  deinde,  nisi  hiems  est,  fovere  os  mulla 

aqua  frigida  debet :  longis  diebus  meridiari  potius  ante 

cibum;  sin  miuus,  post  eum.  Per  hiemem  potissimum 

totis  noctibus  conquiescere :  sin  lucubrandum  est,  non 

post  cibum  id  facere ,  sed  post  concoctionem.  Quem  in- 

terdiu  vel  domestica  vel  civilia  officia  tenuerunt,  huic 

tempus  aliquod  servandum  curationi  corporis  sui  est. 

Prima  autem  ejus  curatio  exercitatio  est,  quae  semper 

antecedere  cibum  debet :  in  eo  qui  minus  Ial>oravit  et 

bene  concoxil,  amplior;  in  eo  qui  fatigatus  est,  et  mi- 

nus  concoxit ,  remissior.  Commode  vero  exercent,  clara 

lectio ,  arma ,  pila ,  cursus ,  ambulatio ;  atque  luec  non 

ubique  plana  commodior  est;  siquidem  melius  ascensus 

quoque  et  descensus  cum  quadam  varietate  corpus  mo- 

veat,  nisi  tamen  id  perquam  imbecillum  est :  mehor 

autem  est  sub  divo  quam  in  porticu :  melior,  si  caput 

patitur,  in  sole  quam  in  umbra  :  melior  in  umbra  quam 

parietes  aut  viridaria  efficiunt,  quam  quse  tecto  subest ; 


H  A  CORNELII  CELSI 

melior  recta  quam  flexuosa.  Exercitationis  autem  plerum- 
que  finis  esse  debet  sudor ,  aut  certe  lassitudo  quae  citra 
fatigationem  sit :  idque  ipsum  modo  minus,  modo  magis 
faciendum  est.  Ac  ne  his  quidem ,  athletarum  exemplo , 
certa  esse  lex  vel  immodicus  esse  labor  debet.  Exercita- 
tionem  recte  sequitur  modo  unctio,  vel  in  sole  vel  ad 
ignem ;  modo  balneum ,  sed  in  conclavi  quam  maxime  et 
alto  et  lucido  et  spatioso.  Ex  bis  vero  neutrum  saepe  fieri 
oportet,  sed  saepius  alterutrum,  pro  corporis  natura. 
Post  baec  paulum  conquiescere  opus  est.  Ubi  ad  cibum 
ventum  est,  nunquam  utilis  est  nimia  satietas ;  saepe  inu- 
tilis  nimia  abstirientia :  sed,  si  qua  intemperantia  subest, 
tutior  est  in  potione  quam  in  esca.  Cibus  a  salsamentis, 
oleribus ,  similibusque  rebus  melius  incipit :  tum  caro 
assumenda  est,  quae  assa  optima  aut  elixa  est.  Condita 
omnia  duabus  de  causis  inutilia  sunt,  quoniam  et  plus 
propter  dulcedinem  assumitur,  et  quod  modo  par  est,  id 
tamen  aagrius  concoquitur.  Secunda  mensa  bouo  stoma- 
cbo  nibil  nocet ;  in  imbecillo  coacescit.  Si  quis  itaque 
hoc  parum  valet ,  palmulas  pomaque  et  similia  melius 
primo  cibo  assumit.  Post  multas  potiones ,  quae  aliquan- 
tuin  sitim  excesserunt,  nihil  edendum  est :  post  satieta- 
tem ,  nibil  agendum.  Ubi  expletus  est  aliquis ,  facilius 
concoquit,  si  quicquid  assumpsit,  potione  aquae  frigidae 
includit :  tum  paulisper  invigilet,  deinde  bene  dormit. 
Si  quis  interdiu  se  implevit ,  post  cibum  neque  frigori 
neque  aestui ,  neque  labori ,  se  debet  committere :  ne- 
que  enim  tam  facile  haec  inani  coi^pore  quam  repleto  no- 
cent.  Si  quibus  de  causis  futura  inedia  est ,  labor  omnis 
vitandus  est. 

Sect.  III.  Atque  haec  quidem  pene  perpetua  sunt:  quas- 
dam  tamen  observationes  desiderant,  et  novae  res,  et  cor- 
porum  genera,  et  sexus,  et  aetates,  et  tempora  anni.  Nam 
neque  ex  salubri  loco  in  gravem,  neque  ex  gravi  in  salu- 


LIB.  I.  SECT.  III.  2  5 

hrem  transitus  satis  tutus  est.  Ex  salubri  in  gravem  pri- 
ma  hieme ;  ex  gravi  in  eum  qui  salubris  est ,  prima  ses- 
tate  transire  melius  est.  Neque  vero  ex  multa  fame  nimia 
salietas,  neque  ex  nimia  satictate  fames  idonea  est.  Peri- 
clitatur  quoque  et  qui  semel,  et  qui  bis  die  cibum  conti- 
nenter l  contra  consuetudinem  assumit.  Item  neque  es. 
nimio  labore  subitum  otium,  neque  ex  nimio  otio  subitus 
labor  sine  gravi  noxa  est.  Ergo,  quum  quis  mutare  aliquid 
volet ,  paulatim  debebit  assuescere.  Omnem  etiam  labo- 
rem  facilius  vel  puer  vel  senex  quam  insuetus  homo  susti- 
net.  Atque  ideo  quoque  nimis  otiosa  vita  utilis  non  est , 
quia  potest  incidere  laboris  necessitas.  Si  quando  tamen 
insuetus  aliquis  laboravit,  autmulto  plusquamsoletetiam 
is  qiii  assuevit ,  huic  jejuno  dormiendum  est ;  multo  ma- 
gis,  si  etiam  os  amarum  est,  vel  oculi  caligant,  aut  venter 
perturbatur  :  tum  enim  non  dormiendum  tantummodo 
jejuno  est,sed  etiam  in  posterum  diem  ita  permanen- 
dum,  nisi  cito  id  quies  sustulit.  Quod  si  factum  est ,  sur- 
gere  oportet ,  et  lente  paululum  ambulare.  At  si  somni 
necessitas  non  f uit ,  quia  modice  magis  aliquis  laboravit , 
tamen  ingredi  aliquantum  eodem  modo  debet.  Com- 
munia  deinde  omnibus  sunt  post  fatigationem  cibum 
sumpturis ,  ubi  paulum  ambulaverunt ,  si  balneum  non 
est ,  calido  loco  vel  in  sole  vel  ad  ignem  ungi  atque  su- 
dare  :  si  est ,  ante  omnia  in  tepidario  sedere ;  deinde , 
ubi  paulum  conquieverunt ,  intrare  et  descendere  in 
solium  ;  tum  multo  oleo  ungi  leniterque  perfricari :  ite- 
rum  in  soliun  descendere :  post  haec  os  aqua  calida  fo- 
vere ,  deinde  frigida.  Balneum  his  fervens  idoneum  non 
est.  Ergo  si  nimium  alicui  fatigato  pene  febris  est ,  huic 
abunde  est  loco  tepido  demittere  se  inguinibus  tenus  in 

i  Lindenius  et  Targa  scribunt  incontinenter ;  nobis  rationi  ma- 
g-is  conveniens  visum  est  tliceie  continenter. 

3 


sS  A  COB.NELH  CELSI 

aquam  calidam,  cui  paulum  olei  adjectum  sit :  deinde 
totum  quidem  corpus ,  maxime  tamen  eas  partes  quae  in 
aqua  fuerunt ,  leniter  perfricare  ex  oleo  ,  cui  vinum  et 
paulum  contriti  salis  sit  adjectum.  Post  haec  omnibus  fa- 
tigatis  aptum  est  cibum  sumere,  eoque  humido  uti; 
aqua ,  vel  certe  diluta  polione  esse  contentos ,  maxime- 
que  ea  quae  moveat  urinam.  Illud  quoque  nosse  oportet, 
quod  ex  labore  sudanti  frigida  potio  perniciosissima  est : 
atque  etiam ,  quum  sudor  se  rcmisit ,  itinere  fatigatis 
inutilis.  A  balneo  quoque  venientibus  Asclepiades  inu- 
tilem  eam  judicavit :  quod  in  his  verum  est,  quibus  alvus 
facile  nec  tuto  resolvitur ,  quique  facile  inhorrescunt : 
perpetuum  in  omnibus  non  est,  quum  potius  naturale 
sit  potione  aestuantem  stomachum  refrigerari.  Quod  ita 
praecipio ,  ut  tamen  fatear ,  ne  ex  hac  quidem  causa  su- 
danti  adhuc  frigidam  bibendum  esse.  Solet  etiam  pro- 
desse,  post  varium  cibum  frequentesque  dilutas  potiones, 
vomitus,  et  postero  die  longa  quies,  deinde  modica  exer- 
cilatio.  Si  assidua  faligatio  urget ,  in  vicem  modo  aqua, 
modo  viuum  bibendum  est,  raroque  balneo  utendum. 
Levat  quoque  lassitudinem  etiam  laboris  mutatio :  eum- 
que  quem  novum  genus  cujusdara  laboris  pressit,  id 
quod  in  consuetudine  est,  reficit.  Fatigato  quotidianum 
cubile  tutissimum  est ,  lassat  enim  quod  contra  consue- 
tudinem ,  seu  molle  seu  durum  est.  Proprie  quasdam  ad 
eum  pertinent,  qui  ambulando  fatigatur.  Hunc  reficit  in 
ipso  quoque  itinere  frequens  frictio  :  post  iter  primum 
sedile ,  deinde  unctio ;  tum  calida  aqua  in  balneo  magis 
superiores  partes ,  quam  inferiores  foveat.  Si  quis  vero 
exustus  in  sole  est,  huic  in  balneum  protinus  eundum 
est ,  perfundendumque  oleo  corpus  et  caput :  deinde  in 
solium  bene  calidum  descendendum  est ;  tum  multa  aqua 
per  caput  infundenda,  prius  calida,  deinde  frigida.  At  ei 
qui  perfrixit,  opus  est  in  balneo  primum  involuto  sedere 


1.111  1.  SECT.  III.  27 

donec  insudet,  tum  ungi,  deinde  lavari :  cibum  modicum, 
potiones  meracas,  assumere.  Is  vero  qui  navigavit,  et  nau- 
sea  pressus  est,  si  multam  bilem  evomuit,  vel  abstinere 
cibo  debet,  vel  paulum  aliquid  assumere.  Si  pituilam 
acidam  effudit,  utique  sumere  cibum,  sed  assueto  le- 
viorem :  si  sine  vomitu  nausea  fuit ,  vel  abs  tinere ,  vel 
post  cibum  vomere.  Qui  vero  toto  die ,  vel  in  vehiculo, 
vel  in  spectaculis  sedit ,  huic  nihil  currendum ,  sed  lente 
ambulandum  est.  Lenta  quoque  in  balneo  mora ,  dein 
ccena  exigua  prodesse  consueverunt.  Si  quis  in  balneo 
aestuat ,  reficit  hunc  ore  exceptum ,  et  in  eo  retentum, 
acetum  :  si  id  non  est,  eodem  modo  frigida  aqua  assump- 
ta.  Ante  omnia  autem  norit  quisque  naturam  sui  corpo- 
ris ,  quoniam  alii  graciles ,  alii  obesi  sunt ;  alii  calidi , 
alii  frigidiores ;  alii  humidi,  alii  sicciores ;  alios  adstricta, 
alios  resoluta  alvus  exercet.  Raro  quisquam  non  aliquam 
partem  corporis  imbecillam  habet.  Tenuis  vero  homo 
implere  se  debet,  plenus  extenuare,  calidus  refrigerare, 
frigidus  calefacere ,  madens  siccare ,  siccus  madefacere  : 
itemque  alvum  firmare  is  cui  fusa;  solvere  is  cui  ad- 
stricta  est :  succurrendumque  semper  parti  maxime  la- 
boranti  est. 

Implet  autem  corpus  modica  exercitatio  ,  frequentior 
quies,  unctio,  et,  si  post  prandium  est,  balneum,  con- 
tracta  alvus ,  modicum  frigus  hieme ,  somnus  et  plenus 
etnon  nimis  Iongus,  molle  cubile,  animi  securitas,  as- 
sumpta  per  cibos  et  potiones  maxime  dulcia  et  pin- 
guia,  cibus  et  frequentior,  et  quantum  plenissime  po- 
test  concoqui  l.  Extenuat  corpus  aqua  calida,  si  quis 
in  eam  descendit ,  magisque ,  si  salsa  est :  in  jejuno  bal- 
neum  ,  inurens  sol,  et  omnis  calor ,  cura,  vigilia,  som- 
nus  nimium  vel  brevis  vel  longus :  lectus  per  eestatem 


1  Lindenium  hic  secuti  sumus  ,  quamvis  apud  Targam  lega- 
tur  quantus  plenissimut. 


28  A  CORNELII  CELSI 

terra ,  hieme  durum  cubile :  cursus ,  multa  ambulatio , 
omnisque  vehemens  exercitatio,  vomitus,  dejectio,  acidae 
res  et  austerae ,  et  semel  die  assumptae ,  et  vini  non  per- 
frigidi  potio  jejuno  in  consuetudinem  adducta. 

Quum  vero  inter  extenuantia  posuerim  vomitum  et 
dejectionem ,  de  his  quoque  proprie  quaedam  dicenda 
sunt.  Rejectum  esse  ab  Asclepiade  vomitum  in  eo  vo 
lumine  ,  quod  de  tusndd  sanitate  composuit ,  \ideo  :  ne- 
que  reprehendo,  si  offensus  eorum  est  consuetudine , 
qui  quolidie  ejiciendo  vorandi  facultatem  moliuntur. 
Paulo  etiam  longius  processit,  idem  purgationes  quo- 
que  eodem  volumine  expulit :  et  sunt  haec  peruiciosae , 
si  nimis  valentibus  medicamentis  fiunt :  sed  haec  tamen 
submovenda  esse  non  est  perpetuum  :  quia  corporum 
temporumque  ratio  potest  ea  facere  necessaria ,  dum 
et  modo ,  et  non  nisi  quum  opus  est ,  adhibeantur.  Ergo 
ille  quoque  ipse,  siquid  jam  corruptum  esset,  expelli 
debere  confessus  est :  ita  non  ex  toto  res  condemnanda 
est.  Sed  esse  ejus  etiam  plures  causae  possunt :  estque 
in  ea  quaxlam  paulo  subtilior  observatio  adhibenda.  Vo- 
mitus  utilior  est  hieme  quam  sestate :  nam  tum  et  pituitae 
plus,  et  capitalis  gravitas  major  subest.  Inutilis  est  gra- 
cilibus  et  imbecillum  stomachum  habentibus :  utilis  vero 
est  plenis  et  biliosis  omnibus ,  si  vel  nimium  se  reple- 
runt ,  vel  parum  concoxerunt.  Nam ,  sive  quis  plus  est 
quam  quod  concoquere  possit,  periclitari  ne  corrum- 
patur  non  oportet :  sive  jam  corruptum  est ,  nihil  com- 
modius  est  quam  id ,  qua  via  primum  expelli  potest , 
ejicere.  Itaque  ubi  amari  ructus  cum  dolore  et  gravi- 
tate  praecordiorum  sunt,  ad  hunc  protinus  confugieu- 
dum  est.  Idem  prodest  ei  cui  pectus  aestuat  et  frequens 
saliva  vel  nausea  est,  aut  sonant  aures,  aut  madent 
oculi ,  aut  os  amarum  est :  similiterque  ei  qui  vel  cce- 
him  vel  locum  mutat ;  iisque  quibus,  si  per  plures  dies 


LIB.  I.  SECT.  III.  29 

non  vomuerunt ,  dolor  praecordia  infestat.  Neque  ignoro 
inter  hsec  prsecipi  quietem,  quae  non  semper  contingere 
potest  agendi  necessitatem  habentibus ,  nec  in  omnibus 
idem  facit.  Itaque  istud  luxuriae  causa  fieri  non  opor- 
teat  confiteor  :  interdum  valetudinis  causa  recte  fieri  ex- 
perimentis  credo.  Conimoneo  tamen,  ne  qnis  qui  va- 
lere  et  senescere  volet,  hoc  quotidianum  habeat.  Qui 
vomere  post  cibum  volet,  si  ex  facili  facit,  aquam  tantum 
tepidam  ante  debet  assumere;  si  difficilius,  aquse  vel 
salis  vel  meliis  paulum  adjicere.  At  qui  mane  vomiturus 
est,  ante  bibere  mulsum,  vel  hyssopum,  aut  esse  ra- 
diculam ,  debet ;  deinde  aquam  tepidam ,  ut  supra  scrip- 
tum  est ,  bibere.  Csetera  quse  antiqui  medici  prsecepe- 
ruut ,  stomachum  omnia  infestant.  Post  vomitum ,  si 
stomachus  infirmns  est ,  pauliim  cibi ,  sed  hujus  idonei, 
gustandum;  et  aquae  frigidae  cyathi  tres  bibendi  sunt; 
nisi  tamen  vomitus  fauces  exasperavit.  Qui  vomuit ,  si 
mane  id  fecit,  ambulare  debet ,  tum  ungi,  deinde  co?,- 
nare ;  si  post  coenam ,  postero  die  lavari ,  et  in  balneo 
sudare.  Huic  proximus  cibus  mediocris  utilior  est :  is- 
que  esse  debet  cum  pane  hesterno,  vino  austero  meraco, 
et  carne  assa  cibisque  omnibus  quam  siccissimis.  Qui  vo- 
mere  bis  in  mense  vult ,  meiius  consulet ,  si  biduo  con- 
tinuarit,  quam  si  post  quintum  decimum  diem  vomuerit ; 
nisi  hsec  mora  gravitatem  pectori  faciet. 

Dejeetio  autem  a  medicamento  quoque  petenda  est, 
ubi  venter  suppressus  parum  reddit,  ex  eoque  inflationes, 
caligines,  capilis  dolores,  aliaque  superioris  partis  mala 
increscunt.  Quid  enim  inter  hsec  adjuvare  possunt  quies 
et  inedia ,  per  quas  illa  maxime  eveniunt  ?  Qui  dejicere 
volet ,  primum  cibis  vinisque  utatur  his  quse  hoc  praes- 
tent :  dein ,  si  parum  illa  proficient ,  aloen  sumat.  Sed 
purgationes  quoque,  ut  interdum  necessarise  sunt,  sic, 
ubi  frequenles  sunt,  periculum  afferunt :  assuescit  enim 

3. 


3o  A  CORNELII  CELSI 

non  ali  corpus ;  quum  omnibus  morbis  obnoxia  maxime 

infirmitas  sit. 

Calefacit  autem  unctio ,  aqua  salsa,  magisque  si  calida 
est ,  omnia  salsa ,  amara ,  carnosa ;  si  post  cibum  est , 
balneum ,  vinum  austerum.  Refrigerat  in  jejunio  et  bal- 
neum  et  somnus ,  nisi  nimis  longus  est ,  et  omnia  acida ; 
aqua  quam  frigidissima ;  oleum ,  si  aqua  misceatur. 

Humidum  autem  corpus  efficit  labor  minor  quamex 
consuetudine ,  frequens  balneum ,  cibus  plenior ,  multa 
potio ;  post  hanc  ambulatio  et  vigilia  :  per  se  quoque 
ambulatio  mi^Ita  et  vehemens,  et  matutinse  exercitationi 
non  protinus  cibus  adjectus;  ea  genera  escse  quae  veniunt 
ex  locis  frigidis,  et  pluviis,  et  irriguis.  Contra  siccatim- 
modica  exercitatio,  fames,  unctio  sine  aqua,  calor,  sol 
modicus,  frigida  aqua,  cibus  exercitationi  statim  sub- 
jeclus,  et  is  ipse  ex  siccis  et  festuosis  veniens. 

Alvum  adstringit  labor ,  sedile ,  creta  tigularis  corpori 
illita,  cibus  imminutus,  et  is  ipse  semel  die  assumptus  ah 
eo  qui  bis  solet;  exigua  polio,  neque  adbibita,  nisi  quum 
cibi  quis  quantum  assumpturus  est ,  cepit :  post  cibum 
quies.  Contra  solvit  aucla  ambulatio  atque  esca,  motus 
qui  post  cibum  est,  subinde  potiones  cibo  immistae.  11- 
lud  qtioque  seire  oportet ,  quod  ventrem  vomitus  solu- 
tum  comprimit,  compressum  solvit:  itemque  comprimit 
is  vomitus  qui  statim  post  cibum  est ;  solvit  is  qui  tarde 
supervenit.  Quod  ad  aHates  vero  pertiuet,  inediam  fa- 
cillime  sustinent  medise  setates,  minus  juvenes,  minime 
pueri  et  senectute  confecti.  Quo  minus  fert  facile  quis- 
que ,  eo  sse pius  debet  cibum  assumere ;  maximeque  eo 
eget  qui  increscit.  Calida  lavatio  et  pueris  et  senibus 
apta  est.  Vinum  dilutius  pueris,  senibus  meracius  :  neutri 
retati,  quae  inflationes  movent.  Juvenum  minus  quae  as- 
sumant ,  et  quomodo  curentur ,  interest.  Quibus  juve- 
nibus  fluxit  alvus,  plerumque  in  senectute  contrahitur : 


LIB.  I.  SECT.  III.  3r 

quibus  io  adolescentia  fuit  adstricta ,  saepe  in  senectuie 

solvitur.  Meliorest  autem  in  juvene  fusior,  in  sene  ad- 

strictior.Tempus  quoque  anni  cohsiderare  oportet.  Hie- 

me  plus  esse  convenit,  minus  sed  meracius  bibere ;  multo 

pane  uti,  carne  potius  elixa,  modice  oleribus ;  semel  die 

cibum  capere ,  nisi  si  nimis  venter  adstrictus  est.  Si 

prandet  aliquis,  utilius  est  exiguum  aliquid,  et  ipsum 

siceuui  sine  carne,  sine  potione  sumere.  Eo  lempore 

aniii  calidis  omnibus  potiiis  utendum  est,  vel  calorem 

moventibus.  Yenus  tiim  non   seque  perniciosa  est.  At 

vere,  paulum  cibo  demendum,  adjiciendumque  potioni; 

sed  dilutius  tamen  bibendum  est :  magis  carne  utendum, 

magis  oleribus;  transeundum  paulalim  ab  elixis  ad  assa. 

Venus  eo  tempore  anni   tutissima  est.  iEstate  vero,  et 

potione  et  cibo  eget  ssepius  corpus;  ideo  prandere  quo- 

que  commcdum  est.  Eo  tempore  aptissima  sunt  et  caro 

et  olus;potio  quam  dilutissima,  ut  et  sitim  tollat,nec 

corpus  "iucendat;  frigida  lavatio,  caro  assa,  frigidi  cibi 

vel  qui  refrigerent.  Utssepius  autem  cibo  utendum ,  sic 

exiguo  est.  Per  autumnum  vero ,  propter  coeli  varieta- 

tem,  periculum  maximum  est.  Itaque  neque  sine  veste, 

neque  sine  calceamentis  prodire  oportet,  prsecipueque 

diebus  frigidioribus ,  neque  sub  divo  nocte  dormire ,  aut 

certe  beife  operiri.  Cibo  vero  jam  paulo  pleniore  uli 

licet ,  minus  sed  meracius  bibere.  Poma  nocere  quidain 

putant ,  quae  immodice  toto  die  plerumque  sic  assurnun- 

tur,  ut  ne  quid  ex  densiore  cibo  remittatur.  Ita  non  haec, 

sed  consummatio  omnium  nocet :  ex  quibus  in  nullo  ta- 

men  minus,  quam   in  his  noxae  est  :  sed  his  uti  non 

saepiiis  quam  alio  cibo  convenit.  Denique  aliquid  den- 

siori  cibo,  quiim  hic  accedit,  necessarium  est  demi.  Ne- 

que  aestate  vero ,  neque  autumno  utilis  Venus  est ;  tole- 

rabitur  tamen  per  autumnum :  aestate  in  totum ,  si  fieri 

potest,  abstinendiim. 


3i  A  CORNELII  CELSI 

Sect.  IV.  Proxiinum  est,  ut  de  iis  dicam,  qui  partes  ali- 
quas  corporis  imbecillas  habent.  Cui  caput  mfirmum  est, 
is  si  bene  concoxerit,  leniter  perfricare  id  mane  manibus 
suis  debet;  nunquam  id,  si  fieri  potest,  veste  velare ;  ad 
cutem  touderi :  utile  quoque  lunam  vitare,  maximeque 
anie  ipsum  lunse  solisque  concursum;  sed  nusquam  post 
cibum  progredi.  Si  cui  capilli  sunt,  eos  quolidie  pectere, 
multum  ambulare;  sed,  si  iicet,  neque  sub  tecto,  neque 
in  sole :  ubique  autem  viiare  solis  ardorem,  maximeque 
post  cibum  et  vinum :  potius  ungi  quarn  lavari;  nun- 
quam  ad  flammam  ungi;  interdum  ad  prunam.  Si  in  bal- 
neum  venit,  sub  veste  primum  paulum  in  tepidario  in- 
sudare;  ibi  ungi,  tum  transire  in  calidarium  :  ubi  suda- 
rit,  in  solium  non  descendere,  sed  multa  calida  aqua 
per  caput  se  totum  perfundere ,  tum  tepida,  dein  frigida 
diuiiusque  ea  caput  quam  caiteras  partes  perfundere ; 
deinde  id  aiiquamdiu  perfricare,  novissime  detergere  et 
ungere.  Capiti  nihil  aeque  prodest  atque  aqua  frigida : 
itaque  is  cui  hoc  infirmum  est,  per  «statem  id  bene  largo 
canaii  quotidie  debet  aliquamdiu  subjicere.  Semper  au- 
tem ,  etiam  si  sine  balneo  uuctus  est ,  neque  totum 
corpus  refrigerare  sustinet,  caput  tamen  aqua  frigida 
perfundere  :  sed  quum  creteras  partes  attingi  nolit,  de- 
mittere  id,  ne  ad  cervices  aqua  descendat;  eamque,  ne 
quid  ocuiis  aliisve  partibusnoceat,  defluentem  subinde 
mauibus  ad  hoc  regerere.  Huic  modicus  cibus  necessa- 
rius  est,  quem  facile  concoquat;  isque,  si  jejimio  caput 
laeditur,  assumendus  etiam  medio  die  est:  si  nonlsedi- 
tur,semel  potius.  Bibere  huic  assidue  vinum  dilutum, 
lene,  quam  aquam  magis  expeuit;  ut  quum  caput  gra- 
vius  esse  cosperit ,  sit  quo  confugiat :  eique  ex  toto  ne- 
que  vinum  neque  aqua  semper  utilia  sunt :  medicamen- 
tum  utrumque  est,  quiim  in  vicem  assumitur.  Scribere, 
legere,  voce  ccntendere,  huic  opus  non  est,  utique  post 


LIB.  I.  SECT.  VI.  33 

coenam  :  post  quam  nec  cogitatio  quidem  ei  satis  tuta 
est,maxime  tamen  vomitus  alienus  est. 

Sect.  V.  Neque  vero  his  solis,  quos  capitis  imbecillitas 
torquet,usus  aquae  frigida?  prodest;sed  iis  etiam  quos 
assiduae  lippitudines,  gravedines,  destillationes ,  tonsillae- 
que  male  habent.  His  autem  non  caput  tantum  quotidie 
perfundendum  est  sed  cs  quoque  multa  frigida  aqua 
fovendum  est :  praecipueque  omnibus  quibus  hoc  utile 
auxilium  est,  eo  utendum  est,  «bi  gravius  ccelum  aus- 
tri  reddidcrunt.  Quumque  omnibus  inutilis  sit  post 
cibum  aut  contentio  aut  agitatio  animi,  tum  his  prae- 
cipue  qui  vel  capiiis  vel  arteriae  dolores  habere  con- 
suerunt ,  vel  quoslibet  alios  oris  affectus.  Vitari  etiam 
gravedines  destillationesque  possunt ,  si  quam  minime 
is  qui  his  opportunus  est,  aerem  vel  loca  aquasque  mu- 
tat;  si  caputin  sole  protegit,  ne  incendatur,  neve  su- 
bitum  ex  repentino  nubilo  frigus  id  moveat ;  si  post  con- 
coctionem  jejunus  caput  radit;si  post  cibum  neque 
legit,  neque  scribit. 

Sect.  VI.  Quem  vero  frequenter  cita  alvus  exercet, 
huic  opus  est  pila  simihbusque  superiores  partes  exerce- 
re;  dum  jejunus  est,  ambulare ;  vitaresolis  nimiumardo- 
rem,  continua  balnea;  ungi  cilra  sudorem :  non  uti  cibis 
variis,  minimeque  jurulentis,  leguminibus  oleribusque 
his  quae  celeriter  descendunt ;  omnia  denique  sumere  quae 
tarde  concoquuntur.  Venatio,  durique  pisces,  et  ex  do- 
meslicis  animalibus  assa  caro  maxime  juvant.  Numquam 
vinum  salsum  bibere  expedit,  ne  tenue  quidem  aut  dulce; 
sed  austerum  et  plenius,  neque  id  ipsum  pervetus.  Si 
mulso  uti  volet,  id  ex  decocto  melle  faciendum  est.  Si  fri- . 
gidae  potiones  ventrem  ejus  non  turbant,  his  utendum 
potissimum  est.  Si  quid  offensae  in  ccena  sensit,  vcmere 
debet;  idque  postero  qucque  die  facere  :  terlio,  inodici 
ponderis  panem  ex  vino  esse ,  aut  ova  fricta  ex  oleo  vel 


34  A  CORNELII  CELSI 

ex  defruto  similibusque  aliis :  deinde  ad  consuetudinem 

redire.  Semper  autem  post  cibum  conquiescere ,  ac  ne- 

que  intendere  animun,  neque  ambulatione  quamvis  leni 

dimoveri. 

Sect.  VIT.  At  si  laxius  intestiuum  dolere  consuevit, 
quod  x  wXov  nominant,  quum  id  nihil  nisi  genus  inflationis 
sit ,  id  agendum  est ,  ut  concoquat  aliqviis ;  ut  lectione 
et  aliis  generibus  exerceatur;  utatur  balneo  calido,  ci- 
bis  quoque  et  potionibus  calidis;  denique  omni  modo 
frigus  evilet;  item  dulcia  omnia  leguminaque,  etquic- 
quid  inflare  consuevit. 

Sect.YIII.  Si  quis  vero  stomacho  laborat,  legere  clare 
debet,  post  leetionem  ambulare :  tum  pila  vel  armis  alio\e 
quo  genere,  quo  superior  pars  movetur,  exerceri :  non 
aquam,  sed  vinum  calidum  bibere  jejunus :  cibum  bis 
die  assumere ,  sic  lamen  ut  facile  concoquat :  uti  vino 
tenui  et  auslero,  et  post  cibum  frigidis  potionibus  po- 
tius.  Stomachum  autem  infnmum  indicant  pallor,  ma- 
cies,  prsecordiorum  dolor,  nausea,  et  nolentium  vomitus, 
in  jejuuo  dolor  capitis :  quoa  in  quo  non  sunt,  is  firmi 
stomachi  est.  Neque  credendum  utique  nostris  est,  qui, 
quum  in  adversa  valetudine  vinum  aut  frigidam  aquam 
concupierunt ,  deliciarum  patrocinium  accusationem 
non  merentis  stomachi  habent.  At ,  qui  tarde  conco- 
quunt,  etquorum  ideo  prascordia  inflantur,  quive  prop- 
terardorem  aliquem  noctu  sitire  consuerunt,  antequam 
conquiescant ,  duos  tresve  cyathos  per  teiiuem  fistulam 
bibant.  Prodest  etiam  adversum  tardam  concoctionem 
clare  legere ,  deinde  ambulare ,  tum  vel  ungi  vel  la- 
vari ;  assidue  vinum  frigidum  bibere ;  et  post  cibum , 
magnam  potionem,  sed,  ut  ut  supra  dixi,  per  siphonem  : 
deinde  omnes  potiones  aqua  frigida  includere.  Cui  vero 
cibus  acescit,  is  ante  eum  bibere  aquam  egelidam  de- 
bet ,  et  vomere :  at  si  cui  ex  hoc  frequens  dejeclio  in- 


LIB.  I.  SECT.   X.  35 

cidit,  quoties  alvus  ei  constiterit,  frigida  potione  potis- 
simum  utatur. 

Sect.  IX.Sicuivero  dolerenervisolent,  quod  in  poda- 
gra  chiragrave  esse  consuevit,  huic,quantum  fieri  potest, 
exercendum  id  est  quod  affectum  est,  ohjiciendumque 
laboriet  frigori :  nisi  quum  dolor  increvit,  sub  quo  quies 
optima  est.  Venus  ei  semper  inimica  est.  Concoctio,  si- 
cuti  in  omiubus  corporis  affectibus ,  necessaria  est :  cru- 
ditas  enim  id  maxime  laedit,  et  quoties  offensum  corpus 
est,  vitiosa  pars  maxime  seutit. 

Ut  concoctio  autem  omnibus  vitiis  occurrit,  sic  rursus 
aliis  frigus ,  aliis  calor :  quse  sequi  quisque  pro  habitu 
corporis  sui  debet.  Frigus  inimicum  est  seni ,  tenui ,  vul-  ^ 
neri ,  prsecordiis,  inteslinis ,  vesica? ,  auribus,  coxis,  sca- 
pulis,  naturalibus,  ossibus,  deutibus,  nervis,  vulvse,  ce- 
rebro.  Idem  summam  cutem  facit  pallidam,  aridara, 
duram,  nigram  :  ex  hoc  horrores  tremoresque  nascun- 
tur.  At  prodest  juvenibus,  et  omnibus  plenis  :  erectior- 
que  mens  est,  et  melius  concoquitur,  ubi  frigus  quidem 
est,  sed  cavetur.  Aqua  vero  frigida  infusa,  prseterquam 
capiti,  etiam  stomacho  prodest  :  item  articulis  dolori- 
busque  qui  sunt  sine  ulceribus  :  item  rubicundis  nimis 
hominibus,  si  clolore  vacant.  Calor  autem  adjuvat  omnia 
quse  frigus  infestat,  item  lippientes,  si  nec  dolor  nec  la- 
crymae  sunt;  nervos  quoque  qui  contrahuntur,  praeci- 
pueque  ea  ulcera  qua?  ex  frigore  sunt.  Idem  corporis 
colorem  bonum  facit,  urinam  movet.  Si  nimius  est, 
corpus  effeminat,  nervos  emollit ,  stomachum  solvit.  Mi- 
nime  vero  aut  frigus  aut  calor  tuta  sunt  ubi  subita 
insuetis  sunt :  nam  frigus,  lateris  dolores,  aliaque  vitia; 
frigida  aqua  strumas  excitat.  Calor  concoctionem  pro- 
hibet ,  sonmum  aufert ,  sudorem  digerit ,  obnoxium 
morbis  pestilentibus  corpus  efficit. 

Sect.  X.  Est  etiam  observatio  necessaria,  qua  quis  in 


36  A  CORNELII  CELSI 

pestilentia  utatur  adhuc  integer ,  quum  tamen  securus 
essenoii  possit.Tum  igitur  oportetperegrinari,navigare. 
Ubi  kl  non  licet,  gestari,  ambulare  sub  divo  ante  aestum 
leniter;  eodemque  modo  ungi :  et,  ut  supra  comprehen- 
sum  est,  vitare  fatigationem,  cruditatem,  frigus,  calo- 
rem ,  libidinem ;  multoque  magis  se  continere ,  si  qua 
gravitas  in  corpore  est.  Tum  neque  mane  surgendum, 
neque  pedibus  nudis  ambulandum  est ,  miniineque  post 
cibum  aut  balneum  :  neque  jejuno,  neque  coenato  vo- 
mendum  est :  neque  movenda  alvus ;  atque  etiam ,  si  per 
se  mota  est,  comprimenda  est.  Abstinendum  potius,  si 
plenius  corpus  est :  itemque  vitandum  balneum ,  sudor, 
meridianus  somnus ,  utique  si  cibus  quoque  antecessit : 
qui  tamen  semel  die  tunc  commodius  assumitur;  insu- 
per  etiam  modicus,  ne  cruditatem  moveat.  Alternis  dle- 
bus  invicem,modo  aqua,  modo  vinum  bibendum  est. 
Quibus  servatis,  ex  reliqua  victiis  consuetudine  quam 
minimum  mutari  debet.  Quiim  vero  haec  in  omni  pes- 
tilentia  facienda  sunt,  tum  in  ea  maxime  quam  austri 
excitarint.  Atque  etiam  peregrinantibus  eadem  neces- 
saria  sunt ,  ubi  gravi  tempore  anni  discesserunt  ex  suis 
sedibus,  vel  ubi  in  graves  regiones  venerunt.  Ac  si  cre- 
tera  res  aliqua  prohibebit ,  utique  abstinere  debebit : 
atque  ita  ab  vino  ad  aquam ,  ab  hac  ad  vinum ,  eo  qui 
supra  positus  est  modo,  transitus  ei  esse. 


LIBER   SECUNDUS. 


JLnstantis  autem  adversse  valetudinis  signa  complura 
sunt  :  in  quibus  explicandis  non  dubitabo  auctoritate 
antiquorum  virorum  uti,  maximeque  Hippocratis,  quum 
recentiores  quoque  medici,  quamvis  in  curationibus 
quaedam  mutarint,  tamen  hsec  illum  optime  praesagisse 
fateantur.  Sed  antequam  dico,  quibus  praecedentibus 
morborum  timor  subsit,;  non  alienum  videtur  exponere, 
quae  tempora  anni,  quae  tempestatum  genera,  quae  par- 
tes  aetatis,  qualia  corpora  maxime  tuta,  vel  periculis 
opportuna  sint,  quod  genus  adversae  valetudinis  in  quo- 
que  timerimaxime  possit.Non  quod  non  omni  tempore, 
in  omni  tempestatum  genere,  omnis  aetatis,  omnis  ha- 
bitus  homines,  per  omnia  genera  morborum  et  aegro- 
tent  etmoriantur;  sed  quod  frequentius  tamen  quaedam 
eveniant :  ideoque  utile  est  scire  unumquemque,  quid 
et  quando  maxime  caveat. 

Sect.  I.  Igitur  saluberrimum  ver  est :  proxima  deinde 
ab  hoc  hiems :  periculosior  aestas,  autumnus  longe  pericu- 
losissimus.  Ex  tempestatibus  vero  optimae  aequales  sunt, 
sive  frigidae,  sive  calidae:  pessimae,  quae  maxime  variant, 
quo  fit  ut  autumnus  plurimos  opprimat.  Nam  fere  me- 
ridianis  temporibus  calor ;  nocturnis  atque  matutinis , 
simulque  etiam  vespertinis,  frigus  est.  Corpus  ergo,  et 
aestate,  et  subinde  meridianis  coloribus  relaxatum,  su- 
bito  frigore  excipitur.  Sed,  ut  eo  tempore  id  maxime  fit, 
sic,  quandocumque  evenit,  noxium  est.  Ubi  aequalitas 

4 


3S  A.  COBNELII  CELSI 

antera  est,  tamen  saluberrimi  sunt  sereni  dies;  melio- 
res  pluvii  quam  tantum  nebulosi,  nubilive  :  uptimique 
hieme ,  qui  omni  vento  vacant;  aestate  quibus  favonii 
perflant.  Si  genus  aliud  ventorum  est,  salubriores  sep- 
tentrionales  quam  subsolani ,  vel  austri  sunt :  sic  tamen 
haec,  ut  interdum  regionum  sorte  mutentur.  Nam  fere 
ventus  ubique  a  mediterraneis  regionibus  veniens,  salu- 
bris ;  a  mari  gravis  est.  Neque  solum  in  bono  tempesta- 
tum  habitu  certior  valetudo  est ;  sed  priores  quoque 
morbi,  si  qui  inciderunt ,  leviores  sunt ,  et  promptius 
fmiuntur.  Pessimum  aegro  cceluni  est,  quod  aegrum  fa- 
cit,  adeo  ut  in  id  quoque  genus,  quod  natura  pejus  est, 
in  hoc  statu  salubris  mutatio  sit.  At  aetas  media  tutissima 
est,  quae  neque  juventae  calore,  neque  senectutis  frigore 
infestatur.  Longis  morbis  senectus ,  acutis  adolescentia 
magis  patet.  Corpus  autem  habilissimum  quadratum  est, 
neque  gracile  neque  obesum.  Nam  longa  statura,  ut  in 
juventa  decora  est,  sic  matura  senectute  conficitur;  gra- 
cile  corpus  infirmum  ,  obesum  hebes  est.  Yere  autem 
maxime,  quaecumque  humorismotu  novantur,  in  metu 
esse  consuerunt.  Ergo  tum  lippitudines ,  pustulae,  profu- 
sio  sanguinis,  abscessus  corporis  quae  a.Tzo^r^a.TOL  Grseci 
nominant ,  bilis  atra  quam  p.sXay^oXtav  appellant,  in- 
sania ,  morbus  comitialis ,  angina ,  gravedines ,  destilla- 
tiones  oriri  solent.  Hi  quoque  morbi,  qui  in  articulis 
nervisque  modo  urgent,  modo  quiescunt,  tum  maxime 
et  incohantur  et  repetunt.  At  aestas  non  quidem  vacat 
plerisque  ab  his  morbis ;  sed  adjicit  febres  vel  continuas 
vel  ardentes ,  vel  tertianas,  vomitus,  alvi  dejectiones  , 
auricularum  dolores ,  ulcera  oris  ,  cancros  quum  in  cae- 
teris  quidem  partibus,  tum  maxime  obsccenis;  et  quic- 
quid  sudore  hominem  resolvit.  Yix  quicquam  ex  his  in 
autumnum  non  incidit  :  sed  oriuntur  eo  quoque  tem- 
pore  febres  incertae ,  lienis  dolor,  aqua  inter  cutem, 


LIB.  II.  SECT.  I.  39 

labes  quam  Graeci  <p6iatv  nominant,  urinae  difficultas 
quam  cpayyouctav  appellant ,  tenuioris  intestini  morbus 
quem  s&sbv  nominant.  Fititem  lanitas  intestinorum  quaj 
XetsvTspia  vocatur;coxaedolores,  morbi  comitiales. Idem 
quoque  tempus  et  diutinis  malis  fatigatos ,  et  ab  sestate 
tantum  proxima  pressos,  interimit,  et  aliis  novis  mor- 
bis  conficit;  et  quosdam  longissimis  implicat,  maxime- 
que  quartanis  quae  per  hiemem  quoque  exerceant.  INe- 
que  aliud  magis  tempus  pestilentiae  patet,  cujuscumque 
ea  generis  est.  Hiems  autem,  quamvis  variis  rationibus 
nocet,  capitis  dolores,  tussim,  et  quicquid  in  faucibus, 
in  lateribus,  in  visceribus  maU  contrahitur,  irritat.  Ex 
tempestatibus  Aquilo  tussim  movet,  fauces  exasperat, 
ventrem  adstringit,  urinam  supprimit,  horrores  excitat, 
item  dolores  lateris  et  pectoris.  Sanum  tamen  corpus 
spissat,  et  mobilius  atque  expeditius  reddit.  Auster  au- 
res  hebetat,  sensus  tardat,  capitis  dolores  movet,  alvum 
solvit ,  totum  corpus  efficit  hebes ,  humidum ,  languidum . 
Caeteri  venti,  quo  vel  huic  vel  ilii  propiores  sunt,  eo 
magis  vicinos  his  illisve  affectus  faciunt.  Denique  omnis 
calor  et  jecur  et  lienem  inflammat,  mentem  hebetat,  et 
ut  anima  deficiat,  ut  sanguis  prorumpat,  efficit.  Frigus 
modo  nervorum  distensionem ,  modo  rigorem  infert ; 
illud  <77raau.b;,  hoc  TsVavo?  grjece  nominatur  :  nigri- 
tiem  in  ulceribus,  horrorem  iii  febribus  excitat.  In 
siccitatibus  acutae  febres,  lippitudines ,  tormiua,  uriuae 
difficultas,  articulorum  dolores  oriuntur.  Per  imbres  lon- 
gae  febres  ,  alvi  dejeclioues ,  angina,  cancri,  morbi  co- 
mitiales  ,  resolutio  nervorum  quam  TraoaXuctv  Graeci 
nominant.  Neque  solum  interest,  quales  dies  siiit,  sed 
etiam  quales  ante  prsecesserint.  Si  hiems  sicca  septen- 
trionales  ventos  habuit,  ver  autem  austros  et  pluvias 
exhibet,  fere  subeunt  lippitudiues,  tormina,  febres,  maxi- 
meque  in  mollioribus -corporibus ,  ideoque  praecipue  m 


4o  A.  CORNELII  CELSI 

muliebribus.  Si  vero  austri  pluviaeque  hiemem  occupa- 
runt,  ver  autem  frigidum  et  siccum  est,  gravidae  quidem 
feminae  quibus  timi  adest  partus,  abortu  periclitantur ; 
hae  vero  quae  gignunt,  imbecillos  vixque  vitales  edunt. 
Caeteros  lippitudo  arida,  et,  si  seniores  sunt,  gravedi- 
nes  atque  destillationes  male  habent.  At  si  a  prima 
hieme  austri  ad  ultimum  ver  continuarunt ,  laterum  do- 
lores,  et  insania  febricitantium  quam  <pps'vy)e>iv  appel- 
lant,  quam  celerrime  rapiunt.  Ubi  vero  calor  a  primo 
vere  orsus  aestatem  quoque  similem  exhibet,  necesse 
est  multum  sudorem  in  febribus  subsequi.  At  si  sicca 
aestas  aquilones  habuit ,  autumno  vero  imbres  austrique 
sunt ,  tota  hieme  quae  proxima  est ,  tussis ,  destillalio  , 
raucitas;  in  quibusdam  etiam  tabes  oriuntur.  Sin  autem 
autumnus  quoque  aeque  siccus  iisdem  aquilonibus  per- 
flatur,  omnibus  quidem  mollioribus  corporibus,  inter 
quae  muliebria  esse  proposui ,  secunda  valetudo  contin- 
git ;  durioribus  vero  instare  possunt  et  aridae  lippitudi- 
nes ,  et  febres  partim  acutae  partim  longae ,  et  hi  morbi 
qui  ex  atra  bile  nascuntur. 

Quod  ad  aetates  vero  pertinet,  pueri  proximique  his 
vere  optime  valent,  et  aestate  prima  tutissimi  sunt  :  se- 
nes  aestate  et  autumni  prima  parte :  juvenes  hieme ,  qui- 
que  inter  juventam  senectutemque  sunt. 

Inimicior  senibus  hiems ,  aestas  adolescentibus  est. 
Tum  si  qua  imbecillitas  oritur,  proximum  est,  ut  infan- 
tes  tenerosque  adhuc  pueros  serpentia  ulcera  oris  quae 
<x^6a?  Graeci  ncminant,  vomitus,  nocturnae  vigiliae,  au- 
rium  humor,  circa  umbilicum  inflammationes  exerceant. 
Propria  etiam  dentientium :  gingivarum  exulcerationes, 
distentiones  nervorum,  febricula?,  alvi  dejectiones,maxi- 
meque  caninis  dentibus  orientibus,  male  habent  :  quae 
pericula plenissimi  cujusque  sunt,  et  cui  maxime  venter 
adstrictus  est.  At  ubi  aetas  paulum  processit,  glandulw 


LIB.  II.  SECT.  II.  /,  t 

et  vertebrarum  quaj  iii  spina  suut,  aliquae  inclinationes, 
strumae,  verrucarum  quaedam  genera  dolentia,  a^poycp- 
<So'va;  Groeci  appellaut,  et  plura  alia  tubercula  oriun- 
tur.  Incipiente  vero  jam  pube ,  ex  iisdem  multa ,  et 
longae  febres,  et  sanguinis  ex  naribus  cursus.  Maxime 
quoque  omnis  pueritia,  primum  circa  quadrageshnuin 
diem,  deinde  seplimo  mense,  tiun  septimo  anuo,  pos- 
tea  circa  pubertatem  periclitatur.  Si  qua  etiam  genera 
morborum  in  infantem  inciderunt,  ac  neque  pubertate, 
neque  primis  coitibus ,  neque  in  femina  primis  mens- 
truis  finita  sunt,  fere  longa  sunt  :  saepius  tamen  his 
morbi  pueriles  qui  diutiiis  manserunt ,  terminantur. 
Adolescentia  morbis  acutis,  item  comitialibus  tabique 
maxime  objecta  est:  fereque  juvenes  sunt  qui  sangui- 
nem  exspuunt.  Post  hanc  atatem  laterum  et  pulmonis 
dolores,  lethargus,  cholera,  insania,  sanguinis  per  quae- 
dam  etiam  velut  ora  venarum,  aiucppot^a^  Greeci  ap- 
pellant,  profusio.  In  senectute,  spiritus  et  urinae  diffi- 
cultas,  gravedo,  articulorum  et  renum  dolores,  nervo- 
rum  resclutiones ,  malus  corporis  habitus.,  xa^s^tav 
Graeci  appellant ,  nocturnse  vigiliee ,  vitia  longiora  au- 
rium  ,  oculorum  ,  etiam  narium  ;  praecipueque  soluta 
alvus,  et,  quee  sequuntur  hanc,  tormina,  vel  laevitas 
intestinorum  caeteraque  fusi  ventris  mala.  Praeter  haec 
graciles,  tabes ,  dejectiones,  destillationes ,  item  visce- 
rum  et  laterum  dolores,  fatigant.  Obesi  plerumque  acu- 
tis  morbis-et  difficultate  spirandi  straugulantur,  subi- 
toque  saepe  moriuntur  :  quod  in  corpore  tenuiore  vix 
evenit. 

Sect.  II.  Ante  adversam  autem  valetudinem ,  ut  supra 
dixi,  quaedam  notae  oriuntur,  quarum  omnium  commune 
est,  aliter  se  corpus  habere  atque  consuevit;  neque  in  pe- 
jus  tantum,  sed  etiam  in  melius.  Ergo  si  plenior  aliquis, 
et  speciosior ,  et  coloraiior  factus  est ,  suspecta  habet  c 

4. 


43  A.  CORNELII  CELSI 

bona  sua  debet  :  quae,  quia  neque  in  eodem  habitu 
subsistere ,  neque  ultra  progredi  possunt ,  fere  retro 
quasi  ruina  quadam  revolvuntur.  Pejus  tamen  signum 
est,  ubi  aliquis  eontra  cousuetudinem  emacuit,  et  colo- 
rem  decoremque  amisit :  quoniam  in  his  quae  superant, 
est  quod  morbus  demat;  in  his  quae  desunt,  non  est 
quod  ipsum  morbum  ferat.  Praeter  haec  protinus  timeri 
debet,  si  graviora  membra  sunt,  si  crebra  ulcera  oriun- 
tur,  si  corpus  supra  consuetudinem  incaluit,  si  gravior 
somuus  pressit,  si  tumultuosa  somnia  fuerunt,  si  sae- 
pius  expergiscifur  aliquis  quam  assuevit,  deinde  iterum 
soporatur;  si  corpus  dormientis  circa  partes  aliquas  con- 
tra  ccnsuetudinem  insudat,  maximeque  si  circa  pectus 
aut  cervices ,  aut  crura  vel  genua  vel  coxas  :  item  si 
marcet  animus,  si  loqui  et  moveri  piget,  si  corpus  tor- 
pet;  si  dolor  praecordiorum  est,  aut  totius  pectoris,  aut, 
qui  in  plurimis  evenit,  capitis;  si  salivae  plenum  est  os, 
si  oculi  cum  dolore  vertuntur,  si  tempora  adstricta  sunt, 
si  membra  inhorrescunt ,  sispiritus  gravior  est;  si  circa 
frontem  intentae  vense  moventur,  si  frequentes  oscita- 
tiones  ;  si  genua  quasi  fatigata  sunt ,  totumve  corpus 
lassitudinem  sentit.  Ex  quibus  saepe  plura,  nunquam 
non  aliqua,  febrem  antecedunt.  In  primis  tamen  illud 
considerandum  est,  num  cui  saepius  horum  aliqnid  eve- 
niat,  neque  ideo  corporis  ulla  difficultas  subsequatur. 
Sunt  enim  quaedam  proprietates  hominum,  sine  qua- 
rum  notitia,  non  facile  quicquam  in  futurum  praesagiri 
potest.  Facile  itaque  securus  est  in  his  aliquis ,  quae  saepe 
sine  periculo  evasit :  ille  solhcitari  debet,  cui  haec  nova 
sunt ;  aut  qui  ista  nunquam  sine  custodia  sui  tuta  ha- 
buit. 

Sect.  III.  Ubi  vero  febris  ahquem  occupat ,  scire  licet 
non  perichtari,  si  in  latus  aut  dextrum  aut  sinistnun, 
utipsi  visum  est,  cubat,  cruribus  paulum  reductis;  qui 


LIB.  II.  SECT.  IV.  43 

fere  saui  quoque  jacentis  habitus  est;  si  facile  converti- 

tur,  si  noetu  dormit,  si  interdiu  vigilat,  si  ex  facili  spi- 

rat,  si  non  conflictatur ;  si  circa  umbilicum  et  pubem 

cutis  plana  est;  si  praecordia  ejus  sine  ullo  sensu  doloris 

aequaliter  mollia  in  utraque  parte  sunt  :  quod  si  paulo 

tumidiorasunt,  sed  tamen  digitis  cedunt  et  non  dolent, 

haec  valetudo ,  ut  spatium  aliquod  habebit ,  sic  tuta  erit. 

Corpus  quoque,  quod  sequaliter  molle  et  calidum  est , 

quodque  aequaliter  totum  insudat,  et  cujus  febricula  eo 

sudore  finitur,  securitatem  pollicetur.  Sternutamentum 

etiam  inter  bona  indicia  est ,  et  cupiditas  cibi  vel  a 

primo  servata,  vel  etiam  post  fastidium  orta.  Neque 

terrere  debet  ea  febris  quae  eodem  die  finita  est;  ac  ne 

ea  quidem,  quae,  quamvis  longiore  tempore  tenuit,  ta- 

men  ante  alteram  accessionem  ex  toto  quievit,  sic  ut 

corpus  integrum,  quod  etXtjcptvls;  Graeci  vocant,  fieret. 

Si  quis  autem  incidit  vomitus,  mixtus  esse  ex  bile  et  pi- 

tuitadebet,  et  in  urina  subsidere  album,  laeve,  aequale; 

sic  ut£tiam,  si  quae  quasi  nubeculae  innatarint,  in  imum 

deferantur;  ac  venter  ei  qui  a  periculo  tutus  est,  red- 

dere  mollia ,  figurata ,  atque  eodem  fere  tempore  quo 

secunda  valetudine  assuevit ,  modo  convenientia  his  qua?. 

assumuntur.  Pejor  cita  alvus  est  :  sed  ne  haec  quidem 

terrere  protinus  debet,  si  matutinis  temporibus   con- 

tracta  magis  est,  aut  si,  procedente  tempore,  paulatim 

contrahitur  et  rufa  est,  neque  foeditate  odoris  similem 

alvum  sani  hominis  excedit.  Ac  lumbricos  quoque  ah- 

quos  sub  finem  morbi  descendisse  nihil  nocet.  Si  infla- 

tio  sine  inflammatione  in  superioribus  partibus  dolorem 

tumoremque  fecit,  bonum  signum  est  sonitus  ventris 

mde  ad  inferiores  partes  evolutus  ;  magisque  etiam  si 

sine  difficultate  cum  stercore  excessit. 

Sect.  IV.  Contra  gravis  morbipericulum  est,ubisupi- 
nus  aeger  jacet,porrectis  manibus  et  cruribus :  ubi  residere 


U  A.  CORNELn  CELSI 

vult  in  ipso  acuti  morbi  impetu,  prsecipueque  pulmoni- 
bus  laborantibus :  ubi  nocturna  vigilia  premitur,  etiam  si 
interdiu  somnus  accedit;  ex  quo  tamen  pejor  est  qui  inter 
quartam  horam  et  noctem ,  quam  qui  a  matutino  tem- 
pore  ad  quartam.  Pessimum  tamen  est,  si  somnus  neque 
noctu  neque  interdiu  accedit :  id  enim  fere  sine  continuo 
dolore  esse  non  potest.  iEque  vero  signum  malum  est , 
etiam  somno  ultra  debitum  urgeri :  pejusque  ,  quo  ma- 
gis  sopor  interdiu,  noctuque  continuat.Mali  etiam  morbi 
testimonium  est ,  vehementer  et  crebro  spirare ,  a  sexto 
die  coepisse  inhorrescere ,  pus  exspuere,  vix  exscreare, 
dolorem  habere  continuum ,  difficulter  ferre  morbum  , 
jactare  brachia  et  crura,  sine  voluntate  lacrymare;  ha- 
bei'e  humorem  glutinosumdentibus  inhaerentem ,  cutem 
circa  umbiiicum  et  pubem  macram;  pra^cordia  inflam- 
mata,  dolentia,  dura,  tumida,  intenta,  magisque,  si 
hsec  dextra  parte  quam  sinistra  sunt :  periculosissimum 
lamen  est,  si  vense  quoque  ibi  vehementer  agitantur. 
Mali  etiam  morbi  signum  est,  nimis  celeriter  emacres- 
cere  :  caput  et  pedes  manusque  frigidas  habere ,  ventre 
et  lateribus  calehtibus;  aut  frigidas  extremas  partes, 
acuto  morbo  urgente;  aut  post  sudorem  inhorrescere ; 
aut  post  vomitum  singultum  esse,  vel  rubere  oculos : 
aut  post  cupiditatem  cibi,postve  longas  febres  hunc fas- 
tidire;  aut  multum  sudare,  maximeque  frigido  sudore; 
aut  habere  sudores  non  per  totum  corpus  «quales ,  qui- 
que  febrem  non  finiant ,  et  eas  febres ,  quae  quotidie 
tempore  eodem  revertantur ;  quseve  semper  pares  ac- 
cessiones  habeant,  neque  tertio  quoque  die  leventur; 
quseve  sic  continuent ,  ut  per  accessiones  increscant , 
per  decessiones  tantum  molliantur,  nec  unquam  inte- 
grum  corpus  dimittant.  Pessimum  est,  si  ne  levatur  qui- 
dem  febris ,  sed  seque  coneitata  continuat.  Periculosum 
est  etiam,  post  arquatum  morbum  febrem  oriri;  utique 


LIB.  II.  SECT.  V.  4^ 

si  pnecordia  dextra  parte  dura  manserunt ,  aut  dolenti- 
bus  iis  lreva.  Nulla  acuta  febris  leviter  terrere  nos  de- 
bet :  neque  unquam  in  acuta  febre  aut  a  somno  non  est 
terribilis  nervorum  distensio.  Timere  etiam  ex  somno 
mali  morbi  est  :  itemque  in  prima  febre  protinus  men- 
tem  esse  turbatam,  membrumve  aliquod  esse  resolu- 
tum  :  ex  quo  casu  ,  quamvis  vita  redditur  ,  tamen  id 
fere  membrum  debilitatur.  Vomitus  etiam  periculosus 
est  shicene  pituitae  vel  bilis;  pejorque ,  si  viriclis  aut  ni- 
ger  est.  At  mala  urina  est ,  in  qua  subsidunt  rubra  aut 
laevia  :  deterior,  in  qua  quasi  folia  quaedam  tenuia  at- 
que  alba :  pessima  ex  bis ,  si  tanquam  ex  furfuribus  fac- 
tas  nubeculas  repraesentat.  Diluta  quoque  atque  alba 
vitiosa  est,  sed  in  phreneticis  maxime.  Alvus  autem 
mala  est  ex  toto  suppressa  :  periculosa  eliam,  quse  in- 
ter  febres  fluens  conquiescere  hominem  in  cubili  non 
patitur ;  utique  ,  si  quod  descendit ,  est  perliquidum , 
aut  albidum,  aut  pallidum,  aut  spumans.  Praeler  haec 
periculum  ostendit  id  quod  excernitur,  si  est  exiguum, 
glutinosum,  leeve,  album,  idemque  subpallidum  :  velsi 
est  aut  hvidum,  aut  biliosum,  aut  cruentum,  aut  pejo- 
ris  odoris  quam  ex  consuetudine.  Malum  est  etiam , 
quod  post  febres  longas  sincerum  est. 

Sect.  V.  Post  haec  indicia  votum  est  longum  morbum 
fieri;  sic  enim  necesse  est,  nisi  occidit.  Neque  vitae  alia  spes 
in  malis  magnis  est,  quam  ut  impetum  morbi  trahendo 
aliquis  eflugiat,  porrigaturque  in  id  tempus,  quod  cu- 
rationi  locum  praestet.  Protinus  tamen  signa  quaedam 
sunt,  ex  quibus  colligere  possumus,  morbum,  et  si  non 
interemerit,  longius  tamen  tempus  habiturum.  Ubifri- 
gidus  sudor  inter  febres  non  acutas  circa  caput  tantum 
et  cervices  oritur;  aut  ubi,  febre  non  quiescente,  cor- 
pus  insudat ;  aut  ubi  corpus  modo  calidum  est ,  et  color 
alius  ex  alio  fit;  aut  ubi,  quod  inter  febres  aliqua  parte 


46  A.  CORNELII  CELSI 

abscessit,  ad  sanitatem  non  pervenit;  aut  ubi  aeger  pro 

spatio  parum  emacrescit :  item,  si  urina  modo  liquida 

et  pura  est,  modo  habet  qusedam  subsidentia;  si  laevia 

atque  alba  rubrave  sunt,  quse  in  ea  subsidunt;  aut  si 

quasdam  quasi  miculas  reprsesentat;  aut  si  bullulas  ex- 

citat. 

Sect.  VI.  Sed  inter  ha?c  qnidem ,  proposito  metu ,  spes 
tamen  superest :  ad  ultima  vero  jam  ventum  esse  testan- 
tur  nares  acutae,  collapsa  tempora,  oculi  concavi,  frigi- 
dse  languidaeque  aures  et  imis  partibus  leniler  versae, 
cutis  circa  frontem  dura  et  intenta ,  color  aut  niger  aut 
perpallidus ;  multoque  magis,  si  ita  haec  sunt,  ut  neque 
vigilia  praecesserit ,  neque  ventris  resolutio,  neque  ine- 
dia.  Ex  quibus  causis  interdum  hsec  species  oritur,  sed 
uno  die  finitur  :  itaque  diutius  durans  mortis  index  est. 
Si  vero  in  morbo  vetere  jam  triduo  talis  est,  in  propin- 
quo  mors  est  :  magisque,  si  praeter  haec  oculi  quoque 
lumen  refugiunt  et  illacrymant;  quaeque  in  iis  alba  esse 
debent,  rubescunt;  atque  in  iisdem  venulae  pallent,  pi- 
tuitaque  in  iis  innatans  novissime  angulis  inhasrescit ; 
alterque  ex  his  minor  est  :  iique  aut  vehementer  sub- 
sederunt,  aut  facti  tumidiores  sunt;  perque  somnum 
palpebras  non  committuntur,  sed  inter  has  ex  albo  ocu- 
lorum  aliquid  apparet,  neque  id  fluens  alvus  expressit: 
ercdemque  palpebrae  pallent,  et  idem  pallor  labra  et 
nares  decolorat :  eademque  labra  et  nares ,  oculique  et 
palpebras,  et  supercilia,  aliquave  ex  his  pervertuntur; 
isque  propter  imbecillitatem  jam  non  audit,  aut  non 
videt.  Eadem  mors  denunciatur,  ubi  seger  supinus  cu- 
bat,  eique  genua  contracta  sunt :  ubi  deorsum  ad  pedes 
subinde  delabitur  :  ubi  brachia  et  crura  nudat  et  inae- 
quabiliter  dispergit,  neque  iis  calor  subest  :  ubi  hiat  : 
ubi  assidue  donnit  :  ubi  is  qui  mentk  suae  non  est,  ne- 
que  id  facere  sanus  solet,  dentibus  stridct  :  ubi  ulcus  , 


LIB.  II.  SECT.  VI.  47 

quod  aut  ante  aut  iu  ipso  morbo  nalum  est,  aridum,  et 
aut  pallidum  aut  lividum  factum  cst.  Ilia  quoque  mor- 
tis  indicia  sunt,  ungues  digitique  pallidi,  frigidus  spiri- 
tus ;  aut  si  manibus  quis  in  fcbre  et  acuto  morbo ,  vel 
insania  pulmonisve  dolore  vel  capitis ,  in  veste  floccos 
legit,  fimbriasve  diducit;  vel  in  adjuncto  pariete,  si  qua 
minuta  eminent,  carpit.  Dolores  etiam  circa  coxas  et 
inferiores  partes  orti,  si  ad  viscera  transierunt,  subito- 
que  desierunt,  mortem  subesse  testantur;  magisque,  si 
alia  quoque  signa  accesserunt.  Neque  is  servari  potest, 
qui  sine  ullo  tumore  febricitans,  subito  strangulatur , 
aut  devorare  salivam  suam  non  potest :  cuive  in  eodem 
febris  corporisque  habitu  cervix  convertitur  sic,  ut  de- 
vorare  aeque  nih.il  possit :  aut  cui  simul  et  continua  fe- 
hris  et  ultima  corporis  infirmitas  est :  aut  cui,  febre  non 
quiescente ,  exterior  pars  friget ,  inlerior  sic  calet  ut 
etiam  sitim  faciat :  aut  qui ,  febre  seque  non  quiescente , 
simul  et  delirio  et  spirandi  difficultate  vexatur :  aut  qui, 
epoto  veratro  ,  exceptus  distensione  nervorum  est :  aut 
qui  ebrius  obmutuit.  Is  enim  fere  nervorum  distensione 
consumitur,  nisi  aut  febris  accessit,  aut  eo  tempore  quo 
ebrietas  solvi  debet,  loqui  coepit.  Mulier  quoque  gravida 
acuto  morbo  facile  consumitur  ;  et  is  cui  somnus  dolo- 
rem  auget;  et  cui  protinus  in  recenti  morbo  bilis  atra 
vel  infra  vel  supra  se  ostendit;  cuive  alterutro  modo  se 
prompsit,  quum  jam  longo  morbocorpus  ejus  esset  ex- 
tenuatum  et  affectum.  Sputum  etiam  biliosum  et  puru- 
lentum,  sive  separatim  ista  sive  mixta  proveniunt ,  in- 
teritus  periculum  ostendunt.  Ac  si  circa  septimum  diem 
tale  esse  ccepit ,  proximum  est,  ut  is  circa  quartum  de- 
cimum  diem  decedat;  nisi  alia  signa  meliora  pejorave 
accesserinl :  quse  quo  leviora  graviorave  subsecuta  sunt, 
eo  vel  seriorem  mortem  vel  maturiorem  denunciant. 
Sudor  quoque  frigidus  in  acuta  febre  pestiferus  est : 


48  A.  CORNELU  CELSI 

atque  in  omni  morbo  vomitus ,  qui  varius  et  multorum 
colorum  est ;  prsecipueque  si  malus  iu  hoc  odor  est.  Ac 
sanguinem  quoque  in  febre  vomuisse  pestiferum  est. 
Urina  vero  fulva  et  tenuis  in  magna  cruditate  esse  con- 
suevit;  et  saepe,  antequam  spatio  maturescat,  hominem 
rapit:  itaque  si  talis  diutius  permanet,  periculum  mor- 
tis  ostendit.  Pessima  tamen  est  praecipueque  mortifera, 
nigra ,  crassa ,  mali  odoris  :  atque  in  viris  quidem  et 
mulieribus  talis  deterrima  est :  in  pueris  vero ,  quae  te- 
nuis  et  diluta  est.  Alvus  quoque  varia  pestifera  est;  et 
quae  strigmentum  ,  sanguiuem ,  bilem ,  viride  aliquid  , 
modo  diversis  temporibus,  modo  simul,  et  in  mixtura 
quadam,  discreta  tameu  repraesentat.  Sed  haec  quidem 
potest  paulo  diutius  trahere :  in  praecipiti  vero  jam  esse 
denunciat,  quae  liquida  eademque  vel  nigra,  vel  pal- 
lida  vel  pinguis  est ;  utique  ,  si  magna  foeditas  odoris 
accessit.  Illud  interrogari  me  posse  ab  aliquo  scio;  si 
certa  futurae  mortis  incidia  sunt,  quo  modo  interdum 
deserti  a  medicis  convalescaut ,  quosdamque  fama  pro- 
diderit  in  ipsis  funeribus  revixisse?  Quin  etiam  vir  jure 
magni  nominis  Democritus ,  ne  finitae  quidem  vitae  satis 
certas  notas  esse  proposuit,  quibus  medici  credidissent : 
adeo  illud  non  reliquit ,  ut  certa  aliqua  signa  futurae 
mortis  essent.  Adversus  quos  ne  illud  quidem  dicam  , 
quod  in  vicino  saepe  qusedam  notae  positse ,  non  bonos , 
sedimperitos  medicosdecipiunt;quodAsclepiades  sciens, 
funeri  obvius  intellexit  eum  vivere  qui  eflerebatur :  nec 
protinus  crimen  ai'tis  esse,  si  quod  professoris  sit.  Illa 
tamen  moderatius  subjiciam  :  conjecturalem  artem  esse 
medicinam;  rationemque  conjecturae  talem  esse,  ut , 
quum  saepius  aliquid  responderit ,  interdum  tamen  fal- 
lat.Non  itaque ,  si  quid  vixmillesimo  in  corpore  aliquem 
decipit,  id  fidem  non  habet,  quiun  per  innumerabiles 
homines  respondeat.  Idque  non  in  his  tantum  quae  pes- 


LIB.  II.  SECT.  VIT.  ty 

tifera  sunt,  dico;  sed  in  his  quoquc  quae  salutaria  :  si- 
quidem  etiam  spes  interdum  frustratur,  et  moritur  ali- 
quis ,  de  quo  medicus  securus  primo  fuit :  qiueque  me- 
dendi  causa  reperta  sunt,  non  nunquam  in  pejus  aliquid 
convertunt  :  neque  id  evitare  humana  imbecillitas  in 
tanta  varietate  corporum  potest.  Sed  est  tamen  medi- 
cinae  fides ,  quae  multo  saepius  ,  perque  multo  plures 
aegros  prodest :  neque  tamen  ignorare  oportet,  in  acu- 
tis  morbis  fallaces  magis  notas  esse  et  salutis  et  mortis. 
Sect.  YII.  Sed  quum  proposuerim  signa ,  quae  in  omni 
adversa  valetudine  communia  esse  consueverunt ;  ad  ea 
quoque  transibo ,  ut,  quas  aliquis  in  singulis  morborum 
generibus  habere  possit  notas,  indicem.  Quaedam  autem 
sunt  quae  ante  febres,  quaedam  quae  inter  eas,  quid  aut 
intus  sit,  aut  venturum  sit,  ostendunt.  Ante  febres,  si 
caput  grave  est,  aut  ex  somno  oculi  caligant,  aut  fre- 
quentia  sternutamenta  sunt,  cirea  caput  aliquis  pituitae 
impelus  timeri  potest.  Si  sanguis  aut  calor  abundat , 
proximiun  est ,  ut  aliqua  parte  profluvium  sanguinis  fiat. 
Si  sine  causa  quis  emacrescit,  ne  in  malum  habitum  cor- 
pus  ejus  recidat,  metus  est.  Si  praecordia  dolent,  aut 
inflatio  gravis  est,  aut  toto  die  non  concocta  fertur  uri- 
na,  cruditatem  esse  manifestum  est.  Quibus  diu  color 
sine  morbo  regio  malus  est,  hi  vel  capitis  doloribus  con- 
flictantur ,  vel  terram  edunt.  Qui  diu  habent  faciem 
pallidam  et  tumidam ,  aut  capite,  aut  visceribus  aut  alvo 
laborant.  Si  in  continua  febre  puero  venter  nihil  red- 
dit,  mutaturque  ei  color,  nec  somnus  accedit ,  plorat- 
que  is  assidue ,  metuenda  nervorum  distensio  est.  Fre- 
quens  autem  destillatio  in  corpore  tenui  longoque,  ta- 
bem  timendam  esse  testatur.  Ubi  pluribus  diebus  non 
descendit  alvus,  docet  aut  subitam  dejectionem  aut  fe- 
briculam  instare.  Ubi  pedes  turgent,  longae  dejectiones 
sunt :  ubi  dolor  in  imo  ventre  et  coxis  est,  aqua  inter 

5 


5o  A.  CORNELII  CELSI 

cutem  instat :  sed  hoc  morbi  genus  ab  ilibus  oriri  solet. 
Idem  propositum  periculum  est  his,  quibus,  quum  vo- 
luntas  desidendi  est,  venter  nihil  reddit  nisi  et  segre  et 
durum.  Quum  tumor  in  pedibus  est,  idemque  modo 
dextra,  modo  sinistra  parte  ventris  in  vicem  oritur  at- 
que  hnitur,  a  jecinore  id  malum  prohcisci  videtur.  Ejus- 
dem  morbi  notaest,  ubi  circa  umbilicum  intestina  tor- 
quentur,  Grpocpou;  Graeci  nominant,  coxaeque  dolores 
manent,  qui  neque  tempore  neque  remediis  solvuntur. 
Dolor  autem  articulorum,  prout  in  pedibus  manibusve 
aut  alia  qualibet  parte  sic  est,  ut  eo  loco  nervi  contra- 
hantur ;  aut  si  in  membrum  ex  levi  causa  fatigatum  , 
aeque  frigido  calidoque  offenditur ,  podagram  chira- 
gramve  vel  ejus  articuli  in  quo  id  sentitur,  morbum  fu- 
turum  esse  denunciat.  Quibus  in  puerilia  sanguis  ex  na- 
ribus  fluxit,  dein  fluere  desiit ,  hi  vel  capitis  doloribus 
conflictentur  necesse  est,  vel  in  articulis  aliquas  exulce- 
rationes  graves  habeant,  vel  aliquo  morbo  etiam  debi- 
litentur.  Quibus  feminis  menstrua  non  proveniunt,  ne- 
cesse  est  capitis  acerbissimi  dolores  sint ,  vel  quselibet 
alia  pars  morbo  infestetur.  Eademque  his  pericula  sunt, 
(juibus  articulorum  vitia,  ut  dolores  tumoresque,  sine 
podagra  similibusque  morbis  oriuntur  et  desinunt :  uti- 
que,  si  srepe  tempora  iisdem  dolent  noctuque  corpora 
insudant;  si  frons  prurit,  lippitudinis  metus  est.  Si  mu- 
lier  a  partu  vehementes  dolores  habet,  neque  alia  prae- 
terea  signa  mala  sunt,  circa  vieesimum  diem  aut  sanguis 
per  nares erumpet,  autinferioribus  partibus  aliquid  abs- 
cedet.  Quicumque  etiam  dolorem  ingentem  circa  tem- 
pora  et  frontem  habeljit ,  is  alterutra  ratione  eum  fmiet, 
magisque,  si  juvenis  erit,  per  sanguinis  profusionem;  si 
senior ,  per  suppurationem.  Febris  autem  quae  subito 
sine  ratione,  sine  bonis  signis  finita  est,  fere  revertitur. 
Cui  fauces  sanguine  et  interdiu  et  noetu  replentur  sic, 


LIB.  II.  SECT.  VII.  5i 

ut  neque  capitis  dolores  neque  praecordiorum,  neque 
tussis ,  neque  vomitus ,  neque  febricula  praecesserit ,  hu- 
jus  aut  in  naribu»  aut  in  faucibus  uicus  reperietur.  Si 
mulieri  inguen  et  febricula  orta  est,  neque  causa  ap- 
paret,  uleus  in  vulva  est.  Urina  autem  crassa,  ex  qua 
quod  desidet,  album  est,  significat  circa  articulos  aut 
circa  viscera  dolorem  metumque  morbi  esse.  Eadem  vi- 
ridis,  aut  viscerum  dolorem  tumoremque  cum  aliquo 
periculo  subesse,  aut  corpus  certe  integrum  non  esse, 
testatur :  ac  si  sanguis  aut  pus  in  urina  est,  vel  vesica 
vel  renes  exulcerati  sunt.  Si  haec  crassa  carunculas  quas- 
dam  exiguas  quasi  capillos  habet,  aut  si  bullat  et  male 
olet,  et  interdum  quasi  arenam,  interdum  quasi  san- 
guinem  trahit;  dolent  autem  coxae,  quseque  inter  has 
superque  pubem  sunt ;  et  accedunt  frequentes  ructus , 
interdum  vomitus  biliosus;  extremaeque  partes  friges- 
cunt,  urinae  crebra  cupiditas,  sed  magna  difficultas  est; 
et  quod  inde  excretum  est ,  aquae  simile ,  vel  rufum  vel 
palhdum  est,  paulum  tamen  in  eo  levamenti  est;  alvus 
vero  cum  multo  spiritu  redditur;  utique  in  renibus  vi- 
tium  est.  At  si  paulatim  destillat,  vel  si  sanguis  per  hanc 
editur,  et  in  eo  quaedam  cruenta  concreta  sunt,klque 
ipsum  cum  difficultate  redditur,  et  circa  pubem  inte- 
riores  partes  dolent,  in  eadem  vesica  vitium  est.  Calcu- 
losi  vero  his  indiciis  cognoscuntur.  Difficulter  urina  red- 
ditur  paulatimque;  interdum  etiam  sine  voluntate  des- 
tillat :  eadem  arenosa  est  :  non  nunquam  aut  sanguis  , 
aut  cruentum,  aut  purulentum  aliquid  cum  ea  excerni- 
tur:  eamque  quidam  promptius  recti,  quidam  resupinati, 
maximeque  hi  qui  grandes  calculos  habent;  quidam 
etiam  inclinati  reddunt,  colemque  extendendo  dolorem 
levant.  Gravitatis  quoque  cujusdam  in  ea  parte  sensus 
est ;  atque  ea  cursu  omnique  motu  augetur.  Quidam 
etiam,  quum  torquentur,  pedes  inter  se,  subinde  mu- 


52  A.  CORNELII  CELSI 

tatis  vicibus,  implicant.  Feminae  vero  oras  naturalium 
suorum  manibus  admotis  scabere  crebro  coguntur:  non 
nunquam,  si  digitum  admoverunt,  ubivesicse  cervicem 
is  urget ,  calculum  sentiunt.  At  qui  spumantem  sangui- 
nem  exscreant,  iis  in  pulmone  vitium  est.  Mulieri  gra- 
vidae  sine  modo  fusa  alvus  elidere  partum  potest.  Eideni 
si  lac  ex  mammis  profluit,  imbecillum  est  quod  intus 
gerit  :  duree  mammae  sanum  illud  esse  testantur.  Fre- 
quens  singultus,  et  praeter  consuetudinem  continuus, 
jecur  iuflammatum  esse  significat.  Si  tumores  super  ul- 
cera  subito  esse  desierunt ,  idque  a  tergo  incidit,  vel 
distensio  nervorum  ,  vel  rigor  timeri  potest  :  ac  si  a 
priore  parte  id  evenit,  vel  lateris  acutus  dolor,  vel  in- 
saniaexspectanda  est.  Interdum  etiam  bujusmodi  casum, 
quae  tutissima  inter  haec  est,  profusio  alvi  sequitur.  Si 
ora  venarum,  sanguinem  solita  fundere,  subito  sup- 
pressa  sunt,  aut  aqua  inter  cutem,  aut  tabes  sequitur. 
Eadem  tabes  subit,  si  in  lateris  dolore  orta  suppuratio 
intra  quadraginta  dies  purgari  non  potuit.  At  si  longa 
tristitia  cum  longo  timore  et  vigilia  est ,  atrae  bilis  mor- 
bus  subest.  Quibus  saepe  ex  naribus  fluit  sanguis ,  iis  aut 
lienis  tumet,  aut  capitis  dolores  sunt,  quos  sequitur,  ut 
quaedam  ante  oculos  tanquam  imagines  obversentur.  At 
quibus  magni  lienes  suut,  iis  gmgivse  malai  sunt,  et  os 
olet,  aut  sanguis  aUqua  parte  prorumpit  :  quorum  si 
nihil  evenit,  necesse  est  in  cruribus  mala  ulcera,  et  ex 
his  nigrae  cicatrices  fiant.  Quibus  causa  doloris,  neque 
sensus  ejus  est,  iis  mens  labat.  Si  in  ventrem  sanguis 
confluxit,  ibi  in  pus  vertitur.  Si  a  coxis  et  ab  inferiori- 
bus  partibus  dolor  in  pectus  transit ,  neque  ullum  si- 
gnum  malum  accessit,  suppurationis  eo  loco  periculum 
est.  Quibus  sine  febre  aliqua  ex  parte  dolor  aut  prurigo 
cum  rubore  aut  calore  est,  ibi  aliquid  suppurat.  Urina 
quoque,  qua3  in  homine  parum  sano  liquida  est,  circa 


LII',.  II.  SECT.  \il.  53 

aures  futuram  aliquam  suppuratioiiem  esse  denunciat. 
Hzec  vero,  quum  sine  febre  quoque  vel  latentium  vel 
futurarum  rerum  notas  habeant ,  multo  certiora  sunt , 
ubi  febris  accessit ;  atque  etiam  aliorum  morborum  tum 
signa  nascuntur.  Ergo  protinus  insauia  timenda  est ,  ubi 
expeditior  alicujus,  quam  sani  fuit,  sermo  est,  subita- 
que  loquacitas  orta  est ,  et  hoec  ipsa  solito  audacior  : 
aut  ubi  raro  quis  et  vehementer  spirat,  venasque  con- 
citatas  habet ,  prsecordiis  duris  et  tumentibus.  Oculo- 
rum  quoque  frequens  motus ;  et  in  capitis  dolore  offusae 
oculis  tenebrae  :  vel ,  nullo  dolore  substante  ,  somnus 
ereptus,  continuataque  nocte  et  die  vigilia,  vel  prostra- 
tum  contra  consuetudinem  corpus  in  ventrem,  sic  ut 
ipsius  alvi  dolor  id  non  coegerit;  item  robusto  adhuc 
corpore,  insolitus  dentium  stridor,  insaniae  signa  sunt. 
Si  quid  etiam  abscessit,  et  antequam  suppurat,  ma- 
nente  adhuc  in  corpore  solita  febre ,  subsedit ,  pericu- 
lum  affert  primum  furoris ,  deinde  interitus.  Auris  quo- 
que  dolor  acutus  cum  febre  continua  vehementique, 
sa>pe  mentem  turbat :  et  ex  eo  casu  juniores  interdum 
intra  septiinum  diem  moriuntur;  seniores  tardius,  quo- 
niam  neque  jeque  magnas  febres  experiuntur,  neque 
teque  insaniunt  :  ita  sustinent,  dum  is  affectus  in  pus 
vertatur.  Suffusae  quoque  sanguine  mulieris  mammse  fu- 
rorem  venturum  esse  testantur.  Quibus  autem  longae 
febres  sunt,  iis  aut  abscessus  aliqui,  aut  articukmim 
dolores  erunt.  Quorum  faucibus  in  febre  illiditur  spiri- 
tus ,  instat  iis  nervorum  distensio.  Si  angina  subito  fmita 
est,  in  pulmonem  id  malum  transit;  idque  ssepe  intra 
septimum  diem  occidit.  Quod  nisi  incidat ,  sequitur ,  ut 
aliqua  parte  suppuret.  Denique  post  alvi  longam  reso- 
lutionem  tormina,  post  haec  intestinorum  laevitas  oritur. 
Post  nimias  destiliationes ,  tabes  :  post  lateris  dolorem  , 
vitia  pulmonum  :  post  haec ,  insania :  post  magnos  fer- 

5. 


54  A.  CORNELII  CELSI 

vores  corporis,  nervorum  rigor  aut  distensio.  Ubi  caput 
vulneratum  est ,  delmum  :  ubi  vagilia  torsit ,  nervorum 
distensio  :  ubi  vehementer  venae  supra  ulcera  moven- 
tur ,  sanguinis  profluvium  erit.  Suppuratio  vero  pluri- 
bus  modis  excitatur  :  nam  si  longae  febres  sine  dolore , 
sine  manifesta  causa  remanent ,  ui  aliquam  partem  id 
malum  incumbit ,  sed  in  junioribus  tantum :  nam  in 
senioribus  ex  ejusmodi  morbo  quartana  fere  nascitur. 
Eadem  suppuratio  fit,  si  prsecordia  dura  et  dolentia 
ante  diem  vicesimum  hominem  non  sustulerunt,  neque 
sanguis  ex  naribus  fluxit ,  maximeque  in  adolescenti- 
bus;  utique,  si  inter  principia  aut  oculorum  ealigo  aut 
capitis  dolores  fuerunt :  sed  tum  in  inferioribus  parti- 
bus  aliquid  abscedit.  At  si  prseeordia  tumorem  mollem 
habent,  neque  habere  intra  sexaginla  dies  desinunt, 
hasretque  per  omne  id  tempus  febris,  tum  in  superio- 
ribus  partibus  fit  abscessus  :  ac,  si  inter  ipsa  viscera 
non  fit,  circa  aures  erumpit.  Quumque  omnis  longus 
tumor  ad  suppurationem  fere  spectet,  magis  eo  tendit 
is  qui  in  praecordiis ,  quam  is  qui  in  ventre  est ;  et  is  qui 
supra  umbilicum,  quam  is  qui  infra  est.  Si  lassitudinis 
etiam  sensus  in  febre  est,  velin  maxillis  vel  in  articulis 
aliquid  abscedit.  Interdum  quoque  urina  tenuis  et  cruda 
sic  diu  fertur,  ut  alia  salutaria  signa  sint,  exque  eo  casu 
plerumque  infra  transversum  septum ,  quod  ^iacppa-yw.a 
Graeci  vocant ,  fit  abscessus.  Dolor  autem  pulmonis ,  si 
neque  per  sputa,  neque  per  sanguinis  detractionem , 
neque  per  victus  rationem  finitus  est ,  vomicas  aliquas 
interdum  excitat  aut  circa  vicesimum  diem ,  aut  circa 
tricesimum,  aut  cirea  quadragesimum,  non  nunquam 
etiam  circa  sexagesimum.  Numerabimus  autem  ab  eo 
die  quo  primum  febricitavit  aliquis,  aut  inhorruit,  aut 
gravitatem  ejus  partis  sensit.  Sed  hse  vomicae  modo  a 
costarum  parte  nascunlur:  quod  suppurat,  ab  ea  parte 


LIB.  II.  SECT.  VIII.  53 

quam  afficit,  dolorem  inflammaticnemque  concitat:  ip- 
sum  calidius  est  :  et  si  in  partem  sanam  aliquis  decu- 
buit ,  onerare  eam  ex  pondere  aliquo  videtur.  Omnis 
etiam  suppuratio ,  quae  nondum  oculis  patet,  sic  depre- 
hendi  potest;  si  febris  non  dimittit,  eaque  interdiu  le- 
vior  est,  noctu  increscit;  multus  sudor  oritur;  cupiditas 
tussiendi  est,  et  pene  nihil  in  tussi  exscreatur;  oculi  cavi 
sunl,  malae  rubent,  venae  sub  lingua  inalbescunt,  in  ma- 
nibus  fiunt  adunci  ungues,  digiti  maximeque  summi 
pallent;  in  pedibus  tumores  sunt,  spiritus  difficilius  tra- 
hitur,  cibi  fastidium  est,  pustulae  toto  corpore  oriuntur. 
Quod  si  protinus  initio  dolor  et  tussis  fuit,  et  spiritus 
difficultas;  vomica  vel  ante  vel  circa  vicesimum  diem 
erumpet :  siserius  ista  coeperint,  necesse  est  quidem  in- 
crescant,  sed  quo  minus  cito  affecerint,  eo  tardius  sol- 
ventur.  Solent  etiam  in  gravi  morbo  pedes  cum  digitis 
unguibusque  nigrescere  :  quod  si  non-  est  mors  conse- 
cuta ,  et  reliquum  corpus  invaluit ,  pedes  tamen  deci- 
dunt. 

Sect.  VIII.  Sequitur,  ut  in  quoque  morbi  genere  pro- 
prias  notas  explicem,  quae  vel  spem  verpericulum  osten- 
dant.  Ex  vesica  dolente,  si  purulenta  urina  processit,  in- 
que  ea  laeve  et  album  subsedit,  metum  detrahit.  In  pulmo- 
nis  morbo,  si  sputo  ipso  levatur  dolor,  quamvis  id  pu- 
rulentum  est,  tamen  si  seger  facile  spirat,  facile  exscreat, 
si  morbum  ipsum  non  difficulter  fert ,  potest  ei  secunda 
valetudo  contingere.  Neque  inter  initia  terreri  convenit, 
si  protinus  sputum  mixtum  est  rufo  quodam  et  sanguine, 
dummodo  statim  edatur.  Laterum  dolores,  suppuratione 
facta,  deinde  intra  quadragesimum  diem  purgata,  fi- 
niuntur.  Si  in  jecinore  vomica  est,  et  ex  ea  fertur  pus 
purum  et  album  ,  salus  ei  facihs  :  id  enim  malum  in 
tunica  est.  Ex  suppurationibus  vero  hae  tolerabilessunt, 
quae  in  exteriorem  partem  feruntur ,  et  acuuntur.  At  ex 


56  A.  COKNELII  CELSI 

his  quae  intro  procedunt,  hse  leviores,  quae  eontra  se 
cutem  non  afficiunt,  eamque  et  sine  dolore  et  ejusdem 
coloris,  cujus  reliquae  partessunt,  sinunt  esse.  Pusquo- 
que,  quacumque  parte  erumpit,  si  est  laeve,  album  et 
unius  coloris,  sine  ullo  metu  est;  et,  quo  effuso,  febris 
protinus  conquievit ,  desieruntque  urgere  cibi  fastidium 
et  potionis  desiderium.  Si  quando  etiam  suppuratio  des- 
cendit  in  crura,  sputumque  ejusdem  factum  pro  rufo 
purulentum  est,  periculi  minus  est.  At  in  tabe  ejus  qui 
salvus  futurus  est ,  sputum  esse  debet  album  ,  aequale 
totum,  ejusderaque  coloris,  sine  pituita:  eique  etiam 
simile  esse  oportet ,  si  quid  in  nares  a  capite  destillat. 
Longe  optimum  est  febrem  onmino  non  esse :  secun- 
dum  est  tantillam  esse,  ut  neque  cibum  impediat,  ne- 
que  crebram  sitim  faciat.  Alvus  in  hac  valetudine  ea 
tuta  est,  quae  quotidie  coacta,  eaque  convenientia  his 
quae  assumuntur,  reddit :  corpus  id  quod  minime  tenue, 
maximeque  lati  pectoris  atque  setosi  est,  cujusque  car- 
tilago  exigua  et  carnosa  est.  Super  tabem  si  mulieri 
quoque  suppressa  menstrua  fuerunt,  et  circa  pectus 
atque  scapulas  dolor  mansit,  subitoque  sanguis  erupit, 
levari  morbus  soiet  ;  nam  et  tussis  minuitur,  et  sitis 
atque  febriculae  desinunt  :  sed  iisdem  fere,  nisi  redit 
sanguis,  vomica  erumpit  :  quae  quo  cruentior,  eo  me- 
lior  est.  Aqua  autem  inter  cutem  minime  terribilis  est , 
quae,  nullo  antecedente  morbo,  coepit  :  deinde,  quae 
longo  morbo  supervenit;  utique  ,  si  firma  viscera  sunt, 
si  spiritus  facilis,  si  nullus  dolor,  si  sine  calore  corpus 
est,  aequaliterque  in  extremis  partibus  macrum;  si  ven- 
ter  mollis,  si  nulla  tussis,  nulla  sitis;  si  lingua  ne  per 
somnum  quidem  inarescit;  si  cibi  cupiditas  est;  si  ven- 
ter  medicamentis  movetur ;  si  per  se  excernit  mollia  et 
figurata;  si  exlenuatur:  si  urina  et  vini  mutatione,  et 
epolis  aliquibus  medicamenlis ,  mutatur;  si  corpus  sine 


LIB.  II.  SECT.  VIII.  57 

lassitudine  est,  et  motum  facile  suslinet  :  si  quidem  in 
quo  omnia  lisec  sunt,  is  ex  toto  tutus  est :  in  quo  plura 
ex  his  sunt,  is  in  bona  spe  est.  Articulorum  vero  vitia, 
ut  podagrae  chiragr?eque ,  si  juvenes  tentarunt,  neque 
callum  iuduxerunt,  solvi  possunt  :  maximeque  tormi- 
nibus  leniuntur,  et  quocumque  modo  venter  fluit.  Item 
morbus  comitialis  ante  pubertatem  ortus,  non  aegre  fi- 
nitur;  et  in  quo  ab  una  parte  corporis,  venientis  acces- 
sionis  sensus  incipit.  Optimum  est  a  manibus  pedibusve 
initium  fieri,  deinde  a  lateribus  :  pessimum  inter  hsec  a 
capite.  Atque  in  his  quoque  ea  maxime  prosunt ,  quse 
per  dejectiones  excernuntur.  Ipsa  autem  dejectio  sine 
ulla  noxa  est,  quee  sine  febre  est;  si  celeriter  desinit; 
si,  contrectato  ventre,  nullus  motus  ejus  sentitur;  siex- 
tremam  alvum  spiritus  sequitur.  Ac  ne  tormina  quidem 
periculosa  sunt,  si  sanguis  et  strigmenta  descendunt, 
dum  febris  cseteraeque  accessiones  hujus  morbi  absint: 
adeo  ut  etiam  gravida  mulier ,  non  solum  reservari  pos- 
sit ,  sed  etiam  partum  reservare :  prodestque  in  hoc 
morbo,  si  jam  setate  aliquis  processit.  Contra  intestino- 
rum  laevitas  facilius  a  teneris  a?tatibus  depellilur :  uti- 
que ,  si  ferri  urina ,  et  ali  cibo  corpus  ,  incipit.  Eadem 
setas  prodest  et  in  coxre  dolore  et  humerorum ,  et  in 
omni  resolutione  nervorum:  ex  quibus  coxa,  si  sine 
torpore  est,  si  leviter  friget ,  quamvis  magnos  dolores 
habet,  tamen  et  facile  et  mature  sanatur  :  resolutum- 
que  membrum,  si  nihilominus  alitur,  fieri  sanum  po- 
test.  Oris  resolutio  eliam  alvo  cita  finitur  :  omnisque 
dejectio  lippienti  prodest.  At  varix  ortus,  vel  per  ora 
venarum  subita  profusio  sanguinis,  vel  tormina,  insa- 
niam  tollunt.  Humerorum  dolores,  qui  ad  scapulas  vel 
manus  tendunt,  vomitu  atrae  bilis  solvuntur :  et  quis- 
quis  dolor  deorsum  tendit,  sanabilior  est.  Singultus  ster- 
nutamentofinitur.  Longas  dejectiones  supprimitvomitus. 


58  A.  CORNELII  CELSI 

Mulier  sanguinem  vomens ,  profusis  menstruis,  liberafur, 
Quae  menstruis  non  purgatur,  si  sanguinem  ex  naribus 
fudit,  omni  periculo  vacat.  Quae  locis  laborat,  aut  dif- 
ficulter  partum  edit ,  sternutamento  levatur.  iEstiva 
quartana  fere  brevis  est.  Cui  calor  et  tremor  est,  saluti 
delirium  est.  Lienosis  bono  torminasunt.  Denique,  ipsa 
febris ,  quod  maxime  mirum  videri  potest ,  saepe  prae- 
sidio  est.  Nam  et  praecordiorum  dolores ,  si  sine  inflam- 
matione  sunt,  finit;  et  in  jecinoris  dolore  succurrit :  et 
nervorum  distensionem  rigoremque,  si  postea  coepit, 
ex  toto  tollit;  et  ex  difficultate  urinae  morbum  tenuio- 
ris  intestini  ortum ,  si  urinam  per  calorem  movet ,  levat. 
At  dolores  capitis,  quibus  oculorum  caligo  et  rubor 
cum  quadam  frontis  prurigine  accedunt ,  sanguinis  pro- 
fusione  vel  fortuita  vel  etiam  petita,  submoventur.  Si 
capitis  ac  frontis  dolores  ex  vento ,  vel  frigore  aut  aestu 
sunt,  gravedine  et  sternutamenlis  finiuntur.  Febrem  au- 
tem  ardentem,  quam  Graeci  xaua-w^yi  vocant,  subitus 
borror  exsolvit.  Si  in  febre  aures  obtusae  sunt,  si  san- 
guis  e  naiibus  fluxit,  aut  venter  resolutus  est,  illud 
malum  desinit  ex  toto.  Nihil  plus  adversus  surditatem, 
quam  biliosa  alvus,  prodest.  Quibus  in  fistula  urinae 
minuti  abscessus,  quos  ^up.axa  Graeci  vocant,  esse  C03- 
perunt,  iis,  ubi  pus  ea  parte  profluxit,  sanitas  redditur. 
Ex  quibus  quum  pleraque  per  se  proveniant,  scire  licet , 
inter  ea  quoque  quae  ars  adhibet,  naturam  plurimum 
posse. 

Contra,  si  caput  in  febre  continenti  dolet,  neque 
quicquam  remittit ,  malum  atque  mortiferum  est :  maxi- 
meque  id  periculum  est  pueris  a  septimo  anno  ad  quar- 
tum  decimum.  In  pulmonis  morbo ,  si  sputum  primis 
diebus  non  fuit ,  deinde  a  septimo  die  ceepit ,  et  ultra 
seplimum  mansit ,  periculosum  est  :  quantoque  magis 
mixtos  ueque  iuter  se  diductos  colores  habet ,  tanto ,-de- 


LIB.  II.  SECT.  VIII.  m, 

terius.  Et  tamen  nihil  pejus  est  quam  sincerum  id  edi , 
sive  rufum  est ,  sive  cruentum ,  sive  alhum ,  sive  gluti- 
nosum,  sive  pallidum,  sive  spumans :  nigrum  tamen 
pessimum  est.  In  eodem  morbo  periculosa  sunt,tussis, 
■destillatio ;  etiam  ,  quod  alias  salutare  habetur ,  sternu- 
tamentum  :  periculosissimumque  est ,  si  haec  secuta  su- 
hita  dejectio  est.  Fere  vero  qiue  in  pulmonis ,  eadem 
in  lateris  doloribus  et  mitiora  signa ,  et  asperiora  esse 
consuerunt.  Ex  jecinore  si  pus  cruentum  exit,  mortife- 
rum  est.  At  ex  suppurationibus  hae  pessimae  sunt ,  quae 
intus  tendunt ,  sic  ut  exieriorem  quoque  cutem  decolo- 
rent :  ex  his  deinde ,  quae  in  exteriorem  partem  pro- 
rumpunt;  quae  maximae,  quaeque  planissimae  sunt.  Quod 
si ,  ne  rupta  quidem  vomica ,  vel  pure  extrinsecus  emisso , 
febris  quievit,  aut  quamvis  quieverit,  tamen  repetit ; 
item  si  sitis  est ,  si  cibi  fastidium,  si  venter  liquidus,  si 
pus  est  lividum  et  pallidum ,  si  nihil  aeger  exscreat  nisi 
pituitam  spumantem ,  periculum  certum  est.  Atque  ex 
his  quidem  suppurationibus ,  quas  pulmonum  morbi 
concitarunt,  fere  seues  moriuntur :  ex  caeteris ,  juniores. 
At  in  tabe  sputum  mixtum ,  purulentum ,  febris  assidua, 
quae  et  cibi  tempora  eripit ,  et  siti  affligit ,  in  corpore 
tenui  periculum  subesse  testatur.  Si  quis  etiam  in  eo 
morbo  diutius  traxit ;  ubi  capilli  fluunt ,  ubi  urina  quae- 
dam  araneis  similia  supersidentia  ostendit;  atque  in  spu- 
tis  odor  foedus  est;  maximeque  ubi  post  haec  orta  dejec- 
tio  est,  protinus  moritur  utique  si  tempus  autumni  est, 
quo  fere,  qui  caetera  parte  anni  traxerunt ,  resolvuntur. 
Item  pus  exspuisse  in  hoc  morbo ,  deinde  ex  toto  spuere 
desiisse,  mortiferum  est.  Solet  etiam  in  adolescentibus 
is  morbus  ex  vomica  fistulave  oriri :  qui  non  facile  sa- 
nescunt ,  nisi  si  multa  signa  bonae  valetudinis  subsecuta 
sunt.  Ex  reliquis  vero  minime  facile  sanantur  virgines , 
aut  eae  mulieres  quihus  super  tabem  menstrua  suppressa 


60  A.  CORNELII  CELSI 

sunt.  Cui  vero  sano  subitus  dolor  capitis  ortus  est ,  dein 
somnus  oppressit,  sic  ut  stertat,  neque  expergiscatur, 
intra  sep.timum  diem  pereundum  est :  magis  si ,  quum 
alvus  cita  non  antecesserit ,  palpebrae  dormientis  non 
coeunt ,  sed  album  oculorum  apparet.  Quos  tamen  ita 
mors  sequitur,  si  id  malum  non  est  febre  discussum. 
Aqua  inter  cutem ,  si  ex  acuto  morbo  coepit ,  ad  sanita- 
tem  raro  perducitur;  utique,  si  contraria  his  quae  supra 
posita  sunt ,  subsequuntur.  iEque  in  ea  quoque  tussis 
spem  tollit :  item,  si  sanguis  sursum  deorsumve  erupit, 
et  aqua  mediiun  corpus  implevit.  Quibusdam  etiam  in 
hoc  morbo  tumores  oriuntur,  deinde  desinunt,  deinde 
rursus  assurgunt :  hi  quidem  tutiores  sunt ,  quam  qui 
supra  comprehensi  sunt ,  si  attenduntur :  sed  fere  fidu- 
eia  seeundae  valetudiuis  opprimuntur.  Illud  jure  aliquis 
mirabitur,  quomodo  quffidam  simul  et  affligant  nostra 
corpora ,  et  parte  aliqua  tueantur :  nam  sive  aqua  inter 
cutem  quem  implevit ,  sive  in  magno  abscessu  multum 
puris  coiit ,  simid  id  omne  effudisse  aeque  mortiferum 
est,  ac  si  quis  sani  corporis  vulnere  factus  exsanguis  est. 
Articuli  vero  qui  sic  dolent ;  ut  super  eos  ex  callo  quae- 
dam  tubercula  innata  sint ,  nunquam  liberantur :  quae- 
que  eorum  vitia ,  vel  in  senectute  cceperunt ,  vel  in  se- 
nectutem  ab  adolescentia  pervenerunt,  ut  aliquando 
leniri  possunt ,  sic  nunquam  ex  toto  finiuntur. 

Morbus  quoque  comitialis  post  annum  quintum  et 
vicesimum  ortus  aegre  curatur  :  multoque  cegrius  is  qui 
post  quadragesimum  annum  coepit ;  adeo  ut  in  ea  aetate 
aliquid  in  natura  spei ,  vix  quidquam  in  medicina  sit. 
In  eodem  morbo ,  si  simid  totum  corpus  afficitur ,  ne- 
que  ante  in  partibus  aliquis  venientis  mali  sensus  est , 
sed  homo  ex  improviso  concidit ,  cujuscumque  is  aeta- 
tis  est ,  vix  sanescit :  si  vero  aut  mens  laesa  est,  aut  ner- 
vorum  facta  resolutio ,  medicinae  locus  non  est.  Dejectio- 


LI8.  II.  SECT.  VIII.  61 

nibus  quoque  si  febris  accessit;  si  inflammatio  jecinoris, 
aut  pnecoidiorum  aut  ventris;  si  immodica  sitis;  si 
longius  tempus ;  si  alvus  varia ,  si  cum  dolore  est ;  etiam 
mortis  periculum  subest :  maximeque ,  si  inter  h?ec  tor- 
mina  vetera  esse  coeperunt :  isque  morbus  maxime  pue- 
ros  absumit  usque  ad  annum  decimum  :  cseterae  setates 
facilius  sustiuent.  Mulier  quoque  gravida  ejusmodi  casu 
rapi  potest ;  atque ,  etiam  si  ipsa  convaluit ,  partum  ta- 
men  perdit.  Quin  etiam  tormina  ab  atra  bile  orsa  mor- 
tifera  sunt :  aut  si  sub  his ,  extenuato  jam  corpore ,  su- 
bito  nigra  alvus  profiuxit.  / 

At  intestinorum  lsevitas  periculosior  est ,  si  frequens 
dejectio  est ,  si  venter  omnibus  horis  et  cum  sono  et  sine 
hoc  profluit ,  si  similiter  noctu  et  interdiu ,  si  quod  ex- 
cernitur,  aut  crudum  est  aut  nigrum ,  et  praeter  id , 
etiam  lseve  et  mali  odoris ;  si  sitis  urget ,  si  post  potio- 
nem  urina  non  redditur  (quod  evenit ,  quia  tunc  liquor 
omnis  non  in  vesicam ,  sed  in  intestina  descendit);  si 
os  exulceratur ,  si  rubet  facies  et  quasi  maculis  quibus- 
dam  colorum  omnium  distinguitur ;  si  venter  est  quasi 
fermentatus ,  pinguis  atque  rugosus ;  si  et  cibi  cupidi- 
tas  non  est  :  inter  quse  quum  evidens  mors  sit ,  multo 
evideutior  est,  si  jam  longinquum  quoque  id  vitium  est : 
maxime  etiam ,  si  in  corpore  senili  est.  Si  vero  in  te- 
nuiore  intestino  morbus  est ,  vomitus ,  singultus ,  nervo- 
rum  distensio,  delirium,  mala  sunt.  At  in  morbo  arquato 
durum  fieri  jecur,  perniciosissimum  est.  Quos  lienis  male 
habet ,  si  tormina  prehenderunt ,  deinde  conversa  sunt 
vel  in  aquam  inter  cutem ,  vel  in  intestinorum  laevita- 
tem ;  vix  ulla  medicina  periculo  subtrahit.  Morbus  in- 
testini  tenuioris,  nisi  febre  resolutus  est,  intra  septimum 
diem  occidit.  Mulier  ex  partu ,  si  cum  febre  vehementi- 
bus  etiam  et  assiduis  capitis  doloribus  premitur,  in  pe- 
riculo  mortis  est.  Si  dolor  atque  inflammatio  est  in  his 

6 


67.  A.  CORNELII  CELSI 

partibus ,  quibus  viscera  contineutur,  frequenter  spirare 
signum  malum  est.  Si  sine  causa  longus  dolor  capitisest, 
et  in  cervices  ac  scapulas  transit ,  rursusque  in  caput  re- 
vertitur,  aut  a  capite  ad  cervices  scapulasque  pervenit , 
perniciosus  est :  nisi  vomicam  aliquam  excitavit ,  sic  ut 
pus  extussiatur;  aut  nisi  sanguis  ex  aliqua  parte  proru- 
pit ;  aut  nisi  in  capite  multa  prurigo ,  totove  corpore 
pustulae  ortae  sunt.  iEque  magnum  malum  est,  ubi  tor- 
por  atque  prurigo  pervagantur,  modo  per  totum  caput , 
modo  in  parte;  aut  sensus  alicujus  ibi  quasi  frigoris  est, 
eaque  ad  summam  quoque  liuguam  perveniunt.  Et, 
quuin  in  iisdem  ex  abscessibus  auxilium  sit ,  eo  diffici- 
lior  sanitas  est ,  quo  minus  saepe  sub  his  malis  illi  sub- 
sequuntur.  In  coxa?  vero  doloribus ,  si  vehemens  torpor 
est ,  frigescitque  crus  et  coxa ,  alvusque  nisi  coacta  non 
reddit,idque  quod  excernitur,  mucosum  est ,  jamque 
aetas  ejus  hominis  quadragesimum  annum  excessit ,  is 
morbus  erit  longissimus  minimumque  annuus ;  neque 
finiri  poterit  nisi  aut  vere  aut  autumno.  Difficilis  aeque 
curatio  est  in  eadem  aetate ,  ubi  humerorum  dolor  vel 
ad  manus  pervenit ,  vel  ad  scapulas  tendit ,  torporem- 
que  et  dolorem  creat ,  neque  bilis  vomitu  levatur.Qua- 
cunque  vero  parte  corporis  membrum  aliquod  resolu- 
tum  est ,  si  neque  movetur  et  emacrescit ,  in  pristinum 
habitum  non  revertitur;  eoque  minus,  quo  vetustius  id 
vitium  est,  et  quo  magis  in  corpore  senili  est:  omnique 
resolutioni  nervormn  ad  medicinam  non  idonea  tempora 
sunt  hiems  et  autumnus :  aliquid  sperari  potest  vere  et 
aestate  :  isque  morbus  mediocris  vix  sanatur,  vehemens 
sanari  non  potest.  Omnis  etiam  dolor  minus  medicinae 
patet ,  qui  sursum  procedit.  Mulieri  gravidae  si  subito 
mammae  emacruerunt ,  abortus  periculum  est.  Quae  ne- 
que  peperit,  neque  gravida  est,  si  lac  habet,  a  mens- 
truis  defecta  est.  Quartana,  autumnalis  fere  longa  est 


LIB.  II.  SECT.  X.  63 

maximeque  quae  coepit  hieme  appropinquante.  Si  san- 
guis  profluxit ,  deinde  secuta  est  dementia  cum  disten- 
sione  nervorum,  periculum  mortis  est  :  itemque,  si 
medicamentis  purgatum  et  adhuc  inanem  nervorumdis- 
tensio  oppressit;  aut  si  in  magno  dolore  extremae  partes 
frigent.  Neque  is  ad  vitam  redit,  qui  ex  suspendio  ,  spu- 
mante  ore ,  detractus  est.  Alvus  nigra ,  sanguini  atro  si- 
milis,  repentina,  sive  cum  febre  sive  etiam  sine  hac  est, 
perniciosa  est. 

Sect.  IX.  Cognitisindiciis  quae  nos  vel  spe  consolentur, 
vel  metu  terreant,  ad  curationesmorborumtranseundum 
est.  Ex  his  quaedam  communes  sunt,  quaedam  propriae. 
Cpmmunes,  quae  pluribus  morbis  opitulantur;  propriae, 
quae  singulis.  Ante  de  communibus  dicam  :  ex  quibus 
tamen  quaedam  non  aegros  solum,  sed  sanos  quoque  sus- 
tinent ,  quaedam  in  adversa  tantum  valetudine  adhiben- 
tur.  Omne  vero  auxilium  corporis,  aut  demit  aliquam 
materiam,  aut  adjicit;  aut  evocat,  aut  reprimit;  aut  re- 
frigerat,  aut  calefacit;  simulque  aut  durat,  aut  mollit : 
quaedam  non  uno  modo  tantum ,  sed  etiam  duobus  inter 
se  non  contrariis  coadjuvant.  Demitur  materia  sanguinis 
detractione,  cucurbitula,  dejectione,  vomitu,  frictione, 
gestatione,  omnique  exercitatione corporis,  abstinentia, 
sudore  :  dc  quibus  protinus  dicam. 

Sect.  X.  Sanguinem,  incisa  vena,  mitti  novum  non  est : 
sed  nullum  pene  morbum  esse,  in  quo  nou  mittatur, 
novum  est.  Item  mitti  junioribus  et  feminis  uterum  non 
gerentibus,  vetus  est :  in  pueris  vero  idem  experiri,  et 
in  senioribus,  et  in  gravidis  quoque  mulieribus,  vetus 
non  est.  Si  quidem  antiqui  primam  ultimamque  aetatem 
sustinere  non  posse  hoc  auxilii  genus  judicabant;  per- 
suaseranlque  sibi  muherem  gravidam,  quae  ita  curata 
esset,  abortum  esse  facturam.  Postea  vero  usus  ostendit 
nihil  ex  his  esse  perpetuum ,  aliasque  potiores  observa- 


64  A.  CORNELII  CELSI 

tiones  adhibendas  esse,  ad  quas  dirigi  curantis  consilium 
debeat.  Interest  enim,  non  quae  aetas  sit,  neque  quid  iu 
corpore  intus  geratur,  sed  quae  vires  sint.  Ergo,  si  juve- 
nis  imbecillus  est,  aut  si  mulier  quae  gravida  non  est, 
paruin  valet,  male  sauguis  mittitur  :  emoritur  enim  vis, 
si  quae  his  supererat,  hoc  modo  erepta.  At  firmus  puer, 
et  robustus  senex,  et  gravida  mulier  valens,  tuto  sic  cu- 
rantur.  Maxime  tamen  in  his  medicus  imperitus  falli  po- 
test ,  quia  fere  minus  roboris  illis  aetatibus  subest :  mu- 
lierique  praegnauti,  post  curationem  quoque,  viribus 
opus  est,  non  tantumad  se,  sed  etiam  ad  partum  susti- 
nendum.  Non  quiequid  aut  intentionem  animi  aut  pru- 
dentiam  exigit,  protinus  ejiciendum  est;  quum  praeci- 
pua  in  hoc  ars  sit,  quae  non  annos  numeret,  neque 
conceptionem  solam  videat,  sed  vires  aestimet,  et  ex  eo 
colligat,  possit  necne  superesse,  quod  vel  puerum,  vel 
senem,  vel  in  una  muliere  duo  corpora  simul  sustineat. 
Interest  etiam  inter  valens  corpus  et  obesum ,  inter  te- 
nue  et  infirmum  :  tenuioribus  magis  sanguis ,  pleniori- 
bus  magis  caro  abundat.  Facilius  itaque  illi  detractionem 
ejus  modi  sustinent ; celeriusque  ea,  qui  nimium  est  pin-, 
guis ,  aflligitur :  ideoque  vis  corporis  melius  ex  venis 
quam  ex  ipsa  specie  «stimatur.  Neque  solum  haec  con- 
sideranda  sunt ,  sed  etiam  morbi  genus  quod  si  t :  utriim 
superans  an  deficiens  materia  laeserit;  corruptum  corpus 
sit,  an  integrum.  Nam  si  materia  vel  deest,  vel  integra 
est,  illud  alienum  est :  at  si  vel  copia  sui  male  habet, 
vei  corrupta  est,  nullo  modo  meliiis  succurritur.  Ergo 
vehemens  febris,  ubi  rubet  corpus,  plenaeque  vense  tii- 
ment,  sanguinis  detractionem  requirit :  item  viscerum 
morbi ,  nervorumque  resolutio  ,  et  rigor ,  et  distensio ; 
quicquid  denique  fauces  difficultate  spiritus  straugulat , 
quidquid  subito  supprimit  vocem,  quisquis  intolerabilis 
dolor  est,  et  quacumque  de  causa  rupfum  aliquid  intus 


LIB.  II.  SECT.  X.  (x, 

atque  colli.sum  est:  item  malus  corporis  habitus,  omnes- 
que  acuti  morbi  qui  modo,  ut  supra  dixi,  non  infirmi- 
tate,  sed  onere  nocent.  Fieri  tamen  potest,  ut  morbus 
quidem  id  desideret,  corpus  autem  vix  pati  posse  videa- 
tur  :  sed  si  nullum  tamen  appareat  aliud  auxilium ,  pe- 
riturusque  sit  qui  laborat,  nisi  temeraria  quoque  via 
fuerit  adjutus,  in  hoc  statu  boni  medici  est  ostendere, 
quam  nulla  spes  sine  sanguinis  detractione  sit;  faterique, 
quantus  in  hac  ipsa  re  metus  sit :  et  tum  demum ,  si 
exigatur,  sanguinem  mittere.  De  quo  dubitare  in  ejus 
modi  re  uon  oportet :  satius  est  enim  anceps  auxilium 
experiri,  quam  nullum  :  idque  maxime  fieri  debet,  ubi 
nervi  resoluti  sunt;  ubi  subito  aliquis  obmutuit;  ubi 
angina  strangulatur;  ubi  prioris  febris  accessio  pene  con- 
fecit,  paremque  subsequi  verisimile  est,  neque  eam  vi- 
dentur  sustinere  gegri  vires  posse.  Quum  sit  autem  mi- 
nime  crudo  sauguis  mittendus ,  tamen  ne  id  quidem 
perpetuum  est  :  neque  enim  semper  concoctionem  res 
exspectat.  Ergo  si  ex  superiore  parte  aliquis  decidit ,  si 
contusus  est ,  si  ex  aliquo  subito  casu  sanguinem  vomit , 
quamvis  paulo  ante  sumpsit  cibum,  tamen  protinus  ei 
demenda  materia  est,  ne,  si  ea  subsederit,  corpus  affli- 
gat :  idemque  etiam  in  aliis  casibus  repentinis  qui  stran- 
gulabunt,  dictum  erit.  At  si  morbi  ratio  patiatur,  tum 
demum ,  nulla  cruditatis  suspicione  remanente ,  id  fiet : 
ideoque  ei  rei  videtur  aptissimus  adversse  valetudinis 
dies  secundus ,  aut  tertius.  Sed  ut  aliquando  etiam  primo 
die  sanguinem  mittere  necesse  est,  sic  nunquam  utile 
post  diem  quartum  est,  quum  jam  spatio  ipso  materia 
vel  exhausta  est ,  vel  corpus  corrupit ;  ut  detractio  im- 
becillum  id  facere  possit ,  non  possit  integrum.  Quod  si 
vehemens  febris  urget,  in  ipso  impetu  ejus  sanguinem 
mittere,  hominem  jugulare  est :  exspectanda  ergo  remis- 
sio  est :  si  non  decrescit,  sed  crescere  desiit;  si  neque 

6. 


66  A.  CORNELII  CELSI 

remissio  speratur,  tunc  quoque,  quamvis  pejor,  sola 
tamen  occasio  non  omittenda  est.  Fere  etiam  ista  medi- 
cina,  ubi  necessaria  est,  in  biduum  dividenda  est:  sa- 
tius  est  enim,  primum  levare  aegrum,  deinde  perpur- 
gare,  quam  simul  omni  vi  effusa  fortasse  praecipitare. 
Quod  si  in  pure  quoque  aquaque  quae  inter  cutem  est, 
ita  respondet,  quanto  magis  necesse  est  in  sanguine 
respondeat!  Mitti  vero  is  debet,  si  totius  corporis  causa 
fit,  ex  brachio;  si  partis  alicujus,  ex  ea  ipsa  parte,  aut 
certe  quam  proxima,  quia  non  ubique  mittipotest,  sed 
in  temporibus,  in  brachiis,  juxta  talos.  Neque  ignoro 
quosdam  dicere,  quam  longissime  sanguinem  inde  ubi 
laedit,  esse  mittendum ;  sic  enim  averti materiae cnrsum ; 
at  illo  raodo  in  id  ipsum  quod  gravatur,  evocari.  Sedid 
ipsum  falsum  est :  proximum  enim  locum  primo  exhau- 
rit;  ex  ulterioribus  autem  eatenus  sanguis  sequitur, 
quatenus  emittitur :  ubi  is  suppressus  est,  quia  non  tra- 
hitur,  ne  venit  quidem.  Videtur  tamen  usus  ipse  do- 
cuisse,  si  caput  fractum  est,  ex  brachio  potius  sangui- 
nem  mittendum  esse:  si  quod  in  humero  vitium  est,  ex 
altero  brachio  :  credo  quia,  si  quid  parum  cesserit,  op- 
portuniores  ha?  partes  injuriae  sunt,  quae  jam  male  ha- 
bent.  Avertitur  cjuoque  interdum  sanguis,  ubi  alia  parte 
prorumpens,  alia  emittitur.  Desinit  enim  fluere  qua 
nolumus  ,  inde  objeclis  quae  prohibeant,  alio  dato  iti- 
nere.  Mittere  autem  sanguinem  quuin  sit  expeditissi- 
mum  usum  habenti,  tamen  ignaro  difncillimum  est : 
juncta  enim  est  vena  arteriis,  his  nervi.  Ita,  si  nervum 
scalpellus  attigit,  sequitur  nervorum  distensio,  eaque 
hominem  crudeliter  consumit.  At  arteria  incisa  neque 
coit,  neque  sanescit  :  interdum  etiam  ut  sanguis  vehe- 
menter  erumpat,  efficit.  Ipsius  quoque  venae,  si  forte 
prajcisa  est,  capifa  comprimuntur,  neque  sanguinem 
eininuni.  At  si  timide  scaipcllus  demiltilur,  summain 


LIB.  II.  SECT.  XI.  fi7 

cutem  lacerat,  neque  veuam  iucidit :  nonnunquam  eliain 
ealatet,  neque  facile  reperitur.Ita  multaeres  iddifficile 
inscio  faciunt,  qtiod  perito  facillimum  est.  Incidenda 
ad  medium  vena  est.  Ex  qua  quum  sanguis  erumpit, 
colorem  ejus  habitumque  oportet.  attendere.  Nam  si  is 
crassus  et  niger  est,  vitiosus  est,  ideoque  utiliter  effun- 
ditur:  si  rubet  et  pellucet,  integer  est;  eaque  missio 
sanguinis  adeo  non  prodest,  ut  etiam  noceat  :  proti- 
nusque  is  supprimendus  est.  Sed  id  evenire  non  potest 
sub  eo  medico,  qui  scit  ex  quali  corpore  sanguis  mit- 
tendussit.  Illud  magis  fieri  solet,  ut  aeque  nigerassidue 
ac  primo  die  profluat :  quod  quamvis  ita  est,  tamen  si 
jamsatis  fluxit,  supprimendusest:  semperque  ante  finis 
faciendus  est,  quam  anima  deficiat  :  deligandumque 
brachium  superimposito  expresso  ex  aqua  frigida  peni- 
cillo ;  et  postero  die ,  adverso  medio  digito  vena  fri- 
canda,  ut  recens  coitus  ejus  resolvatur,  iterumque  san- 
guinem  fundat.  Sive  autem  primo  sive  secundo  die  san 
guis,  qui  crassus  et  niger  initio  fluxerat,  et  rubere 
pellucere  coepit,  satis  materiae  detractum  est,  atqm 
quod  superest ,  sincerum  est :  ideoque  protinus  bra- 
chium  deligandum  habendumque  ita  est,  donec  valens 
cicatricula  sit;  quae  celerrime  in  vena  confirmatur. 

Sect.  XI.  Cucurbitularum  vero  duo  genera  sunt, 
a^neum  et  corneum.  iEnea  altera  parte  patet,  altera  clausa 
est :  cornea  altera  parte  seque  patet,  altera  foramen  habet 
exiguum.  In  aeneam  liuamentum  ardens  conjicitur,  ac 
sic  os  ejus  corpori  aptatur  imprimiturque ,  donec  inhae- 
reat.  Cornea  per  se  corpori  imponitur ;  deinde,  ubi  ab  ea 
parte  qua  exiguum  foramen  est,  ore  spiritus  adductus 
est,  superque  cera  cavum  id  clausum  est,  aeque  m- 
hjerescit.  Utraque  non  ex  his  tantum  materiae  generi- 
biis ,  sed  etiam  ex  quolibet  alio  recte  fit :  ac  si  cagtera 
defccerunt ,  Caliculus  quoqus,  aut  pultarius  oris  com- 


C>8  A.  CORNELII  CELSI 

pressioris,  ei  rei  commode  aptatur.  Ubi  inhaesit,  si  con- 
cisa  ante  scalpello  cutis  est,  sanguinem  extrahit;  si  hi- 
tegra  est,  spiritum.  Ergo  ubi  materia  quae  intiis  est,  lsedit, 
illo  modo ;  ubi  inflatio ,  hoc  imponi  solet.  Usus  auteni 
cucurbitulae  praecipuus  est,  ubi  non  in  toto  corpore,  sed 
in  parte  aliqua  vitium  est ,  quam  exhauriri  ad  confir- 
mandam  valetudinem  satis  est.  Idque  ipsum  testimo- 
nium  est,  etiam  scalpello  sanguinem,  ubi  membro  suc- 
curritur,  ab  ea  potissimum  parte  quae  jam  laesa  est,  esse 
mittendum ;  quod  nemo  cucurbitulam  diversae  parti  im- 
ponit,  nisi  quum  profusionem  sanguinis  eo  avertit;  sed 
ei  ipsi  quae  dolet,  qua?que  hberanda  est.  Opus  etiam 
esse  cucurbitula  potest  in  morbis  longis,  quamvis  etiis 
jam  spatium  aliquod  accessit,  sive  corrupta  materiar 
sive  spiritu  male  habente.  In  acutis  quoque  quibusdam , 
si  et  levari  corpus  debet ,  et  ex  vena  sanguinem  mitti 
vires  non  patiuntur :  idque  auxiiium  ut  miniis  vehemens, 
ita  magis  tutum;  neque  unquam  periculosum  est :  etiam 
si  in  medio  febris  impetu,  etiam  si  in  cruditate  adhi- 
betur.  Ideoque  ubi  sanguinem  mitti  opus  est,  si,  incisa 
vena,  pra^ceps  periculum  est,aut  si  in  parte  corporis 
etiam  vitium  est,  hiic  potiiis  confugiendum  est :  cum  eo 
tamen  ut  sciamus  hic  ut  nullum  periculum,  ita  levius 
praesidium  esse;  nec  posse  vehementi  malo  nisi  aeque 
vehemens  auxilium  succurrere. 

Sect.  XII.  i.  Dejectionem  autem  antiqui  variis  medi- 
camentis  crebraque  alvi  ductione,  in  omnibus  fere  morbis, 
moliebantur  :  dabantque  aut  nigrum  veratrum ,  aut  fili- 
culam ,  aut  squamam  aeris  quam  Xs7u^a  x,a>aou  Graeci 
vocant,  aut  lactucae  marina?  lac,  cujus  gutta  pani  adjecta 
abunde  purgat;  aut  lac  vel  asininum  vel  bubulum  vel 
caprinum ,  eique  salis  paulum  adjiciebant,  decoquebant- 
que  id,  et  sublatis  his  quae  coierant ,  quod  quasi  serum 
supererat ,  bibere  cogebanL  Sed  medicamenta  stoma- 


LIB.  II.  SECT.  XII.  (i<) 

ehum  fere  laedunt :  Alvus  si  vehementius  fiuit  aut  saepius 
ducitur ,  hominem  infirmat.  Ergo  nunquam  in  adversa 
valetudiue  medicamenlum  ejus  rei  causa  recte  datur, 
nisi  ubi  is  morbus  sine  febre  est :  ut ,  quum  veratrum 
nigrum  aut  atra  bile  vexatis  aut  cum  tristitia  insanien- 
tibus,  aut  iis  quorum  nervi  parte  aliqua  resoluti  sunt, 
datur.  At,  ubi  febres  sunt,  satius  est  ejus  rei  causa  cibos 
potionesque  assumere,  qui  simul  et  alant,  et  ventrem 
molliant :  suntque  valetudinis  genera,  quibus  ex  lacte 
purgatio  convenit. 

2.  Plerumque  vero  alvus  lotionibus  ducenda  est: 
quod  ab  Asclepiade  quoque  sic  vituperatum,  ut  lamen 
servatum  sit,  video  plerumque  seculo  nostro  prseteriri. 
Est  autem  ea  moderalio,  quam  is  secutus  videtur,  ap- 
tissima,  ut  neque  saepe  ea  medicina  tentetur,  ettamen 
semel  vel  summum  bis  non  omittatur ,  si  caput  grave 
est,  si  oculi  caligant,si  morbus  majoris  intestini  est 
quod  Groeci  xwXcv  nominant,  si  in  imo  ventre  aut  in 
coxa  dolores  sunt;  si  in  stomachum  qufedam  biliosa  con- 
current,vel  etiam  pituita  eo  se  humorve  aliquis  aquse 
similis  confert;  si  spiritus  difficilius  redditur;  si  nihil 
per  se  venter  excernit,  utique  si  juxta  quoque  stercus 
est,  et  intus  remanet,  aut  si  stercoris  odorem,  nihil  de- 
jiciens,  aeger  ex  spiritu  suo  sentit;  aut  si  corruptum  est 
quod  excernitur;  aut  si  prima  inedia  febrem  non  sus- 
tulit :  aut  si  sanguinem  mitti,  quum  opus  sit,  vires  non 
patiuntur,  tempusve  ejus  rei  prseteriit;  aut  si  multum 
ante  morbum  aliquis  potavit;  aut  si  is  qui  ssepe,  vel 
sponte  vel  casu,  purgatus  est,  subito  habet  alvum  sup- 
pressam.  Servanda  vero  illa  sunt,  ne  ante  diem  tertium 
ducatur,  ne  ulla  cruditate  substante ;  ne  in  corpore  in- 
firmo ,  diuque  in  adversa  valetudine  exhausto ;  neve  in 
eo  cui  satis  alvus  reddit  quotidie,  quive  eam  liquidam 
habebit;  ne  in  ipso  accessionis  hnpetu,  quia,  quod  titu* 


?o  A.  CORNELII  CELSI 

tnfusum  est ,  alvo  contiuetur ,  regestumque  in  caput , 
multo  gravius  periculum  emcit.  Pridie  vero  abstinere 
debet  aeger,  ut  aptus  tali  curationi  sit :  eodem  die  ante 
aliquot  horas  aquam  calidam  bibere ,  ut  superiores  ejus 
partes  madescant :  tum  injicienda  in  alvum  est ,  si  leni 
mediciua  contenti  sumus,  pura  aqua;  si  paulo  valen- 
tiori,  mulsa;  si  leni,  ex  aqua  in  qua  foenum  graecum, 
vel  ptisana,  vel  malva  decocta  sit :  si  reprimendi  causa, 
ex  verbenis.  Acris  autem  est,  marina  aqua ,  vel  alia  sale 
adjecto;  at  utraque  decocta  commodior  est :  acrior  fit, 
adjecto  vel  oleo  vel  nitro  vel  melle  quoque.  Si  acrior 
est,  eo  plus  extrahit,  sed  minus  facile  sustinetur.  Id 
quod  iuf unditur ,  neque  frigidum  esse  oportet  neque  ca- 
lidum,  ne  alterutro  modo  laedat.  Quum  infusum  est,  quan- 
tum  fieri  potest ,  contiuere  se  in  lectulo  debet  aeger,  nec 
primai  cupiditati  dejectionis  protinus  cedere  :  ubi  ne- 
cesse  est,  tum  demum,  desidere.  Fereque  eo  modo 
dempta  rnateria ,  superioribus  partibus  levatis ,  morbum 
ipsum  moilit.  Quum  vero,  quoties  res  coegit,  desidendo 
aliquis  se  exhausit,  paulisper  debet  conquiescere ;  et 
ne  vires  deficiaut,  utique  eo  die  cibum  assumere :  qui 
plenior  an  exiguus  sit  dandus,  ex  ratione  ejus  accessio- 
ni  squse  exspectabitur,  aut  in  metu  non  erit,  aestimari 
oportebit. 

Sect.  XIII.  At  vomitus,  utin  secunda  quoque  valelu- 
diue  saspe  uecessarius  biliosis  est,  sic  etiam  in  his  morbis 
quos  bilis  concitavit.  Ergo  omnibus  qui  ante  febres  hor- 
rore  et  tremore  vexantur,  omuibus  qui  cholera  labo- 
rant,  omnibus  etiam  cum  quadam  hilaritate  insanien- 
tibus,  etcomitiali  quoque  morbo  oppressis,necessarius 
est.  Sed  si  acutus  morbus  est  sicut  in  cholera ,  si  febris 
est ,  iuter  horrores  asperioribus  medicamentis  opus  non 
est,  sicut  in  dejectionibus  quoque  supra  dictum  est : 
satisque  est  ea  vomitiis  causa  sumi ,  quas  sanis  quoque 


LIB.  II.  SECT.  XIV.  71 

secunda  esse  proposui.  At  ubi  longi  valentesque  morbi 
sine  febre  sunt,  ut  comitialis,  ut  insania,  veratro  quo- 
que  albo  utendum  est.  Id  neque  hieme  neque  restate 
recte  datur;  optime  vere,  tolerabiliter  autumno.  Quis- 
quis  daturus  erit,  id  agere  ante  debet,  ut  accepturi  cor- 
pus  humidius  sit.  Illud  scire  oportet,  omne  ejusmodi 
medicamentum ,  quod  potui  datur ,  non  semper  aegris 
prodesse,  sanis  nocere. 

Sect.  XIV.  De  frictione  vero  et  gestatione  adeo  multa 
Asclepiades,  tanquam  inventor  ej  us,  posuit  in  eo  volumine 
quod  communium  auxiliorum  inscripsit,  ut,  quum  trium 
tantum  faceret  mentionem,  hujus  et  vini  et  gestationis, 
tamen  maximam  partem  in  hoc  consumpserit.  Oportet 
autem  neque  recentiores  viros  in  his  fraudare ,  quae  vel 
repererunt  vel  recte  secuti  sunt ;  et  tamen  ea  quae  apud 
antiquiores  aliquos  posita  sunt,  auctoribus  suis  reddere. 
Neque  dubitari  potest,  quin  latius  quidem  et  dilucidius, 
ubi  et  quomodo  frictione  utendum  esset ,  Asclepiades 
praeceperit;  nihil  tamen  reperit,  quod  non  a  vetustis- 
simo  auctore  Hippocrate  paucis  verbis  comprehensum 
sit :  qui  dixit,  «  Frictione,  si  vehemens  sit,  durari  cor- 
«  pus;  si  lenis,  molliri;  si  multa,  minui :  si  modica,  im- 
«  pleri.  »  Sequitur  ergo,  uttum  utendum  sit,  quum  aut 
adstringendum  corpus  sit  quod  hebes  est ;  aut  mollien- 
dum  quod  induruit;  aut  digerendum  in  eo  id  quod  co- 
pia  nocet;  aut  alendum  id  quod  tenue  et  infirmum  est. 
Quas  tamen  species  si  quis  curiosius  sestimet,  quod 
jam  ad  medicum  non  pertinet,  facile  inlelliget  omnes 
ex  una  causa  pendere,  quae  demit.  Nam  et  adstringitur 
aliquid,  eo  dempto  quod  interpositum ,  utid  laxaretur, 
effecerat;  etmollitur,  eo  detracto  quod  duritiem  crea- 
bat ;  et  impletur  non  ipsa  frictione ,  sed  cibo  qui  postea 
usque  ad  cutem  digestione  quadam  relaxatam  penetrat. 
Diversarum  vero  rerum  in  modo  causa  est.  Inter  unc- 


72  A.  CORNELII  CELSI 

tionem  autem  et  frictionem  multum  interest.  IJngi  eniin 
leniterque  pertractari  corpus ,  etiam  in  acutis  et  recen- 
tibus  morbis  oportet;  in  remissione  tamen  et  ante  ci- 
bum.  Longa  vero  frictione  uti,  necpie  in  acutis  morbis, 
neque  in  increscentibus  convenit,  praeter  quam  quum 
phreneticis  somnus  ea  quseritur.  Amat  autem  hoc  auxi- 
lium  valetudo  longa,  et  jam  a  primo  impetu  inclinata, 
Neque  ignoro  quosdam  dicere,  omne  auxilium  ne- 
cessarium  esse  increscentibus  morbis,  non  quum  jam 
per  se  finiuntur.  Quod  non  ita  se  habet.  Potest  enim 
morbus,  etiam  qui  per  se  finem  habiturus  est,  citius 
tameu  adhibito  auxilio  tolh.  Quod  duabus  de  causis  ne- 
cessarium  est :  et  ut  quamprimum  bona  valetudo  con- 
tingat ;  et  ne  morbus  qui  remanet ,  iteriim ,  quamvis 
levi  de  causa,  exasperetur.  Potest  euim  morbus  miniis 
gravis  esse  quam  fuerit,  neque  ideo  tamen  solvi;  sed 
rehquiis  quibusdam  iuhaerere,  quas  admotum  aliquod 
auxilium  discutit.  Sed  ut,  levata  quoque  adversa  valetu- 
dine,  recte  frictio  adhibelur;  sic  nunquam  adhibenda 
est ,  febre  increscente  :  veriim ,  si  fieri  poterit ,  quum 
ex  toto  corpus  ea  vacabit ;  sin  miniis  certe  quum  ea  re- 
miserit.  Eadem  aulem  modo  in  totis  corporibus  esse  de- 
bet,  ut  quiim  infirmus  aliquis  implendus  est;  modo  in 
partibus,aut  quia  ipsa  ejus  membri  imbecillitas  id  re- 
quirit,  aut  quia  alterius.  Nam  et  capitis  longos  dolores 
ipsius  frictio  ievat,  non  in  hnpetu  tamen  doloris;  et 
membrum  aliquod  resolulum  ipsius  frictione  confirma- 
tur.  Longe  tamen  stepius  aliud  perft^icandum  est,  quiim 
aliud  dolel  :  maximcque  qinim  a  summis  aut  a  mediis 
partibus  corporis  evocai^e  materiam  volumus;  ideoque 
extremas  partes  perfricamus.  Neque  audiendi  sunt  qui 
munero  finiunt,  quoties  aliquis  perfricandus  sit  :  id 
enim  ex  viribus  hominis  colligendum  est ;  ut ,  si  quis 
perinfirmus  est,  potest  satis  esse  quinquagies;  si  robus- 


LIB.  II.  SECT.  XV.  7  3 

tior,potest  ducenties  esse  faciendum:  inter  utrumque  dein- 
de,  prout  vires  sunt.  Quo  fit  ut  etiam  minus  ssepe  in  mu- 
liere  quam  in  viro ,  minus  saepe  in  puero  vel  sene  quarn 
in  juvene  manus  dimovendae  sint.  Denique  si  certa  mem- 
bra  perfricantur ,  multa  valentique  frictione  opus  est: 
nam  neque  totum  corpus  infirmari  cito  per  partem  po- 
test,  et  opus  est  quamplurimum  materise  digeri,  sive  id 
ipsum  membrum,  sive  per  id  aliud  levamus.  At  ubi  to- 
tius  corporis  imbecillitas  hanc  curationem  per  totum  id 
exigit,  brevior  esse  debet  et  lenior;  ut  tantummodo  sum- 
mam  cutem  emolliat,  quo  facilius  capax  ex  recenti  cibo 
novae  materiae  fiat.  In  malis  jam  aegrum  esse  testatur, 
ubi  exterior  pars  corporis  friget,  interior  cum  siti  calet, 
utsupra  posui.  Sedtunc  quoque  unicum  in  frictione  pra- 
sidium  est :  quae,  si  ealorem  in  cutem  evocavit,  potest 
alicui  medicinse  locum  facere. 

Sect.  XV.  Gestatiotquoquelongis  et  jam  inclinatis  mor- 
bis  aptissima  est:utilisque  est  et  his  corporibus  quse  jam 
ex  toto  febre  carent,  sed  adhuc  exerceri  per  se  non  pos- 
sunt;  et  his  quibus  lentae  morborum  reliquiae  remanent, 
neque  aliter  eliduntur.  Asclepiades  etiam,  in  recenti  ve- 
hementique  febre  prsecipueque  ardente,  ad  discutien- 
dam  eam,  gestatione  dixit  utendum  esse.  Sed  id  peri- 
culose  fit;  meliusque  quiete  ejusmodi  impetus  sustinetur. 
Si  quis  tamen  experiri  volet,  sic  experiatur,  si  lingua 
non  erit  aspera;  si  nullus  tumor,  nulla  durities,  nullus 
dolor  visceribus  aut  capiti  aut  praecordiis  suberit.  Et  ex 
toto,  nunquam  gestari  corpus  dolens  debet,  sive  id  in 
toto,  sive  in  parte  est;  nisi  tamen  solis  nervis  dolenti- 
bus :  neque  unquam  increscente  febre ,  sed  in  remissione 
ejus.  Genera  autem  gestationis  plura  sunt :  quae  adhi- 
benda  sunt  et  pro  viribus  cujusque,  et  pro  opibus;  ne 
aut  imbecillum  hominem  nimis  digerant,  aut  humili  de- 
sint.  Gestationum  lenissima  est  navi,  vel  in  portu,  vel 

7 


74  A  CORNELH  CELSI 

in  flumine;  vehementior  in  alto  mari  nave,  vel  lectica 
etiamniim  acrior  vehiculo  :  atque  ha?c  ipsa  et  intendi  et 
Ieniri  possunt.  Si  nihil  horum  est,  suspendi  lectus  debet 
et  moveri :  si  ne  id  quidem  est,  at  certe  uni  pedi  lecti 
fulcimentum  subjiciendum  est ,  atque  ita  lectus  hiic  et 
illiic  manu  impellendus.  Et  levia  quidem  genera  exerci- 
tationis  infirmissimis  conveniunt ;  valentior  vero  his  qui 
jam  pluribus  diebus  febre  liberati  sunt,  aut  his  qui  gra- 
vium  morborum  initia  sic  sentiunt,  trt  adhiic  febre  va- 
cent,  quod  et  in  tabe  et  in  stcfmachi  vitiis,  et  quum 
aqua  cutem  subiit,  et  interdiim  in  morbo  regio  fit :  aut 
ubi  quidam  morbi,  quahs  comitialis,  qualis,  insania  est, 
sine  febre  quamvis  diu  manent.  In  quibus  affectibus  ea 
quoque  genera  exereitationiun  necessaria  sunt,  qure 
comprehendimus  eo  loco ,  quo ,  quemadmodiim  sani , 
neque  firmi,  homines  se  gererent,  prrccepimus. 

Sect.  XVI.  Absthientiw  vero  duo  genera  sunt :  alterum 
ubi  nihil  assumit  a?ger ,  alterum  ubi  non  nisi  quod  opor- 
tet.  Initia  morborum  primiim  famen  sitimque  deside- 
rant ;  ipsi  deinde  morbi  moderationem ,  ut  neque  aliud 
quam  expedit,  neque  ejus  ipsius  nimiiim  sumatur :  neque 
enim  convenit  juxta  inediam  protiniis  satietatem  esse. 
Quod  si  sanis  quoque  corporibus  inutile  est,  ubi  aliqua 
necessitas  famem  fecit;  quanto  inutilius  est  in  corpore 
etiam  segro  ?  Neque  ulla  res  magis  adjuvat  laborantem , 
quam  tempestiva  abstinenlia.  Intemperantes  homines 
apud  nos  sibi  cibi  tempora ,  modum  curantibus  dant : 
rursiis  alii ,  tempora  medicis  pro  dono  remittunt ,  sibi 
ipsis  modum  vindicant.  Liberaliter  agere  se  credunt, 
qui  caetera  illorum  arbitrio  relinquunt,  in  genere  cibi  li- 
beri  sunt :  quasi  quseratur  quid  medico  hceat,  non  quid 
ffigro  salutare  sit,  cui  vehementer  nocet,  quoties  in  ejus 
quod  assumitur ,  vel  tempore ,  vel  modo ,  vel  genere 
peccatur. 


LIB.  II.  SECT.  XVII.  75 

Sect.  XVII.  Sudor  eliam  duobus  modis  elicitur,  aut 
sicco  calore,  aut  halneo.  Siccus  calor  est  et  arenaa  calidae, 
et  laconici,  et  clibani,  et  quarumdam  naturalium  suda- 
tionum ,  ubi  e  terra  profusus  calidus  vapor  sedificio  in- 
cluditur,  sicut  super  Baias  in  myrtetis  habemus.  Praeter 
haec  sole  quoque  et  exercitatione  is  movetur  :  utiliaque 
haec  genera  sunt,  quoties  humor  intus  nocet,  isque  di- 
gerendus  est :  ac  nervorum  quoque  quaedam  vitia  sic  opti- 
me  curantur.  Sed  caetera  infirmis  possunt  convenire :  solet 
exercitatio  tantum  robustioribus ;  qui  tamen  sine  febre 
vel  initio  morbi,  vel  etiam  non  gravibus  morbis  tenentur. 
Cavendum  autem  est, ne  quid  horum,  vel in febre,  vel  in 
cruditate  tentetur.  At  balnei  duplex  usus  est :  nam  mo- 
do,  discussis  febribus,  initium  cibi  plenioris  vinique  fir- 
mioris  valetudini  facit;  modo  febrem  ipsam  tollit :  fe- 
reque  adhibetur,  ubi  summam  cutem  reiaxari,  evocari- 
que  corruptum  humorem,  et  habitum  corporis  mutari, 
expedit.  Antiqui  timidius  eo  utebantur,  Asclepiades  au- 
daciiis.  Neque  terrere  autem  ea  res ,  si  tempestiva  est , 
debet ;  at  ante  tempus  nocet.  Quisquis  febre  Hberatus 
est,simul  atque  ea  uno  die  non  accessit ,  eo  qui  proximus 
est,  post  tempus  accessionis  tuto  lavari  potest.  At  si  cir- 
cuitum  habere  ea  febris  solita  est,  sic  ut  tertio  quartove 
die  revertatur ,  quandocunque  non  accessit,  balneum  tu- 
tum  est.  Manentibus  vero  adhuc  febribus,  si  hae  sunt  len- 
tae,  Uenesque  jamdiu  male  habent,  recte  medicinaista  ten- 
tatur ;  cum  eo  tamen ,  ne  praecordia  dura  sint ,  neve  ea  tu- 
meant ,  neve  lingua  aspera  sit,  aut  in  medio  corpore ,  aut 
capite  dolor  ullus  sit,  neve  tum  febris  increscat.  At  in  his 
quidem  febribus  quae  certum  circuitum  habent,  duo  bal- 
neitempora  sunt;  alterum  ante  horrorem ,  alterum  febre 
finita  :  in  his  vero  qui  lentis  febriculis  diu  detinentur , 
quiim  aut  ex  toto  recessit  accessio;  aut  si  id  non  solet, 
certe  lenita  est;  jamque  corpus  tam  integrum  est,  quam 


76  A  CORNELII  CELSI 

inaxime  esse  in  eo  genere  valetudinis  solet.  Imbecillus 
homo  iturus  in  balneum  vitare  debet,  ne  ante  frigus 
aliquod  experiatur.  Ubi  in  balneum  venit,  paulisper  re- 
sidere  experirique,  num  tempora  adstringantur ,  et  an 
sudor  aliquis  oriatur  :  illud  si  incidit,  hoc  non  secutum 
est ,  inutile  eo  die  balneum  est :  et  perungendus  est  is 
leniter,  et  referendus,  vitandumque  omni  modo  frigus, 
et  abstinentia  utendum.  At  si  temporibus  integris ,  pri- 
miun  ibi,  deinde  alibi  sudor  incipit,  fovendum  os  aqua 
calida ;  tum  in  solio  desidendum  est :  atque  ibi  quoque 
videndum ,  num  sub  primo  contactu  aqua?  calida?  summa 
cutis  inhorrescat,  quod  vix  tamen  fieri  potest,  sipriora 
recte  accesserunt :  certum  autem  id  signum  inutilis  bal- 
nei  est.  Ante  vero  quam  in  aquam  calidam  se  demittat, 
an  postea  aliquis  perungi  debeat ,  ex  ratione  valetudinis 
sua?  cognoscat.  Fere  tamen,nisi  ubi  nominatim,  ut  postea 
fiat,  id  praecipietur,  moto  sudore,  leniter  corpus  perun- 
gendum ;  deinde  in  aquam  calidam  demittendum  est.  At- 
que  hic  quoque  habenda  virium  ratio  est ;  neque  com- 
mittendum,  utperaestum  animadeficiat;  sed  maturius 
is  auferendus  est,  curioseque  vestimentis  involvendus; 
ut  neque  ad  eum  frigus  adspiret;  et  ibi  quoque,  ante- 
quam  aliquid  assumat,  insudet.  Fomenta  quoque  calida 
sunt  milium,sal,  arena  :  quodlibet  eorum  calefactum, 
et  in  linteum  conjectum:si  minore  vi  opus  est,  etiam  so- 
lum  linteum ;  at  si  majore ,  exstincti  titiones  involutique 
panniculis,  et  sic  circumdati.  Quin  etiam  calido  oleo  re- 
plentur  utriculi,  et  in  vasa  fictilia  (quas  a  similitudiue 
lenticulas  vocant)  aqua  conjicitur;  et  sal  sicco  linteo  exci- 
pitur,  demittiturque  in  aquam  bene  calidam ,  tum  super 
id  membrum  quod  fovendum  est,  collocatur  :  juxtaque 
ignem  ferramenta  duo  sunt,  capitibus  paulo  latioribus : 
alterum  ex  his  demittitur  in  eum  salem,  et  aqua  super 
leviter  adspergitur :  ubi  frigere  ccepit ,  ad  ignem  refer- 


LIB.    II.  SECT.   XVIII.  77 

tur  :  idem  et  in  altero  fit ,  deinde  in  vicem  in  utroque : 
inter  qux  descendit  salsus  et  calidus  succus,  qui  con- 
tractis  aliquo  morbo  nervis  opitulatur.  His  omnibus 
commune  est,  digerere  id  quod  vel  praecordia  onerat, 
vel  fauces  strangulat  :  vel  in  aliquo  membro  nocet. 
Quando  autem  quoque  utendum  sit,  in  ipsis  morborum 
generibus  dicetur. 

Sect.  XVIII.  Quum  de  his  dictum  sit  quse  detrahendo 
juvant,  ad  ea  veniendum  est  quse  nos  alunt,  id  est,  cibum 
et  potionem.  Haec  autem  non  omnium  tantum  morbo- 
rum,  sed  etiam  secundse  valetudinis  communia  prsesidia 
sunt :  pertinetque  ad  rem  omnium  proprietates  nosse ; 
primum  ut  sani  sciant  quo  modo  his  utantur ;  deinde  ut 
exsequentibus  nobis  morborum  curationes,  liceat  spe- 
cies  rerum  quae  assidue  necessarise  erunt,  subjicere : 
neque  necesse  sit  subinde  singulas  eas  nominare.  Scire 
igitur  oportet  omnia  legumina,  quasque  ex  frumentis 
panificia  sunt ,  generis  valentissimi  esse.  Id  valentissi- 
mum  voco ,  iu  quo  plurimum  alimenti  est :  item  omne 
animal  quadrupes  domi  natum ,  omnem  grandem  feram , 
quales  suut  capra,  cervus,  aper,  onager,  omnem  gran- 
dem  avem,  quales  sunt  anser  et  pavo  et  grus;  omries 
belluas  marinas ,  ex  quibus  cetus  est ,  quaeque  his  pares 
sunt :  item  mel  et  caseum.  Quo  minus  mirum  est  opus 
pistorium  valentissimum  esse,  quod  ex  frumento ,  adipe, 
melle ,  caseo  constat.  In  media  vero  materia  numerari  ex 
oleribus  debere  ea  quorum  radices  vel  bulbos  assumi- 
mus ;  ex  quadrupedibus  leporem ;  aves  omnes  a  minimis 
ad  phcenicopterum ;  item  pisces  omnes  qui  salem  non 
patiuntur,  solidive  saliuntur.  Imbecillissimam  vero  ma- 
teriam  esse  omnem  caulem  olef  is  et  quicquid  in  caule 
nascitur,  qualis  est  cucurbita  et  cucumis  et  capparis: 
omnia  poma,  oleas,  cochleas,  itemque  conchylia.  Sed 
quamvis  hsec  ita  discreta  sunt,  tamen  eliam  qu«e  sub 


7  8  A.  CORNELH  CELSI 

eadem  specie  sunt,  magna  discrimina  recipiunt;  aliaque 
res  alia  vel  valentior  est  vel  infirmior :  siquidem  plus 
alimeuti  est  in  carne  quam  in  ullo  alio ,  firmius  est  tri- 
ticum  quam  milium :  id  ipsum  quam  hordeum  :  et  ex 
tritico  firmissima  siligo,  deinde  simila,  deinde  cuinihil 
ademptumest,  quod  auTCTrupov  Grseci  vocant :  infirmior 
est  ex  polline  :  infirmissimus  cibarius  panis.  Ex  legumi- 
nibus  vero  valentior  faba  vel  lenticula,  quam  pisum.  Ex 
oleribus  valentior  rapa  napique  et  omnes  bulbi,  in  qui- 
bus  cepam  quoque  et  allium  numero ,  quam  pastinaca 
vel  quae  specialiter  radicula  appellatur.  Item  firmior 
brassica,  et  beta,  et  porrum,  quam  lactuca  vel  cucur- 
bita  vel  asparagus.  At  ex  fructibus  surculorum  valen- 
tiores  uvae ,  ficus ,  nuces ,  palmulae ,  quam  quae  poma 
proprie  nominantur  :  atque  ex  his  ipsis  firmiora  quae 
succosa,  quam  quae  fragilia  sunt.  Item  exhisavibus  quae  in 
media  specie  sunt,  valentior  ea  quae  pedibus,  quam  quae 
volatu  magis  nititur :  et  ex  his  quae  volatu  fidunt,  firmiores 
sunt  quae  grandiores  aves,  quam  quae  minutae,  ut  fice- 
dula  et  turdus.  Atque  eae  quoque  quae  in  aqua  degunt, 
leviorem  cibum  prestant,  quam  quae  natandi  scientiam 
hon  habent.  Inter  domeslicas  vero  quadrupedes,  levis- 
sima  suilla  est;  gravissima  bubula.  Itemque  ex  feris,  quo 
majus  quodque  animal,  eo  robustior  ex  eo  cibus  est. 
Piscium  quoque  eorum  qui  ex  media  materia  sunt,  qui- 
busque  maxime  utimur,  tamen  gravissimi  sunt,  ex  quibus 
salsamenta  quoque  fieri  possunt,  qualis  lacertus  est; 
deinde  hi  qui,  quamvis  teneriores ,  tamen  duri  sunt,  ut 
aurata,  corvus,  scarus,  oculata;  tiim  plani :  post  quos 
etiam  leviores  sunt  lupi  muliique;  et  post  hos  omnes 
saxatiles.  Neque  vero  in  generibus  rerum  tantummodo 
discrimen  est,  sed  etiam  in  ipsis :  quod  et  aetate  fit,  et 
membro ,  et  solo ,  et  coelo ,  et  habitu. 

INam  quadrupes  animal  omne ,  si  lactens  est ,  minus 


LIR.   II.  SECT.   XVIII.  79 

aUmenti  praestat;  itemque  qud  tenerior  pullus  cohor- 
talis  cst :  in  piscibus  quoquc  media  aetas,  quseque  non- 
dum  summam  magnitudinem  implevit.  Deinde  ex  eodem 
sue,  unguke,  rostrum,  aures,  cerebellum;  ex  agno  hae- 
dove  cum  petiolis  totum  caput  aliquanto  cjuam  caetera 
membra ,  leviora  sunt ;  adeo  ut  in  media  materia  poni 
possint.  Ex  avibus  colla  aloeve  recte  infirmis  annumeran- 
tur.  Quod  ad  solum  vero  pertinet ,  frumentum  quoque 
valentius  est  collinum  quam  campestre :  levior  piscis  in- 
ter  saxa  editus  quam  in  arena ;  levior  in  arena  quam  in 
limo.  Quo  fit ,  ut  ex  stagno ,  vel  lacu ,  vel  flumine ,  eadem 
genera  graviora  sint :  leviorque  qui  in  alto  quam  qui  in 
vado  vixit.  Omne  etiam  ferum  animal  domestico  levius ; 
et  quodcumque  humido  ccelo,  quam  quod  sicco  natum 
est.  Deinde  eadem  omnia  pinguia  quam  macra,  recentia 
quam  salsa,  nova  quam  vetusta,  plus  alimenti  habent. 
Tumreseadem  magis  alit  jurulenta,  quam  assa,magis 
assa  quam  frixa.  Ovum  durum  valentissimse  materiae  est, 
molle  vel  sorbile  imbecilUssimae.  Quumque  panificia  om- 
nia  firmissima  sint ,  elota  tamen  quaedam  genera  fru- 
menti ,  ut  alica ,  oryza ,  ptisana ,  vel  ex  iisdem  facta 
sorbitio  vel  pulticula ,  et  aqua  quoque  madens  panis , 
imbecillissimis  annumerari  potest. 

Ex  potionibus  vero,  qusecumque  ex  frumento  facta  est, 
itemque  lac,  mulsum,  defructum,  passum,  vinum,  aut  dul- 
ce,  aut  vehemens,  aut  mustum,  aut  magnse  vetustatis,  va- 
lentissimi  generis  est.  At  acetum,  et  id  vinum  quod  pau- 
corum  annorum ,  vel  austerum  vel  lene  est,  in  meclia  ma- 
teria  est :  ideoque  infirmis  nunquam  generis  alterius  dari 
debet.  Aqua  omnium  imbecillissima  est :  firmiorque  ex 
frumento  potio  est,  qud  firmius  fuit  ipsum  frumentum : 
firmior  ex  eo  vino  quod  bono  solo ,  quam  quod  tenui ; 
quodque  temperato  ccelo  quam  quod  aut  nimis  humido, 
aut  nimis  sicco ,  nimiumque  aut  frigido  aut  calido  na- 


8o  A.  CORNELTI  CELSI 

tum  est.  Mulsum,  quo  plus  mellis  habet;  defrutum,  quo 
magis  iucoctum ;  passum ,  quo  ex  sicciore  uva  est ,  eo  va- 
leutius  est.  Aqua  levissima  pluvialis  est;  deinde  fontana, 
tum  ex  flumine ,  tum  est  puteo ;  post  haec  ex  nive  aut  gla- 
cie;  gravior  his  ex  lacu,  gravissima  ex  palude.  Faciiis 
etiam  et  necessaria  cognitio  est  naturam  ejus  requiren- 
tibus.  Nam  levis  pondere  apparet,  et  ex  his  quae  pon- 
dere  pares  sunt,  eo  melior  quaeque  est>  quo  celerius  et 
calefit  et  frigescit ;  quoque  celerius  ex  ea  legumina  per- 
coquuntur.  Fere  vero  sequitur,ut,  quo  valentior  quae- 
que  materia  est ,  eo  minus  facile  concoquatur :  sed ,  si 
concocta  est,  plus  alat.  Itaque  utendum  est  materiae  ge- 
nere  pro  viribus :  modusque  omnibus  pro  genere  sumen- 
dus.  Ergo  imbecillis  hominibus  rebus  infirmissimis  opus 
est :  mediocriter  firmos  media  materia  optime  sustinet ; 
et  robustis  apta  validissima  est.  Plus  deinde  aliquis  assu- 
mere  ex  levioribus  potest:  in  his  magis,  quae  valentis- 
sima  sunt,  temperare  sibi  debet. 

SECT.XIX.Neque  hsec  sola  discriminasunt;  sed  etiam 
aliae  res  boni  succi,  aliae  mali  sunt ;  quae  eu^6>.'ou§  et  y.ol-ao- 
yjikoxiq  Grsci  vocant:  aliae  lenes,  aliae  acres :  aliae  crassio- 
rem  pituitam  in  nobis  faciunt,  aliae  tenuiorem  :  aliae  ido- 
ueaesuntslomacho,  alise  alienae :  itemque  aliae  inflant,  alia; 
ab  hoc absunt :  aliae  calefaciuut, aliae  refrigerant :  aliae  fa- 
cile  in  stomacho  acescunt ,  aliae  non  facile  intus  corrum- 
puntur:  aliae  moventalvum,  aliae  supprimunt:  aliae  ci- 
tant  urinam ,  aliae  tardant :  qusedam  somnum  movent , 
qusedam  sensus  excitant.  Quae  omnia  ideo  noscenda  sunt, 
quoniam  aliud  alii  vel  corpori  vel  valetudini  convenit. 

Sect.  XX.  Boni  succi  sunt  triticum ,  siligo ,  alica ,  ory- 
za,  amyhim,  tragum,  ptisana,  lac,  caseus  mollis,  onmis 
venatio,  omnes  aves  quae  ex  media  materia  sunt;  ex 
majoribus  quoque  hre  qua  supra  nominavimus :  medii 
iuter  teneros  durosque  pisces,  ut  mullus  et  lupus :  verna 


LIB.  II.  SECT.  XXIII.  81 

lactuca,  urtica,  malva,  cucumis,  cucurbita,  portulaca, 
coch  leae,  palmulae :  ex  pomis  quodcumque  neque  acerbum 
neque  acidum  est :  vinum  dulce  vel  lene,  passum,  de- 
frutum ;  oleae  quae  ex  his  duobus  in  alterutro  servatae 
sunt:  vulvae,  rostra,  trunculique  suum;  in  summa  om- 
nis  pinguis  caro,  omnis  glutinosa,  omne  jecur. 

Sect.  XXI.  Malivero  succi  sunt,  milium,  panicum, 
hordeum,legumina:  caro  domesticapermacra,omnisque 
salsa,  omne  salsamentum,  garum,  vetus  caseus:  siser, 
radicula ,  rapa ,  napi ,  bulbi ,  brassica  magisque  etiam 
cyma  ejus,  asparagus,  beta,  cucumis,  porrum,  eruca, 
nasturtium ,  thymum ,  nepeta ,  satureia ,  hyssopum ,  ruta, 
anethum ,  feniculum ,  cuminum ,  anisum ,  lapathum ,  si- 
napi,  allium,  ceparlienes,  renes,  intestina  :  pomum 
quodcumque  acidum  vel  acerbum  est ;  acetum  ,  omnia 
acria,  acida,  acerba,  oleum,  pisces  quoque  saxatiles, 
itemque  omnes  qui  ex  tenerrimo  genere  sunt ,  aut  hi 
qui  rursus  nimium  duri  virosique  sunt,  ut  fere  quos  sta- 
gna,  lacus  limosique  rivi  ferunt,  quique  in  nimiam  ma- 
guitudinem  excesserunt 

Sect.  XXII.  Lenes  autem  sunt ,  sorbitio ,  pulticula ,  la- 
ganum,amylum,ptisana,pinguis  caro  et  quaecumque  glu- 
tinosa  est :  quod  fere  quidem  in  omni ,  quae  domestica , 
fit;  praecipue  tamen  in  ungulis  trunculisque  suum,  in 
petiolis  capitulisque  haedorum  et  vitulorum  et  agnorum, 
omnibusque  cerebellis  :  item  qui  proprie  bulbi  nominan- 
tur :  lac ,  defrutum ,  passum ,  nuclei  pinei.  Acria  sunt 
omnia  nimis  austera ,  omnia  acida ,  omnia  salsa ;  et  mel 
quidem,  quo  mellius  est,  eo  magis.  Item  alium,  cepa, 
eruca,  ruta,  nasturtium,  cucumis,  beta,  brassica,  aspa- 
ragus ,  shiapi ,  radicida ,  intubus ,  ocimum  lactuca ,  maxi- 
maque  olerum  pars. 

Sect.  XXIII.  Crassiorem  autem  pituitam  faciunt ,  ova 
sorbilia,  alica,  oriza,  amylum,  ptisana,  lac,  bulbi,  om- 


82  A  CORNELII  CELSI  0 

niaque  fere  glutinosa-.  Extenuant  eamdem ,  omnia  salsa , 
atque  acria  et  acida. 

Sect.  XXIV.  Stomacho  autem  aptissima  sunt ,  quse- 
cumque  austera  sunt;  etiam  quae  acida ,  quaeque  contacta 
sale  modico  :  item  panis  sine  fermento ,  et  elota  alica , 
vel  oryza,  vel  ptisana : omnis  avis ,  omnis  venatio ;  atque 
utraque ,  vel  assa  vel  elixa  :  ex  domesticis  animalibus , 
bubula :  si  quid  ex  caeteris  sumitur,  macrum  potius 
quam  pingue;  ex  sue,  ungulae,  rostra,  aures,  vulvseque 
steriles :  ex  oleribus,  intubus,  lactuca,  pastinaca,  cucur- 
bita  elixa,  siler:  ex  pomis,  cerasum,  morum,  sorbum, 
pirum  fragile,  quale  Crustuminum  vel  Naevianuin  est : 
item  pira,  quae  reponuntur,  Tarentina  atque  Signina: 
malum  orbiculatum ,  aut  Scandianum ,  vel  Amerinum , 
vel  cotoneum,  vel  Punicum;  uvae  ex  olla,  molle  ovum, 
palmulae,  nuclei  pinei,  oleae  albae  ex  dura  muria ,  eaedeni 
acetointinctae,  vel  nigrae  quae  in  arbore  bene  permatu- 
ruerunt ,  vel  qiue  in  passo  defrutove  servatae  sunt :  vinum 
austerum,  licet  jam  asperum  sit,  item  resinatum:  duri 
ex  media  materia  pisces,  ostrea,pectines,  murices,  pur- 
purae,.cochlese,  cibi  potionesque  frigidae  vel  ferventes, 
absinthium. 

Sect.  XXV.  Aliena  vero  stomacho  sunt,  omnia  tepida, 
omnia  salsa,  omnia  jurulenta,  omnia  praedulcia,  omnia 
pinguia ,  sorbitio  ,  panis  fermentatus ,  idemque  vel  ex 
milio,  vel  ex  hordeo,  oleum,  radices  olerum,  et  quod- 
cumque  olus  ex  oleo  garove  estur,  mel,  mulsum,  defru- 
tum,  passum,  lac,  omnis  caseus,  uva  recens,  ficus,  et 
virides ,  et  aridae ,  legumina  omnia ,  quaeque  infiare  con- 
sueverunt :  item  thymum,  nepeta,  satureia,  hyssopum, 
nasturtium,  lapathum,  lampsana,  juglandes.  Ex  his  au- 
tem  intelligi  polest ,  non ,  quicquid  boni  succi  est ,  pro- 
tinus  stomacho  convenire;  neque  quicquid  stomacho 
Cbnvenit ,  protinus  boni  succi  esse. 
Sect.XXVI.  Infiant  autem  omnia  fere  legumina,  omnia 


LIB.  II.  SECT.  XXLX.  83 

pinguia,  omnia  dulcia,  omnia  jimilenta,miistum,atque 
etiam  id  vinum  cui  nihil  adhuc  setatis  accessit :  ex  ole- 
ribus  allium,  cepa, brassica,  omnesque  radices,  excepto 
sisere  et  pastinaca :  bulbi,  ficus  etiam  aridae,  sed  magis 
virides,  uvae  recentes,  nuces  omnes,  exceptis  nucleis 
pineis,  lac,  omnisque  caseus;  quicquid  deinde  subcru- 
dum  aliquis  assumpsit.  Minima  inflatio  fit  ex  venatione, 
aucupio,  piscibus,  pomis,  oleis,  conchyliis,  ovis  vel  mol- 
libus  vel  sorbilibus ,  vino  vetere.  Feniculum  vero  et  ane- 
thum  inflationes  etiam  levant. 

Sect.  XXVII.  At  calefaciunt  piper,  sal,caro  omnis  ju- 
rulenta,  allium,  cepa,  ficus  aridae,  salsamentum,  vinum, 
et  quo  meracius  est,  eo  magis.  Refrigerant  olera,  quo- 
rum  crudi  caules  assumuntur,  ut  intubus  et  lactuca; 
itemque  coriandrum,  cucumis,  elixa  cucurbita,  beta, 
mora,  cerasa,  mala  austera",  pira  fragilia,  caro  elixa; 
prsecipueque  acetum,  sive  cibus  ex  eo,  sive  potio  assu- 
mitur. 

Sect.  XXVLII.  Facile  autem  intiis  corrumpuntur,  pa- 
nis  fermentalus ,  et  quisquis  alius  quamextriticoest,et 
omne  pistorium  opus;  lac,  mel :  ideoque  etiam  lactentia, 
atque  teneri  pisces,  ostrea,  olera,  caseus  et  recens  et 
vetus ,  crassa  vel  tenera  caro ,  vinum  dulce ,  mulsum , 
defrutum,  passum  :  deinde  quicquid  vel  jurulentum  est, 
vel  nimis  dulce,  vel  nimis  tenue.  At  minime  intus  vitian- 
tur,panis  sine  fermento ,  aves ,  et  ese  potiiis  duriores, 
durati  pisces,  neque  soliim  aurata  pura  aut  scarus,  *ed 
etiam  lolligo,  locusta,  polypus:  item  bubula,  omnisque 
dura  caro;  eademque  aptior  est,  si  macra,  si  salsa  est; 
omniaque  salsamenta:  cochlese,  murices ,  purpurse :  vi- 
num  austerum  vel  resinatum. 

Sect.  XXIX.  At  alvum  movent  panis  fermentatus,  ma- 
gisque  si  cibarius  vel  hordeaceus  est ;  brassica,  si  subcruda 
est ,  lactuca ,  anethum ,  nasturtium ,  ocimum ,  urtica,  por- 


84  A.  CORNELII  CELSI 

tulaca,  radicula,  capparis,  alliuru,  cepa,  malva,  lapa- 
thuui,  beta,  asparagus,,cucurbita,  cerasa,  mora,  poma 
omnia  mitia,  ficus  etiam  aricke,  sed  magis  virides;  uvae 
recentes  piugues,  minutae  aves,  cochleae,  garum,  salsa- 
menta,  ostrea,  pelorides,  echini,  musculi,  et  omnes 
fere  conchulae,  maximeque  jus  earum;  saxatiles  et  om- 
nes  teneri  pisces;  sepiarum  atramentum :  si  qua  caro 
assumitur,  pinguis ,  eadem  vel  jurulenta  vel  elixa;  aves 
quae  natant;  mel  criidum,  lac,  lactenlia  omnia ,  mulsum, 
vinum  dulce  vel  salsum;  aqua:tenera  omnia,  tepida, 
dulcia,  piuguia,  elixa,  jurulenta,  salsa,  vel  diluta. 

Sect.  XXX.  Contra  adstringunt,panis  ex  siliginevel 
ex  simila ;  magis,si  sinefermento  est;  magis  etiam  si  ustus 
est;  intenditurque  vis  ejus  etiam,  si  bis  coctus  est :  pul- 
ticula  vel  ex  alica,  vel  ex  panico,  vel  ex  milio;  itemque 
ex  iisdem  sorbitio ,  et  magis  si  haec  ante  fricta  sunt :  len- 
ticula  cui  vel  beta  vel  intubus,  vel  ambubeia,  vel  plau- 
tago  adjecta  est;  magisque  etiam  si  illa  ante  fricta  est: 
per  se  etiam  intubus,  vel  ex  plantagine  vel  ambubeia 
fricta;  minuta  olera,  brassica  bis  decocta,  dura  ova; 
magisque  si  assa  sunt :  minutae  aves ,  merula ,  palumbus, 
magisque  si  in  posca  decoctus  est :  grus ,  omnes  aves  quae 
magis  currunt  quam  volant;  lepus,  caprea;  jecur  ex  his 
qiue  sevum  habent,  maximeque  bubulum,  ac  sevum  ip- 
sum :  caseus  qui  vehemeutior  vetustate  fit,  vel  ea  muta- 
tioue  quam  in  caseo  transmarino  videmus ;  aut  si  recens 
est,  ex  melle  mulsove  decoctus:  item  mel  coctum,  pira 
immatura ,  sorba ,  magisque  ea  quse  torminalia  vocantur, 
mala  Cydonia  et  Punica ,  oleae  vel  albse  vel  praematurae, 
myrta,  palmulae,  purpurse,  murices,  vinum  resinatum 
vel  asperum ,  item  meracum ,  acetum ,  mulsum  quod  in- 
ferbuit,  asperum  item  defrutum,  passum;aqua  vel  te- 
pida  vel  praefrigida,  dura ,  id  est,  ea  qua?  tarde  putrescit, 
ideoque  pluvia  potissimiim;  omnia  dura,  macra,  auste- 


LIB.  II.  SECT.  XXXIII.  85 

ra,  aspera,  tosta,  et  in  eadem  carne,assa  potius  quam 
elixa. 

Sect.  XXXI.  Urinam  autem  movent,  quaecumque  in 
horto  nascentia  boni  odoris  sunt,  ut  apium,  ruta,  ane- 
thum ,  ocimum ,  mentha ,  hyssopum ,  anisum  ,  corian- 
drum,  nasturtium,  eruca,  femculum-:-praeter  haecaspara- 
gus,  capparis,  nepeta,  thymum,  satureia,  lapsanum,  pas- 
tinaca ,  magisque  agrestis ,  radicula ,  siser,  cepa :  ex  veiia- 
tione  maxime  lepus;  vinum  tenue,  piper  et  rotundum 
et  longum ,  sinapi ,  absinthium ,  nuclei  pinei. 

Sect.  XXXII.  Somno  vero  aptum  est  papaver,lactuca, 
maximeque  aestiva,  cujus  cauliculus  jam  lacte  repletus 
est,  morum,  porrus.  Sensus  excitant,  nepeta,  thymum, 
satureia ,  hyssopum  ,  praecipueque  pulegium ,  ruta ,  et 
cepa. 

Sect.XXXHI.  Evocare  vero  materiam  multa  admodum 
possunt :  sed  ea  quum  ex  peregrinismedicamentis  maxi- 
me  constent,  aliisque  magis  quam  quibus  ratione  victiis 
succurritur,  opitulentur;  in  praesentia  differam  :  ponam 
vero  ea  quae  prompta,  et  his  morbis  de  quibus  protinus 
dicturus  sum ,  apta ,  corpus  erodunt ,  et  sic  ex  eo  quod 
mali  est,  extrahunt.  Habent  autem  hanc  facultatem  se- 
mina  erucae ,  naslurtii ,  radiculae ;  praecipue  tamen  om- 
nium ,  sinapi.  Salis  quoque  et  fici  eadem  vis  est. 

Leniter  vero  simul  et  reprimunt  et  molliunt,  lana 
succida  ex  aceto  vel  vino,  cui  oleum  adjectum  est;  con- 
tritae  palmulae,  furfures  in  salsa  aqua  vel  aceto  de- 
cocti.  At  simul  reprimunt  et  refrigerant,  herba  muralis 
(xapeeviov  vel  77ep^i5ctov  appellant),  serpillum,  pule- 
gium,  ocimum,herbasanguinalis  quam  Graeci  ifoXuyovov 
vocant,  portulaca,  papaveris,  folia  capreohque  vitium, 
coriandri  folia,  hyoscyamum,  muscus,  siser,  apium,  so- 
lanum  (quam  ^pxvov  Graeci  vocant),  brassicae  folia,  in- 
tubus,  plantago,  feniculi  semen ,  contrita  pira  vel  mala, 


86  A.  CORNELII  CELSI 

praecipueque  Cydonia,  lenticula,  aqua  frigida ,  maxime- 
que  pluvialis,  vinum,  acetum,  et  ex  horum  aliquo  ma- 
dens,  vel  panis,  vel  farina,  vel  spongia,  vel  laciuia,  vel 
lana  succida,  vel  etiam  linteolum,  creta  Cimolia,  gyp- 
sum,  melinum,  myrteum,  rosa,  acerbum  oleum,  ver- 
beuarum  contusa  cum  teneris  caulibus  folia;  cujus  ge- 
neris  sunt  olea,  cupressus,  myrtus,  lentiscus,  tamarix, 
ligustrum,  rosa,  rubus,  laurus,  edera,  punicum  malum. 
Sine  frigore  autem  reprimunt,  cocta  mala  Cydonia,  ma- 
licorium,  aqua  calida  in  qua  verbenae  coctse  sunt  quas 
supra  proposui ,  pulvis  vel  ex  faece  viui  vel  ex  myrti  fo- 
liis,  amarse  nuces. 

Sect.  XXXIV.  Calefacit  vero  ex  qualibet  farina  ca- 
taplasma  sive  ex  tritici,  sive  ex  farris,  sive  hordei,  sive 
ervi,  vel  lolii,  vel  milii,  vel  panici,  vel  lenticulae,  vel 
fabae,  vel  lupini.  vel  lini,  vel  foeni  graeci,  ubi  ea  defer- 
buit,  calidaque  imposita  est.  Valentior  tamen  ad  id  om- 
nis  farina  est  ex  mulso  quam  ex  aqua  cocta.  Praeterea 
cyprinum,  irinum,  medulla,  adeps  ex  fele,  oleum,  ma- 
gisque  si  id  vetus  est,  junctaque  oleo  sal,  nitrum,  gith, 
piper,  quinquefolium.  Fereque,  quae  vehementer  etre- 
primunt  et  refrigerant ,  durant :  quae  autem  calefaciunt  et 
digerunt,  ea  emoliiunt :  praecipueque  ad  emolliendum 
prodest  cataplasma  ex  liui  vel  fceni  grseei  semine.  His 
autem  omnibus,  et  simplicibus,  et  permixtis,  varie  me- 
dici  utuntur  :  ut  magis,  quid  quisque  persuaserit  sibi, 
appareat,  quam  quid  evidenter  compereril. 


LIBER    TERTIUS. 


I.  sr  Rovrsis  ouinibus  quse  pertinent  ad  universa  genera 
morborum,  ad  singulorum  curationes  veniam.  Hos  au- 
tem  in  duas  species  Grseci  diviserunt,  aliosque  ex  his 
acutos ,  alios  longos  esse  dixerunt :  ideoque ,  quoniam 
non  semper  eodem  modo  respondebant ,  eosdem  alii 
inter  acutos,  alii  inter  longos  retulerunt:  exquo  plura 
eorum  genera  esse  manifestum  est.  Quidam  enim  breves 
acutique  sunt,  qui  cito  vel  tollunt  hominem ,  vel  ipsi  cito 
fmiuntur:  quidam  longi,  sub  quibus  neque  sanitas  in 
propinquo ,  neque  exitium  est :  tertium  genus  eorum  est 
qui  modo  acuti,  modo  longi  sunt ;  idque  non  in  febribus 
tantummodo ,  in  quibus  frequentissimum  est ,  sed  in  aliis 
quoque  lit.  Atque  etiam  prseter  hos  quartum  est,  quod 
neque  acutum  dici  potest,  quia  non  perimit;  neque  uti- 
que  longum,  quia,  si  occurritur,  facile  sanatur.  Ego , 
quum  de  singulis  dicam ,  cujus  quisque  generis  sit ,  indi- 
cabo.  Dividam  autem  omnes  in  eos  qui  in  totis  corpori- 
bus  consistere  videntur,  et  eos  qui  oriuntur  in  partibus. 
Incipiam  a  prioribus ,  pauca  de  omnibus  prsefatus.  In 
nullo  quidem  morbo  plus  fortuna  sibi  vindicare  quam 
ars ,  potest :  utpote  quum ,  repugnante  natura ,  nihil  me- 
dicina  proficiat.  Magis  tamen  ignoscendum  medico  est 
parum  proficienti  in  acutis  morbis  quam  in  longis  :  hic 
enim  breve  spatium  est,  intra  quod,  si  quod  auxilium 
non  profuit,  seger  extinguitur :  ibi  et  deliberationi  et  mu- 
tationi  remediorum  tempus  patet;  adeo  ut  raro,  si  inter 
initia  medicus  accessit ,  obsequens  aeger  sine  illius  vitio 


88  A.  CORNELII  CELSI 

pereat.  Longus  tamen  morbus  quum  penitus  insedit, 
quod  ad  diffieultatem  pertinet,  acuto  par  est.  Et  acutus 
quidem,  quo  vetustiorest;  longus  auteni ,  quo  recentior, 
eo  facilius  curatur.  Alterum  illud  ignorari  non  oportet ; 
qiiod  non  omnibus  aegris  eadem  auxilia  eonveniunt.  Ex 
quo  incidit,  ut  alia  atque  alia  summi  auctores,  quasi 
sola,  venditaverint,  prout  cuique  cesserant.  Oportet  ita- 
que,  ubi  aliquid  non  respondet,  non  tanti  putare  auc- 
torem  quanti  aegrum,  et  experiri  aliud  atque  aliud :  sic 
tamen  ut  in  acutis  morbis  cito  mutetur  quod  nihil  pro- 
dest;  in  longis,  quos  tempus  ut  facit  sic  etiam  solvit, 
non  statim  coudemnetur,  si  quid  non  statim  profuit; 
minus  vero  removeatur,  si  quid  paulum  saltem  juvat, 
quia  profeclus  tempore  expletur, 

Sect.  II.  Protinus  autem  inter  initia  scirefacile  est, 
quis  acutus  morbus ,  quis  longus  sit;  non  in  his  solum  in 
quibus  semper  ita  se  habet,  sed  in  his  quoque  in  qui- 
bus  variat.  Nam  ubi  sine  intermissionibus  accessio- 
nes  et  dolores  graves  urgent,  acutus  morbus  est:  ubi 
lenti  dolores  lentaeve  febres  sunt,  et  spatia  inter  ac-- 
cessiones  porriguntur,  acceduntcjue  ea  signa  quae  in 
superiore  volumine  exposita  sunt,  longum  hunc  futurum 
esse  manifestum  est.  Videndum  etiam  est ,  morbus  an 
increscat,  au  consistat,  an  minuatur;  quia  qiuedam 
remedia  increscentibus  morbis ,  plura  inclinantibuscon- 
veniunt :  eaque  qme  decrescentibus  apta  sunt ,  ubi  acu- 
tus  increscens  urget ,  in  remissionibus  potius  experienda 
sunt.  Increscit  autem  morbus ,  dum  graviores  dolores 
accessionesque  veniunt ,  hasque  et  ante ,  quam  proximae , 
revertuntur,  et  posterius  desinunt.  Atque  in  longis 
quoque  morbis  etiam  tales  notas  non  habentibus,  scire 
licet,  increscere,  si  somnus  incertus  est,  si  deterior 
concoctio ,  si  fcediores  dejectiones ,  si  tardior  sensus , 
si  pigrior  mens ,  si  percurrit  corpus  frigus  aut  calor , 


LIB.  III.  SECT.  II.  89 

si  idem  magis  pallet.  Ea  vero  qiue  contraria  his  suat, 
decidentis  ejus  notae  sunt.  Praeterluec  in  acutis  morbis 
serius  aeger  alendus  est,  nec  nisijam  his  inclinatis;  ut 
primo  dempta  materia  irnpetum  frangat :  in  longis  ma- 
turius,ut  sustinere  spatium  aflecturi  mali  possit.  Ac  si 
quando  id  non  in  toto  corpore,  sed  in  parte  est,  magis 
tamenadrem  pertinetvim  totius  corporis  moliri,  quum 
per  eam  partes  aegrae  sanentur.  Multum  etiam  interest, 
ab  initio  quis  recte  curatus  sit,  an  perperam;  quia  cti- 
ratio  minus  his  prodest,  in  quibus  assidue  frustra  fuit. 
Si  quis  temere  habitus ,  adhuc  integris  viribus  vivit ,  ad- 
mota  curatione,  momento  restituitur.  Sed  quum  ab  his 
coeperim,  quse  notas  quasdam  futurse  adversse  valetudinis 
exhibent,  curationum  quoque  principium  ab  animadver- 
sione  ejusdem  temporisfaciam.  Igitur  si  quid  ex  his  quae 
proposita  sunt,  incidit,  omnium  optima  sunt  quies  et 
abstinentia :  si  quid  bibendum,  aqua;  idque  interdum 
uno  die  fieri  satis  est :  interdum ,  si  terrentia  manent 
biduo;  proximeque  abstinentiam  sumendus  est  cibus 
exiguus ,  bibenda  aqua ,  postero  die  etiam  vinum ,  dein- 
de  in  vicem  alternis  diebus,  modo  aqua,  modo  vinum, 
donec  omnis  causa  metus  finiatur.  Per  hsec  enim  ssepe 
instans  gravis  morbus  discutitur.  Plurimi  falluntur,  dum 
se  primo  die  protinus  sublaturos  languorem,  aut  exer- 
citatione ,  aut  balneo ,  aut  coacta  dejectione,  aut  vomitu, 
aut  sudationibus,  aut  vino  sperant :  non  quod  interdum  id 
incidat,  aut  non  decipiat,  sed  saepius  fallat,  solaque  absti- 
nentia  sine  ullo  periculo  medeatur:  quum  praesertim  e  tiam 
pro  modo  terroris  modei^ari  liceat;  et,  si  leviora  indicia 
fuerunt,  satis  sit a  vino  tantum  abstinere,  quod  subtrac- 
tum  plus  quam  si  cibo  quid  dematur ,  adjuvat :  si  paulo 
graviora ,  facile  sit  non  aquam  tantum  bibere,  sed  etiam 
cibo  caruem  subtrahere :  interdum  panis  quoque  minus 
quam  pro  consuetudine  assumere ,  humidoque  cibo  esse 


go  A.  CORNELII  CELSI 

contentum ,  et  olere  potissimum  :  satisque  sit  ex  toto  a 
cibo,  avino,  ab  omni  motu  corporis  abstinere,  quum 
vehementes  notae  terruerunt.  Neque  dubium  est  quin 
vix  quisquam,  qui  non  dissimulavit,  sed  per  haec  mature 
morbo  occurrit,  aegrotet. 

Sect.  III.  Atque  ha?c  quidem  sanis  facienda  sunt, 
tantum  causam  metuentibus :  sequitur  vero  curatio  fe- 
brium,  quod  et  in  toto  corpore,  et  vulgare  maxime 
morbi  genus  est.  Ex  his  una  quotidiana ,  altera  tertiana, 
tertia  quartana  est  :  interdum  etiam  longiore  circuitu 
quaedam  redeunt ,  sed  id  raro  evenit.  In  prioribus  et 
morbi  sunt,  et  medicina.  Ac  quartauae  quidem  simpli- 
ciores  sunt.  Incipiunt  fere  ab  horrore,  deinde  calor 
erumpit,  fmitaque  febre,  biduum  integrum  est :  ita 
quarto  die  revertitur.  Tertianarum  vero  duo  genera 
sunt.  Alterum  eodem  modo ,  quo  quartana ,  et  incipiens 
et  desinens,  illo  tantum  interposito  discrimine,  quod 
unum  diem  prestat  integrum,  tertio  redit.  Alterum 
longe  perniciosius,  quod  tertio  quidem  die  revertitur; 
ex  octo  autem  et  quadraginta  horis  fere  sex  et  triginta 
per  accessionem  occupat  ( interdum  etiam  vel  minus  vel 
plus),  nequeex  toto  iu  remissione  desistit,  sed  tantum 
levius  est.  Id  genus  plerique  medici  YJatTptTalov  appel- 
lant.  Quotidianae  vero  variae  sunt  et  multiplices.  Alia? 
enim  protinus  a  calore  incipiunt,  aliae  e  frigore,  aliae  ab 
horrore.  Frigus  voco,  ubi  extremae  partes  membrorum 
inalgescunt ;  horrorem ,  ubi  totum  corpus  intremit.  Rur- 
sus  aliae  sic  desinunt,  ut  ex  toto  sequatur  integrftas;' 
aliae  sic,  ut  aliquantum  quidem  minuatur  ex  febre,  ni- 
hilo  minus  tamen  quaedam  reliquiae  remaneant,  donec 
altera  accessio  accedat :  ac  saepealiae  vix  quicquam  aut  ni- 
hil remittant,  sed ita  ut  coepere,  continuent.  Deinde  aliae 
fervorem  ingentem  habenl,  aliae  tolerabilem :  aliae  quo- 
tidie  pares  sunt ,  aliae  impares ,  atque  in  vicem  altero  die 


LIB.  III.   SECT.  IV.  gt 

leniores,  altero  vehementiores:  alioe  tempore  eodetn  pos- 
tridie  revertuntur,  alice  vel  serius  vel  celerius:  aliae  diem 
noctemque  accessione  et  decessione  implent,  aliae  minus, 
aliasplus :  alia?  quum  decedunt,sudorem  movent,aliae  non 
movent ;  alque  alias  per sudorem  ad integritatem  venitur, 
alias  corpus  tantiim  imbecillius  redditur.  Accessiones 
etiam  modo  singulae  singulis  diebus  fiunt,  modo  binae 
pluresve  concurrunt.Ex  quo  saepe  evenit,utquotidie  plu- 
res  accessiones  rernissionesque  sint;  sic  tamen  ut  una 
quaeque  alicui  priori  respondeat.  Interdum  vero  accessio- 
nes  quoque  confunduntur ,  sic  ut  notari  neque  tempora 
earum,  neque  spatia  possint.  Neque  verum  est,  quod  dici- 
tiir  a  quibusdam ,  nullam  febrem  inordinatam  esse ,  nisi 
aut  ex  vomica,  aut  ex  inflammatione,  aut  ex  ulcere: 
facilior  enim  semper  curatio  foret,  si  hoc  verum  esset; 
sed,  quod  evidentes  causae  faciunt,  facere  etiam  abditae 
possunt.  Neque  de  re ,  sed  de  verbo  controversiam  mo- 
vent,  qui,  quum  aliter  aliterque  in  eodem  morbo  febres 
accedant,  non  easdem  inordinate  redire,  sed  alias  alias- 
que  subinde  oriri  dicunt :  quod  tamen  ad  curandi  ra- 
tionem  nihil  pertineret,  etiam  si  vere  diceretur.  Tem- 
pora  quoque  remissionum  modo  vix  uila  sunt. 

Sect.  IV.  Et  febrium  quidem  ratio  maxime  talis  est : 
curationum  vero  diversa  genera  sunt,  projit  auctores 
aliquos  habent.  Asclepiades  ofiicium  esse  medici  dicit, 
ut  tuto,  ut  celeriter,  ut  jucunde  curet.  Id  notum  est, 
sed  fere  periculosa  esse  nimia  et  festinatio  et  voluptas 
solet.  Qua  vero  moderatione  utendum  sit,  ut,  quantiim 
fieri  potest,  omnia  ista  contingant ,  prima  semper  ha- 
bita  salute,  in  ipsis  partibus  curationum  considerandum 
erit.  Et  ante  omnia  quseritur ,  primis  diebus  seger  qua 
ratione  continendus  sit.  Antiqui  medicamentis  quibus- 
dam  datis  concoctionem  mohebantur,  eo  quod  crudi- 
tatem  maxime  horrebant :  deinde  eam  materiam  quaa 


92  A.  CORNELII  CELSI 

lredere  videbatur,  ducendo  ssepius  alvum  subtrahebant. 
Asclepiades  medicamenta  sustulit :  alvum  non  toties, 
sed  fere  tamen  in  omni  morbo  subduxit :  febreVero  ipsa 
praecipue  se  ad  ejus  remedium  uti  professus  est:  con- 
vellendas  enim  vires  segri  putavit ,  luce ,  vigilia ,  siti  iu- 
genti,  sic  ut  ne  os  quidem  primis  diebus  elui  sineret. 
Quo  magis  falluntur,  qui  per  omnia  jucundam  ejus  dis- 
ciplinam  esse  contendunt:  is  enim  ulterioribus  quidem 
diebus  cubantis  etiam  luxuriae  subscripsit,  primisvero 
tortoris  vicem  exbibuit.  Ego  autem  medicamentorum 
dari  potiones,  et  alvum  duci,  non  nisi  raro  debere, 
concedo :  et  id  non  ideo  tamen  agendum ,  ut  aegri  vires 
convellantur,  existimo;  quoniam  ex  imbecillilate  sum- 
mum  periculum  est.  Minui  ergo  tantam  materiam  supe- 
rantem  oportet,  quae  naturaliter  digeritur,  ubi  nihil 
novi  accedit.  Itaque  abstinendus  a  cibo  primis  diebus 
est,  in  luce  habendus  aeger  nisi  infirmus,  interdiu  est, 
quoniam  corpus  ista  quoque  digerit ,  isque  cubare  quam 
maximo  conclavit  debet.  Quod  ad  sitim  vero  somnum- 
que  pertiiiet,  moderandum  est,  ut  interdiu  vigilet;  noc 
tu,  si  fieri  potest,  conquiescat :  ac  neque  potet,  neque 
nimium  siti  crucietur.  Os  etiam  ejus  elui  potest,  ubi  et 
siccum  est ,  et  ipsi  foetet :  quamvis  id  tempus  aptum  po- 
tioni  non  est :  commodeque  Erasistratus  dixit,  ssepe  in- 
feriore  parte  humorem  non  requirente ,  os  et  fauces  re- 
quirere,  neque  ad  rem,  male  haberi  a?grum,  pertinere. 
Ac  primo  quidem  sic  tenendus  est.  Optimum  vero  medi- 
camentum  est  opportune  cibusdatus;  qui  quando  pri- 
mum  dari  debeat,  quaeritur.  Plerique  ex  antiquis  tarde 
dal^ant,  ssepe  quinto  die,  ssepe  sexto  :  et  id  fortasse  vel 
in  Asia,  vel  iniEgypto,  coeli  ratio  patitur.  Asclepiades 
ubi  aegrum  triduo  per  omnia  fatigarat ,  quarto  die  cibo 
destinabat :  at  Themison  nuper ,  non  quando  coepisset 
febris,  sed  quando  desiisset,  aut  certe  levata  esset, 


LfB.   III.   SECT.  IV.  93 

considerabat ;  et  ab  illo  tempore,  exspectato  die  tertio,  si 
non  accesserat  febris ;  si  accesserat,  ubi  ea  vei  desierat,  vel 
si  assidue  inhaerebat,  certe  si  se  inclinaverat,  cibum  da- 
bat.Nihil  autem  horum  utique  perpetuum  est.  Nam  po- 
test  primo  die  primus  cibus  dandus  esse;  potest  secundo, 
potest  tert  io,  potest  non  nisi  quarto  aut  quinto,  potest  post 
unam  accessionem,potest  post  duas,  potest  post  plures.Re- 
fert  eiiim  qualis  morbus  sit,  quale  corpus,  quale  ccelum, 
quae  aetas,  quod  tempus  anni :  minimeque  in  rebus  mid- 
tum  inter  se  difFerentibus  perpetuum  esse  praeceptum 
temporis  potest.  In  morbo  qui  plus  virium  aufert,  ce- 
lerius  cibus  dandus  est,  itemque  eo  ccelo  quod  magis 
digerit.  Ob  quam  causam  in  Africa ,  nullo  die  aeger  ab- 
stineri  recte  videtur.  Maturius  etiam  puero  quam  juveni, 
aestate  quam  hieme,  dari  debet.  Unum  illud  est  quod 
semper ,  quod  ubique  servandum  est ,  ut  aegri  vires  su- 
binde  assidens  medicus  inspiciat,  et,  quandiu  supere- 
runt,  abstinentia  pugnet;  si  imbecillitatem  vereri  cce- 
perit,  cibo  subveniat.  Id  enim  ejus  officium  est,  ut  aegrum 
neque  supervacua  materia  oneret,  neque  imbecillitatem 
fameperdat.Idque  apud  Erasistratem  quoque  invenio, 
qui,  quamvis  pariim  docuit,  quando  venter,  quando 
corpus  ipsum  exinaniretur ,  dicendo  tamen  hsec  esse  vi- 
senda ,  et  tiim  cibum  dandum ,  quum  corpori  deberetur, 
satis ostendit,  durn  vires  superessent,  dari  non  oportere, 
ne  deficerent,  consulendum  esse.  Ex  his  autem  intelligi 
potest  ab  uno  medico  multos  non  posse  curari,  eumque, 
si  ardfex  est,idoneum  esse,  qui  non  multum  ab  jegro 
recedit.  Sed  qui  quaestui  serviunt,  quoniam  is  major  ex 
populo  est,  libenler  amplectuntur  ea  preecepta,  quae 
sedulitatem  non  exigunt,  ut  in  hac  ipsa  re.  Facile  est 
enim  dies  vel  accessioues  numerare  his  quoque  qui 
aegrum  raro  vident :  ille  assideat  necesse  est,  qui,  quod 
solum  opus  est,  visurus  est,  quando  nimis  imbecillus  fu- 


94  A.  CORNELH  CELSI 

turus  sit,  nisi  cibum  acceperit.  In  pluribus  tamen  ad 

initium  cibi  dies  quartus  aptissimus  esse  consuevit. 

Est  autem  alia  etiam  de  diebusipsis  dubitatio,  quo- 
niam  antiqui  potissimum  impares  sequebantur,  eos- 
que,  tanquam  tunc  de  segrisjudicaretur,  xpiatp.ou;  no- 
minabant.  Hi  erant  dies  tertius,  quintus,  septimus,  nonus, 
undecimus ,  quartus-decimus ,  unus  et  vicesimus ,  ita  ut 
summa  potentia  septimo,  deinde  quarto-decimo ,  deinde 
uni  et  vigesimo  daretur.  Igitur  sic  aegros  nutriebant ,  ut 
dierum  imparium  accessiones  exspectarent,  deinde  po- 
stea  cibum ,  quasi  levioribus  accessionibus  instantibus , 
darent,  adeo  ut  Hippocrales,  si  alio  die  febris  desiisset, 
recidivam  timere  sit  solitus.  Id  Asclepiades  jure  ut  va- 
num  repudiavit ,  neque  in  ullo  die ,  quia  par  imparve 
esset,  iis  vel  majus  vel  minus  periculum  esse  dixit.  In- 
terdum  enim  pejores  dies  pares  fiunt,et  opportunius 
post  eorum  accessiones  cibus  datur.  Nonnunquam  etiam 
in  ipso  morbo  dierum  ratio  mutatur,  fitque  gravior,  qui 
remissior  esse  cousueverat :  atque  ipse  quartus  decimus 
par  est,  in  quo  esse  magnam  vim  autiqui  fatebantur. 
Qui  quum  octavum  primi  naturam  habere  contende- 
rent,  ut  ab  eo  secundus  septenarius  numerus  inciperet, 
ipsi  sibi  repugnabant  non  octavum,  neque  decimum, 
neque  duodecimum  diem  sumendo  quasi  potentiorem; 
plus  enim  tribuebant  nono  et  undecimo.  Quod  quum 
fecissent  sine  ulla  probabili  ratione ,  ab  undecimo  non 
ad  tertium  decimuin,  sed  ad  quartum  decimum  tran- 
sibant.  Est  etiam  apud  Hippocratem ,  ei  quem  septimus 
dies  liberaturus  sit,  quartum  esse  gravissimum.  Ita,  illo 
quoque  auctore,  in  die  pari  et  gravior  febris  esse  po- 
test,  et  certa  futuri  nota.  Atque  idem  alio  loco  quartum 
quemque  diem,  ut  in  utrumque  efficacissimum ,  appre- 
hendit,  id  est,  quartum,  septimum,  undecimum,  quar- 
tum  dccimum ,  decimum  septimum ,  in  quo  et  ab  impari 


LIB.  III.  SECT.  IV.  g5 

ad  paris  rationem  transit :  et  ne  hoc  quidem  proposituni 
conservavit,  quum  a  septimo  die  undecimus,  non  cjuar- 
tus,sed  quintussit:  adeo  apparet,  quacumque  ralione 
ad  numerum  respexei  imus ,  nihil  rationis  sub  illo  qui- 
dem  auctore  reperiri.  Verum  in  his  quidem  antiquos 
tunc  celebres  admodum  Pythagorici  numeri  fefellerunt, 
quutri  hic  quoque  medicus  non  numerare  diesdebeat, 
sed  ipsas  accessiones  intueri,  et  ex  his  conjeclare,  quan- 
do  dandus  cibus  sit.  Illud  autem  magis  ad  rem  pertinet 
scire,  tum  cibum  oporteat  dari,  quum  jam  bene  venae 
conquieverunt,  an  etiamnum  manentibus  reliqtiiis  fe- 
bris :  antiqui  enim  quam  integerrimis  corporibus  ali- 
mentum  offerebant :  Asclepiades,  inclinata  quidem  febre, 
sed  adhuc  tamen  inhaerente.  In  quo  vanam  rationem 
secutus  est :  non  quod  non  sit  interdum  maturius  cibus 
dandus,  si  mature  timetur  altera  accessio;  sed  quod  sci- 
licet  quam  sanissimo ,  dari  debeat :  minus  enim  corrum- 
pitur  quod  integro  corpori  infertur.  Neque  tamen  ve- 
rum  est,  quod  Themisoni  videbatur,  si  duabus  horis 
integer  futurus  esset  seger,  satius  esse  tunc  dare,  ut  ab 
integro  corpore  potissimum  diduceretur  :  nam  si  diduci 
tam  celeriter  posset,  id  esset  optimum :  sed  quum  id 
breve  tempus  non  praestet ,  satius  est  principia  cibi  a 
decedente  febre,  quam  reliquias  ab  incipiente  excipi. 
Ita,  si  longius  tempus  secundum  est,  quam  integerrimo 
^andusest;  si  breve,  etiam  antequam  ex  toto  integer 
fiat.  Quo  loco  vero  integritas  est,  eodem  est  remissio, 
quse  maxima  in  febre  continua  potest  esse. 

Athoc  quoque  quseritur,  utrum  tot  horae  exspectandae 
sint,  quot  febrem  habuerunt;  an  satis  sit  primam  partem 
earum  praeteriri ,  ut  segris  jucundius  insidat,  quibus  in- 
terdum  non  vacat.  Tutissimum  est  autem  ante  totius  ac- 
cessionis  tempus  prseterire  :  quamvis  ubi  longa  febris 
fuit ,  potest  indulgeri  aegro  maturius ,  Snim  tamen  ante 


9*»  A.  CORNELn  CELSI 

minimum  pars  dimidia  prajtereatur.  Idque  11011  in  ea 
sola  febre ,  de  qua  proxime  dictum  est,  sed  id  omnibus 
ila  servandum  est. 

Sect.  V.  Haec  magis  per  omnia  genera  febrium  perpe- 
tuasunt:nunc  adsingulas  earum  speciesdescendam.Igi- 
tur  si  semel  tantum  accessit ,  deinde  desiit ,  eaque  vel  ex 
inguine,  vel  ex  lassitudine,  vel  ex  aestu ,  aliave  simili  re 
fuit ,  sic  ut  interior  nulla  causa  metum  fecerit ,  postero 
die ,  quum  tempus  accessionis  ita  transiit  ut  nihil  move- 
rit ,  cibus  dari  potest.  At  si  ex  alto  calor  venit ,  et  gra- 
vitas  vel  capitis  vel  praecordiorUm  secuta  est ,  neque  ap- 
paret  quid  corpus  confuderit,quamvis  unam  accessionem 
secuta  integritas  est,  tamen  quia  tertiana  timeri  potest, 
exspectandus  est  dies  tertius  :  et  ubi  accessionis  tempus 
praeteriit,  cibus  dandus  est,  sed  exiguus,  quia  quartana 
quoque  timeri  potest :  et  die  quarto  dernum ,  si  corpus 
integrum  est ,  eo  cum  fiducia  utendum.  Si  vero  postero, 
tertiove,  aut  quarto  die  secuta  febris  est,  scire  licet 
morbum  esse.  Sed  tertianarum  quartanarumque ,  qua- 
rum  et  certus  circuitus  est,  et  fmis  integer,  et  quia  libe- 
raliter  quieta  tempora  sunt ,  expeditior  ratio  est :  de 
quibus  suo  loco  dicam.  Nunc  vero  eas  explicabo ,  quaa 
quotidie  urgent.  Igitur  tertio  quoque  die  cibus  segro 
commodissime  datur,  ut  alter  febrem  minuat ,  alter  vi- 
ribus  subveniat.  Sed  is  dari  debet ,  si  quotidiana  febris 
est  quaj  ex  toto  desinat,  simul  atque  corpus  integrum 
factum  est :  sin ,  quamvis  non  accessioues ,  febres  tamen 
junguntur,  et  quotidie  quidem  increscunt,  sed  sine  in- 
tegritate  tamen  remittunt,  quum  corpus  ita  se  habet, 
ut  major  remissio  non  exspectetur :  si  allero  die  gravior, 
altero  levior  accessio  est,  post  graviorem.  Fere  vero 
graviorem  accessionem  levior  nox  sequitur :  quo  fit,  ut 
graviorem  accessionem  nox  quoque  tristior  antecedat. 
At  si  continuatur  febris ,  neque  levior  unquam  fit ,  et 


LIB.   III.  SECT.  V.  97 

dari  cibum  necesse  est;  quando  dari  debeat ,  magna 
quidem  dissentio  est.  Quidam  ,  qnia  fere  remissius  ma- 
tutinum  tempus  eegris  est,  tunc  putant  dandum.  Quod 
si  respondet,  non  quia  mane  est,  sed  quia  remissio  est 
eegris ,  dari  debet.  Si  vero  ne  tunc  quidem  ulla  requies 
segris  est,  hoc  ipso  pejus  id  tempus  est,  quod,  quum 
sua  natura  melius  esse  debeat ,  morbi  vitio  non  est ,  si- 
mulque  insequitur  tempus  meridianum,  a  quo  quum 
omnis  aeger  fere  pejor  fiat ,  timeri  potest,  ne  ille  magis 
etiam  quam  ex  consuetudine  urgeatur.  Igitur  alii  vespere 
tali  aegro  cibum  dant :  sed  quum  eo  tempore  fere  pes- 
simi  sint  qui  regrotant,  verendum  est,  ne  si  quid  tunc 
moverimus ,  fiat  aliquid  asperius.  Ob  hsec  ad  mediam 
noctem  decurro,  id  est,  finito  jam  gravissimo  tempore, 
eodemque  longissime  distante ,  secuturis  vero  anteluca- 
nis  horis ,  quibus  omnes  fere  maxime  dormiunt;  deinde 
matutino  tempore ,  quod  natura  sua  levissimum  est.  Si 
vero  febres  vagse  sunt,  quia  verendum  est  ne  eibum  sta- 
tim  subsequantur,  quandocumque  quis  ex  accessione  le- 
vatus  est,  tunc  debet  assumere.  At  si  plures  accessiones 
eodem  die  veniunt ,  considerare  oportet ,  paresne  per 
omnia  sint,  quod  vix  fieri  potest,  an  impares.  Si  per 
omnia  pares  sunt,  post  eam  potius  accessionem  cibus 
dari  debet ,  quse  non  inter  meridiem  et  vesperam  desi- 
nit.  Si  impares  sunt ,  considerandum  est ,  quo  distent : 
nam  si  altera  gravior,  altera  levior  est ,  post  graviorem 
dari  debet,  si  altera  longior,  altera  brevior,  post  longio- 
rem  :  si  altera  gravior,  altera  longior  est,  considerandum 
est ,  utra  magis  affligat ,  illa  vi ,  an  hsec  tempore ;  et  post 
eam  dandus  est.  Sed  plane  plurimum  interest ,  quantae 
qualesque  inter  eas  remissiones  sint :  nam  si  post  alte- 
ram  febrem  motio  manet ,  post  alteram  integrum  cor- 
pus  est,  integro  corpore,  cibo  tempus  aptius  est.  Si 
semper  febricula  manet,  sed  alterum  tamen  longius 

9 


98  A.  CORNELII  CELSI 

tempus  remissionis  est,  id  potius  eligendum  est;  adeo 
ut ,  ubi  accessiones  continuantur ,  protinus,  inclinata 
priore,  dandus  cibus  sit.  Etenim  perpetuum  est,  ad 
quod  omne  consilium  dirigipotest,  cibum  quam  maxime 
semper  ab  accessione  futura  reducere ;  et  hoc  salvo ,  dare 
quani  integerrimo  corpori.  Quod  non  inter  duas  tantum, 
sed  etiam  inter  plures  accessiones  servabitur.  Sed  quum 
sit  aptissimum  tertio  quoque  die  cibum  dare ,  tamen  si 
corpus  infirmum  est ,  quotidie  dandus  est ;  multoque 
magis  si  continentes  febres  siue  remissione  sunt,  quanto 
magis  corpus  affligunt ,  aut  si  dua?  pluresve  accessiones 
eodem  die  veniunt.  Quae  res  efficit ,  ut  et  a  primo  die 
protinus  cibus  dari  quotidie  debeat ,  si  protinus  venae 
conciderunt ;  et  ssepius  eodem  die ,  si  inter  plures  acces- 
siones  subinde  vis  corpori  deest.  Illud  tamen  in  his  ser- 
vandum  est,  ut  post  eas  febres  minus  cibi  detur,  post 
quas ,  si  per  corpus  liceret,  omnino  non  daretur.  Quum 
vero  febris  instet,  incipiat,  augeatur,  consistat,  decedat, 
deinde  in  decessione  consistat  aut  finiatur ;  scire  licet 
optimum  cibo  tempus  esse ,  febre  finita  :  deinde  quum 
decessio  ejus  consistit :  tertium ,  si  necesse  est,  quando- 
cumque  decedit;  caetera  omnia  periculosa  esse.  Si  tamen 
propter  infirmitatem  necessitas  urget ,  satius  esse ,  con- 
sistente  jam  incremento  febris  aliquid  offerre ,  quarri 
increscente  :  satius  esse  instante,  quam  incipiente  :  cum 
eo  tamen  ut  nullo  tempore ,  is  qui  deficit ,  non  sit  susti- 
nendus.  Neque  Hercule  satis  est ,  ipsas  tantum  febres 
medicum  intueri ,  sed  etiam  totius  corporis  habitum , 
et  ad  eum  dirigere  curationem ,  seu  supersunt  vires,  seu 
desunt ,  seu  quidam  alii  affectus  interveniunt.  Quum  vero 
semper  gegros  securos  agere  conveniat ,  ut  corpore  tan- 
tum ,  non  etiam  animo  laborent ,  tum  prsecipue ,  ubi 
cibum  sumpserunt.  Itaque  si  qua  sunt ,  quae  exaspera- 
tura  eorum  animos  sunt ,  optimum  est  ea ,  dum  a?gro- 


LIB.  III.  SECT.  VI.  99 

tant ,  eorum  notitiae  subtrahere  :  si  id  fieri  non  potest , 
suslinere  tamen  post  cibum  usque  somni  tempus ,  et 
quum  experrecti  sunt ,  tum  exponere. 

Segt.  VI.  Sed  de  cibo  facilior  quidem  cum  oagris  ratio 
est,  quorum  saepe  stomaclius  hunc  respuit,  etiam  si  mens 
concupiscit :  de  potione  vero  ingens  pugna  est ,  eoque 
magis ,  quo  major  febris  est.  Hsec  enim  sitim  accendit , 
et  tum  maxime  aquam  exigit ,  quum  illa  periculosissima 
est.  Sed  docendus  aeger  est,  ubi  febris  conquieverit ,  pro- 
tinus  sitim  quoque  quieturam ,  longioremque  accessio- 
nem  fore ,  si  quod  ei  datum  fuerit  alimentum :  ita  ce- 
lerius  eum  desinere  sitire ,  qui  non  bibit.  Necesse  est 
tamen ,  quaiito  facilius  etiam  sani  famen  quam  sitim 
sustinent,  tanto  magis  aegris  in  potione  quam  in  cibo 
indulgere.  Sed  primo  quidem  die  nullus  humor  dari  de- 
bet ,  nisi  subito  sic  venae  conciderunt ,  ut  cibus  quoque 
dari  debeat ,  secundo  vero ,  cseterisque  etiam  quibus  ci- 
bus  non  dabitur,  tamen  si  magna  sitis  urgebit ,  potio 
dari  potest.  Ac  ne  illud  quidem  ab  Heraclite  Tarentino 
dictum  ratione  caret.  Ubi  aut  bilis  aegrum ,  aut  cruditas 
male  habet ,  expedire  quoque  per  modicas  potiones  mis- 
ceri  novam  materiam  corruptse.  Illud  videndum  est ,  ut 
qualia  tempora  cibo  leguntur,  talia  potioni  quoque ;  ubi 
sine  illo  datur,  deligantur,  aut  quum  segrum  dormire 
cupiemus;  quod  fere  sitis  prohibet.  Satis  autem  conve- 
nit,  quum  omnibus  febricitantibus  nimius  humor  alie- 
nus  sit ,  tuni  prsecipue  esse  feminis  quse  ex  partu  in  fe- 
bres  inciderunt. 

Sed  quum  tempora  cibo  potionique  febris  et  remis- 
sionis  ratio  det ,  non  est  expeditissimum  scire ,  quando 
aeger  febricitet ,  quando  melior  sit ,  quando  deficiat : 
sine  quibus  dispensari  illa  non  possunt.  Venis  enim 
maxime  credimus ,  fallacissimse  rei ;  quia  sa?pe  istae  le- 
niores  celerioresve  sunt ,  et  aetate ,  et  sexu ,  et  corporum 
natura.  Et  plerumque  satis  sano  corpore ,  si  stomachus 


ioo  A.  CORNELII  CELSI 

infirmus  est,  ese  nonnunquam  etiam  incipiente  febre, 
subeunt  et  quiescunt :  ut  imbecillus  is  videri  possit ,  cui 
facile  laturo  gravis  instat  accessio.  Contra  ssepe  eas  con- 
citat  et  resolvit  sol,  et  balneum  ,  et  exercitatio  ,  et  me- 
tus ,  et  ira ,  et  quilibet  alius  animi  affectus.  Adeo ,  ut , 
quum  primum  medicus  venit,  sollicitudo  segri  dubitantis, 
quomodo  illi  se  habere  videatur,  eas  moveat.  Ob  quam 
causam  periti  medici  est,  uon  protinus  ut  venit ,  appre- 
hendere  manu  brachium ;  sed  primum  residere  hilari 
vultu ,  percunctarique ,  quemadmodiim  se  habeat ;  et , 
si  quis  ejus  metus  est,  eum  probabili  sermone  lenire; 
tum  deinde  ejus  corpori  manum  admovere.  Quas  autem 
venas  conspectus  medici  movet,  quam  facile  mille  res 
turbant!  Altera  res  est  cui  credimus,  calor  aeque  fallax. 
Nam  hic  quoque  excitatur  sestu,  labore,  somno,  metu, 
sollicitudine.  Igitur  intueri  quidem  etiam  ista  oportet , 
sed  his  non  omnia  credere.  Ac  protinus  quidem  scire, 
non  febricitare  eum ,  cujus  venae  naturaliter  ordinatae 
sunt ,  teporque  talis  est  qualis  esse  sanis  solet :  non  pro- 
tiniis  autem  sub  calore  motuque  febrem  esse  concipere : 
sed  ita ,  si  summa  quoque  arida  inajqualiter  cutis  est ; 
si  calor  et  in  fronte  est ,  et  ex  imis  prsecordiis  oritur ;  si 
spiritus  ex  naribus  cum  fervore  prorumpit ;  si  color  aut 
rubore  ,  aut  pallore  novo  mutatus  est;  si  oculi  graves, 
et  aut  persicci  aut  subhumidi  sunt ;  si  sudor  quum  fit , 
huEqualis  est;  si  vense  non  aequis  intervallis  moventur. 
Ob  quam  causam  medicus  neque  in  tenebris,  neque  a 
capite  ?egri  debet  residere ;  sed  illustri  loco  adversus  eum , 
ut  omnes  notas  ex  vultu  quoque  cubanlis  perspiciat.  Ubi 
vero  febris  fuit  atque  decrevit,  spectare  oportet,  niim 
tempora  partesve  corporis  aliae  paulum  madescant,  quee 
sudorem  venturum  esse  testentur.  Ac  si  qua  nota  est , 
tunc  demum  dare  potui  cahdam  aquam ,  cujus  salubris 
effectus  est ,  si  sudorem  per  omnia  memhra  diffundit. 


tlB.  III.  SECT.  VI.  iot 

Hujus  autem  rei  causa ,  coutinere  oeger  sub  veste  satis 
mulla  manus  debet ;  eademque  crura  pedesque  conte- 
gere  :  qua  mole  plerique  aegros  in  ipso  impetu  febris , 
potissimeque  ubi  ardens  ea  est ,  male  habent.  Si  sudare 
corpus  coepit,  linteum  tepefacere  oportet,  paulatimque 
eo  singula  membra  detergere.  At  ubi  sudor  omnis  fini- 
tus  est,  aut  si  is  non  venit,  aeger,  ubi  quam  maxime  te- 
puit ,  idoneus  esse  cibo  videtur  ,  sub  veste  leniter  un- 
gendus  est ,  tum  detergendus ,  deinde  ei  cibus  dandus. 
Is  autem  febricitantibus  humidus  est  aptissimus,  aut 
humori  certe  quam  proximus ;  utique  ex  materia  quam 
levissima,  maximeque  sorbitio :  eaque,  si  magnae  febres 
fuerunt,  quam  tenuissima  esse  debet.  Mel  quoque  de- 
spumatum  huicrecte  adjicitur,  quo  corpus  magis  nu- 
triatur :  sed  id  si  stomachum  offendit,  supervacuum  est, 
sicut  ipsa  quoque  sorbitio.  Dari  vero  in  vicem  ejus  po- 
test  vel  intrita  ex  aqua  calida,  vel  alica  elota;  si  firmus 
est  stomachus  et  compressa  alvus,  ex  aqua  mulsa;  si  vel 
ille  languet  vel  hsec  profluit,  ex  posca.  Et  primo  quidem 
cibo  id  satis  est :  secundo  vero  aliquid  adjici  potest ,  ex 
eodem  tamen  genere  materise ,  vel  olus ,  vel  conchylium, 
vel  pomum.  Ac,  dum  febres  quidem  increscunt,  hic  so- 
lus  idoneus  cibus  est :  ubi  vero  aut  desinunt ,  aut  le- 
vantur,  semper  quidem  incipiendum  est  ab  aliquo  ex 
materia  levissima,  adjiciendum  vero  aliquid  ex  media, 
ratione  habita  subinde  et  virium  hominis  et  morbi.  Po- 
nendi  vero  segro  varii  cibi,  sicut  Asclepiades  pra^cepit, 
tum  demum  sunt ,  ubi  fastidio  urgetur ,  neque  satis  vi- 
res  sufficiunt :  ut  paulum  ex  singulis  degustando  famem 
vitet.  At  si  neque  vis ,  neque  cupiditas  deest ,  nulla  va- 
rietate  sollicitandus  seger  est,  ne  plus  assumat  quam  con- 
coquat.  Neque  verum  est,  quod  ab  eo  dicitur,  facilius 
concoqui  cibos  varios :  eduntur  quidem  facilius ;  ad  con- 
coctionem  autem  materias  genus  et  modus  pertinent. 

9- 


toa  A.  CORNELII  CELSI 

Neque  inter  magnos  dolores,  ut  neque,  increscente 
morbo,  tutum  est  segrum  cibo  impleri;  sed  ubi  incli- 
nata  jam  in  melius  valetudo  est. 

Sunt  aliae  quoque  observationes  in  febribus  necessa- 
rise;  atque  id  quidem  videudum  est,  quod quidam  solum 
praecipiunt,  an  adstrictum  corpus  sit,  an  profluat :  quo- 
rum  alterum  strangulat ,  alterum  digerit.  Nam  si  ad- 
strictum  est ,  movenda  urina ,  eliciendus  omni  modo 
sudor.  In  hoc  genere  morborum  sanguinem  etiam  mi- 
sisse,  concussisse  vehementibus  gestationibus  corpus, 
iu  lumine  habuisse ,  imperasse  famem ,  sitim ,  vigiliam 
prodest.  Utile  est  etiam  ducere  in  balneum,  prius  de- 
mittere  in  solium ,  tum  ungere ,  iteriim  ad  solium  re- 
dire,  multaque  aqua  fovere  inguina;  interdum  etiam 
oleum  in  solio  cum  aqua  calida  miscere;  uti  cibo  rarius 
et  serius,  tenui,  simplici,  molli,  calido,  exiguo,  maxi- 
meque  oleribus,  qualia  sunt  lapathum,  urtica,  malva; 
vel  jure  etiam  concharum  musculorumve ,  aut  locusta- 
rum :  neque  danda  caro  nisi  elixa  est.  At  potio  esse  de- 
bet  magis  liberalis,  et  ante  cibum,  et  post  hunc,  et  cum 
hoc,  ultra  quam  sitis  coget.  Poterit  quoque  a  balneo 
eliam  pinguius,  aut  dulcius  dari  vinum  :  poterit  semel, 
aut  bis  interponi  Graecum  salsum.  Contra  vero ,  si  cor- 
pus  profiuet,  sudor  coercendus ,  quies  adhibenda  erit: 
tenebris  somnoque,  quandocumque  volet,  utendum; 
non  nisi  levi  gestatione  corpus  agitandum ,  et  pro  ge- 
nere  mali  subveniendum.  Nam  si  venter  fiuit,  aut  si 
stomachus  non  continet,  ubi  febris  decrevit,  liberaliter 
oportet  aquam  tepidam  potui  dare ,  et  vomere  cogere ; 
nisi  aut  fauces,  aut  praecordia,  aut  latus  dolet,  aut  vetus 
morbus  est.  Si  vero  sudor  exercet ,  duranda  cutis  est  vel 
nitro  vel  sale ;  quae  cum  oleo  miscentur.  At  si  levius  id 
vitium  est,  oleo  corpus  ungendum  est :  si  vehementius, 
rosa  vel  melino,  vel  myrteo,  cui  vinum  austerum  sit  ad- 


LIB.  III.  SECT.  VII.  io3 

jecturn.  Quisquis  autem  fluore  «eger  est,  quum  venit  iji 
balneum ,  prius  ungendus ,  deinde  in  solium  demitten- 
dus  est.  Si  in  cute  vitium  est,  frigida  quoque  quam  ca- 
lida  aqua  melius  utetur.  Ubi  ad  cibum  ventum  est,  dari 
debet  is  valens,  frigidus,  siccus,  simplex,  qui  quam  mi- 
nime  corrumpi  possit,  panis  tostus,  caro  assa,  vinum 
austerum  vel  certe  subausterum ;  at  si  venter  profluit, 
calidum  :  si  sudores  nocent  vomitusve  sunt,  frigidum. 

Sect.  VII.  t.  Desiderat  etiam  propriam  animadver- 
sionem  infebribus  pestilentise  casus.In  hacminime  utile 
est  aut  fame  aut  medicamentis  uti,  aut  ducere  alvum.  Si 
vires  sinunt,  sanguinem  mittere  optimum  est;  prseci- 
pueque  si  cum  dolore  febris  est.  Si  id  parum  tutum  est , 
ubi  febris  tenuata  est,  vomitu  pectus  purgare.  Sed  in 
hoc  maturius ,  quam  in  aliis  morbis ,  ducere  in  balneum 
opus  est;  vinum  calidum  et  meracius  dare,  et  omnia 
glutinosa:  inter  quse  quoque  carnem  quoque  generis 
ejusdem.  Nam  quo  celerius  ejusmodi  tempestates  corri- 
piunt ,  eo  maturius  auxilia ,  etiam  cum  quadam  temeri- 
tate,  rapienda  sunt.  Quod  si  puer  est  qui  laborat,  neque 
tantum  robur  ejus  est,  ut  sanguis  mitti  possit,  cucurbi- 
tulis  ei  utendum  est ;  ducenda  alvus  vel  aqua  vel  ptisanae 
cremore;  tum  demum  is  levibus  cibis  nutriendus.  Et  ex 
toto  non  sic  pueri ,  ut  viri ,  curari  debent.  Ergo ,  ut  in 
alio  quoque  genere  morborum ,  parcius  in  his  agendum 
est :  non  facile  sanguinem  mittere,  non  facfle  ducere  al- 
vum,  non  cruciare  vigilia  fameve,  aut  nimia  siti,  non  vino 
curare  satis  convenit.  Vomitus  post  febrem  eliciendus 
est :  deinde  dandus  cibus  ex  levissimis ;  tum  is  dormiat : 
postero  quoque  die,  si  febris  manet,  abstineatur  eeger : 
tertio ,  ad  similem  cibum  redeat.  Danda  quoque  opera 
est,  quantum  fieri  potest,  ut  inter  opportunam  absti- 
nentiam  cibo  opportuno,  omissis  caeteris,  nutriatur. 

2.  Si  vero  ardens  febris  extorret,  nulla  medicamenti 


io4  A.  CORNELII  CELSI 

danda  potio  est ;  sed  in  ipsis  accessionibus  oleo  et  aqtia 
refrigerandus  est;  quae  miscenda  manu  sunt,  donec  al- 
bescant.  Eo  conclavi  tenendus,  quo  multum  et  purum 
aerem  trahere  possit;  neque  multis  vestimentis  stran- 
gulandus ,  sed  admodum  levibus  tantum  velandus  est. 
Possunt  etiam  super  stomachum  imponi  folia  vitis  in 
aqua  tincta.  Ac  ne  siti  quidem  nimia  vexandus  est :  alen- 
dus  maturius  est ,  id  est  a  die  tertio ,  et  ante  cibum  iis- 
dem  peruugendus.  Si  pituita  in  stomacho  coiit,  incli- 
nata  jam  accessione,  vomere  cogendusest;  et  tunc  dan- 
dum  frigidum  olus,  aut  pomum  ex  his  quse  stomacho 
conveniunt.  Si  siccus  manet  stomachus ,  protinus  vel 
alicae  vel  orizse  cremor  dandus  est,  cum  quo  recens 
adeps  cocta  sit.  Quum  vero  in  summo  incremento  mor- 
bus  est,  utique  non  ante  diem  quartum,  magna  siti  an- 
tecedente,  frigida  aqua  copiose  prsestanda  est,utbibat 
etiam  ultra  satietatem;  et,  quum  jam  venter  et  praecor- 
dia  ultra  modum  repleta  satisque  refrigeratasunt,  vo- 
mere  debet.  Quidam  ne  vomitum  quidem  exigunt;  sed 
ipsa  aqua  frigida  tantum  ad  satietatem  data  pro  medica- 
mento  utuntur.  Ubi  utrumlibet  factum  est,  multa  veste 
operiendus  est ,  et  collocandus  ut  dormiat :  fereque  post 
longam  sitim  et  vigiliam ,  post  multam  satietatem ,  post 
infractum  calorem ,  plenus  somnus  venit ;  per  quem  in- 
gens  sudor  effunditur,  idque  prresentissimum  auxilium 
est :  sed  in  his  tamen ,  in  quibus  praeter  ardorem ,  nulli 
dolores ,  nullus  praecordiorum  tumor ;  nihil  prohibens 
vel  in  thorace,  vel  in  pulmone,  vel  in  faucibus;  non  ul- 
cus,  non  defectio,  non  profluvium  alvi  fuit.  Si  quis  au- 
tem  in  hujusmodi  febre  leniter  tussit ,  is  neque  vehe- 
menti  siti  conflictatur,  neque  bibere  aquam  frigidam 
debet;  sed  eo  modo  curandus  est,  quo  in  casteris  febri- 
bus  praecipitur. 

Sect.  VIII.  At  ubi  id  genus  terlianae  est,  quod  yJjm- 


LIB.  III.  SECT.  IX.  10S 

Tptralov  medici  appellant  ,  magna  cura  opus  est,  ne 
id  fallat :  habet  enim  plerumqtie  frequentiores  accessio- 
nes  decessionesque ,  ut  aliud  morbi  genus  videri  pos- 
sit;  porrigiturque  febris  inter  horas  viginti  quatuor  et 
triginta  sex;  ut,  quod  idem  est,  non  idem  esse  videa- 
tur.  Et  magnopere  necessarium  est ,  neque  dari  cibum 
nisi  in  ea  remissione  quse  vera  est;  et  ubi  ea  venit, 
protinus  dari :  plurimique  sub  alterutro  curantis  errore 
subito  moriuntur :  ac  ,  nisi  magnopere  aliqua  res  pro- 
hibet ,  inter  initia  sanguis  mitti  debet;  tum  dari  cibus , 
qui  neque  incitet  febrem ,  et  tamen  longum  ejus  spa- 
tium  sustineat. 

SECT.IX.Nonnunquametiam  lentsefebressine  ullare- 
missione  corpus  tenent;  ac  neque  cibo  neque  ulli  reme- 
dio  locus  est.  In  hoc  casu  medici  cura  esse  debet ,  ut 
morbum  mutet:  fortasse  enim  eurationi  opportimior 
fiet.  Saepe  igitur  ex  aqua  frigida  cui  oleum  sit  adjectum , 
corpus  ejus  pertractandum  est,  quoniam  interdum  sie 
evenit,  ut  horror  oriatur,  et  fiat  initium  quoddam  novi 
motus;  exque  eo ,  quum  magis  corpus  incaluit,  sequa- 
tur  etiam  remissio.  In  his  frictio  quoque  ex  oleo  et  sale 
salubris  videtur.  At  si  diu  frigus  est,  et  torpor,  et  jac- 
tatio  corporis,  non  alienum  est  in  ipsa  febre  dare  mulsi 
tres  aut  quatuor  cyathos,  vel  cum  cibo  vinum  bene  di- 
lutum.  Intenditur  enim  ssepe  ex  eo  febris;  et  major  or- 
tuscalorsimuletprioramala  tollit,  et  spem  remissionis , 
inque  ea  cnrationis  ostendit.  Neque  hercule  ista  cura- 
tio  nova  est,  qua  nunc  quidam  traditos  sibi  segros,  qui 
cautioribus  medicis  trahebantur ,  interdum  contrariis 
remediis  sanant.  Si  quidem  apud  antiquos  quoque  ante 
Herophilum  et  Erasistratum ,  maximeque  post  Hippo- 
cratem  fuit  Petro  quidam,  qui  febricitantein  hominem 
ubi  ac.ceperat ,  multis  vestimentis  operiebat,  ut  simul 
calorem  ingentem  sitimque  excilaret.  Deinde ,  ubi  pau- 


io6  A.  CORNELII  CELSI 

lum  remitti  coeperat  febris ,  aquam  frigidam  potui  dabat ; 
ac  si  moverat  sudorem ,  explicuisse  se  aegrum  judica- 
bat :  si  non  moverat ,  plus  etiam  aquae  frigidae  ingere- 
bat,  et  tum  vomere  cogebat.  Si  alterutro  modo  febre 
liberaverat ,  protinus  siiillam  assam  et  vinum  homini 
dabat  :  si  non  liberaverat,  decoquebat  aquam  sale  ad- 
jecto,  eamque  bibere  cogebat,  ut  vomendo  ventrem  pur- 
garet.  Et  intra  baec  omnis  ejus  mediciua  erat :  eaque 
non  minus  grata  fuit  his  quos  Hippocratis  successores 
non  refecerant,  quam  nunc  est  his  quos  Herophili  vel 
Erasistrati  aemuli  diu  tractos  non  expedierunt.  Neque 
ideo  tamen  non  est  temeraria  ista  medicina;  quia  plu- 
res,  si  protinus  a  principiis  excipit ,  interimit.  Sed, 
quum  eadem omnibus  convenire  non  possint,  fere,  quos 
ratio  nonrestituit,  temeritas  adjuvat:  ideoque  ejusmodi 
medici  melius  alienos  aegros  quam  suos  nutriuut.  Sed 
est  circumspecti  quoque  hominis  et  novare  interdum, 
et  augere  morbum ,  et  febres  accendere ;  quia  curatio- 
nem  ubi  id  quod  est,  non  recipit,  potest  recipere  id 
quod  futurum  est. 

Sect.X.  Considerandum*etiam  est,  febresne  solae  sint, 
an  alia  his  quoque  mala  accedaut;  id  est,  num  caput 
doleat,  numlingua  aspera,  num  praecordia  intenta  sint. 
Si  capitis  dolores  sunt,  rosam  cum  aceto  miscere  opor- 
tet,  et  inid  ingerere:  deinde  habereduo  pittacia,  quaj 
latitudinem  frontis  longitudinemque  aequent  :  ex  his 
invicem  alterum  iri  aceto  et  rosa  habere,  alterum  in 
fronte;  aut  intiuctam  iisdem  lanam  succidam  imponere. 
Si  acetum  offendit ,  pura  rosa  utendumest :  si  rosa  ipsa 
laedit,  oleo  acerbo.  Si  ista  parum  juvant,  teri  potest  vel 
fris  arida,  vel  nuces  amara^,  vel  quaelibet  herba  ex  re- 
frigerantibus  :  quorum  quidlibet  ex  aceto  impositum, 
dolorem  minuit;  sed  magis  aliud  in  alio.  Juvat  etiam 
panis  cum  papavere  injectus ,  vel  cum  rosa  ,  cerussa , 


LIB.  III.  SECT.  XI.  107 

spumave  argenti.  Olfacere  quoque  vel  serpillum ,  vel 
anethum ,  non  alienum  est.  At  si  in  praecprdiis  inflam- 
matio  et  dolor  est ,  primo  superimponenda  sunt  cata- 
plasmata  reprimentia;  ue,  si  calidiora  fuerint,  plus  eo 
materiae  concurrat  :  deinde  ubi  prima  inflammatio  se 
remisit,  tunc  demum  ad  calida  et  humida  veniendum 
est;  ut  ea  quae  remanserint,  discutiant.  Notae  vero  in- 
flammationis  sunt  quatuor ,  rubor  et  .tumor  cum  calore 
et  dolore  :  jquo  magis  erravit  Erasistratus ,  qui  febrem 
nullam  sine  hac  esse  dixit.  Ergo  si  sine  inflammatione 
dolor  est,  nihil  imponendum  est  :  hunc  enim  statim 
ipsa  febris  solvit.  At  si  neque  inflammatio  neque  febris  , 
sed  tantum  praecordiorum  dolor  est,  protinus  calidis 
et  siccis  fomentis  uti  licet.  Si  vero  lingua  sicca  est  et 
scabra,  detergenda  primum  penicillo  est  ex  aqua  calida: 
deinde  ungenda  mixtis  inter  se  rosa  et  melle.  Mel  pur- 
gat ,  rosa  reprimit ,  simulque  siccescere  non  sinit.  At  si 
scabra  non  est,  sed  arida,  ubi  penicillo  detersa  est, 
ungi  rosa  debet ,  cui  cerae  sit  paulum  adjectum. 

Sect.XI.  Solet  etiam  ante  febres°esse  frigus;  idque  vel 
molestissimum  morbi  genus  est.  Ubi  id  exspectatur,  omni 
potione  prohibendus  aeger  est;  haec  enim  paulo  ante 
data  multum  malo  adjicit :  item  maturius  veste  multa 
tegendus  est :  admovenda  partibus  his  pro  quibus  nie- 
tuimus,sicca  et  calida  fomenta,  sicut  ne  statimvehe- 
mentissimi  calores  incipiant ,  sed  paulatim  increscant. 
Perfricandse  quoque  eae  partes  manibus  unctis  ex  vetere 
oleo  sunt,  eique  adjiciendum  aliquid  ex  calefacientibus. 
Contenti  medici  quidam  una  frictione ,  etiam  ex  quoli 
bet  oleo,  sunt.  In  harum  febrium  remissionibus  non 
nulli  tres  aut  quatuor  sorbitionis  cyathos ,  etiam  nunc 
manente  febre,  dant:  deinde,  ea  bene  finita,  reficiunt 
stomachum  cibo  frigido  et  levi.  Ego  tum  hoc  puto  ten- 
tandum  ,  quum  parum  cibus  semel  et  post  febrem  da- 


io8  A.  CORNELII  CELSI 

tus  prodest.  Sed  curiose  prospiciendum  est,  ne  tempus 
remissionis  de,cipiat :  saepe  enim  in  hoc  quoque  genere 
valetudinis  jam  minui  febris  videtur ,  et  rursus  inten- 
ditur.  Itaque  ei  remissioni  credendum  est,  quae  etiam 
immoratur,  et  jactationem  fetoremque  quemdam  oris  , 
quem  6'£/)v  Graeci  vocant ,  minuit.  Illud  satis  convenit , 
si  quolidie  pares  accessiones  sunt ,  quotidie  parvuni  ci- 
bum  dandum  :  si  impares ,  post  graviorem ,  cibum;  post 
leviorem ,  aquam  mulsam. 

Sect.  XII.  Horror  autem  eas  fere  febres  antecedit,  quae 
certum  habent  circuitum ,  et  ex  toto  remiltuntur ;  ideo- 
que  tutissimae  sunt,  maximeque  curationes  admittunL 
Nam  ubiincerta  tempora  sunt,  neque  alvi  ductio ,  ne- 
que  balneum ;  neque  vinum,  neque  medicamentum  aliud 
recte  datur :  incertum  est  enim  quando  febris  ventura 
sit :  ita  fieri  potest,  ut,  si  subito  venerit,  summa  in  eo 
pernicies  sit  quod  auxilii  causa  fuit  inventum  :  nihil- 
que  aliud  fieri  potest ,  quam  ut  primis  diebus  bene  abs- 
tineatur  aeger :  deinde,  sub  decessu  febris  ejus  quae  gra- 
vissima  est ,  cibum  sumat.  At  ubi  certus  circuitus  est , 
facilius  omnia  illa  tentatur;  quia  facilius  proponere  no- 
bis  ct  accessionum  et  decessionum  vices  possumus.  In 
his  autem,  quum  inveteraverunt,  utilis  fames  non  est : 
primis  tantummodo  diebus  ea  pugnandum  est :  deinde 
dividenda  curatio  est,  et  ante  horror,  tum  febris  discu- 
tienda.  Igitur  quum  primum  aliquis  inhorruit,  et  ex  hor- 
rore  incaluit ,  dare  ei  oportet  potui  tepidam  aquam  sub- 
salsam ,  et  vomere  eum  cogere  :  nam  fere  talis  horror 
ab  his  orilur  quae  biliosa  in  stomacho  resederunt.  Idem 
faciendum  est,  si  proximo  quoque  circuitu  aeque  cessit; 
saepe  enim  sic  discutilur :  jamque ,  quod  genus  febris  sit, 
scire  licet.  Itaque  sub  exspectatione  proximae  accessio- 
nis ,  quae  instare  tertia  potest ,  deducendus  in  balneum 
est ;  dandaque  opera ,  ut  per  tempus  horroris  in  solio  sit. 


LIB.  III.  SECT.  XIII.  ro9 

Si  ibi  quoque  senserit ,  nihilominus  idem  sub  exspecta- 
tione  accessionis  quartse  faciat  :  si  quidem  eo  quoque 
modo  seepe  is  discutitur.  Si  nec  balneum  quidem  profuit, 
ante  accessionem  allium  edat ,  aut  bibat  calidam  aquam 
cum  pipere  :  si  quidem  ea  quoque  assumpta  calorem 
movent ,  qui  horrorem  non  admittit.  Deinde  eodem 
modo,  quo  in  frigore  praeceptum  est,  antequam  inhor- 
rescere  possit,  operiatur,  fomentisque  protinus  calidio- 
ribus  totum  corpus  circumdare  convenit ,  maximeque 
involutisexstinctis  testis  et  titionibus.  Si  nihilominus 
horror  perruperit ,  multo  oleo  calefacto  inter  ipsa  ves- 
timenta  perfundatur;  cui  seque  ex  calefacientibus  ali- 
quid  sit  adjectum :  adhibeaturque  frictio ,  quantam  is 
sustinere  poterit  maximam ,  maximeque  in  manibus  et 
pedibus :  et  spiritum  ipse  contineat.  Neque  desistendmn 
est,  etiam  si  horror  redit;  saepe  enim  pertinacia  juvan- 
tis  malum  corporis  vincit.  Si  quid  evomuit ,  danda  aq.ua 
tepida,  iterumque  vomere  cogendus  est;  utendumque 
eisdem  est,  donec  horror  fmiatur.  Sed  praeterh.sec  du- 
cenda  alvus  est ,  si  tardiiis  horror  quiescet :  siquidem  id 
quoque  exonerato  corpori  prodest.  Ultima  post  ha?c 
auxilia  sunt,  gestatio  et  frictio.  Cibus  autem  in  ejus- 
modi  morbis  maxime  dandus  est,  qui  mollem  alvum 
prsestet  :  caro  glutinosa :  vinum ,  quum  dabitur ,  aus- 
terum. 

Sect.XIII.H«c  ad  omnes  circuitus  febrium  pertinent : 
discernendse  tamen  singulae  sunt ,  sicut  rationem  habent 
dissimilem.  Si  quotidiana  est,  triduo  primo  magnopere 
abstinere  oportet;  tum  cibis  altero  quoque  die  uti.  Si 
res  inveteraverit,  post  febrem  experiri  bahieum  et  vi- 
num ;  magisque ,  si  horrore  sublato  hsec  superest.  Si 
vero  tertiana,  quse  ex  toto  intermittit,  aut  quartana 
est ,  mediis  diebus ,  et  ambulationibus  uti  oportet  aliis- 
que  exercitationibus  et  unctionibus,  Quidam  ex  anti* 

10 


iio  A.  CORNELII  CELSI 

quioribus  medicis ,  Cleophantus ,  in  hoc  genere  morbo- 
riun ,  multo  ante  accessionem,  per  caput  aegrum  multa 
calida  aqua  perfundebat ,  deinde  vinum  dabat.  Quod , 
quamvis  pleraque  ejus  viri  praecepta  secutus  est  Ascle- 
piades ,  recte  tamen  prseteriit :  est  enim  anceps. 

Sect.  XIV.  Ipse,  si  tertiana  febris  est ,  tertio  die.  post 
accessionem  dicit  alvum  duci  oportere :  quinto ,  post  hor- 
rorem ,  vomitum  elicere ;  deinde  post  febrem  ,  sicut  illi 
mos  erat,  adhuc  calidis  dare  cibum  et  vinum :  sexto  die 
in  lectulo  detineri :  sic  euim  fore ,  ne  septimo  die  febris 
accedat.  Id  ssepe  fieri  posse  verisimile  est :  tutius  tamen 
est,  hoc  ipso  ordine  utamur,  tria  remedia,  vomitiis ,  alvi 
ductionis ,  vini,  per  triduum ,  id  est  die  tertio  et  quinto 
et  septimo,  tentare:  nec  vinum,nisi  post  accessionem 
diei  septimi ,  bibere.  Si  vero  primis  diebus  discussus 
morbusnon  est,  inciditque  in  vetustatem  ,  quo  die  fe- 
bris  expectabitur ,  in  lectulo  se  contineat ;  post  febrem 
perfricetur;  tum,  cibo  assumpto,  bibat  aquam  :  postero 
die ,  qui  vacat  ab  exercitatione  unctioneque ,  aqua 
tantum  contentus  ,  conquiescat.  Et  id  quidem  optimum 
est :  si  vero  imbecillitas  urgebit,  et  post  febrem  vinum , 
et  medio  die  paulum  cibi  debebit  assumere. 

Sect.XV.  Eadem  in  quartana  facienda  sunt :  sed  quum 
hrec  tarde  admodum  fniiatur,  nisi  primis  diebus  discussa 
est ,  diligentius  ab  initio  praecipiendum  est ,  quid  in  ea 
debeat  lieri. 

Igitur  si  cui  cum  horrore  febris  accessit ,  eaque  desiit, 
eodem  die  etpostero  tertioque  continere  se  debet,  et 
aquam  tantummodo  calidam  primo  die  post  febrem  su- 
mere;  biduo  proximo,  quantum  fieri  potest,  ne  hanc 
quidem :  si  quarto  die  cum  horrore  febris  revertitur , 
vomere ,  sicut  ante  praeceptum  est :  deinde  post  febrem 
modicum  cibum  sumere,  vini  quadrantem.  Postero  ter- 
tioque  die  abstinere ;  aqua  tantummodo  calida ,  si  sitis 


LIB.  III.  SECT.  XV.  iii 

est ,  assumpta.  Septimo  die  balneo  frigus  praevenire ,  si 
febris  redierit ,  ducere  alvum :  ubi  ex  eo  corpus  con- 
quieverit ,  in  unctione  vehementer  perfricari ,  eodem 
modo  sumere  cibum  et  vinum  :  biduo  proximo  se  absti- 
nere,  frictione  servata.  Decimo  lertio  die  rursus  bal- 
neum  experiri :  et,  si  postea  febris  accessit,  seque  per- 
fricari ,  vinum  copiosius  bibere.  Ac  sic  proximum  est 
ut  quies  tot  dierum  et  abstinentia  cum  cseteris  quse  prae- 
cipiuntur,  febrem  tollant.  Si  vero  nihilominus  remanet, 
aliud  ex  toto  sequendum  est  curationis  genus ;  idque 
agendum,  ut ,  quod  diu  sustinendum  est,  corpus  facile 
sustineat.  Quo  minus  etiam  curatio  probari  Heraclidis 
Tarentini  debet ,  qui  primis  diebus  ducendam  alvum  , 
deinde  abstinendum  in  septimum  diem  dixit.  Quod  ut 
sustinere  aliquis  possit ,  tamen  etiam  febre  liberatus  vix 
refectioni  valebit  :  adeo  ,  si  febris  ssepius  accesserit , 
concidet.  Igitur ,  si  tertio  decimo  die  morbus  manebit , 
balneum  neque  ante  febrem ,  neque  post  eam  tentau- 
dum  erit;  nisi  interdum  jam  horrore  discusso.  Horror 
ipse  per  eadem  quae  supra  scripta  sunt  expugnandus : 
deinde  post  febrem  oportebit  ungi,  et  vehementer  per- 
fricari ;  cibum  et  validum  et  fortiter  assumere ;  vino  uti , 
quantum  libebit :  postero  die ,  quum  satis  quieverit , 
ambulare,  exerceri ,  ungi,  perfricari  fortiter;  cibum 
capere  sine  vino ,  tertio  die  abstinere.  Quo  die  vero  fe- 
brem  expectabit ,  ante  surgere  et  exerceri ,  dareque 
operam ,  ut  in  ipsam  exercitationem  tempus  febris  in- 
currat :  sic  enim  ssepe  illa  discutitur :  at ,  si  in  opere 
occupavit,  tum  demum  se  recipere.  In  ejusmodi  vale- 
tudine  medicamenta  sunt  oleum  ,  frictio ,  exercitatio  , 
sibus,  viuum.  Si  venter  adstrictus  est,  solvendus  est. 
Sed  haec  facile  validiores  faciunt :  sin  imbecillitas  occu- 
pavit,  pro  exercitatione  gestatio  est :  si  ne  hanc  quidem 
sustinet ,  adhibenda  tamen  friclio  est.  Si  haec  quoque 


H2  A.  CORNELH  CELSI 

vehemens  onerat ,  intra  quietem  et  unctionem  et  cibum 
sistendum  est :  dandaque  opera  est,  ne  qua  cruditas  in 
quotidianum  id  malum  vertat.  Nam  quartana  neminem 
jugulat :  sed ,  si  ex  ea  facta  quotidiana  est ,  in  malis  aeger 
est :  quod  tamen ,  nisi  culpa  vel  segri  vel  curantis ,  nun- 
quam  fit. 

Sect.  XVI.  At  si  duae  quartanse  sunt,  neque  hae  quas 
proposui ,  exercitationes  adhiberi,  possunt ;  aut  ex  toto 
quiescere  opus  est,  aut,  si  id  difficile  est,  leniter  am- 
bulare ;  considere,  diligenter  involutis  pedibus  et  capite ; 
quoties  febris  accessit  et  desiit,  cibum  modicum  sumere 
et  vinum ;  reliquo  tempore,  nisi  imbecillitas  urget,  abs- 
tinere.  At  si  cluae  febrespene  junguntur,  post  utramque 
cibum  sumere  :  deinde  vacuo  tempore  et  moveri  aliquid 
et  post  unctionem  cibo  uti.  Quum  vero  vetus  quartana 
raro  nisi  vere  solvatur;  utique  eo  tempore  attendendum 
est ,  ne  quid  fiat ,  quod  valetudinem  impediat.  Prodest 
quoque  in  vetere  quartana ,  mutare  subinde  victus  ge- 
nus ,  a  vino  ad  aquam  ,  ab  aqua  ad  vinum ,  a  lenibus 
cibis  ad  acres ,  ab  acribus  ad  lenes  transire :  esse  radi- 
cem ,  deinde  vomere ,  jureve  pulli  gallinacei  ventrem 
resolvere  :  oleo  ad  frictiones  adjicere  calefacientia ,  ante 
accessionem  sorbere  vel  aceti  cyathos  duos ,  vel  unum 
sinapis ,  cum  tribus  Graeci  vini  salsi ,  vel  mixta  paribus 
portionibus,  etin  aqua  diluta,  piper,  castoreum,laser, 
myrrham.  Per  haec  enim  similiaque  corpus  agitandum 
est,  ut  moveatur  ex  eo  statu  quo  detinetur.  Si  febris 
quievit ,  diu  meminisse  ejus  diei  convenit :  eoque  vitare 
frigus ,  calorem ,  cruditatem ,  lassitudinem  :  facile  enim 
revertitur,  nisi  a  sano  quoque  aliquamdiu  timetur. 

Sect.  XVII.  At  si  ex  quartana  quotidiana  facta  est , 
quum  id  vitio  inciderit,  per  biduum  abstinere  oportet,  et 
frictione  uli,  aquam  tantummodo  vespere  potui  dare: 
tertio  die  saepe  fit ,  ne  febris  accedat.  Sed  sive  id  fit ,  sive 


LIB.  III.  SECT.  XVIII.  ixi 

nou  fit,  cibus  post  accessionis  teinpus  est  dandus:  et  si 
manet,  per  biduum  abstinentia,  quanta  maxinia  inipe- 
rari  corpori  potest,  et  frictioue  quotidie  utendum  est. 

Sect.  XVIII.  Et febrium  quidem  curatio  expositaest; 
supersunt  vero  alii  corporis  affectus  qui  huic  superve- 
niunt ,  ex  quibus  eos  qui  certis  partibus  assignari  non 
possunt,  protinus  jungam.  Incipiam  ab  insania ,  pri- 
mamque  hujus  ipsius  partem  aggrediar ,  quae  et  acuta 
et  cum  febre  est :  Grseci  (ppsv/icriv  appellant.  Illud  ante 
omnia  scire  oportet ,  interdum  in  accessione  aegros  de- 
sipere  et  loquialiena.  Quod  non  leve  quidem  est,  neque 
incidere  potest  nisi  in  febre  vehementi  :  non  tamen 
eeque  pestiferum  est ;  nam  plerumque  breve  esse  consue- 
vit ,  levatoque  accessionis  impetu ,  protinus  mens  redit. 
Neque  id  genus  morbi  remedium  aliud  desiderat,  quam 
quod  in  curanda  febre  prseceptum  est.  Phrenesis  vero 
tum  demum  est ,  quum  continua  dementia  esse  incipit ; 
aut  quum  aeger ,  quamvis  adhuc  sapiat ,  tamen  quasdam 
vanas  imagines  accipit :  perfecta  est  ubi  mens  illis  ima- 
ginibus  addicta  est.  Ejus  autem  plura  genera  sunt :  si- 
quidem  ex  phreniticis  alii  hilares ,  alii  tristes  sunt :  alii 
facilius  continentur  et  intra  verba  desipiunt ,  alii  con- 
surgunt  et  violenter  quaedam  manu  faciunt;  atque  ex 
his  ipsisalii  nihil  nisi  impetu  peccant,  alii  etiam  artes 
adhibent ;  summamque  speciem  sanitatis  in  captandis 
malorum  operum  occasionibus  preebent ;  sed  exitu  de- 
prehenduntur.  Ex  his  autem  eos  qui  intra  verba  desi- 
piunt,  aut  leviter  etiam  manu  peccant,  onerare  aspe- 
rioribus  coercitionibus  supervacuum  est :  eos  vero  qui 
violentius  se  gerunt,  vincire  convenit;  ne  vel  sibi  vel 
alteri  noceant.  Neque  credendum  est ,  si  vinctus  aliquis, 
dum  levari  vinculis  cupit,  quamvis  prudenter  et  misera- 
biliter  loquitur;  quoniam  is  dolus  insanientis  est. 

Fere  vero  antiqui  tales  segros  in  tenebris  habebant ; 

1 1. 


n4  A.  CORNELH  CELSI 

eo  quod  illis  contrarium  esset  exterreri;  etad  quietem 
aniini  tenebras  ipsas  conferre  aliquid  judicabant :  at 
Asclepiades ,  tanquam  ipsis  tenebris  terrentibus  ,  in  lu- 
mine  habendos  eos  dixit.  Neutrum  tamen  perpetuum 
est :  alium  enim  lux ,  alium  tenebrse  magis  turbant ;  re- 
periunturque ,  in  quibus  nullum  discrimen  deprehendi 
vel  hoc  vel  illo  modo  possit.  Optimum  itaque  est  utrum- 
que  experiri ;  et  habere  eum  qui  tenebras  horret ,  in 
luce ;  eum  qui  lucem ,  in  tenebris.  At  ubi  nullum  tale 
discrimen  est,  aeger,  si  vires  habet,  loco  lucido  ;  si  non 
habet,  obscuro  continendus  est.  Remedia  vero  adhibere, 
ubi  maxime  furor  urget,  supervacuum  est;  simul  enim 
febris  quoque  increscit :  tum  itaque  nihil  nisi  continen- 
dus  a?ger  est :  ubi  vero  res  patitur,  festinanter  subve- 
niendum  est.  Asclepiades  perinde  esse  dixit  his  sangui- 
nem  mitti ,  ac  si  trucidentur :  hanc  rationem  secutus  , 
quod  neque  iusania  esset ,  nisi  febre  intenta ;  neque 
sanguis  nisi  in  remissione  ejus  recte  mitteretur.  Ipse  in 
his  somnum  multa  frictione  qusesivit :  sed  quuin  et  in- 
teutio  febris  somnum  iinpediat ,  et  frictio  non  nisi  in  re- 
missione  ejus  utilis  sit;  hoc  quoque  auxilium  debuit 
praeterire.  Quid  igitur  est  ?  Multa  in  praecipili  periculo 
recte  fiunt,  alias  omittenda.  Et  continua  quoque  febris 
habet  tempora  quibus ,  etsi  non  remittit ,  non  tamen 
crescit ,  estque  hoc ,  ut  non  optimum ,  sic  tamen  secun- 
dum  remediis  terapus.  Qucd  si  vires  segri  patiuntur,  san- 
guis  quoque  mitti  debet.  Nec  minus  deliberari  potest  an 
aivus  ducenda  sit.  Tum ,  interposito  die ,  convenit  caput 
ad  cutem  tondere ,  deinde  aqua  fovere  in  qua  verbenae 
ahquse  decocta?  sint  ex  reprimentibus ;  aut  prius  fovere , 
deinde  tondere ,  et  iterum  fovere ;  ac  novissime  rosa  ca- 
put  naresque  implere ,  offerre  etiam  naribus  rutam  ex 
aceto  contrilam,  et  movere  sternutamenta  medicamen- 
iis  ad  id  efficacibus.  Oua?  tamen  facienda  sunt  in  his 


LIB,  III.  SECT.  KVIIL  ij$ 

quibus  vires  non  desunt :  si  vero  imbecillitas  est ,  rosa 
tantum  caput,  adjecto  serpyllo  similive  aliquo,  made- 
faciendum  est.  Utiles  etiam  in  quibuscumque  viribus 
herba2  duae  sunt ,  solanum  et  muralis ,  si  simul  ex  utra- 
que  succo  expresso,  caput  impletur.  Quum  se  febris  re- 
miserit,  frictione  utendumest,  parcius  tamen  in  his 
qui  nimis  hilares ,  quam  in  his  qui  nimis  tristes  sunt. 
Adversus  omnium  autem  sic  insanientium  animos  ge- 
rere  se  pro  cujusque  natura  necessarium  est.  Quorum- 
dam  enim  vani  metus  levandi  sunt ;  sicut  in  homine 
praedivite  famem  timente  incidit ,  cui  subindc  falsae  he- 
reditates  nunciabantur.  Quorumdam  audacia  coercenda 
est;  sicut  in  his  fit,  in  quibus  continendis  plagae  quo- 
que  adhibentur.  Quorumdam  etiam  intempestivus  risus 
objurgatione  et  minis  finiendus  est  :  quorumdam  dis- 
cutiendae  tristes  cogitationes :  ad  quod  symphoniae  et 
cymbala  strepitusque  proficiunt.  Saepius  tamen  assen- 
tiendum  quam  repugnandum  est :  paulatimque  et  non 
evidenter,  ab  his  quae  stulte  dicuntur,  ad  meliora  mens 
adducenda.  Interdum  etiam  elicienda  ipsius  attentio,  ut 
fit  in  hominibus  studiosis  literarum,  quibus  liber  legi- 
tur,  aut  recte,  si  delectantur,  autperperam,  si  id  ip- 
sum  eos  offendit :  emendando  enim  convertere  animum 
incipiunt.  Quin  etiam  recitare,  si  qua  meminerunt,  co- 
gendi  sunt.  Ad  cibum  quoque  quosdam  non  desideran- 
tes  reduxerunt  hi ,  qui  inter  epulantes  eos  collocaverunt. 
Omnibus  vero  sic  affectis  somnus  et  difficilis  et  praeci- 
pue  necessarius  est:  sub  hoc  enim  plerique  sanescunt. 
Prodest  ad  id ,  atque  etiam  ad  mentem  ipsam  compo- 
nendam ,  crocinum  unguentum  cum  irino  in  caput  da- 
tum,  Si  nihilominus  vigilant,  quidam  somnum  moliun- 
tur  potui  dando  aquam,  in  qua  papaver  aut  hyoscyamus 
decocta  sit :  alii  mandragorae  mala  pulvino  subjiciunt, 
alii  vel  amomum  vel  sycamini  lacrymam  fronti  inducunt. 


ii«  A.  CORNELII  CELSI 

Hoc  nomen  apud  medicos  reperio.  Sed  quum  Grasci  mo- 
rum  cruxajxivov  appellant,  morivero  nulla  lacryma  est, 
sic  significatur  lacryma  arboris  in  iEgypto  nascentis , 
quam  ibi  p.oQo'cri»cov  appellant.  Plurimi  decoctis  papa- 
veris  corticibus  ,  ex  ea  aqua  cum  spongia  os  et  caput 
subinde  fovent.  Asclepiades  ea  supervacua  esse  dixit , 
quoniam  in  lethargum  saepe  converterent :  praecepit  au- 
tem  ut  primo  die  a  cibo ,  potione,  somno  abstineretur  : 
vespere  ei  daretur  potui  aqua ;  tum  frictio  admoveretur 
lenis,  ut  ne  manum  quidem,  qui  fricaret ,  vehementer 
imprimeret:  postero  deinde  die,  iisdem  omnibus  factis , 
vespere  ei  daretur  sorbitio  et  aqua ,  rursusque  frictio 
adhiberelur :  per  hanc  enim  nos  consecuturos ,  ut  som- 
nus  accedat.  Id  interdum  fit,  et  quidem  adeo  ut,  illo 
confitente ,  nimia  frictio  etiam  lethargi  periculum  affe- 
rat.  Sed  si  sic  somnus  non  accessit ,  tum  demum  illis 
medicamentis  arcessendus  est;  habita  scilicet  eadem 
moderatione  quae  hic  quoque  necessaria  est ;  ne  quem 
obdormire  volumus,  exeitare  postea  non  possimus.  Con- 
fert  etiam  aliquid  ad  somnum  silanus  juxta  cadens,  vel 
gestatio  post  cibum  et  noctu ,  maximeque  lecti  suspensi 
motus.  Neque  alienum  est ,  si  neque  sanguis  ante  missus 
est,  neque  mensconstat,  neque  somnus  accedit,  occi- 
pitio  inciso  cucurbitulam  admovere ;  quae  quia  levat 
morbum  ,  potest  etiam  somnum  facere.  Moderatio  au- 
tem  in  cibo  quoque  adhibenda  est :  nam  neque  implen- 
dus  aeger  est,  ne  insaniat;  neque  jejunio  utique  vexan- 
dus  est ,  ne  imbecillitate  in  cardiacum  incidat.  Opus  est 
cibo  intirmo  ,  maximeque  sorbitione ,  potione  aquse 
mulsae,  cujus  ternos  cyathos  hieme,  aestate  vero  qua- 
tuor  dedisse  satis  est. 

Alterum  insaniae  genus  est  quod  spatium  longius  re- 
cipit,  quia  fere  sine  febre  incipit,  leves  deinde  febri- 
eulas  excitat :  ea  consistit  in  tristitia  quam  videtur  bilis 


LIB,  III.  SECT.  XVIII.  117 

atra  contrahere.  In  hac  utilis  detractio  sanguinis  est : 
si  quid  hanc  prohibet,  prima  est  abstinentia,  secunda 
per  album  veratrum  vomitumque  purgatio :  post  utrum- 
libet  adhibenda  bis  die  frictio  est :  si  magis  valet,  fre- 
quens  etiam  exercitatio :  in  jejuno  vomitus.  Cibus  sine 
vino  dandus  ex  media  materia  est  :  quam  quoties  po- 
suero ,  scire  licet  etiam  ex  infirmissima  dari  posse ,  dum 
ne  ea  sola  quis  utatur  :  valentissima  tantummodo  esse 
removenda.  Praeter  haec,  servanda  alvus  est  quam  tener- 
rima  :  removendi  terrores ,  et  potius  bona  spes  affe- 
renda :  quaerenda  delectatio  ex  fabulis  ludisque,  quibus 
maxime  capi  sanus  assueverat:  laudanda,  si  qua  sunt, 
ipsius  opera ,  et  aute  oculos  ejus  ponenda :  leviter  ob- 
jurganda  vana  tristitia :  subinde  admonendus ,  in  bis 
ipsis  rebus  quae  sollicitant,  cur  non  potius  laetitiae  quam 
sollicitudinis  causa  sit.  Si  febris  quoque  accessit ,  ea  si- 
cut  aliae  febres  curanda  est. 

Tertium  insaniae  genus  ex  his  longfssimum  ;  adeo  ut 
vitam  ipsam  non  impediat :  quod  robusli  corporis  esse 
consuevit.  Hujus  autem  species  duae  sunt :  nam  quidam 
imaginibus  ,  non  mente  faliuntur;  quales  insanientem 
Aiacem  vel  Orestem  percepisse  poetarum  fabulae  ferunt : 
quidam  animo  desipiunt.  Si  imagines  fallunt ,  ante  om- 
nia  videndum  est,  tristes  an  hilaressint.  In  tristitiani- 
grum  veratrum  dejectionis  causa ,  in  hilaritate  album 
ad  vomitum  excitandum ,  dari  debet :  idque ,  si  in  po- 
tione  non  accipit ,  pani  adjiciendum  est ,  quo  facilius 
fallat :  nam  si  bene  se  purgaverit,  ex  magna  parte  mor- 
bum  levabit.  Ergo ,  etiam  si  semel  datum  veratrum  pa- 
riim  profecerit,  interposito  tempore,  iterum  dari  debet. 
Neque  ignorare  oportet ,  leviorem  esse  morbum  cum 
risu  quam  serio  insanientium.  Iliud  quoque  perpetuunt 
est  in  omnibus  morbis,  ubi  ab  inferiore  parte  purgan- 
dus  aliquis  est ,  ventrem  ejus  ante  solvendum  esse ;  ubi 


n8  A.  CORNELII  CELSI 

a  superiore,  comprimendum.  Si  vero  consilium  insa- 
nientem  fallit ,  tormentis  quibusdam  optime  curatur. 
Ubi  perperam  aliquid  dixit  aut  fecit ,  fame  ,  vinculis , 
plagis  coercendus  est.  Cogendus  est,  et  attendere ,  et 
ediscere  aliquid,  et  meminisse  :  sic  enim  fiet,  ut  paula- 
tim  metu  cogatur  considerare  quid  faciat.  Subito  etiam 
terreri  et  expavescere  in  hoc  morbo  prodest ;  et  fere 
quicquid  animum  vehementer  perturbat.  Potest  enim 
qusedam  fieri  mutatio  ,  quum  ab  eo  statu  mens  in  quo 
fuerat,  abducta  est.  Interest  etiam,  is  ipse  sine  causa 
subinde  rideat ,  an  moestus  demissusque  sit :  nam  demen- 
tis  hilaritas  terroribus  his  de  quibus  supra  dixi,  meliiis 
curatur.  Sinimia  tristitiaest,  prodest  lenis,sed  multa, 
bis  die  frictio  :  item  per  caput  aqua  frigida  infusa,  de- 
missumque  corpus  in  aquam  et  oleum.  Illa  communia 
sunt,  iusanientes  vehementer  exerceri  debere;  multa 
frictione  uti ;  neque  pinguem  carnem  neque  vinum  as- 
sumere ;  cibis  uti  post  purgationem ,  ex  media  materia 
quam  levissimis;  non  oportere  esse  vel  solos ,  vel  inter 
ignotos ,  vel  inter  eos  quos  aut  contemnant  aut  negli- 
gant;  mutare  debere  regiones,  et,  si  mens  redit,  an- 
nua  peregrinatione  esse  jactandos. 

Raro ,  sed  aliquando  tamen ,  ex  metu  delirium  nasci- 
tur.  Quod  genus  insanientium ,  specie  simile ,  simili  vic- 
tus  genere  curandum  est  :  prseter  quam  quod  in  hoc 
iusanise  genere  solo ,  recte  vinum  datur. 

Sect.XIX.  His  morbis  prsecipue  contrarium  est  id  ge- 
nus,  quod  xapehcocov  a  Graecis  nominatur ;  quamvis  saepe 
ad  eum  phrenitici  transeunt:  si  quidem  mens  in  illis  la- 
bat,  in  hoc  \  ero  constat.  Id  autem  nihil  aliud  esl ,  quam 
nimia  imbecillitas  corporis,  quod,^stomacholanguente, 
immodico  sudore  digeritur  :  licetque  protinus  scire  id 
esse ,  ubi  venarum  exigui  imbecillique  pulsus  sunt ;  su- 
dor  autem  supra  consuetudinem ,  et  modo,  et  tempore, 


LIB.  III.  SECT.  XIX.  119 

ex  toto  thorace  et  cervicibus ,  atque  etiam  ex  capite 
prorumpit,  pedibus  tantummodo  et  cruribus  sicciori- 
bus  atque  frigentibus  ;  acntique  morbi  genus  est.  Cura- 
tio  prima  est,  supra  praeeordia  imponere  qure  repri- 
mant,  cataplasmata  :  secunda  sudorem  cohibere.  Id 
pra?stat  acerbum  oleum,  vel  rosa,  vel  melinum  vel  myr- 
teum  :  quorum  aliquo  corpus  leniter  perungendum  ; 
ceratumque  ex  aliquo  horum  tum  imponendum  est.  Si 
sudor  vincit,  delinendus  homo  est  vel  gypso,  vel  argenti 
spuma ,  vel  Cymolia  creta ;  vel  etiam  subinde  horum 
pulvere  respergendus.  Idem  prsestat  pulvis  ex  contritis 
aridis  myrti  vel  rubi  foliis,  aut  ex  austeri  et  boni  vini 
arida  fsece  :  pluraque  similiasunt,  quae  si  desunt,  satis 
utilis  est  quilibet  ex  via  pulvis  injectus.  Super  haec  vero, 
quominus  corpus  insudet ,  levi  veste  debet  esse  contec- 
tus,loco  non  calido,  fenestris  patentibus,  sicutperfla- 
tus  quoque  aliquis  accedat.  Tertium  auxilium  est  imbe- 
cillitati  jacentis  cibo  vinoque  succurrere.Cibus  non  mul- 
tus  quidem,  sedsaepe  tamen  nocte  ac  die  dandus  est; 
ut  nutriat,  neque  oneret.  Is  esse  debet  ex  infirmissima 
materia,  et  stomacho  aptus.  Nisi  si  necesse  est,  ad  vi- 
num  festinare  non  oportet.  Si  verendum  est  ne  seger 
deficiat,  tum  et  intrita  exhoc,  et  hoc  ipsum  austerum 
quidem,  sed  tamen  tenue,  meraculum,  egelidum,  su- 
binde  et  liberaliter  dandum  est ;  adjecta  polenta ,  si 
modo  is  aeger  parum  cibi  assumit :  idque  vinum  esse 
debet  neque  nullarum  virium ,  neque  ingentium :  rec- 
teque  tota  die  ac  nocte  vel  tres  heminas  seger  bibet;  si 
vastius  corpus  est,  vel  plus  etiam :  si  cibum  non  accipit, 
perunctum  perfundere  aqua  frigida  ante  convenit ,  et 
tum  dare.  Quod  si  stomachus  resolutus  parum  continet, 
et  ante  cibum  et  post  eum  sponte  vomere  oportet;  rur- 
susque  post  vomitum  cibum  sumere.  Si  ne  id  quidem 
manserit,  sorbere  vini  cyathum,  interpositaque  hora, 


iao  A.  CORNELII  CELSI 

suinere  alterum.  Si  id  quoque  stomachus  reddiderit , 
totum  corpus  bulhis  contritis  superillinendum  est;  qui , 
ubi  inaruerunt ,  efficiunt  ut  vinuni  in  stomacho  conti- 
neatur,  exque  eo  toti  corpori  calor,  venisque  vis  redeat. 
Ultimum  auxilium  est,  in  alvum  ptisanae  vel  alicae  cre- 
morem  ex  inferioribus  partibus  indere,  siquidem  id 
quoque  vires  tuetur.  Neque  alienum  est  naribus  quoque 
sestuantis  admovere  quod  reficiat ,  ut  est  rosa  et  vinum : 
et,  si  qua  in  extremis  partibus  frigent,  unctis  et  cali- 
dis  manibus  fovere  :  per  quse  si  consequi  potuerimus  ut 
et  sudoris  impetus  minuatur,  et  vita  prorogetur;  incipit 
jam  tempus  ipsum  esse  praesidio.  Ubi  is  esse  in  tuto  vi- 
detur,  verendum  tamen  est,  nein  eamdem  imbecillita- 
tem  cito  recidat :  itaque,  vino  tantum  remoto,  quoti- 
die  validiorem  cibum  debet  assumere ,  donec  satis  vi- 
rium  corpori  redeat. 

Sect.  XX.  Alter  quoque  morbus  est  aliter  phrenitico 
contrarius.  In  illo  difficilior  somnus,  prompta  ad  omnem 
audaciam  mens  est;  in  hoc  marcor  et  inexpugnabilis 
pene  dormiendi  necessitas  :  XviOaoyov  Grseci  nominant. 
Atque  id  quoque  genus  acutum  est,  et,  nisi  succurritur, 
celeriter  jugulat.  Hos  aegros  quidam  subinde  excitare 
nituntur,  admotis  iis  per  quae  sternutamenta  evocautur, 
et  iis  quae  odore  foedo  movent,  qualis  est  pix  cruda, 
lana  succida ,  piper  ,  veratrum  ,  castoreum  ,  acetum  , 
allium,  cepa.  Juxta  etiam  galbanum  incendunt,  pilos 
aut  cornu  cervinum  :  si  non  est,  quodlibet  aliud  :  haec 
enim  quum  comburuntur,  odorem  foedum  movent.Thar- 
rias  vero  quidam  accessionis  esse  id  malum  dixit ,  leva- 
rique,  quum  ea  decessit :  itaque  eos,  qui  subinde  exci- 
tantur,  sine  usu  male  habere.  Interest  autem,  in  deces- 
sione  expergiscatur  aeger,  an,  quinn  febris  non  levetur , 
aut  levata  quoque  ea ,  somnus  urgeat.  Nam  si  expergis- 
pitnr,  adhibere  ei  ut  sopito,  supervacuum  est:  neque 


LIB.  III.  SECT.  XX.  i?i 

enim  vigilando  melior  fit ;  sed  per  se ,  si  melior  est , 
vigilat.  Si  vero  continens  ei  somnus  est ,  utique  excitan- 
dus  est;  sed  his  temporibus  quibusfebris  levissima  est, 
ut  excernat  aliquid  et  sumat :  excitat  autem  validissime 
repente  aqua  frigida  infusa.  Post  remissionem  itaque, 
perunctum  oleo  multo  corpus ,  tribus  aut  quatuor  am- 
phoris  totum  per  caput  perfundendum  est.  Sed  hoc  ute- 
mur,  si  sequalis  aegro  spiritus  erit,  si  mollia  praecordia: 
sin  aliter  haec  erunt,  ea  potiora  quae  supra  comprehensa 
sunt.  Et ,  quod  ad  somnum  quidem  pertinet ,  commo- 
dissima  haec  ratio  esL  Medendi  autem  causa  caput  ra- 
dendum;  deinde  posca  fovendumest,  in  qua  laurus  aut 
ruta  decocta  sit.  Altero  die  imponendum  castoreum , 
aut  ruta  ex  aceto  contrita ,  aut  lauri  baccae ,  aut  edera 
cum  rosa  et  aceto  :  praecipueque  proficit ,  et  ad  exci- 
tandum  hominem,  naribus  admotum  ,  et  ad  morbum 
ipsum  depellendum ,  capiti  frontive  impositum  sinapi. 
Gestatio  etiam  in  hoc  morbo  prodest :  maximeque  op- 
portune  cibus  datus  ^  id  est ,  in  remissione  ,  quanta 
maxima  inveniri  poterit.  Aptissima  autem  sorbitio  est , 
donec  morbus  decrescere  incipiat  :  sic,  ut  si  quotidie 
gravis  accessio  est ,  haec  quotidie  detur  :  si  aiternis , 
post  graviorem ,  sorbitio ;  post  leviorem  mulsa  aqua. 
Vinum  quoque  cum  tempestivo  cibo  datum  non  medio- 
criter  adjuvat.  Quod  si  post  longas  febres  ejusmodi  tor- 
por  accessit ,  caetera  eadem  servanda  sunt :  ante  acces- 
sionem  autem  tribus  quatuorve  horis ,  si  venter  adstric- 
tus  est,  dandum  est  castoreum  cum  scammonia;  si  nou 
est ,  per  se  ipsum  cum  aqua  dandum  est.  Si  prtecordia 
mollia  sunt,  cibis  utendum  est  plenioribus;  si  dura,  in 
iisdem  sorbitionibus  subsistendum  ;  imponendumque 
praecordiis  quod  simul  et  reprimat  et  emoiliat. 

Sect.  XXI.  Sed  hic  quidem  acutus  est  morbus :  lon- 
gus  vero  fieri  potest  eorum  quos  aqua  inter  cutem  male 

ii 


i22  A.  CORNELII  CELSI 

habet,  nisi  primis  diebus  discussus  est:  u^pwTra  Graci 
vocant.  Atque  ejus  tres  species  sunt.  Narn  modo ,  ventre 
vehementer  intento ,  creber  intus  ex  motu  spiritus  so- 
nus  est :  modo  corpus  inaequale  est ,  tumoribus  aliter 
aliterque  per  totum  id  orientibus  :  modo  intiis  in  ute- 
rum  aqua  contrahitur;  et,  moto  corpore,  ita  movetur, 
ut  impetus  ejus  conspici  possit.  Primum  TUfjixav/rYiv  : 
secundum  >.£Uxo^}.£yp.aTtav  vel  U7rooap>ca;  tertium  <xg- 
xiTnv  Graeci  nominarunl.  Communis  tamen  omnium  est 
humoris  nimia  abundanlia ,  ob  quam  ne  ulcera  quidem 
in  his  aegris  facile  sanescunt.  Saepe  vero  hoc  malum  per 
se  incipit :  srepe  alteri  vetusto  morbo  maximeque  quar- 
tana?  supervenit.  Facilius  in  servis  quam  in  liberis  tol- 
litur:quia,  quum  desideret  famem,  sitim,  mille  alia 
taedia  longamque  patientiam,  promptius  iis  succurritur 
qui  facile  coguntur ,  quam  quibus  inutilis  hbertas  est. 
Sed  hi  quidem  qui  sub  alio  sunt,  si  ex  toto  sibi  tempe- 
rare  non  possunt ,  ad  salutem  perducuntur.  Ideoque 
non  ignobilis  medicus,  Chrysippi  discipulus,  apud  An- 
tigonum  regem,  amicum  quemdam  ejus,  notae  intem- 
perantia? ,  mediocriter  eo  morbo  implicitum ,  negavit 
posse  sanari  :  quumque  alter  medicus  Epirotes  Philip- 
pus  se  sanaturum  polliceretur ,  respondit  illum  ad  mor- 
bum  aegri  respicere ,  se  ad  animum.  Neque  eum  res 
fefelht.  Ille  enim  quum  summa  diligentia  non  medici 
tantummodo ,  sed  etiam  regis  custodiretur,  tamen  ma- 
lagmata  sua  devorando,  bibendoque  suam  urinam,  in 
exitium  sese  praecipitavit.  Inter  inkia  tamen  non  difficil- 
lima  curatio  est,  si  imperata  sunt  corpori  quies,  sitis, 
inedia  :  at  si  malum  inveteraverit ,  non  sine  magna 
mole  discutitur.  Metrodorum  tamen  Epicuri  discipulum 
referunt ,  quum  hoc  morbo  tentaretur ,  neque  aequo 
animo  sustineret  necessariam  sitim ,  ubi  diu  abstinue- 
rat,  solitum  bibere,  deinde  evomere.  Quod  si  redditur 


LIB.  III.  SEGT.  XXI.  I23 

quicquid  receptum  est ,  multum  taedio  demit :  si  a  sto- 
macho  reteutum  est,  morbumauget;  ideoque  in  quoli- 
bet  tentaudum  non  est.  Sed  si  febris  quoque  est,  haac 
imprimissubmovendaestper  eas  rationes,  per  quashuic 
succurri  posse  propositum  est.  Si  sine  febre  aeger  est , 
tum  demum  ad  ea  veniendum  est,  quae  ipsi  morbo  me- 
deri  solent.  Atque  hic  quoque,  qiuecumque  species  est, 
si  nondum  nimis  oeeupavit ,  iisdem  auxiliis  opus  est. 
Multiim  ambulandum,  currendum  abquid  est,  et  supe- 
riores  maxime  partes  sic  perfricandae ,  ut  spiritum  ipse 
contineat.  Evocandus  est  sudor  non  per  exercitationem 
tantum ,  sed  etiam  in  arena  calida  vel  laconico ,  vel  cli- 
bano  similibusque  aliis :  maxime  quoque  utiles  sunt  na- 
turales  et  siccae  sudationes ,  quales  super  Baias  habemus 
in  myrtetis.  Balneum  atque  omnis  humor  alienus  est. 
Jejuno  recte  catapotia  dantur ,  facta  ex  duabus  absin- 
thii ,  myrrhae  tertia  parte.  Cibus  esse  debet  ex  media 
quidem  maleria,  sed  tamen  generis  durioris:  potio  non 
ultra  danda  est,  quam  ut  vitam  sustineat;  optimaque 
est  quae  urinam  movet :  sed  id  ipsum  moliri  cibo  melius 
est  quam  medicamento.  Si  tamen  res  coget ,  ex  his  ali- 
quid  quae  id  praestent ,  erit  decoquendum ;  eaque  aqua 
potui  danda.  Videntur  autem  hanc  facultatem  habere  , 
iris,  nardum,  crocum,  cinnamum  amomum,  casia,  myr- 
rha  ,  balsamum,  galbanum  ,  ladanum,  cenanthe,  pa- 
naces,  cardamomum,  ebenus,  cupressi  semen,  uvata- 
minia,  GTOLfl&a.  aypiav  Graeci  nominant,  abrotonum, 
rosee  folia ,  acorum ,  amarae  nuces  ,  tragoriganum ,  sty- 
rax,  costum,  junci  quadrati  et  rotundi  fios;  illum  «6- 
■n-eipov ,  hunc  o^gTvov  Graeci  vocant  :  quae  quoties  po- 
suero ,  non  quae  hic  nascuntur,  sed  quae  inter  aromata 
afferuntur ,  significabo.  Primo  tamen  quae  levissima  ex 
his  sunt,  id  est,  rosae  foUa  vel  nardi  spiea,  tentanda 
sunt.  Vimim  quoque  utile  est  et  lene  ,  et  austerum,  sed 


I24  A.  CORNELII  CELSI 

quam  tenuissimum.  Commodum  est  etiam  lino  quotidie 
ventrem  metiri ,  et ,  qua  eomprehendit  alvum ,  notam 
imponere :  posteroque  die  videre ,  plenius  corpus  sit  an 
extenuetur;  id  enim  quod  extenuatur  medicinam  sentit. 
Neque  alienum  est  metiri  et  potionem  ejus ,  et  urinam : 
nam  si  plus  humoris  excernitur  quam  assumitur ,  ita 
demum  secundae  valetudinis  spes  est.  Asclepiades  in  eo 
qui  ex  quartana  in  hydropa  deciderat,  se  abstinentia. 
hidui  et  frictione  usum;  tertio  die,  jam  et  fehre  et  aqua 
liberato  cibum  et  vinum  dedisse ,  memorise  prodidit. 
Hactenus  communiter  de  omni  specie  prsecipi  potest : 
si  vehementius  malum  est ,  diducenda  ratio  curandi  est. 
Ergo  si  inflatio ,  et  ex  ea  dolor  creber  est,  utilis  quoti- 
diauus,  aut  altero  quoque  die  post  cihum,  vomitus  est: 
fomentis  siccis  calidisque  utendum  est.  Si  per  haec  dolor 
non  finitur,  necessarire  sunt  sine  ferro  cucurbituloe :  si 
ne  per  has  quidem  tormentum  tollitur,  incidenda  cutis 
est,  et  tum  his  utendum.  Ultimum  auxilium  est,  si  cti- 
curbitula;  nihil  profuerunt ,  per  alvum  infundere  copio- 
sam  aquam  calidam,  eamque  recipere.  Quin  etiam  ter 
quotidie  quaterque  opus  est  uti  frictione  vehementi, 
cum  oleo  et  quibusdam  calefacientibus :  sed  in  hac 
frictione  a  ventre  abstinendum  est :  imponendum  vero 
in  eum  crebrius  sinapi,  donec  cutem  erodat;  ferramen- 
tisque  candentibus  pluribus  locis  venter  exulcerandus 
est,  et  servanda  ulcera  diutius.  Utiliter  etiam  scilla  cocta 
delingitur  ;  sed  diu  post  has  inflationes  abstinendum 
est  ab  omnibus  inflantibus.  At  si  id  vitium  est ,  cui 
Xsu)too>.eyu.aTta  nomen  est,  eas  partes  qu«  tument, 
subjicere  soU  oportet;  sed  non  nimium,  ne  febriculam 
incendat  :  si  is  vehementior  est,  caput  velandum  est, 
utendumque  frictione,  madefactis  tantum  manibus  aqua 
cui  sal  et  nitrum  et  olei  paulum  sit  adjectum  ;  sic  ut 
aut  pueriles  aut  muliebres  manus  adhibeantur,  quo 


LIB.  III.  SECT.  XXI.  i  ■?,:-, 

niollior  earum  taclus  sit :  idque  ,  si  vires  patiuntur,  anle 
meridiem  tota  hora  ,  post  meridiem  scmihora  ,  fieri 
oportet.  Utilia  suutetiam  cataplasmata  quae  reprimuut; 
maxhueque,  si  corpora  teneriorasunt.  Incidendum  quo- 
que  super  talum ,  quatuor  fere  digitis ,  ex  parte  interiore 
est,  qua  per  aliquot  dies  frequens  lnimor  feratur,atque 
ipsos  tumores  incidere  altis  plagis  oportet;  conculien- 
dum  quoque  corpus  est  multa  gestatione,  atque  ubi  in- 
ductae  vulneribus  cicatrices  sunt. ,  adjiciendum  exercita- 
tionibus  et  cibis  ,  donec  corpus  ad  pristinum  habitum 
revertatur.  Cibus  valensesse  debet  et  glutinosus,  maxi- 
meque  caro.  Vinum,  si  per  stomachum  licet,  dulcius : 
sed  ita  ut  in  vicem  biduo  triduove,  modo  aqua,  modo 
id  bibatur.  Prodest  etiam  lactucse  marinse ,  quae  grandis 
juxta  mare  nascitur,  semen  cum  aqua  potui  datum.  Si 
valens  est  qui  id  accipit,  ei  scilla  cocta  simul  super  ven- 
trem  delinitur  :  auctoresque  multi  sunt,  inflatis  vesicis 
pulsandos  tumores  esse. 

Si  vero  id  morbi  genus  est,  quo  in  uterum  multa 
aqua  contrahitur,  ambulare,  sed  magismodice,  opor- 
tet;  malagma  quod  digerat,  impositum  habere;  idque 
ipsum  ,  superimposito  triplici  panno,  fascia  ,  non  ni- 
miiim  tamen  vehementer,  adstringere  :  quod  a  Tharria 
profectum ,  servatum  esse  a  pluribus  video.  Si  jecur  aut 
lienem  affectum  esse  manifestum  est ,  ficum  pinguem 
contusam ,  adjecto  melle  ,  superponere  :  si  per  talia 
auxilia  venter  non  siccatur,  sed  humor  nihilominus 
abundat ,  celeriore  via  succurrere ,  ut  is  per  ventrem 
ipsum  emittatur.  Neque  ignoro  Erasistrato  displicuisse 
hanc  curandi  viam ;  morbum  enim  hunc  jecinoris  puta- 
vit :  ita  illud  esse  sanandum;  frustraque  aquam  emitti, 
quae,  vitiato  illo,  subinde  nascatur.  Sed  primum  non 
hujus  visceris  unius  hoc  vitium  est :  nam  et  liene  af- 
fecto,  et  in  totius  corporis  malo  habitu  fit :  deinde,  ut 


ia6  A.  CORNELIi  CElSI 

inde  coeperit ,  tamen  aqua,  nisi  emittitur,  qu&  contra 
naturam  ibi  substitit ,  et  jecinori  et  caeteris  interioribus 
partibus  nocet.  Convenitque  corpus  nihilominus  esse 
curandum  :  neque  enim  sanat  emissus  bumor,  sed  me- 
dicinae  locum  facit  quam  intus  inclusus  impedit.  Ac  ne 
illud  quidem  in  controversiam  venit ,  quin  non  omnes 
in  hoc  morbo  sic  curari  possint;  sed  juvenes  robusti, 
qui  vel  ex  toto  carent  febre,  vel  certe  satis  liberales 
intermissiones  habent.  Nam  quorum  stomachus  corrup- 
tus  est,  quive  ex  atra  bile  huc  deciderunt,  quive  malum 
corporis  habitum  habent ,  idonei  huic  curationi  non 
sunt.  Cibus  autem ,  quo  die  primum  humor  emissus  est, 
supervacuus  est,  nisisivires  desunt.  Insequentibus  die- 
bus,  et  is  et  vinurn  meracius  quidem,  sed  non  ita  mul- 
tum  dari  debet :  paulatimque  evocandus  a?ger  est  ad 
exercitationes,  frictiones,  solem,  sudationes,  fatigatio- 
nes  et  idoneos  cibos,  donec  ex  toto  convalescat.  Bal- 
neum  rarum  res  amat ,  et  frequentionem  in  jejuno  vo- 
mitnm.  Si  aestas  est,  in  mari  natare  commodum  est.  Ubi 
convaluit  aliquis,  diu  tamen  alienus  ei  veneris  usus 
est. 

Sect.  XXII.  Diutius  saepe  et  periculosius  tabes  eos 
male  habet  quos  invasit :  atque  hujus  quoque  plures 
species  sunt.  Una  est,  qua  corpus  non  alitur,  et  natu- 
raliter  semper  aliquibus  decedentibus ,  nullis  vero  in 
eorum  locum  subeuntibus,  summa  macies  oritur;  et 
nisi  occurritur,  tollit:  a-po©(av  hanc  Graeci  vocant.  Ea 
duabus  fere  de  causis  incidere  consuevit :  aut  enim  ni- 
mio  timore  aliquis  cibi  minus ,  aut  aviditate  nimia  plus 
quam  debet,  assumit :  ita  vel  quod  deest,  infirmat ;  vel 
quod  superat ,  corrumpitur.  Altera  species  est  quam 
Graeci  xay^s^av  appellant,  ubi  malus  corporis  habitus 
est;  ideoque  omnia  alimenta  corrumpuntur.  Quod  fere 
fit ,  quum  longo  morl>o  \itiata  corpora ,  etiam  si  illo 


LIB.  111.  SECT.  XXII.  127 

vaeant ,  refectioncm  tameu  non  accipiunt;  aut  quum 
malis  medicamentis  corpus  affectum  est ;  aut  qtium  diu 
necessaria  defuerunt ;  aut  quum  inusitatos  et  inutiles 
cibos  aliquis  assumpsit ,  aliquidve  simile  incidit.  Huic  , 
prseter  tahem ,  illud  quoque  nonnumquam  accidere  so- 
let ,  ut  per  assiduas  pustulas  aut  ulcera  summa  cutis 
exasperetur ,  vel  aliquae  corporis  partes  intumescant. 
Tertia  est  longeque  periculosissima  species ,  quam  Gra?ci 
©8i<xiv  nominaverunt.  Oritur  fere  a  capite  ,  inde  in  pul- 
monem  destillat :  huic  exulceratio  accedit ,  et  febricula 
levis  fit;  quae  etiam  quum  quievit,  tamen  repetit.  In  ea 
quoque  frequens  tussis  est,  pus  exscreatur,  interdum 
cruentum  aliquid.  Quicquid  exscreatum  est,  si  in  ignern 
impositum  est,  mali  odoris  est :  itaque  qui  de  morbo 
dubitant ,  hac  nota  utuntur. 

Quum  haec  genera  tabis  sint ,  animadvertere  primum 
oportet,  quid  sit  in  quo  laboretur  :  deinde,  si  tantum 
non  ali  corpus  apparet ,  causam  ejus  attendere ;  et  si 
cibi  miniis  assumpsit  aliquis  quam  debuit,  adjicere  opor- 
tet;  sed  paulatim,  ne  si  is  corpus  insuetum  subita  mul- 
titudine  oneraverit  ,  concoctionem  impediat.  Si  vero 
plus  justo  quis  assumere  solitus  est,  abstinere  uno  die; 
deinde  ab  exiguo  cibo  incipere ;  quotidie  adjicere ,  do- 
nec  adjustum  modum  perveniat.  Prseter  htec  convenit 
ambulare  locis  quam  minime  frigidis,  sole  vitato  :  per 
manus  quoque  exerceri.  Si  infirmior  est,  gestari,  ungi, 
perfricari,  si  potest,  maxime  per  se  ipsum,  saapius  eo- 
dem  die,  et  ante  cibum,  et  post  eum;  sic  ut  interdum 
oleo  qutedam  adjiciantur  calefacientia  ,  donec  iusudet. 
Prodestque  jejuno  prehendere  per  multas  partes  cutem 
et  attrahere,  ut  reiaxetur;  aut,  imposita  resina  et  ab- 
ducta ,  subinde  idem  facere.  Utile  est  etiam  interdiim 
balneum ,  sed  post  cibum  exiguum.  Atque  in  ipso  solio 
recte  cibi  aliquid  assumitur  :  aut  si  siiie  hoc  frictio  fuit, 


ia8  A.  CORNELII  CELSI 

post  eam  protinus.  Cibi  vero  esse  debent  ex  his  qui  fa- 
cile  coneoquuntur ,  maximeque  alunt.  Ergo  vini  quo- 
que  ,  sed  austeri,  necessarius  usus  est;  movenda  urina. 

At  si  malus  habitus  corporis  est ,  primum  abstinen- 
dum  est ;  deinde  alvus  ducenda ;  tum  paulatim  cibi 
dandi ,  adjectis  exercitationibus ,  imctionibus ,  frictioni- 
bus.  Utilius  his  frequens  balneum  est ,  sed  jejunis;  etiam 
usque  sudorem.  Cibis  vero  opus  est  copiosis,  variis, 
boni  succi ,  quique  etiam  minus  facile  corrumpantur  , 
vino  austero.  Si  nihil  reUqua  proficiunt,  sanguis  mitten- 
dus  est ;  sed  paulatim ,  quotidieque  pluribus  diebus  , 
cum  eo  ut  caetera  quoque  eodem  modo  serventur. 

Quod  si  mali  plus  est,  et  vera  phthisis  est ,  inter  initia 
protinus  occurrere  necessarium  est ,  neque  enim  faeile 
hic  morbus,  quuni  inveteraverit,  evincitur.  Opus  est, 
si  vires  patiuntur,  longa  navigatione,  coeli  mutatione, 
sic  ut  densius  quam  id  est  ex  quo  discedit  aeger,  peta- 
tur  :  ideoque  aptissime  Alexandriam  ex  Italia  itur  :  fe- 
reque  id  posse  inter  principia  corpus  pati  debet ,  quum 
hic  morbus  aetate  firmissima  maxime  oriatur,  id  est,  ab 
anno  duodevicesimo  ad  annum  quintum  ettricesimum. 
Si  id  imbecillitas  non  sinit ,  nave  tamen  non  longe  ges- 
tari  commodissimum  est.  Si  navigationem  aliqua  res 
prohibet,  lectica  vel  alio  modo  corpus  movendum  est: 
tum  a  negotiis  abstinendum  est ,  omnibusque  rebus  qua? 
sollicitare  animum  possunt :  somno  induigendum :  ca- 
vendae  destillationes ,  ne ,  si  quid  cura  levarit ,  exaspe- 
reut ;  et  ob  id  vitanda  cruditas ,  simulque  et  sol  et  frigus: 
os  obtegendum;  fauces  velandae;  tussicula  suis  remediis 
fmienda:  et  quandiu  quidem  febricula  incursat,  huic 
interdum  abstinentia ,  interdum  etiam  tempestivis  cibis 
medendiun;  eoque  tempore  bibenda  aqua.  Lac  quoque, 
quod  in  capitis  doloribus  et  in  acutis  febribus ,  et  per 
eas  facta  nimia  siti ,  ac ,  sive  pracordia  tument ,  sive 


LIB.  III.  SECT.  XXU.  129 

biliosa  urina  est,  sive  sanguis  fluxit,  pro  veneno  est;  in 
phthisi  tamen ,  sicut  in  omnibus  longis  difficilibusque 
febriculis ,  recte  dari  potest.  Quod  si  febris  aut  nondiim 
incursat,  aut  jam  remisit,  decurrendum  est  ad  modicas 
exercitationes ,  maximeque  ambulationes  ,  item  lenes 
friction.es.  Balneum  alienum  est.  Cibusessedebet  primo 
acer ,  ut  allium ,  porrum ,  idque  ipsum  ex  aceto ,  vel  eo- 
dem  intubus,  ocimum,  Iactuca :  deinde  lenis,  ut  sorbitio 
ex  ptisana  vel  ex  alica  vel  ex  amylo ,  Iacte  adjecto.Oryza 
quoque,  et,  si  nihil  aliud  est,  far  idem  praestat.  Tum  in- 
vicem  modohis  cibis,  modo  illis  utendum  est;  adjicien- 
daque  qusedam  ex  media  materia,  praecipue  vero  ex 
prima  cerebellum  vel  pisciculus ,  et  his  similia.  l"arina 
etiam  cum  sevo  ovillo  caprinove  mixta ,  deinds  incocta, 
pro  medicamento  est.  Yinum  assumi  debet  leve ,  auste- 
rum.  Hactenus  non  magna  mole  puguatur.  Si  vehemen- 
tior  noxa  est ,  ac  neque  febricula ,  neque  tussis  quies- 
cit ,  tenuarique  corpus  apparet ,  validioribus  auxiliis 
opus  est.  Exulcerandum  est  ferro  candenti,  uno  loco 
sub  mento  ,  altero  in  gutture ,  duobus  ad  mammam 
utramque ;  item  sub  imis  ossibus  scapularum  quas  wp.o- 
wXocra;  Graeci  vocant,  sic  ut  ne  sanescere  sinamus  ul- 
cera,  nisi  tussi  finita  :  cui  per  se  quoque  medendum 
esse  manifestum  est.  Tunc  ter  quaterque  die  vehemen- 
ter  extremae  partes  perfricandse  sunt :  thorax  leni  manu 
pertractandus ;  post  cibum  interniittenda  hora  :  et  tum 
perfricanda  crura  brachiaque.  Interpositis  denis  diebus, 
demittendus  aeger  in  solium  est ,  in  quo  sit  aqua  calida 
et  oleum.  Caeteris  diebus  bibenda  aqua  :  tum  vinum, 
si  tussis  non  est,  potui  frigidum  dandum  :  si  vero  est , 
egelidum.  Utile  est  etiam  in  remissionibus  quotidie  ci- 
bos  dari :  frictiones  gestationesque  similiter  adhiberi  : 
itemque  acria  quarto  aut  quinto  die  assumere,  inter- 
dtnn  herbam  sanguinalem  ex  aceto  vel  plantaginem  esse. 


i3o  A.  CORNELII  CELSI 

Medicamentum  est  etiam  vel  plantaginis  succus  per  se, 
\e\  marrubium  ex  melle  incoctum ;  ita  ut  illius  cyathus 
sorbeatur,  hujus  cochleare  plenum  paulatim  delinga- 
tur,  vel  inter  se  mixta;  etincocta  resinse  terebinthinre 
pars  dimidia ,  butyri  et  mellis  pars  altera.  Prajcipua  ta- 
men  ex  his  omnibus  sunt  victus ,  vehiculum ,  et  navis , 
et  sorbitio.  Alvus  cita  utique  vitanda  est.Vomitus  in 
hoc  morbo  frequens  perniciosus  est ,  maximeque  san- 
guinis.  Qui  meliusculus  esse  coepit,  adjicere  debet  exer- 
citationes,  frictiones,  cibos:  deiude  ipse  se,  suppresso 
spiritu,  perlricare;  diu  abstinere  a  vino,  balneo,  venere. 

Skct.  XXIII.  Inter  notissimos  morbos  est  etiam  is 
qui  comitialis  vel  major  nominatur.  Homo  subito  con- 
cidit,  ex  ore  spumae  moventur;  deinde,  interposito  tem- 
pore ,  ad  se  redit ,  et  per  se  ipse  consurgit.  Id  genus 
srepius  viros  quam  feminas  occupat;  ac  solet  quidem 
etiam  lougum  esse  usque  ad  morlis  diem ,  at  vitre  non 
periculosum.  Interdum  tamen  quum  recens  est,  homi- 
nem  consumit ;  et  saqie  eum ,  si  remedia  non  sustulerunt , 
in  pueris  veneris,  in  puellis  menstruorum  initium  tol- 
lit.  Modo  cum  distentione  membrorum  aut  nervorum 
prolabitur  aliquis;  modo  sine  illa.  Quidam  hos  quoque 
iisdem  quibus  lethargicos,  excitare  conantur :  quod  ad- 
modum  supervacuum  est:  et  quia  ne  letliargicus  qui- 
dem  his  sauatur;  et  quia,  quum  possit  ille  nunquam 
expergisci  atque  ita  fame  interire ,  hic  ad  se  utique  re- 
vertitur. 

Ubi  concidit  aliquis ,  si  nulla  nervorum  distentio  ac- 
cessit,  utique  sauguis  mitti  debet:si  accessit,  nonuti- 
que  mittendus  est,  nisi  alia  quoque  hortantur.  Ne- 
cessarium  autem  est  ducere  alvum,  vel  nigro  veratro 
purgare,  vel  utrumque  facere ,  si  vires  patiuntur :  tum 
caput  tondere;  oleoque  et  aceto  perungere;  cibum  post 
diem  tertium,  simul  transiil  hora  qua  coucidit,  dare. 


LIB.    III.   SECT.    XXIII.  r3t 

Neque  sorbitiones  autem  his  aliique  molles  et  faciles 
cibi,  neque  caro,  minimeque  suilla,  convenit;  sed  me- 
di;e  materiae  :  nam  et  viribus  opus  est,  et  cruditates  ca- 
vendae  sunt :  cum  quibus  fugere  oportetsolem ,  balneum, 
ignem  ,  omniaque  calefacientia  :  item  ,  frigus ,  vinum  , 
venerem,  loci  praecipitis  conspectum  omniumque  ter- 
rentium ,  vomitum ,  lassitudinem ,  sollicitudines ,  nego- 
tia  omnia.  Ubi  tertio  die  cibus  datus  est,  iutermittere 
quartum,  et  in  vicem  alterum  quemque;  eadem  hora 
cibi  servata,  donec  quatuordecim  dies  transeant.  Quos 
ubi  morbus  excessit,  acuti  vim  deposuit ,  ac  si  manet, 
curandus  jam  ut  longus  est.  Quod  si  non,  quo  die  pri- 
mum  id  incidit ,  medicus  accessit ,  sed  is  qui  cadere 
consuevit,  post  ei  traditus  est;  protinus  eo  generevic- 
tus  habito  qui  supra  comprehensus  est,  exspectandus 
est  dies  quo  prolabatur;  utendumque  tum  vel  sanguinis 
missione ,  vel  ductione  alvi ,  vel  nigro  veratro ,  sicut  prae- 
ceptum  est.  Insequentibus  deinde  diebus  per  eos  cibos 
quos  proposui,  vitatis  omnibus  quae  cavenda  dixi,  nu- 
triendus  est. 

Si  per  haecmorbus  finitus  nonfuerit,  confugiendum 
erit  ad  album  veratrum ;  ac  ter  quoque  aut  quater  eo 
utendum,  non  ita  multis  interpositis  diebus;  sic  tamen 
ut  ne  iterum  unquam  sumat,  nisi  conciderit.  Mediis  au- 
tem  diebus  vires  ejus  erunt  nutriendae,  quibusdam, 
prseter  ea  quae  supra  scripla  sunt,  adjectis.  Ubi  mane 
experrectus  est,  corpus  ejus  leniter  ex  oleo  vetere,  cum 
capite  excepto  ventre,  permulceatur :  tiim  ambulatione 
quam  maxime  longa  et  recta  utatur :  post  ambulationem 
loco  tepido  vehementer  et  diu,  ac  non  miuus  ducenlies, 
nisi  infirmus  erit,  perfricetur :  deinde  per  caput  multa 
aqua  fi-igida  perfundatur;  paulum  cibi  assumat;  con- 
quiescat;  rursus  ante  noctem  ambulatione  utatur;  ite- 
rum  vehementer  perfricetur,  sic  ut  neque  venter  neque 


i3a  A.  CORNELII  CELSI 

eaput  contingatur :  post  haec  coenet,  interpositisque  tri- 
bus  aut  quatuor  diebus,  uno  aut  altero  acria  assumat. 
Si  ne  per  haec  quidem  fuerit  liberatus ,  caput  radat; 
ungatur  oleo  vetere ,  adjecto  aceto  et  nitro ;  perfundatur 
aqua  salsa;  bibat  jejunus  ex  aqua  castoreum;  nulla  aqua 
nisi  decocta,  potionis  causa,  utatur.  Quidam,  jugulati 
gladiatoris  calido  sauguine  poto,  tali  morbo  se  libera- 
runt :  apud  quos  miserum  auxilium  tolerabile  malum 
miserius  fecit.  Quod  ad  medicum  vero  pertinet ,  ulti- 
mum  est,  juxta  talum  ex  utroque  crure  paulum  sangui- 
nis  mittere :  occipitium  incidere,  et  cucurbitulas  admo- 
vere:ferro  candente  in  occipitio  quoque  et  infra,  qua 
summa  vertebra  cum  capite  committitur,  adurere  duo- 
bus  locis,  ut  per  ea  perniciosus  humor  evadat.  Quibus 
si  finituin  malum  non  fuerit,  prope  est  ut  perpetuum  sit. 
Ad  levandum  id ,  tantummodo  utendum  erit  exercita- 
tione,  multa  frictione,  cibisque  his  qui  supra  compre- 
hensi  sunt;  prajcipueque  vilanda  omnia,  quse,  ne  fie- 
rent,  excepimus. 

Sect.  XXIV.  /Eque  notus  est  morbus  quem  interdum 
arquatum,  interdum  regium  nominant.  Quem  Hippo- 
crates  ait,  si  post  septimum  diem  febricitante  aegro  su- 
pervenit ,  tulum  esse ,  mollibus  tantummodo  prsecordiis 
substantibus.  Diocles  ex  toto,  si  post  febrem  oritur, 
etiam  prodesse;  si  post  hunc  febris,  occidere.  Color  an- 
tem  eum  morbum  detegit ,  maxime  oculorum ,  in  qui- 
bus  quod  album  esse  debet,  fit  luteum.  Solet  quoque 
accedere  et  dolor  capitis ,  et  frequens  singullus ,  et  prae- 
cordiorum  dexlra  parte  durities;  et,  ubi  corporis  ve- 
hemens  motus  est,  spiritus  difficultas  membrorumque 
resoiutio :  atque  ubi  diutius  manet  morbus ,  totum  cor- 
pus  cum  pallore  quodam  inalbescit  Primo  die  abstinere 
segrum  oportet,  secundo,  ducere  alvum;  tiun  si  febris 
est,  eam  victiis  genere  discutcre;  si  non  est,  scammo- 


LIB.  III.  SECT.  XXV.  i33 

niampotuidare,  vel  cum  aqua  betam  albam  contritam, 
velcum  aqua  mulsa  nuces  amaras,  absinthium,  anisum, 
sic  ut  pars  hujus  minima  sit.  Asclepiades  aquam  quoque 
salsam,  et  quidem  per  biduum,  purgationis  causa,  bi- 
bere  cogebat,  iis  quae  urinam  movent,  rejectis.  Quidam, 
superioribus  omissis,  per  lwec  et  per  eos  cibos  qui  exte- 
nuant,  idem  se  consequi  dicunt.  Ego  utique,  si  satis 
virium  est,  validiora ;  si  pariim ,  imbecilliora  auxilia  prae- 
fero.  Si  purgatio  fit,  post  eam  triduo  primo  modice  ci- 
bum  oportet  assumere  ex  media  materia,  et  vinum  bi- 
bere  Graecum  salsum ,  ut  solutio  ventris  maneat :  tum 
altero  triduo  validiores  cibos,  et  carnis  quoque  aliquid 
esse ,  intraque  aquam  manere  :  deinde  ad  superius 
genus  victus  reverti ,  cum  eo  ut  magis  satietur;  omis- 
so  Graeco  vino ,  bibere  integrum  austerum ;  atque  ita 
per  haec  variare  ut  interdum  acres  quoque  cibos  in- 
terponat ,  interdum  ad  salsum  vinum  redeat.  Per  omne 
vero  tempns  utendum  est  exercitatione ,  frictione,  et, 
si  hiems  est,  balneo;  si  aestas,  frigidis  natationibus : 
lecto  etiam  et  conclavi  cultiore,  risu,joco,ludis,  lasci- 
via ,  per  quae  mens  exhilaretur :  ob  quae  regius  morbus 
dictus  videtur.  Malagma  quoque  quod  digerat,  super 
praecordia  datum,  prodest;  vel  arida  ibi  ficus  imposita, 
si  jecur  aut  lienis  affectus  est. 

Sect.  XXV.  Ignotus  autem  pene  in  Italia,  frequen- 
tissimus  in  quibusdam  regionibus  is  morbus  est  quem 
eXe^p<xvTta«Tiv  Grseci  vocant;  isque  longis  annumeratur: 
totum  corpus  afficitur,  ita  ut  ossaquoque  vitiari  dican- 
tur.  Summa  pars  corporis  crebras  maculas  crebrosque 
tumores  habet :  rubor  earum  paulatim  in  atrum  colo- 
rem  convertitur.  Summa  cutis  inaequaliter  crassa,  te- 
nuis,  dura  mollisque,  quasisquamis  quibusdam  exaspe- 
ratur,  corpus  emacrescit,  os,  surae,  pedes  intumescimt. 
Ubi  vetus  morbus  est,  et  digiti  in  manibus  pedibusque 


i34  A  CORNELH  CELSI 

sub  tumore  conduntur,  febricula  oritur,  quae  facile  tot 
malis  obrutum  hominem  consumit.  Protinus  ergo  inter 
initia  sanguisperbiduummittidebet,  autnigro  veratro 
venter  solvi.  Adhibenda  tum,  quanta  sustineri  potest, 
inedia  est :  paululum  deinde  vires  reficiendae  et  ducenda 
alvus :  post  haec  ubi  corpus  levatum  est,  utendum  est 
exercitatione  praecipueque  cursu :  sudor  primum  labore 
ipsius  corporis,  deinde  etiam  siccis  sudationibus  evo- 
candus :  frictio  adhibenda :  moderandumque  inter  haec 
ut  vires  conserveiitur.  Balneum  rarum  esse  debet :  cibus 
sine  pinguibus,  sine  glutinosis,  sine  inflantibus:  vinum, 
praeterquam  primis  diebus,  recte  datur.  Corpus  con- 
trita  plantago  et  illita  optime  tueri  videtur.  Attonitos 
quoque  raro  videmus :  quorum  et  corpus  et  mens  stu- 
pet.  Fit  interdum  ictu  fulminis,  interdum  morbo :  hunc 
aTro-jrXri^iav  Graeci  appellant.  Hissanguis  mittendus  est: 
veratro  quoque  albo,  vel  alvi  ductione  utendum:tum 
adhibendae  frictiones ;  et  ex  media  materia  miiiime  pin- 
gues  cibi,  quidam  etiam  acres;  et  a  vino  abstinendum. 
Sect.XXVL  i  .  At  resolutio  nervoruinfrequens  ubique 
morbus  est :  sed  interdum  tota  corpora,  interdum  partes 
infestat.  Veteres  auctores  illud  a7ro7rXr,^'av,  hoc  7rapa~ 
Xuatv  nominaverunt :  nunc  utrumque  7rapaXuatv  appel- 
lari  video.  Solentautem,  qui  per  omnia  membra  reso- 
luti  sunt,  celeriter  rapi,  ac,  si  correpti  non  sunt,  diu- 
tius  quidem  vivunt;  sed  raro  tamen  ad  sanitatem 
perveniunt,  et  plerumque  miserum  spiritum  trahunt, 
memoria  quoque  amissa.  In  partibus  vero  nunquam 
acutus,  saepe  longus,  fere  sanabilis  morbus  est.  Si  omnia 
membra  vehementer  resoluta  sunt,  sanguinis  detractio 
vel  occidit,  vel  liberat.  Aliud  curationis  genus  vix  un- 
quam  sanitatem  restituit;  saepe  mortem  tantum  differt 
vitam  interim  infestat.  Post  sanguinis  missionem ,  si  non 
redit  et  motus  et  mens,  nihil  spei  superesl :  si  redit,  sa- 


LIB.  III.  SECT.  XXVI.  i35 

nifas  quoque  prospicitur.  At  ubi  pars  resoluta  est ,  pro 
vi  et  malo  corporis,  vel  sanguis  mittendus  est,  vel  al- 
vus  ducenda.  Caetera  eadem  in  utroque  casu  facienda 
sunt:  siquidem  vitare  praecipue  convenit  frigus;  pau- 
latimque  ad  exercitationes  revertendum  est,  sic  ut  in- 
grediatur  ipse  protinus,  si  potest.  Si  id  crurum  imbe- 
cillitas  prohibet,  vel  gestetur ,  vel  motu  lecti  concutiatur: 
tum  id  membrum  quod  deficit,  si  potest,  per  se;  sin 
minus,  per  alium  moveatur,  et  vi  quadam  ad  consue- 
tudinem  suam  redeat.  Prodest  etiam  torpentis  membri 
summam  cutem  exasperasse,  vel  urticis  csesam  vel 
imposita  sinapi,  sic  ut  ubi  rubere  coeperit  corpus,  haec 
removeantur.  Scilla  quoque  contrita,  bulbique  contriti 
cum  thure  recte  imponuntur.  Neque  alienum  est  resina 
cutem  tertio  quoque  die  diutius  vellere ;  pluribus  etiam 
locis  aliquando  sine  ferro  cucurbitulas  admovere.  Unc- 
tioni  vero  aptissimum  est  vetus  oleum ,  vel  nitrum  aceto 
et  oleo  admixtum.  Quin  etiam  fovere  aqua  calida  ma- 
rina,  vel  si  ea  non  est,  tamen  salsa,  magnopere  neces- 
sarium  est.  Ac  si  quo  loco  vel  naturales  vel  etiam  ma- 
nufactse  natationes  sunt,  iis  potissimum  utendum  est; 
praecipueque  in  his  agitanda  membra  quae  maxime  de- 
ficiunt:si  id  non  est,  balneum  tamen  prodest.  Cibus 
esse  debet  ex  media  materia ,  maximeque  ex  venatione: 
potio  sine  vino  aquse  calidae.  Si  tamen  vetus  morbus  est, 
interponi  quarto  vel  quinto  die,  purgationis  causa, 
vinum  Grsecum  salsum  prodest.  Post  coenam  utilis  vo- 
mitus  est. 

2.  Iuterdum  vero  etiam  nervorum  dolor  oriri  solet. 
In  hoc  casu  non  vomere,  non  medicamentis  urinam 
rnovere,  non  exercitatione  sudorem,  ut  quidam  prae- 
cipitmt,  expedit.  Bibenda  aqua  est  bis  die.  In  lectulo 
leniter  satis  diu  corpus  perfricandum  est,  deinde  re- 
tento  spiritu:  in  ipsa  exercitatione  potius  superiores 


i36  A.  CORNELII  CELSI 

partes  movendae :  balneo  raro  utendum :  mutandum  su- 
binde  peregrinationibus  coelum.  Si  dolor  est,  ea  ipsa 
pars  sine  oleo,  nitro  ex  aqua  perungenda  est ,  deinde  in- 
volvenda,  et  subjicienda  pruna  lenis  et  sulfur;  atque 
ita  diu  suffumigandum  :  idque  aliquandiu  faciendum , 
sed  jejuno ,  quum  bene  jam  concoxerit.  Cucurbitulae 
quoque  saepe  dolenti  parti  admovendae  sunt,  pulsan- 
dusque  leniter  inflatis  vesicis  bubulis  is  locus  est.  Utile 
est  etiam  sevum  miscere  cum  hyoscyami  et  urticae  eon- 
tritis  seminibus,  sic  ut  omnium  par  modus  sit,  idque 
imponere :  fovere  aqua  in  qua  sulfur  decoctum  sit.  Utri- 
culi  quoque  recte  imponuntur  aqua  calida  repleti ,  aut 
bitumen  cum  hordeacea  farina  mixtum :  atque  in  ipso 
potissimum  dolore  utendum  gestatione  vehementi  est: 
quod  in  aliis  doloribus  pessimum  est. 

3.  Tremor  autem  nervorum  aeque  vomitu  medica- 
mentisqueurinam  moventibus  inteuditur.  Inimica  etiam 
habet  bahiea ,  assasque  sudationes.  Bibenda  aqua  est : 
acri  ambulatione  utendum,  item  unctionibus  frictioni- 
busque ,  maxime  per  seipsum :  pila  similibusque  supe- 
riores  partes  dimovendae :  cibo  quolibet  utendum ,  dum- 
modo  concoctioni  utique  studeatur.  Secundum  cibum 
curis  abstinendum  :  rarissima  venere  utendum  est :  si 
quando  quis  in  eam  prolapsus  est,  tum  oleo  leniter 
diuque  in  lectulo  perfricari  manibus  puerilibus  potius 
quam  virilibus  debet. 

4.  Suppurationes  autem ,  quae  in  aliqua  interiore  parte 
oriuntur,  ubi  notae  fuerint,  primum  id  agere  oportet 
per  ea  cataplasmata  quae  reprimunt ,  ne  coitus  inutilis 
materiae  fiat:  deinde,  si  haec  victa  sunt,  ut  per  ea  ma- 
lagmata  quae  digerunt,  dissipetur.  Quod  si  consecuti 
non  sumus,  sequitur  ut  evocetur;  deinde,  ut  matu- 
rescat:  omnis  tunc  vomicae  finis  est,  ut  rumpatur :  in- 
diciumque  est  pus  vel  arvo  vel  ore  redditum.  Sed  nihil 


LIB.  III.  SECT.  XXVI.  i37 

facere  oportet,  quo  minus,  quicquid  est  puris,  excedat. 
Utendum  maxime  sorbitionibus  est,  etaqua  calida.  Ubi 
pus  ferri  desiit,  transeundum  ad  faciles  quidem,  sed 
tamen  validiores  et  frigidos  cibos,  frigidamque  aquam, 
sic  ut  ab  egelidis  tamen  initium  fiat.  Primoque  cum 
melle  qusedam  edenda,  ut  nuclei  pinei,  vel  Grsecae  nu- 
ces,  vel  avellanse :  postea  submovendum  id  ipsum,  quo 
maturius  induci  cicatrix  possit.  Medicamentum  eo  tem- 
pore  ulceri  est  succus  assumptus  vel  porri  vel  marrubii, 
et  omni  cibo  porrum  ipsum  adjectum.  Oportebit  autem 
uti  in  his  partibus  quae  non  afficiuntur,  frictionibus , 
item  ambulationibus  lenibus :  vitandumque  erit,  ne  vel 
luctando,  vel  currendo,  vel  alia  ratione,  sanescentia 
ulcera  exasperentur :  in  hoc  enim  morbo  perniciosus, 
ideoque  omni  modo  cavendus  sanguinis  vomitus  est. 


LIBER   QUARTUS. 


Sect.  1. 11  actenus  reperiuntur  ea  genera  morboruni , 
quae  in  totis  corporibus  ita  sunt,  ut  iis  certae  sedes  as- 
siguari  non  possint ;  nunc  de  his  dicam  qu*  sunt  iu 
partibus.  Facilius  autem  omnium  interiorum  morbi  cu- 
rationesque  in  notitiam  venient,  si  prius  eorum  sedes 
breviter  ostendero.  Caput  igitur  eaque  quae  in  ore  sunt, 
non  lingua  tantummodo  palatoque  terminantur,  sed 
etiam  quatenus  oculis  nostris  exposita  sunt.  In  dextra 
sinistraque  circa  guttur  venre  grandes  quse  afaviTi^ss 
nominantur;  itemque  arteriae  quas  xaptoxi^ac  vocant, 
sursum  procedentes  ultra  aures  feruntur.  At  in  ipsis 
cervicibus  glaudula?  positsesunt,  quae  interdum  cum  do- 
lore  intumescunt.  Deinde  duo  itinera  incipiunt :  alterum, 
asperam  arteriam  nominant,  alterum  stomachum.  Arte- 
ria  exterior  ad  pulmonem  ,  stomachus  interior  ad  ven- 
triculum  fertur  :  illa  spiritum ,  hic  cibum  recipit.  Qui- 
bus  quum  diversa?  via?  sint,  qua  coeuut,  exigua  in  ar- 
teria  sub  ipsis  faucibus  lingula  est,  quse ,  quum  spiramus, 
attollitur;  quum  cibum  potionemque  assumimus,  arte- 
riam  claudit. 

Ipsa  autem  arteria  dura  et  cartilaginosa  :  in  gutture 
assurgit,  caeteris  partibus  residit.  Constat  ex  circulis  qui- 
busdam ,  compositis  ad  imaginem  earum  vertebrarum 
quee  in  spina  sunt,  ita  tamen  ut  ex  parte  exteriore  as- 
pera,  ex  interiore,  stomachi  modo,  la;vis  sit:  eaque 
descendens  ad  praecordia,  cum  pulmone  committitur.  Is 
spougiosus ;  idcoque  spiritus  capax ,  et  a  tergo  spin» 


LIB.  IV.  SECT.  I.  i3<> 

ipsi  junctus  :  in  duas  fibras  ungulai  bubuke  modo  divi- 
ditur.  Huic  cor  annexum  est,  natura  musculosum ,  in 
pectore  sub  sinisteriore  mamma  situm ;  duosque  quasi 
ventriculos  habet.  At  sub  corde  atque  pulmone  trans- 
versum  ex  valida  membrana  septum  est ,  quod  a  pr«3- 
cordiis  uterum  diducit ,  idque  nervosum ,  multis  etiam 
venis  per  id  discurrentibus  :  a  superiore  parte  non  so- 
lum  intestina,  sed  jecur  quoque  lienemque  discernit. 
Haec  viscera  proxjme ,  sed  iufra  tamen  posita  ,  dextra 
sinistra.que  sunt. 

Jecur  a  dextra  parte  sub  praecordiis  ab  ipso  septo 
orsum,  intrinsecus  cavum,  extrinsecus  gibbum  est :  quod 
prominens  leviter  ventriculo  insidet,  et  in  quatuor  fi- 
bras  dividitur  :  ex  inferiore  vero  parte  ei  fel  inhaeret. 
At  lienis  in  sinistra,  non  eidem  septo,  sed  intestino  in- 
nexus  est :  natura  mollis  et  rarus ,  longitudinis  crassitu- 
dinisque  modicae;  isque  paulum  a  costarum  regione  in 
uterum  excedens,  et  maxima  parte  sub  his  conditur  : 
atque  haec  quidem  juncta  sunt.  Renes  vero  diversi ,  qui 
lumbis  sub  imis  coxis  inhaerent ,  a  parte  earum  ro- 
tundi,  ab  altera  resimi;  qui  et  venosi  sunt,  et  ventri- 
culos  habent ,  et  tunicis  super  conteguntur.  Ac  visce- 
rum  quidem  haec  sedes  sunt.  Stomachus  vero,  qui  in- 
testinorum  principium  ,  est  nervosus,  a  septima  spinas 
vertebra  incipit ,  circa  prsecordia  cum  ventriculo  com- 
mittitur.  Ventriculus  autem  qui  receptaculum  cibi  est , 
constat  ex  duobus  tergoribus  :  isque  inter  lienem  et  je- 
cur  positus  est ,  utroque  ex  his  paulum  super  eum  in- 
grediente:  suntque  etiam  membranulae  tenues ,  per  quas 
inter  se  tria  ista  eonnectuntur,  jungunturque  ei  septo 
quod  transversum  esse  supra  posui.  Inde  ima  ventriculi 
pars  paulum  in  dexteriorem  partem  conversa ,  in  sum- 
mum  intestinum  coarctatur.  Hanc  juncturam  7ruXwpov 
Graci  vocant,  quoniam,  portae  modo,  in  inferiores  par- 
les  ea  qua?  excreturi  sumus,  emittit. 


Uo  A.  CORNELII  CELSI 

Ab  ea  jejunum  intestinum  incipit,  non  ita  impliei- 
tum  :  cui  tale  vocabulum  est ,  quia  nunquam  quod  ac- 
cipit,  continet;  sed  protinus  in  inferiores  partes  trans- 
mittit.  Inde  tenuius  intestinum  est,  in  sinus  vehementer 
implicitum  :  orbes  vero  ejus  per  membranulas  singuli 
cum  inferioribus  connectuntur;  qui  in  dexteriorem  par- 
tem  conversi,  et  e  regione  dexterioris  coxae  finiti,  supe- 
riores  tamen  partes  magis  complent.  Deinde  id  intesti- 
num  cum  crassiore  altero  transverso  committitur ;  quod 
a  dextra  parte  incipiens ,  in  sinisteriorem  pervium  et 
longum  est,  in  dexteriorem  non  est;  ideoque  caecum 
nominatur.  At  id  quod  pervium  est,  late  fusum  atque 
sinuatum ,  minusque  quam  superiora  intestina  nervo- 
sum ,  ab  utraque  parte  huc  atque  illuc  volutum ,  magis 
tamen  sinisteriores  inferioresque  partes  tenens ,  contin- 
git  jecur  atque  ventriculum  :  deinde  cum  quibusdam 
membranulis  a  sinistro  rene  venientibus  jungitur;  at- 
que  hinc  in  dextra  recurvatum  in  imo  dirigitur,  qua 
excernit :  ideoque  id  ibi  rectum  intestinum  nominatur. 
Contegit  vero  universa  haec  omentum,  ex  inferiore  parte 
laeve  etadstrictum,  ex  superiore  mollius:  cui  adeps  quo- 
que  innascitur ,  quae  sensu  ,  sicut  cerebrum  quoque  et 
medulla  ,  caret.  At  a  renibus  singulae  venae ,  colore  al- 
bae ,  ad  vesicam  feruntur  ;  oupYirrpa?  Graeci  vocant , 
quod  per  eas  inde  descendeutem  urinam  in  vesicam 
destillare  concipiunt.  Vesica  autem  in  ipso  sinu  nervosa 
et  duplex,  cervice  plena  atque  carnosa,  jungitur  per  ve- 
nas  cum  intestino  eoque  osse  quod  pubi  subest.  Ipsa 
soluta  atque  liberior  est ;  aliter  in  viris  atque  in  feminis 
posita :  nam  in  viris  juxta  rectum  intestinum  est ,  potius 
in  sinistram  partem  inclinata ;  in  feminis  super  genitale 
earum  posita  est ,  supraque  lapsa  ab  ipsa  vulva  sustine- 
tur.Tum  in  masculis  iter  urinse  spatiosius  et  conipressius 
a  cervice  hujus  descendit  ad  colem  :  in  feminis  brevius 
efc  plenius ,  stiper  vidvae  cervicem  se  ostendit. 


LIB.  IV.  SECT.  II.  141 

"Vulva  autem  in  virginibus  quidem  admodiim  exigua 
est:  in  mulieribus  vero,  nisi  ubi  gravidae  sunt,  non 
multo  major  quam  ut  mauu  comprehendatur.  Ea ,  recta 
continuataque  cervice  quem  canalem  vocant ,  contra  me- 
diam  alvum  orsa ,  inde  paulum  ad  dexteriorem  coxam 
convertitur;  deinde  super  rectum  intestinum  progressa, 
iliis  feminae  latera  sua  innectit.  Ipsa  autem  ilia  iuter 
coxas  et  pubem  imo  ventre  posita  sunt.  A  quibus  ac 
pube  abdomen  sursum  versus  ad  praecordia  pervenit ; 
ab  exteriore  parte  evideuti  cute ,  ab  interiore  levi  mem- 
brana  inclusum ,  quae  omento  jungitur  ;  TrsptTo'vaio<j 
autem  a  Grsecis  nominatur. 

Sect.  II.  r.  His  veluti  in  conspectum  quemdam, 
quateniis  sciee  curanti  necessarium  est,  adduclis,  re- 
media  singularum  laborantium  partium  exsequar,  orsus 
a  capite :  sub  quo  nomine  nunc  significo  eam  partem , 
quse  capillis  tegitur:  nam  oculorum,  aurium,  dentium 
dolor,  et  si  quis  similis  est,  alias  erit  explicandus. 

Iu  capite  autem  interdum  acutus  et  pestifer  morbus 
est,  quam  xs^aXatav  Grseci  vocant :  cujus  notae  sunt 
horror  validus,  nervoriun  resolutio,  oculorum  caligo, 
mentis  alienatio,  vomitus,  sic  ut  vox  supprimatur,  vel 
sanguinis  ex  naribus  cursus,  sic  ut  corpus  frigescat, 
anima  deficiat:  prseter  hsec,  dolor  intolerabilis ,  maxi- 
me  circa  tempora  vel  occipitium.  Interdum  autem  in 
capite  longa  imbecillitas ,  sed  neque  gravis,  neque  pe- 
riculosa,  per  hominis  aetatem  est  :  interdum  gravior 
dolor ,  sed  brevis,  neque  tamen  mortiferus;  qui  vel  viiio, 
vel  cruditate ,  vel  frigore ,  vel  igne  aut  sole  contrahitur. 
Hique  omnes  dolores  modo  cum  febre,  modo  sine  hac 
sunt :  modo  in  toto  capite ;  interdiun  sic  ut  oris  quoque 
proximam  partem  excrucient.  Prfeter  hiec  etiam  inve- 
nitur  genus,  quod  potest  longum  esse  :  ubi  humor  cu- 
tem  inflat ,  eaque  intumescit ,  et  prementi  digito  cedit : 


i42  A.  CORNELII  CELSI 

6^pox£(paXov  Graeci  appellant.  Ex  his  id  quod  secundo 
loco  positum  est,  dum  leve  est,  qua  sit  ratione  curan- 
dum ,  dixi ,  quum  persequerer  ea  quse  sani  homines  in 
imbecillitate  partis  alicujus  facere  deberent.  Quae  vero 
auxilia  sint  capitis,  ubi  cum  febre  dolor  est,  eo  loco 
explicitum  est ,  quo  febrium  curatio  exposita  est.  Nunc 
de  caeteris  diceudum  est.  Ex  quibus  id  quod  acutum 
est,  idque  quod  supra  consuetudinem  intenditur,  idque 
quod  ex  subita  causa,  etsi  non  pestiferum,  tamen  vehe- 
mens  est,  primam  curationem  habet,  qua  sanguismit- 
tatur.  Sed  id ,  nisi  intolerabilis  est  dolor,  supervacuum 
est :  satiusque  est  abstinere  a  cibo,  si  fieri  potest,  etiam 
a  potione;  si  non  potest,  aquam  bibere.  Si  postero  die 
dolor  remanet,  alvum  ducere,  sternutamenta  evocare, 
nihil  assumere  nisi  aquam.  Saepe  enim  dies  unus  aut 
alter  totum  dolorem  hac  ratione  discuth%  utique  si  ex 
vino  vel  cruditate  origo  est.  Si  vero  in  his  auxilii  pa- 
riun  est,  tonderi  oportet  ad  cutem :  deinde  cousideran- 
dum  est ,  quae  causa  dolorem  excitarit.  Si  calor ,  aqua 
frigida  multa  perfundere  caput  expedit :  spongiam  con- 
cavam  imponere ,  subinde  in  aqua  frigida  expressam ; 
ungere  rosa  et  aceto ,  vel  potius  his  tinctam  lanam  suc- 
cidam  imponere,  aliave  refrigerantia  cataplasmata.  At 
si  frigus  nocuit,  caput  oportet  perfundere  aqua  calida 
marina,  vel  certe  salsa,  aut  in  qua  laurus  decocta  sit; 
tiim  caput  vehementer  perfricare ;  deinde  calido  oleo 
implere  et  veste  velare.  Quidam  etiam  id  deviuciunt : 
alii  cervicalibus  vestimentisque  onerant ,  et  sic  levantur : 
alios  calida  cataplasmata  adjuvant.  Ergo  etiam,  ubi 
causa  incognita  est,  videre  oportet,  refrigerantia  magis 
an  calefacientia  leniant,  et  his  uti  quae  experimentum 
approbarit.  At  si  parum  causa  discernitur,  perfundere 
caput,  primumaqua  calida,  sicut  supra  praeceptum  est, 
vel  salsa ,  vel  ex  lauro  decocta ,  tiim  frigida  posca.  Illa 


LIB.  IV.  SECT.  II.  143 

in  omni  vetusto  capitis  dolore  communia  sunt :  sternu- 
tamenta  excitare,  inferiores  partes  vehementer  perfri- 
care ,  gargarizare  iis  quae  salivam  movent :  cucurbitulas 
temporibus  et  occipitio  admovere,  sanguinem  ex  na- 
ribus  detrahere,  resina  subinde  tempora  pervellere,  et 
imposito  sinapi  exulcerare  ea  quae  maie  habent,  ante 
linteolo  subjecto,  ne  vchementer  arrodat;  candentibus 
ferramentis,  ubi  dolor  est,  ulcera  excitare,  cibumper- 
modicum  cum  aqua  sumere  :  ubi  levatus  est  dolor,  iu 
balneum  ire:ibi  multa  aqua  prius  calida,  deinde  fri- 
gida  per  caput  perfundi.  Si  discussus  ex  toto  dolor  est, 
etiam  ad  vinum  reverti;  sedpostea  semper,  antequam 
quicquam  aliud,  aquam  bibere.  Dissimile  est  id  genus 
quod  humorem  in  caput  contrahit :  in  hoc  tonderi  ad 
cutem  necessarium  est :  deinde  imponere  sinapi  sic  ut 
exulceret :  si  id  parum  profuit,  scalpello  utendum  est. 
Illa  cum  hydropicis  communia  sunt,  ut  exerceatur,  in- 
sudet,  vehementer  perfricetur,  cibis  potionibusque  uta- 
tur  urinam  praecipue  moventibus. 

2.  Circa  faciem  vero  morbus  innascitur ,  quem  Grreci 
xuvixfov  <T7racj[i.bv  nominant.  Is  cum  acuta  fere  febre 
oritur:os  cum  motu  quodam  pervertitur,  ideoque  ni- 
hil  aliud  est  quam  distentio  oris.  Accedit  crebra  co- 
loris  in  facie  totoque  corpore  mutatio  :  somnus  in 
promptu  est. 

In  hoc  sanguinem  mittere  optimum  est.  Si  finitum 
eo  malum  non  est ,  ducere  alvum  :  si  ne  sic  quidem 
discussum  est,  albo  veratro  vomitum  movere :  praeter 
hasc  necessarium  est  vitare  solem ,  lassitudinem,  vinum. 
Si  discussum  his  non  est,  utendum  est  cursu  et  fric- 
tione  in  eo  quod  lsesum  est ,  leni  et  multa ;  in  reliquis 
partibus  breviore  sed  vehementi.  Prodest  etiam  mo- 
vere  sternutamenta ,  caput  radere,  idque  perfundere 
aqua  calida,  vel  marina,  vel  certe  salsa,  sic  ut  ei  quo- 


i/,4  A.  CORNELII  CELSI 

que  sulfur  adjiciatur:  post  perfusionem  iterum  perfri- 
care,  sinapi  manducare  ;  eodemque  tempore  affectis 
oris  partibus  ceratum  ,  integris  item  sinapi ,  donec 
arrodat  ,  imponere.  Cibus  aptissimus  ex  media  mate- 
ria  est. 

3.  At  si  lingua  resolutaest,  quod  interdum  ex  morbo 
aliquo  fit,  sic  ut  sermo  hominis  non  explicetur :  opor- 
tet  gargarizare  ex  aqua  in  qua  vel  thymum ,  vel  hysso- 
pum,vel  nepeta  decocta  sit;  aquam  bibere;  caput,  et 
os,  et  ea  quae  submento  suut,  et  cervicem  vehementer 
perfricare ;  lasere  linguam  ipsam  linere ;  manducare  quae 
sunt  acerrima,  id  est,  sinapi,  allium,  cepam ;  magna  vi 
luctari,  ut  verba  exprimanlur;  exerceri  retento  spiritu, 
caput  saepe  aqua  frigida  perfundere,  nonnunquam  mul- 
tam  esse  radiculam ,  deinde  vomere. 

4.  Destillat  autem  humor  de  capite  interdum  inna- 
res,  quod  lene  est;  interdum  in  fauces,  quod  pejus  est; 
interdum  etiam  in  pulmonem,  quod  pessimum  est.  Si 
in  nares  destillaverit ,  tenuis  per  has  pituita  profluit , 
caput  leniter  dolet,  gravitas  in  eo  sentitur,  frequentia 
sternutamenta  sunt:si  in  fauces,  has  exasperat,  tussi- 
culam  movet :  si  in  pulmonem  ,  praeter  sternutamenta 
et  tussim,est  etiam  capilis  gravitas,  lassitudo,  sitis, 
aestus,  biliosa  urina.  Aliud  autem,  quamvis  non  mul- 
tum  distans,  malum  gravedo  est.  Haec  nares  claudit,  vo- 
cem  obtundit,  lussim  siccam  movet:sub  eadem  vero 
salsa  est  saliva,  sonant  aures,  venae  moventur  in  capite, 
turl)i  daurina  est.  Ha?c  omnia  Kopu^a?  Hippocrates  no- 
minat :  nunc  video  apud  Graecos  in  gravedine  hoc  no- 
men  servari  :  destillationem  xaracrTa7|i.bv  appellari- 
Haec  autem  brevia;  sed,  si  neglecta  sunt,  longa  esse 
consuerunt.  Nihil  pestiferum  est,nisi  quod  pulmonem 
exulcerat.  Lbi  aliquid  ejusmodisentimus,  protinusabs- 
tinerea  sole,balneo,  vino ,  venere  debemus :  inter  quae 


-   LIB.  IV,  SECT.  II.  145 

nnctione  et  assneto  eibo  nihilcminus  nti  llcet.  Am- 
bulatione  tantiyn  non  acri,  sed  recta  utenduni  est,  et 
post  eani  caput  atque  os  supra  quinquagies  perfriean- 
<lum:rar6que  fit  ut,  si  biduo  vel  certe  triduo  nobis 
temperavimus,  id  vitium  non  levetur.  Quo  levato,  si  in 
destillatione  crassa  facta  pituita  est,  vel  in  gravedine 
nares  magispatent,  balneo  utendum  est,  multaque  aqua 
prius  calida,  post  egelida,  fovendum  oscaputque;  dein- 
de  cum  cibo  pleniore  vinum  bibendum.  At  si  aeque  te- 
nuis  die  quarto  pituita  est,  vel  nares  seque  clausae  vi- 
dentur ,  assumendum  est  vinum  Aminaeum  austerum ; 
deinde  rursus  biduo  aqua:  post  quae  ad  balneum  et  ad 
consuetudinem  revertendum  est.  Nequetamenillis  ipsis 
diebus ,  quibus  aliqua  ex  consuetis  omittenda  sunt ,  ex- 
pedit  tanquam  segros  agere;  sed  caetera  omnia  quasi 
sanis  facienda  sunt ,  preeter  quam  si  diutius  aliquem  et 
vehementius  ista  sollicitare  consuerunt :  huic  enim  qua'- 
dam  cui-iosior  observatio  necessaria  est.  Igitur  huic,  si 
in  nares  vel  in  fauces  destillavit,  prseter  ea  quae  supra 
retuli,  protinus  primis  diebusmultumambulandumest, 
perfricandae  vehementer  inferiores  partes,  levior  frictio 
adhibenda  thoraci  erit,  levior  capiti,  demenda  assueto 
cibo  pars  dimidia,  sumenda  ova,  amylum  similiaque, 
quae  pituitam  faciunt  crassiorem:siti,  quanta  maxima 
sustineri  potest,  pugnandum.  Ubi  per  hsecidoneus  ali- 
quis  balneo  factus,  eoque  usus  est,  adjiciendus  est  cibo 
pisciculus  aut  caro;  sic  lamen,  ne  protinus  justus  mo- 
dus  cibi  sumatur:  vino  meraco  copiosius  utendum  est. 
At  si  in  pulmonem  quoque  destillat,  multo  magis  et 
ambulatione  et  frictione  opus  est,  eademque  adhibila 
ratione  in  cibis.  Si  non  satis  illa  proficiunt,  acrioribus 
utendum  est ,  magis  somno  indulgendum ,  abstinendun> 
que  a  negotiis  omnibus :  aliquando ,  sed  serius ,  bahieum 
tentandum.  In  gravedine  autem,  primo  die  quiescere, 

i3 


146  A.  CORNELII  CELSI 

neque  esse  neque  bibere,  caput  velare,  fauces  lana  eir- 
cumdare :  postero  die  surgere,  abstinere  a  potione,  aut 
si  res  coegerit,  non  ultra  heminam  a*quse  assumere: 
tertio  die  panis  non  ita  multum  ex  parte  interiore  cum 
pisciculo  vel  levi  carne  sumere ,  aquam  bibere.  Si  quis 
sibi  temperare  non  potuerit,  quominus  pleniore  victu 
utatur,  vomere :  ubi  m  balueum  ventum  est,  multa 
aqua  calida  caput  et  os  fovere  usque  ad  sudorem ,  tum 
ad  vinum  redire.  Post  quae  vix  fieri  potest  ut  idem  in- 
commodum  maneat :  sed  si  manserit,  utendum  erit  cibis 
frigidis,  aridis,  levibus,  humore  quam  minimo ;  servatis 
frictionibus  exercitalionibusque ,  quae  in  .omni  tali  ge- 
nere  valetudinis  necessarise  suut. 

Sec.t.  III.  A  capite  transitus  ad  cervicem  est,  quae 
gravibus  admodum  morbis  obnoxia  est. 

i.  Neque  tamen  alius  importunior  acutiorque  mor- 
bus  est,  quam  is  qui  quodam  rigore  nervorum  modo 
caput  scapulis,  modo  mentum  pectori  adnectit,  modo 
rectam  et  immobilem  cervicem  intendit.Primum  Graeci 
6iug6o'tgvcv  ,  sequentem  &^7rpo(78o'TOvov  ,  ultimum  ts- 
Tavov  ,  appellant :  quamvis  minus  subtiliter  quidam  in- 
discretis  his  nominibus  utuntur.  Ea  saepe  intra  quartum 
diem  tollunt :  si  hunc  evaserunt ,  sine  periculo  sunt.  Ea- 
dem  omniaralionecurantur;  idque  convenit.  Sed  Ascle- 
piades  utique  mittendum  sanguinem  credidit  :  quod 
quidam  vitandum  esse  dixeruut,  eo  quod  maxime  tum 
corpus  calore  egeret,  isque  esset  in  sanguine  verum. 
Hoc  quidem  falsum  est :  neque  enim  natura  sanguinis 
est  ut  utique  ealeat;  sed  ex  his  quee  in  homine  sunt,  hic 
celerrime  vel  calescit  vel  refrigescit.  Mitti  vero  necne 
debeat,  ex  his  intelligi  potest,  quae  de  sanguinis  mis- 
sione  praecepta  sunt  Utique  autem  recte  datur  casto- 
reum ,  et  cum  hoc  piper  vel  laser :  deinde  opus  est  fo- 
mento  humido  et  calido.  Itaque  plerique  aqua  calida 


LIB.   IV.  SECT.  III.  147 

multa  cervices  subinde  perfundunt.  Id  in  praesenlia  le- 
vat;  sed  opportuniores  nervos  frigori  reddit :  quod  uti- 
que  vitandum  est.  Utilius  igitur  est ,  cerato  liquido  pri- 
mum  cervicem  perungere;  deinde  admovere  vesicas 
bubulas  vel  utriculos  oleo  calido  repletos,  vel  ex  farina 
calidum  cataplasma,  vel  piper  rotundum  cum  fieu  con- 
tusum.  Utilissimum  tamen  est,  humido  sale  fovere  : 
quod  quomodo  fieret  jam  ostendi.  Ubi  eorum  aliquid 
factum  est,  admovere  ad  ignem,  vel  si  aestas  est,  in 
sole  aegrum  oportet;  maximeque  oleo  vetere,  si  id  non 
est,  Syriaco;si  neid  quidem  est,  adipe  quam  vetustis- 
sima  cervicem  et  scapulas  et  spinam  perfricare.  Frictio 
quum  omnibus  in  homine  vertebris  utilis  sit,  tum  iis 
praecipue  quae  in  collo  sunt.  Ergo  die  nocteque,  inter- 
positis  tamen  quibusdam  temporibus ,  hoc  remedio 
utendum  est.  Dum  intermittitur ,  imponendum  malagrna 
aliquod  ex  calefacientibus.  Cavendum  vero  est  praecipue 
frigus :  ideoque  in  eo  conclavi  in  quo  cubabit  seger ,  ignis 
continuus  esse  debet,  maximusque  tempore  antelucano 
quo  praecipue  frigus  intenditur.  Neque  inutile  erit  ca- 
put  attonsum  habere,  idque  irino  vel  cyprino  calido 
madefacere ,  et  superimposito  pileo  velare;  nonnunquam 
etiam  in  calidum  oleum  totum  descendere ,  vel  in  aquam 
calidam  in  qua  fenum  graecum  decoctum  sit,  et  adjecta 
olei  pars  tertia.  Alvus  quoque  ducta  saepe  superiores 
partes  resolvit.  Si  vero  etiam  vehementius  dolor  cre- 
vit,  admovendae  cervicibus  cucurbitulae  sunt,  sic  ut 
cutis  incidalur  :  eadem  aut  ferramentis  aut  sinapi  adu- 
renda.  Udi  levatus  est  dolor  moverique  cervix  coepit, 
scire  licet  cedere  remediis  morbum :  sed  diu  vitandus 
cibus ,  quisquis  mandendus  est.  Sorbitionibus  utendum , 
itemque  ovis  sorbilibus,  aut  mollibus;jusaliquod  assu- 
mendum.  Id  si  bene  processerit,  jamque  ex  toto  recte 
se  habere  cervices  videbuntur ,  incipiendum  erit  a  pul- 


148  A.    CORNELH  CELSI 

ticula  vel  intrita  bene  madida.  Celerius  tamen  etiam 
panis  mandendus  quam  vinum  gustandum;  siquidem 
hujus  usus  prsecipue  periculosus,  ideoque  in  longum 
tempus  differendus  est. 

Sect.  IV.  i.  Ut  hoc  autem  morbi  genus  circa  totam 
cervicem,  sic  alterum  aeque  pestiferum  acutumque  in 
faucibus  esse  consuevit.  Nostri  anginam  vocant :  apud 
Gra?cos  nomen  prout  species  est :  interdum  enim  neque 
rubor,  neque  tumor  ullus  apparet;  sed  corpus  aridum 
est,  vix  spiritustrahitur,  membra  solvuntur :  idauvoVyyiv 
vocant.  Interdum  lingua  faucesque  cum  rubore  intu- 
mescunt,  vox  nihil  significat,  oculi  vertuntur,  facies 
pallet  singultusque  est :  id  )cuvay-/Y]  vocatur.  Illa  com- 
munia  sunt;  aeger  non  cibum  devorare ,  non  potionem 
potest:  spiritus  ejus  intercluditur.  Levius  est,  ubi  tumor 
tantummodo  et  rubor  est,  csetera  non  sequuntur:  id 
-n-apacuvayyjjv  appellant.  Quicquidest,  si  virespatiun- 
tur,  sanguis  mittendus  est,  et  sinonabundat,  secundum 
est ,  ducere  alvum.  Cucurbitula  quoque  recte  sub  mento 
et  circa  fauces  adinovetur ,  ut  id  quod  strangulat ,  evo- 
cet»  Opus  est  deinde  fomentis  humidis  :  nam  sicca  spi- 
ritum  elidunt.  Ergo  admovere  spongias  oportet,  quae 
melius  in  calidum  oleum  quam  in  calidam  aquam  su- 
binde  demittuntur:  efficacissimusque  esthic  quoquesa- 
lis  calidi  succus.  Tum  commodum  est,  hyssopum,  vel 
nepetam ,  vel  thymum ,  vel  absinthium ,  vel  etiam  fur- 
fures  aut  ficus  aridas  cum  mulsa  aqua  decoquere,  eaque 
gargarizare :  post  ha?c  palatum  ungere  vel  felle  taurino, 
vel  eo  medicamento  quod  ex.  moris  est.  Polliue  etiam 
piperis  id  recte  respergitur.  Si  per  haec  parum  profici- 
tur,  ullimum  est  incidere  satis  altis  plagis  sub  ipsis 
maxillis  supra  collum,  vel  in  palato  circa  uvam,  vel  eas 
venas  quae  sub  lingua  sunt,  ut  per  ea  vulnera  morbus 
erumpat.  Quibus  si  non  fuerit  aeger  adjutus,  scire  licet 


LIB.  IV.   SECT.  IV.  149 

malo  victum  esse.  Si  vero  his  morbus  levatus  est,  jam- 
que  fauces  et  cibum  el  potum  capiunt,  facilis  ad  bonam 
valetudinem  recursus  est.  Atque  interdum  natura  quo- 
que  adjuvat,  si  ex  angustiore  sede  vitium  transit  in  la- 
tiorem :  itaque  rubore  et  tumore  in  prteeordiis  orto , 
scire  licet  fauces  liberari.  Quicquid  autem  eas  levarit, 
incipiendum  est  ab  humidis,  maximeque  aqua  mulsa 
decocta  :  deiude  assumendi  molles  et  non  acres  cibi 
sunt,  donec  fauces  ad  pristinum  habitum  revertantur. 
Vulgo  audio,  si  quis  pullum  hirundinis  ederit,  angina 
toto  anno  non  periclitari;  servatumque  eum  ex  sale, 
quum  is  morbus  urget,  comburi,  carbonemque  ejus 
contritum  in  aquam  mulsam  quse  potui  detur,  infriari 
et  prodesse.  Id  quum  idoneos  auctores  ex  populo  ha- 
beat,  neque  habere  quicquam  periculi  possit,  quamvis 
in  monumentis  medicorum  non  legerim ,  tamen  inse- 
reudum  huic  operi  meo  credidi. 

2.  Est  etiamcirca  fauces  malum,  quod  apud  Grsecos 
aliud  atque  aliud  nomen  habet,  prout  se  intendit.  Omne 
in  difficultate  spirandi  consistit :  sed  hsec  dum  modica 
est,  neque  ex  toto  strangulat,  <Su<nrvota  appellatur; 
quum  vehementior  est,  ut  spirare  seger  sine  sono  et 
anhelatione  non  possit,  aoOp.a;  quum  accessit  id  quo- 
que,  ne  nisi  recta  cerviee  spiritus  trahatur,  opQoxvoia. 
Ex  quibus  id  quod  primum  est,  potest  diutius  trahi : 
duo  insequentia  acuta  esse  consuerunt.  His  communia 
sunt;  quod  propter  augustias  per  quas  spiritus  evadit, 
sibilum  edit :  dolor  inpectore  prsecordiisque  est,  inter- 
dum  etiam  in  scapulis ;  isque  modo  decedit ,  modo  re- 
vertitur  :  ad  ha^c  tussicula  accedit.  Auxilium  est,  nisi 
aliquid  prohibet,  in  sanguinis  detractione.  Neque  id  sa- 
tis  est,  sed  lacte  quoque  venter  solvendus  est :  liquahda 
alvusj  interdum  etiam  ducenda  :  quibus  extenuatum 
corpus  incipit  spiritum  trahere  comrtiodius.  Caput  au- 

i3. 


i5o  A.   CORNELH   CELSI 

tem  etiam  in  lecto  sublime  habendum  est :  thorax  fo- 
mentis  cataplasmatisque  calidis  aut  siccis,  aut  etiam 
humidis,  adjuvandus  est;  et  postea  malagma  superim- 
ponendum ,  vel  certe  ceratum  ex  cyprino  vel  irino  un- 
guento.  Sumenda  deinde  jejuno  potui  mulsa  aqua  cum 
qua  vel  hyssopus  cocta  vel  contrita  capparis  radix  sit. 
Delingitur  etiam  utiliter  aut  nitrum,  aut  nasturtium 
album  frictum;  deinde  contritum  et  cum  melle  mix- 
tum  :  simulque  coquuntur  mel,  galbanum,  resina  tere- 
binthina  :  ea  autem  ubi  coierunt,  ex  his  quod  fabae 
magnitudinem  habet,  quotidie  sub  lingua  liquatur :  aut 
sulfuris  ignem  non  experti  pondo  denarii  sextans,  abro- 
tani  pondo  denarii  in  vini  cyatho  teruntur,  idque  te- 
pefactum  sorbetur.  Est  etiam  non  vana  opinio  vulpi- 
num  jecur,  ubi  siccum  et  aridum  factum  est,  contundi 
oportere,  polentamque  ex  eo  potioni  adspergi;  vel  ejus- 
dem  pulmonem  quam  recentissimum  assum,  sed  sine 
ferro  coctum,  edendum  esse.  Praeter  haec,  sorbitionibus 
et  lenibus  cibis  utendum  est,  interdum  vino  tenui  aus- 
tero,  nonnumquam  vomitu.  Prosunt  etiam ,  quaecumque 
urinam  movent;  sed  nihil  magis  quam  ambulatio  lenta 
pene  usquead  lassitudinem;  frictio  multa  preecipue  in- 
feriorum  partium ,  vel  in  sole  vel  ad  ignem ,  et  per  seip- 
sum  et  per  alios,  usque  ad  sudorem. 

3.  In  interiore  vero  faucium  parte  interdum  exulce- 
ratio  esse  consuevit.  In  hac  plerique  extrinsecxis  cata- 
plasmatis  calidis  fomentisque  humidis  utuntur.  Votunt 
etiam  vaporem  calidum  ore  recipi,  per  quas  molliores 
alii  partes  eas  fieri  dicunt,  opportunioresque  vitio  jam 
haerenti.  Sed  si  bene  sic  vitari  frigus  potest,  tuta  illa 
praesidiaj  si  metus  ejus  est,  supervacua  sunt.  Utique 
autem  perfricare  fauces  periculosum  est;  exulcerat  enim  ; 
neque  utilia  sunt  quae  urinae  movendae  sunt;  quia  pos- 
sunt,  dum  transeunt,  ibi  quoque  pituitam  extenuare, 


LlB.  IV.  SECT.  IV.  i5i 

quam  supprimi  melius  est.  Asclepiades  multarum  re- 
rum  quas  ipsi  quoque  secuti  sumus,  auctor  bonus,  acc- 
tum  ait  quam  acerrimum  esse  sorbendum;  hoc  enim 
sine  ulla  noxa  comprimit  ulcera.  Sed  id  supprimere 
sanguiuem  potest,  ulcera  ipsa  sanare  non  potest.  Me- 
lius  huic  rei  lycium  est ;  quod  idem  quoque  aeque  pro- 
bat :  vel  porri  vel  marrubii  succus ,  vel  nuces  Graecae 
cum  tragacantho  contritae  et  cum  passo  mixtae,  vellini 
semen  contrilum  et  cum  dulci  vino  mixtum.  Exercitatio 
quoque  ambulandi  currendique  necessaria  est :  frictio 
a  pectore  vehemens  toti  inferiori  parti  adhibenda.  Cibi 
vero  esse  debent  neque  nimium  acres,  neque  asperi; 
mel ,  lenticula ,  tragum ,  lac ,  ptisana ,  pinguis  caro ,  prae- 
cipueque  porrum  et  quicquid  cum  hoc  mixtum  est. 
Potionis  quam  minimum  esse  convenit :  aqua  dari  po- 
test  vel  'pura ,  vel  in  qua  malum  cotoneum  palmulaeve 
decoctse  sunt.  Gargarizationes  quoque  lenes  :  sin  hae 
parum  proficiunt,  reprimentes  utiles  sunt.  Hoc  genus 
neque  acutum  est,  et  potest  esse  non  longum :  curatio- 
nem  tamen  maturam,  ne  vehementer  et  diu  laedat, 
desiderat. 

4.  Tussis  vero  fere  propter  faucium  exulcerationem  mo- 
lesta  est ;  quae  multis  modis  contrahitur.  Itaque  illis  restitu- 
tis,  ipsa  finitur :  solet  tamen  interdum  per  se  quoquemale 
habere ,  et  vix  quum  vetus  facta  est ,  eliditur ;  ac  modo 
arida  est ,  modo  pituitam  citat.  Oportet  hyssopum  al- 
tero  quoque  die  bibere  :  spiritu  retento  currere,  sed 
minime  in  pulvere :  ac  lectione  uti  vehementi  quae  primo 
impeditur  a  tussi,  post  eam  vincit  :  tum  ambulare, 
deinde  per  manus  quoque  exerceri ,  et  pectus  diu  per- 
fricari,  post  haec  quam  pinguissimae  ficus  uncias  tres 
super  prunam  incoctas  esse.  Praeter  haec,  si  humida  tus- 
sis  est,  prosunt  frictiones  validae  cum  quibusdam  eale-* 
facientibus ,  sic  ut  caput  quoque  simul  vehementer  per- 


i52  A.   CORNELII   CELSI 

fricetur :  item  cucurbitulae  pectori  admotffi,  sinapi  ex 
parte  exteriore  faucibus  impositum  ,  donec  leviter  exul- 
ceret ;  potio  ex  mentha  nucibusque  Graecis  et  amylo ; 
primoque  assumptus  panis  aridus,  deinde  aliquis  cibus 
leniSi.  At  si  sicca  tussis  est,  quum  ea  vehementissime  ur- 
get,  adjuvat  vini  austeri  cyathus  assumptus;  dum  ne  am- 
plius  id ,  interposito  tempore  aliquo ,  quam  ter  aut  qua- 
terfiat :  item  laseris  quarn  optimipaulum  devorareopus 
est ;  porri  vel  marrubii  succum  assumere ;  scillam  de- 
lingere;  acetum  ex  ea,  vel  certe  acre  sorbere,  autcum 
spica  allii  contriti  duos  vini  cyathos.  Utilis  etiam  in 
omni  tussi  est  peregriuatio ,  navigatio  longa ,  loca  ma- 
ritima ,  natationes :  cibus  interdum  mollis,  ut  malva, 
urtica ;  interdum  acer ,  ut  lac  cum  allio  coctum :  sorbi- 
tiones  quibus  laser  sit  adjectura ,  aut  in  quibus  porrum 
incoctum  labuerit.  Ovum  sorbile  sulfure  adjecto ,  sor- 
beatur ,  potui  primum  aqua  calida ,  deinde  in  vicem 
aliis  diebus  haec,  aliis  vero  vinum. 

5.  Magis  terreri  potest  aliquis,  quum  sanguinem 
exspuit :  sed  id  modo  minus ,  modo  plus  periculi  ha- 
bet.  Exit  modo  ex  gingivis ,  modo  ex  ore ;  et  quidem 
ex  hoc  interdum  etiam  copiose ,  sed  sine  tussi ,  sine  ul- 
cere ,  sine  gingivarum  ullo  vitio ,  ita  ut  nihil  exscreetur. 
Verum  ut  ex  naribus ,  sic  ex  ore  aliquando  prorumpil : 
atque  interdum  profluit  sanguis ,  interdum  simile  aquaj 
quiddamin  qua  caio  recens  lota  est :  nonnunquam  au- 
tem  is  a  summis  faucibus  fertur,  modo  exulcerata  ea 
parte ,  modo  non  exulcerata ;  sed  aut  ore  venae  alicujus 
adaperto ,  aut  tuberculis  quibusdam  natis ,  ex  hisque 
sanguine  erumpente.  Quod  ubi  incidit ,  neque  laedit  po- 
tio  aut  cibus ,  neque  quicquam ,  ut  ex  ulcere  exscrea- 
tur.  Aliquando  vero ,  gutture  et  arteriis  exulceratis , 
frequens  tussis  sanguinem  quoque  extrudit:  interdum 
etiam  fieri  solet ,  ut  aut  ex  pulmone ,  aut  ex  pectore , 


LIB.  IV.  SECT.  IV.  i55 

aut  ex  latere ,  aut  ex  jecinore  feratur.  Sa?pe  femina? 
quibus  sanguis  per  menstrua  non  respondet,  hunc  ex- 
spuunt :  veteresque  medici  ferunt,  vel  exesa  parle  ali- 
qua  sanguinern  exii^e,  vel  rupta,  vel  ore  alicujus  venaj 
patefaeto.  Primam  ^tafBpoxjiv  ,  secundam  pyj^tv  ,  ter^ 
tiam  avacrrofUixrtv  appellant.  Ultima  minime  nocet, 
prima  giavissime :  ac  saepe  quidem  evenit  ut  sanguinem 
pus  sequatur.  Interdum  autem  qui  sanguinem  ipsum 
suppressit ,  satis  ad  valetudinem  profuit :  sed  si  secuta 
ulcera  sunt ,  si  pus ,  si  tussis  est ,  prout  sedes  ipsa  est , 
ita  varia  et  periculosa  gencra  morborum  sunt.  Si  vero 
sanguis  tantum  fluit,  expeditius  et  remedium  et  finis  est. 
Neque  ignorari  oportet ,  eis  quibus  fiuere  sanguis  so- 
let ,  aut  quibus  spina  dolet ,  coxreve ,  aut  post  cursum 
vehementem  vel  ambulationem ,  dum  febris  absit,  non 
esse  inutile  sanguinis  mediocre  profluvium ;  idque  per 
urinam  redditum  ipsam  quoque  lassitudinem  solvere : 
ac  ne  in  eo  quidem  terribile  esse  ,  qui  ex  superiore  loco 
decidit :  si  tamen  in  ejus  urina  nihil  aliud  novavit :  ne- 
que  vomitum  hujus  afferre  periculum,  etiam  quum  re- 
petit,  si  ante  confirmare  et  implere  corpus  licuit:  et 
ex  toto  nullum  nocere ,  qui  in  corpore  robusto  neque 
nimius  est,  neque  tussim  aut  calorem  movet.  Hsecper- 
tinent  ad  universum  :  nunc  ad  ea  loca  quas  proposui , 
veniam.  Si  ex  gingivis  exit ,  portulacam  manducasse  sa- 
tis  est:  si  ex  ore,  continuisse  eo  merum  vinum;  si  id 
parum  proficit,  acetum.  Si  inter  hajc  quoque  graviter 
erumpit ,  quia  consumere  hominem  potest ,  commodis- 
simum  est  impetum  ejus ,  admota  occipitio  cucurbitula, 
sic  ut  cutis  quoque  incidatur,  avertere.  Si  id  mulieri 
cui  menstrua  non  feruntur,  evenit,  eamdem  cucurbi- 
tulam  ,  incisis  inguinibus  ejus ,  admovere.  At  si  ex  fau- 
cibus  interioribusve  partibus  processit;  et  metus  major 
est,  et  cura  major  adhibenda.  Sanguis  mittendus  est : 


i54  A.  CORNELII   CELSI 

et  si  nihilominus  ex  ore  processit ,  ilerum  tertioque ,  et 
quotidiepaulum  aliquid  :  protinus  autemdebet  sorbere 
vel  acetum ,  vel  etiam  cum  thure  plantaginis  aut  porri 
succum ,  imponendaque  extrinsecus  supra  id  quod  do- 
let ,  lana  succida  ex  aceto  est ;  et  id  spongia  subinde 
refrigerandum.  Erasistratus  horum  crura  quoque  et  fe- 
mora  brachiaque  pluribus  locis  deligabat :  id  Asclepia- 
des  adeo  non  prodesse ,  ut  etiam  inimicum  esset ,  pro- 
posuit.  Sed  id  saepe  commode  respondere  experimenta 
testantur.  Neque  tamen  pluribus  locis  deligari  necesse 
est;  sedsat  est  infra  inguina  et  super  talos,  summosque 
humeros  etiam  brachia.  Tum  si  febris  urget,  danda 
est  sorbitio ;  et  potui  aqua  in  qua  aliquid  ex  his  qua? 
alvum  adstringunt,  decoctum  sit.  A.t  si  abest  febris ,  vel 
elota  alica ,  vel  panis  ex  aqua  frigida ,  et  molle  quoque 
ovum  dari  potest :  potui  vel  idem  quod  supra  scriptum 
est,  vel  vinum  dulce,  vel  aqua  frigida  :  sed  sic  biben- 
dum  erit ,  ut  sciamus  huic  morbo  sitim  prodesse.  Prae- 
ter  haec  necessaria  sunt  quies ,  securitas ,  silentium. 
Caput  hujus  quoque  cubantis  sublime  esse  debet ,  rec- 
teque  tondetur  :  facies  ssepe  aqua  frigida.  fovenda  est. 
At  inimica  sunt  vinum ,  balneum ,  venus ,  in  cibo  oleum, 
acriora  omnia ,  item  calida  fomenta ,  conclave  calidum 
et  inclusum  ,  multa  vestimenta  corpori  injecta  :  etiam 
frictiones ,  nisi  ubi  bene  sanguis  jam  conquievit.  Tum 
vero  incipiendum  est  a  brachiis  cruribusque :  a  thorace 
abstinendum.  In  hoc  casu  per  hiemem  locis  maritimis, 
per  aestatem  mediterraneis  opus  est. 

Sect.  V.  Faucibus  subest  stomachus:  in  quo  plura  et 
longa  vitia  incidere  consuerunt.  Nam  modo  hunc  in- 
gens  calor ,  modo  inflatio  ,  modo  inflammatio  ,  modo 
exulceratio  afficit :  interdum  pituita ,  interdum  bilis 
oritur  ,  frequentissimumque  est  ejus  malum  ,  quo  re- 
solvitur :  neque  ulla  re  magis  aut  afficitur  aut  corpus 


LIB.  IV.  SECT.  V.  i55 

aflicit.  Ut  diversa  autem  vitia  ejus ,  sic  etiam  remedia 
sunt.  Ubi  exaestuat,  aceto  cum  rosa  «xtrinsecus  sub- 
inde  fovendus  est ,  imponendusque  pulvis  cum  oleo ,  et 
ea  cataplasmata  quae  simul  et  reprimunt  et  molliunt. 
Potui ,  nisi  quid  obstat ,  egelida  aqua  prcestanda.  Si 
inflatio  est ,  prosunt  admotae  cucurbitulae ;  neque  inci- 
dere  cutem  necesse  est :  prosunt  sicca  et  calida  fomenta, 
sed  non  vehementissima.  Inlerponenda  abstinentia  est : 
utilis  in  jejuno  potio  est  absinthii  aut  hyssopi  aut  rutae. 
Exercitatio  primo  lenis ,  deinde  major  adhibenda  est ; 
maximeque  quae  superiores  partes  moveat :  quod  ge- 
nus  in  omnibus  stomachi  viliis  aptissimum  est.  Post 
exereitationem  opus  est  unctione ,  frictione  ,  balneo 
quoque  nonnunquam ,  sed  rarius ;  interdum  alvi  duc- 
tioue.  Cibis  deinde  calidis ,  neque  inflantibus  :  eodem- 
que  modo  calidis  potionibus  ,  primo  aquae ,  post ,  ubi 
resedit  inflatio  ,  vini  austeri.  Illud  quoque  in  omnibus 
stomachi  vitiis  prsecipiendum  est ,  ut  quo  modo  se  quis- 
que  refecerit  ,  eo  sanus  utatur :  nam  redit  huic  im- 
becillitas  sua  ,  nisi  iisdem  defenditur  bona  valetudo  , 
quibus  reddita  est.  At  si  inflammatio  aliqua  est  quam 
fere  tumor  et  dolor  sequitur,  prima  sunt  quies  et  absti- 
nentia,  lana  sulfurata  circumdata,  in  jejuno  absinthium. 
Si  ardor  stomachum  urget ,  is  aceto  cum  rosa  subinde 
fovendus  est :  deinde  cibis  quidem  utendum  est  modi- 
cis ;  imponenda  vero  extrinsecus  quae  simul  et  repri- 
munt  et  molliunt :  deinde ,  his  detractis ,  utendum  ca- 
lidis  ex  farina  cataplasmatis  quse  reliquias  digerant : 
interdum  alvus  ducenda  :  adhibenda  exercitatio  et  ci- 
bus  plenior. 

At  si  exulceratio  stomachum  infestat ,  eadem  fere 
facienda  sunt  quae  in  faucibus  exulceratis  prsecepta 
sunt.  Exercitatio ,  frictio  inferiorum  partium  adhiben- 
da  :  adhibendi  lenes  et  glutinosi  cibi ,  sed  citra  satieta- 


i56  A.   CORNELH   CELSI 

tem  :  omnia  acria  atque  acida  removenda.  Vino ,  si  fe- 
bris  non  est,  dulci ,  aut  si  id  inflat,  certe  leni  utendum: 
sed  neque  praefrigido  neque  nimis  calido.  Si  vero  pi- 
tuita  stomachus  impletur,  necessarius  modo  in  jejuno, 
modo  post  cibum  vomitus  est :  utilis  exercitatio ,  ges- 
tatio ,  navigatio ,  frictio.  Nihil  edendum  bibendumque, 
nisi  calidum ;  vitatis  tantum  his  quae  pituitam  contra- 
here  consuerunt.  Molestius  est,  si  stomachus  bile  vitio- 
sus  est.  Solent  autem  hi  qui  sic  tentantur,  interpositis 
quibusdam  diebus ,  hanc ,  et  quidem ,  quod  pessimum 
est ,  atram  vomere.  His  recte  alvus  ducitur ,  potioues  ex 
absinthio  dantur;  necessaria  est  gestatio  ,  navigatio, 
et  si  fieri  polest ,  ex  nausea  vomitus :  vitanda  cruditas , 
sumendi  cibi  faciles  et  stomacho  non  alieni ,  vinum 
austerum.  Vulgatissimum  vero  pessimumque  stomachi 
vitium  est  resolutio,  id  est ,  quum  cibi  non  tenax  est, 
soletque  desinere  ali  corpus ,  ac  sic  tabe  consumi.  Huic 
generi  iuutilissimum  balneum  est  :  lectiones  exercita- 
tionesque  superioris  partis  neeessariae,  item  unctiones 
frictionesque  :  hinc  perfundi  frigida ,  atque  in  eadem 
natare  ,  canalibus  ejusdem  subjicere  stomachum  ip- 
sum ,  et  magis  etiam  a  scapulis  id  quod  contra  stoma- 
chum  est :  consistere  in  frigidis  medicatisque  fontibus, 
quales  Cutiliarum  Sumbruinarumque  sunt,salutare  est. 
Cibi  quoque  assumendi  sunt  frigidi,  qui  potius  difficul- 
ter  coquuntur ,  quarn  facile  vitiantur.  Ergo  plerique 
qui  nihil  aliud  concoquere  possunt ,  bubulam  coquunt. 
Ex  quo  colligi  potest,  neque  venationem,  neque  pis- 
cem  dari  debere  nisi  generis  durioris.  Potui  quidem 
aptissimum  est  vinum  frigidum ,  vel  certe  bene  cali- 
dum  meracum,  potissimum  Rheticum  vel  Allobrogi- 
c.um  aliudve ,  quod  et  austerum  et  resina  conditum  est: 
si  id  non  est ,  quam  asperrimum ,  maximeque  Signi- 
num.  Si  cibus  non  continetur ,  danda  aqua ,  et  elicien- 


LIB.   IV.  SECT.  VI.  iSj 

dus  plenior  vomitus  est ;  iterumque  dandus  cilras ,  et 
tiim  admovendae  duobus  infra  stomachum  digitis  cu- 
rurbitulae ,  ibique  duabus  aut  tribus  horis  continendae 
sunt.  Si  simul  et  vomitus  et  dolor  est,  imponenda  supra 
stomachum  est  lana  succida ,  vel  spongia  ex  aceto  ,  vel 
cataplasma  quod  refrigeret :  perfricanda  vero  non  diu 
sed  vehementer  brachia  et  crura,  et  calefacienda.  Si 
plus  doloris  est,  infra  praecordia  quatuor  digitis  cucur- 
bitula  utendum  est ,  et  protinus  dandus  panis  ex  posc^ 
frigida  :  si  non  continuit ,  post  vomitum  leve  aliquid 
ex  his  quae  non  aliena  stomacho  sint :  si  ne  id  quidem 
tenuit ,  singuli  cyathi  vini ,  singulis  interpositis  horis  , 
donec  stomachus  consistat.  Valens  etiam  medicamen- 
lum  est  radiculae  succus ,  valentius ,  acidi  punici  mali 
cum  pari  modo  succi  qui  ex  dulci  punico  malo  est, 
adjecto  etiam  intubi  succo  et  menthae,  sed  hujus  mi- 
nima  parte ;  quibus  tantumdem  quantum  in  his  omni- 
bus  est ,  aquae  frigidae  quam  optime  miscetur :  id  enim 
plus  quam  vinum  ad  comprimendum  stomachum  pro- 
dest.  Supprimendus  autem  vomitus  est  qui  per  se  venit, 
etsi  nausea  est.  Aut  si  coacuit  intus  cibus  aut  compu- 
truit ,  quorum  utrumlibet  ructus  ostendit ,  ejiciendus 
est ;  protinusque ,  cibis  assumptis  iisdem  quos  proxime 
posui,  stomachus  restituendus.  Ubi  sublatus  est  prae- 
sens  metus ,  ad  ea  redeundum  est  quae  supra  praecepta 
sunt. 

Sect.  VI.  Stomachus  lateribus  cingitur ,  atque  in  his 
quoque  vebementes  dolores  esse  consuerunt.  Eorum 
initium  vel  ex  frigore ,  vel  ex  ictu ,  vel  ex  nimio  cursu , 
vel  ex  morbo  est.  Sed  interdum  id  malum  intra  dolo- 
rem  est:  isque  modo  tarde,  modo  celeriter  solvitur  : 
interdum  ad  perniciem  quoque  procedit  ,  orittirque 
aculus  morbus  qui  irXeuptTHtb?  a  Graecis  nominatur. 
Huic  dolori  lateris  febris  et  tussis  accedit ;  et  per  hanc 

tk 


i58  A.   €ORNELII   CELSI 

exscreatur ,  si  tolerabilis  morbus  est,  pituita;  si  gravis, 
sanguis.  Interdum  etiam  sicca  tussis  est ,  quae  nihil 
emolitur :  idque  vitio  primo  gravius,  secundo  tolera- 
bilius  est.  Remedium  vero  est  magni  et  recentis  doloris 
sanguis  missus  :  at  sive  levior ,  sive  vetustior  casus  est , 
vel  supervacuum ,  vel  serum  id  auxilium  est ;  confugien- 
dumque  ad  cucurbitulas  est ,  aute  summa  cute  incisa. 
Recte  etiam  sinapi  ex  aceto  super  pectus  imponitur, 
donec  ulcera  pustulasque  excilet ;  et  tum  medicamen- 
tum,  quod  humorem  illuc  citet.  Prreter  haec,  circum- 
dare  primum  oportet  latus  hapso  lanae  sulfuratae :  deinde, 
quuin  paululum  inflammatio  se  remisit,  siccis  et  calidis 
fomentis  uti.  Ab  his  transitus  ad  malagmata  est.  Si  ve- 
tustior  dolor  remauet ,  novissime  resina  imposita  dis- 
cutitur.  Utendum  cibis  potionibusque  calidis :  vitandum 
frigus.  Inter  haec  tamen  non  alienum  est  extremas  par- 
tes  oleo  et  sulfure  perfricare:  si  levata  tussis  est,  leni 
lectione  uti ;  jamque  et  acres  cibos  et  vinum  meracius 
assumere.  Quae  ita  a  medicis  prsecipiuntur ,  ut  tamen 
sine  his  rusticos  nostros  epota  ex  aqua  trixago  satis 
adjuvet.  Haec  in  omni  lateris  dolore  communia  sunt  : 
plus  negotii  est ,  si  acutus  quoque  morbus  his  factus 
est.  In  hoc ,  praeter  ea  quae  supra  posita  suut ,  haec 
animadvertenda  sunt ;  ut  cibus  sit  quam  maxime  tenuis 
et  lenis ,  praecipueque  sorbitio ,  eaque  ex  ptisana  potis- 
simum,autjus  in  quo  porrus  cum  pullo  gallinaceo 
coctus  sit :  idque  non  nisi  tertio  die  detur,  si  tameii 
per  vires  licebit :  potui  vero  aqua  mulsa ,  in  qua  hysso- 
pum  aut  ruta  decocta  sit.  Qure  quibus  temporibus  dan- 
da  sint ,  ex  ratioue  vel  adauctae  vel  levatae  febris  appa- 
rebit ;  sic  ut  in  remissione  quam  maxima  dentur :  cum 
eo  tamen  ut  sciamus  non  esse  ejus  geueris  tussi  aridas 
fauces  committendas :  saepe  enim ,  ubi  nihil  est  quod 
exscreetur ,  continuatur  et  strangulat.  Ob  quam  cau- 


LIB.  IV.  SECT.  VII.  i5c, 

sam  dixi  etiam  pejus  id  genus  esse  Tussis,  quod  nihil , 
quam  quod  pituitam  moveret.  Sed  hic  vinum  sorhere , 
ut  supra  praecepimus ,  morbus  ipse  non  patitur ;  in  vi- 
cem  ejus  cremor  ptisanre  sumendus  est.  Ut  his  autem 
in  ipso  morbi  fervore  sustinendus  aeger  est ,  sic  ubi 
paulum  is  se  remisit ,  alimenta  pleniora  et  vini  quoque 
aliquid  dari  potest ;  dum  nihil  detur  quod  aut  refri- 
geret  corpus,  aut  fauces  asperet.  Si  in  refectione  vero 
manserit  tussis,  intermittere  oportebit  uno  die  ;  pos- 
teroque ,  cum  cibo  vini  paulo  plus  assumere.  At  invales- 
cente  quoque  tussi ,  tum  non  erit  alienum ,  ut  supra 
quoque  positum  est ,  vini  cyathos  sorbere ;  sed  in  hoc 
genere  valetudinis ,  dulce  vel  certe  lene  commodius  est. 
Si  malum  inveteravit,  athletico  victu  corpus  firman- 
dum  est. 

Sect.  VII.  A  compagine  vero  corporis  ad  viscera 
transeimdum  est,  et  in  primis,  ad  pulmonem  venien- 
dum;  ex  quo  vehemens  et  acutus  morbus  oritur,  quem 
irepi7rvEUu.ovt)cbv  Grseci  vocant.  Ejus  hrec  conditio  est  : 
pulmo  totus  afficitur;  hunc  casum  ejus  subsequitur 
tussis,  bilem  vel  pus  trahens,  prsecordiorum  totiusque 
pectoris  gravitas,  spiritus  difficultas,  magnse  febres, 
continua  vigilia,  cibi  fastidium  ,  tabes.  Id  genus  morbi 
plus  periculi  quam  doloris  habet.  Oportet,  si  satis  va- 
lidae  vires  sunt,  sanguinem  mittere,  sin  minores,  cucur- 
bitulas  sine  ferro  praecordiis  admovere.  Tum  si  satis 
valet,  gestando  aegrum  digerere;  si  parum,  intra  do- 
mum  tantum  dimovere :  potionem  autem  hyssopi  dare, 
cui  ficus  arida  sit  incocta;  aut  aquam  midsam  in  qua 
vel  hyssopum  vel  ruta  decocta  sit :  frictione  uti  diutis- 
sime  in  scapulis ,  proxime  ab  his  in  brachiis ,  et  pedi- 
bus,  et  cruribus;  leviter  contra  pulmonemr  idque  bis 
quotidie  facere.  Quod  ad  cibum  vero  pertinet,  huie 
nec  salsis  opus  est,  neque  acribus,  neque  anaaris,  ne- 


160  A.    CORNELII   CELSI 

que  alvum  adstringentibus,  sed  paulo  lenioribus.  Ergo 
primis  diebus  danda  est  sorbitio  ptisanae  vel  alicse  vel 
orizae,  cum  qua  recens  adeps  cocta  sit;  cnm  hac  sor- 
bile  ovum,  nuclei  pinei  ex  melle,  panis  vel  elota  alica 
ex  aqua  mulsa;  potui  deinde  non  solum  pura  aqua, 
sed  eliam  mulsa  egelida;  autsi  aestas  est,  etiam  frigida, 
nisi  quid  obstat.  Haec  autem  altero  quoque  die,  incres- 
cente  morbo  ,  dare  satis  est.  Ubi  in  iucremento  consti- 
tit,quantiimres  patitur,  ab  omuibus  abstinendum  esl , 
praeterquam  aqua  egelida.  Si  vires  desunt,  adjuvandae 
sunt  aqua  mulsa.  Prosunt  quoque  adversus  dolores  im- 
posita  calida  fomenta,  vel  ea  qure  simul  et  reprimunt 
et  emolliimt.  Pi-odest  impositus  super  pectus  sal  bene 
contritus  cum  cerato  mixtus,  quia  leviter  cutem  erodit, 
eoque  impetum  materiae,  qua  pulmo  vexatur,  evocat. 
Utile  etiam  aliquod  malagma  est  ex  his  qure  materiam 
trahunt.  Neque  alienum  est,  dnm  preiuit  morbus, 
clausis  fenestris  segrum  conlinere :  ubi  paulum  levatus  est^ 
teraut  quater  die,fencstris  aliquantum  apertis,parvum' 
aerem  recipere.  Deinde  in  refeclione  pluribus  diebus 
a  vino  abstinere;  gestatione,  frictione  uti;  sorbitionibus, 
et  prioribus  cibis  adjicere  ex  oleribus  porrum ,  ex  carne 
ungulas  et  summa  trunculorum,  atque  pisciculos,  sic, 
ut  diu  nihil  nisi  molle  et  lene  sumatur. 

Sect.  TIII.  Alterius  quoque  visceris  morbus,  id  est 
jecinoris,  aeque  modo  longus,  modo  acutus  esse  consue- 
vit  :  yj7raTt)cbv  Graeci  vocant.  Dextra  parte  sub  prae- 
cordiis  vehemens  dolorest;  idemque  ad  latus  dextrum 
et  ad  jugulum  humerumque  partis  ejusdem  pervenit : 
uoninmquam  manus  quoque  dexlra  torquetur ;  hor- 
ror  validus  est.  Ubi  male  est,  bilis  evomitur ;  inter- 
duin  singultus  prope  strangulat.  Et  haec  quidem  acuti 
niorbi  sunt  :  longioris  vero  ,  ubi  suppuratio  in  jeci- 
nore  est,  dolorque   modo  miitur,   modo  intenditur  .. 


LIB.  IV.  SECT.  VIII.  161 

dextra  parte  prsecordia  dura  sunt  et  tument ;  post  ci- 
bum  major  spiritus  difficultas  est;  accedit  maxillarum 
quajdam  resolutio.  Ubi  inveteravit  malum,  venter  et 
crura  pedesque  intumescunt;  pectus  atque  humeri, 
circaque  jugulum  utrumque  extenuatur.  Initio  sangui- 
nem  mittere  optimum  est  :  tum  venter  solvendus  est, 
si  non  potest  aliter,  per  nigrum  veratrum.  Imponenda 
extrinsecus  cataplasmata ;  primum  quse  reprimant, 
deinde  calida  quse  diducant;  quibus  recte  iris  vel  ab- 
sinthium  adjicitur  :  post  haec  malagma.  Dandse  vero 
sorbitiones  sunt,  omnesque  cibi  et  calidi,  et  quinon 
multum  alant,  et  fere  qui  pulmonis  quoque  dolori 
conveniant;  pra^terque  eos  qui  urinam  movent,  potio- 
nesque  ad  id  efficaces.  Utilia  in  hoc  morbo  sunt  thy- 
mum,  satureia,  hyssopum,  nepeta,  anisum,  sesamum, 
amaracum,  lauri  baccse,  pini  flos,  herba  sanguinalis, 
mentha,  ex  malo  cotoneo  medium,  columbae  jecur  re- 
cens  et  crudum.  Ex  quibus  queedam  per  se  esse,  quse- 
dam  adjicere  vel  sorbitioni  vel  potioni  licet  :  sic  ta- 
men  ut  parce  assumantur.  Neque  alienum  est,  absin- 
thium  contritum  ex  melle  et  pipere,  ejusque  catapo- 
tium  quotidie  devorare.  Abstinendum  utique  est  ab 
omnibus  frigidis  :  neque  enim  res  ulla  magis  jecur  la> 
dit.  Frictionibus  utendum  in  extremis  partibus  :  vitan- 
dus  omnis  labor,  omnis  vehemenlior  motus  :  ne  spiritus 
quidem  diutiiis  continendus  est.  Ira ,  trepidatio ,  pon- 
dus,  jactus,  cursus,  inimica  sunt.  Perfusio  corporis 
multa  prodest  ex  aqua ;  si  hiems  est ,  calidS ;  si  aestas ,  te- 
pida  :  itemque  liberalis  unctio ,  et  in  balneo  sudor.  Si 
vero  jecur  vomica  laborat,  eadem  facienda  sunt  quse  in 
cffiteris  interioribus  suppurationibus  :  quidam  etiam  ul- 
tra  id  scalpello  aperiunt  ipsam  vomicam ,  vel  adurunt. 
Sect.  IX.  At  lienis,  ubi  affectus  est,  intumescit,  si- 
mulque  cum  eo  pars  sinistra  eaque  dura  est,  et  pre- 

xL. 


162  A.   CORNELII   CELSI 

menti  renititur;  venter  quoqiie  inteutus  est;  aliquis 
etiam  cruribus  tumor  est.  Ulcera  aut  omnino  non  sa- 
nescunt,  aut  certe  cicatricem  vixrecipiunt  :  in  inteuta 
ambulatione ,  vel  cursu ,  dolor  et  quaedam  difficultas  est. 
Hoc  vitiuin  quies  auget :  itaque  exercitatione  et  labore 
opus  est;  habita  tamen  ratione,  ne  febrem  ista,  si  ni- 
mium  processerint,  excitent.  Unctiones  frictionesque  et 
sudores  necessarii  sunt.  Dulcia  omnia  inimica  sunt , 
ltem  lac  et  caseus  :  acida  autem  maxime  conveniunt. 
Ergo  acetnm  acre  perse  sorbere,  et  magis  etiam  quod 
scilla  conditum  est,  expedit.  Edenda  sunt  salsamenta, 
vel  oleaeex  muria  dura,  lactucae  tinctae  in  aceto,  intu- 
bique,  et  betae  ex  eodem;  et  sinapi,  asparagus,  armo- 
racia,  et  pastinaca  :  de  carnibus  vero  ungulae,  rostra, 
aves  macrje,  ejusdemque  generis  venatio.  Potui  vero 
jejuno  dari  debet  absinthium  incoctum  :  at  post 
cibum  aqua  a  ferrario  fabro ,  in  qua  candens  ferrum 
subinde  tinctum  sit :  haec  enim  vel  praeeipue  lieneni 
coercet :  quod  animadversum  est  in  his  animalibus  qure 
apud  hos  fabros  educata ,  exiguos  lienes  habent.  Potest 
etiam  dari  vinuin  tenue,  austerum;  omniaque  in  cibis 
et  potionibus  qiiae  urinae  movendffi  sunt  :  praecipueque 
ad  id  valet  vel  trifolii  semen ,  vel  cuminum ,  vel  apium, 
vel  serpyllum,  vel  cytisus,  vel  portulaca,  vel  nepeta, 
vel  thymum,  vel  hyssopum,  vel  satureia  :  haec  enim 
inde  commodissime  videntur  humorem  educere.  Lienis 
quoque  bubulus  utiliter  esui  datur :  praecipueque  eruca 
et  nasturtium  lienein  extenuant.  Imponenda  quoque 
extrinsecus  sunt  quae  levent.  Fit  ex  unguento  et  palmu- 
lis,  quodu/jpoPaXav&v  Groeci  vocant :  fit  ex  lini  et  nas- 
turtii  semine,  quo  vinum  et  oleum  adjicitur  :  fit  ex  cu- 
presso  viridi  et  arida  ficu  :  fit  ex  sinapi  cui  sevi  hircini 
a  renibus  quarta  pars  ponderis  adjicitur ,  teriturque  in 
sole  et  protinus  iinponitur.  Mullis  quoque  modis  huic 


LIB.  IV.  SECT.  X.  iG3 

rei  eappari  aptum  est : nam  et ipstim cum cibo  assumere, 
et  muriam  ejus  cum  aceto  sorbere  commodum  est. 
Quin  etiam  extrinsecus  radicem  contritam,  velcorlicem 
ejus  cum  furfuribus ,  aut  ipsum  eappari  cum  melle  con- 
tritum  imponere  expedit.  Malagmata  quoque  huic  rei 
aptantur. 

Sect.  X.  At  renes  ubi  affecti  sunt,  diu  malehabent : 
pejus  est ,  si  frequens  biliosus  vomitus  accedit.  Oportet 
conquiescere  :  cubare  molliter  :  solvere  alvum';  si  aliter 
non  respondet,  etiam  ducere  :  srepe  desidere  in  aqua 
calida  :  neque  cibum  neque  potionem  frigidam  assu- 
mere  ;  abstinere  ab  omnibus  salsis  t  acribus ,  acidis ,  po- 
mis  :  bibere  liberaliter  :  adjicere  modo  cibo,  modo 
potioni  piper,  porrum,  ferulam,  album  papaver  :  quae 
maxime  inde  uvinam  movere  consuerunt.  Auxilio  quo- 
que  his  exulceratis  sunt,  si  adhuc  ulcera  purganda 
sunt,  cucumeris  semina  detractis  corticibus  sexaginta, 
nuclei  ex  pinu  silvestri  duodecim,anisi  quod  Iribus  digi- 
tis  sumi  possit,  croci  paulum  :  contrita  et  in  duas  mulsi 
potiones  divisa.  Si  vero  clolor  tantum  levandus  est ,  ejus- 
dem  cucumeris  semina  triginta ,  iidem  nuclei  viginti , 
nuces  Graecae  quinque ,  croci  paululum,  conlrita  et  cum 
lacte  potui  data.  Ac  insuper  quoque  recte  rpi«dam  ma- 
lagmata  injiciuntur;  maximeque  ea  quse  humoriextra- 
hendo  sunt. 

Sect.  XI.  A  visceribus  ad  intestina  veniendum  est, 
quae  sunt  et  acutis  et  longis  mor3)is  aeque  obnoxia. 
Primo  facienda  mentio  est  cholerae;  cjuia  commune  id 
stomachi  atque  intestinorum  vitium  videri  potest ;  nam 
simul  et  dejectio  et  vomitus,  pneterque  ha?c  inflatio  est. 
Intestina  torquentur ,  bilis  supra  infraque  erumpit , 
primum  aquae  similis,  deinde  ut  in  ea  recens  caro  lota 
esse  videatur,  inlerdum  alba,  nonnunquam  nigra  vel 
varia.  Ergo  eo  nomine  morbum  hunc  y/jipctv  Gra?ci 


164  A.  CORNELU   CELSI 

nominarunt.  Praeter  ea  vero  quae  supra  comprehensa 
sunt,  ssepe  etiam  crura  manusque  contrahuntur ,  urget 
sitis,  anima  deficit  :  quibus  concurrentibus ,  non  mi- 
rum  est  si  subito  quis  moritur.  Neque  tamen  ulli  morbo 
minore  momento  succurritur.  Protinus  ergo ,  ubi  ista 
coeperunt ,  aquae  tepidae  quam  plurimum  bibere  oportet 
et  vomere.  "Vix  imquam  non  sic  vomitus  sequitur  :  sed 
etiamsi  id  non  incidit,  tamen  corruptae  miscuisse  no- 
vam  materiam  prodest ;  parsque  sanitatis  est  vomitum 
esse  suppressum.  Si  idincidit,protinus  ab  omni*potione 
abstinendum  est  :  si  vero  tormina  sunt,  oportet  fri- 
gidis  et  humidis  fomentis  stomachum  fovere;  vel  si 
venter  dolet,  iisdem  egelidis ,  sic  ut  venter  ipse  medio- 
criter  calentibus  juvetur.  Quod  si  vehementer  et  vo- 
mitus,  et  dejeclio,  et  sitis  vexant,  et  adhuc  subcruda 
sunt  quae  vomuntur ,  nondum  vino  maturum  tempus  est: 
aqua,  neque  ea  ipsa  frigida,sed  potius  egelida  danda  est: 
admovendumque  naribus  est  pulegium  ex  aceto,  vel 
polenta  vino  aspersa ,  vel  mentha ,  vel  quod  secun- 
dum  naturam  est.  At  quum  discussa  cruditas  est,  tum 
magisVerendum  est  ne  anima  deficiat :  ergo  tum  confu- 
giendum  est  ad  vinum.  Id  esse  oportet  tenue ,  odora- 
tum,  et  cum  aqua  frigida  mixtum,  vel  polenta  ad- 
jecta,  vel  infracto  pane,  quem  ipsum  quoque  assumere 
expedit  :  quotiesque  aliquid  aut  stomachus  aut  venter 
efiudit,  toties  per  haec  vires  restituere.  Erasistratus 
primo  tribus  vini  guttis  aut  quinque  aspergendam  po- 
tionem  esse  dixit;  deinde  paulatim  merum  adjiciendum. 
Is,  si  et  ab  initio  vinum  dedit  et  metum  cruditatis  se- 
cutus  est,  non  sine  causa  fecit  :  si  vehementem  infir- 
mitatem  adjuvari  posse  tribus  guttis  putavit,  erravit. 
At  si  inanis  est  homo,  et  crura  ejus  contrahuntur,  in- 
terponenda  potio  absinthii  est.  Si  extremse  partes  cor- 
porisfrigent,  ungendae  sunt  calido  oleo,  cui  cerae  pau- 


LIB.  IV.  SECT.  XII.  i65 

hlffi  sit  adjectum ,  calidisque  fomentis  nutriendse.  Si  ne 
slib  his  quidem  quies  facta  est ,  extrinsecus  contra  ven- 
triculum  ipsum  cucurbitula  admovendaest,  aut  sinapi 
superimponendum.  Ubi  is  constitit,  dbrmire  oportet  : 
postero  die  utique  a  potione  abstinere  :  die  lerlio  in 
balneum  ire  :  paulatim  se  cibo  reficere;  somno  quis- 
quis  facilc  acquiescit ;  vitetque  lassitudinem  et  frigora. 
Si  post  suppressam  choleram  febricula  manet,  alvum 
duci  necessarium  est,  tum  cibis  vinoque  utendum.. 

Sect.  XII.  Sed  liic  quidem  morbus  et  acutus  est,  et 
inter  intestina  stomachumque  versatur  sic^ut  cujus  po- 
lissimum  partis  sit ,  non  facile  dici  possit.  In  ipsius  vero 
ventrieuli  porta  consistit  is  qui  et  longus  esse  consue- 
vit ,  et  yx>ikia.x.h<;  a  Grseci  nominatur.  Sub  hoc  venter 
indurescit,  dolorque  ejus  est;  alvus  nihil  reddit,  ac  ne 
spiritum  quidem  transmittit;  extremae  partes  frigescunt, 
difficulter  spiritus  redditur.  Commodissimum  est  inter 
initia  calida  cataplasmata  toti  ventri  imponere ,  ut  do- 
lorem  leniant,  post  cibum  vomere,  atque  ita  ventrem 
exiiianire  :  proximis  deinde  diebus  cucurbitulas  sine 
ferro  ventri  et  coxis  admovere  :  ventrem  ipsum  liquare* 
dato  lacte  et  vino  salso  frigido  ^  si  tempus  anni  patitur , 
etiam  viridibus  ficis;  sic  tamen,  ne  quis  aut  cibus  aut 
humor  universus  detur,  sed  paulatim.  Ergo  per  inter- 
valla  temporis  sat  est  cyathos  binos  ternosve  sumere,  et 
cibum  pro  portione  hujus ;  commodeque  facit  cyatha 
lactis  cyathus  aquse  mixtus  et  sic  datus  :  cibique  inflan- 
tes  et  acres  utiliores  sunt;  adeo  ut  lacti  quoque  recte 
contritum  allium  adjiciatur.  Procedente  vero  tempore  ^ 
opus  est  gestari ,  maximeque  navigare ;  perfricari  ter 
aut  quater  die  sic  ut  nitrum  oleo  adjiciatur;  perfundi 
aqua  calida  post  cibum;  deinde  sinapi  imponere  per 
omnia  membra,  exceplo  capite,  donec  arrodanlur  et 
rubeant;  maximeque  si  corpus  dmum  et virile est.  Pau- 


166  A.    GORNELII   CELSI 

latim  deinde  faciendus  est  transitus  ad  ea  quse  ventrem 
comprimunt.  Assa  caro  danda  valens ,  et  quae  non  facile 
corrumpatur  :  potui  vero  pluvialis  aqua  decocta  :  sed 
quae  per  binos  ternosve  cyathos  bibatur.  Si  vetus  vi- 
tium  est ,  oportet  laser  quam  optimum  ad  piperis  ma- 
gnitudiuem  devorare  :  altero  quoque  die  vinum  vel 
aquam  bibere ,  interdum  interposito  cibo ,  singulos  vini 
cyathossorbere:  ex  inferiore  parte  infundere  aquam  plu- 
vialem  egelidam;  maximeque  si  dolor  in  imis  partibus 
remanet. 

Sect.  XIII.  Intra  ipsa  vero  intestina  consistunt  duo 
morbi;  quorum  unus  in  tenuiore,  alter  in  pleniore  est. 
Prior  acutus  est,  insequeus  esse  longus  potest.  Diocles 
Carystius  tenuioris  intestini  morbum  ^dpc^a^ov ,  ple- 
nioris  sD.sov  noininavit :  a  plerisque  video  nunc  illum 
priorem  eiXsbv ,  hunc  xwltxbv  nomiuari.  Sed  prior  modo 
supra  umbilicum,  modo  sub  umbilico  dolorem  movet. 
Fit  in  alterutro  loco  inflammatio  :  nec  alvus  nec  spiri- 
tus  infra  trausmittitur.  Si  superior  pars  affecta  est ,  ci- 
bus ;  si  inferior ,  stercus  per  os  redditur  :  si  utrumlibet, 
vetus  est.  Adjicitur  periculo  ,  si  vomitus  biliosus  est , 
mali  odoris,  aut  varius,  aut  niger  est.  Remedium  est 
sanguinem  mittere,  vel  cucurbitulas  pluribus  locis  ad- 
movere ,  non  ubique  cute  iucisa  ;  id  enim  duobus  aut 
tribus  locis  satis  est :  ex  caeteris  spiritum  evocare  abunde 
est.  Tiim  animadvertere  oportet  quo  loco  malum  sit : 
solet  euim  contra  id  tumere :  et  si  supra  umbilicum 
est,  alvi  ductio  utilis  non  est  :  si  infra  alvum,  ducere 
inlerdum ,  ut  Erasistrato  placuit,  optimum  est,  et  ssepe* 
id  auxilii  in  his  partibus  magnum  remedium  est.  Du- 
citur  autem ,  percolato  ptisanae  cremore  cum  oleo  et 
melle,  sic  ut  prseterea  nihil  adjiciatur.  Si  nihil  tumet, 
duas  manus  imponere  oportet  supra  summum  ventrem, 
paulatimque  deducere :  invenietur  enim  mali  locus ,  qui 


LIB.  IV.  SECT.  XIV.  167 

neccsse  est  renitatur  :  et  ex  eo  demum  deliberari  pote- 
rit,  ducenda  necne  alvus  sit.  Illa  communia  sunt :  ca- 
lida  cataplasmata  admovere,  eaque  imponere  a  mam- 
mis  usque  ad  inguina  et  spinam ,  ac  srepe  mutare ;  bra- 
chia  cruraque  perfricare ;  demittere  totum  hominem  in 
calidum  oleum  :  si  dolor  non  quiescit,  etiam  in  alvum 
ex  parte  inferiore  tres  aut  quatuor  cyathos  calidi  olei 
dare.Ubi  per  haee  conseculi  sumus,  ut  ex  inferiore  parte 
spiritus  transmittatur,  offerre  potui  mulsum  tepidum  , 
non  multum  :  nam  ante  magna  cura  vitandum  est  ne 
quid  bibat ;  si  id  commode  cessit ,  adjicere  sorbitionem. 
Ubi  dolor  et  febricula  quierunt,  tiim  demum  uti  cibo 
pleniore;  sed  neque  inflante,  neque  duro,  neque  valido, 
ne  intestina  adhuc  imbecilla  lredantur  :  potui  vero  nihil 
praeterquam  puram  aquam  offerre.  Nam  sive  quid  vi- 
nolentum  ,  sive  acidum  est,  id  huic  morbo  alienum  est. 
Ac  postea  quoque  vitare  oportet  balneum,  ambulatio- 
nem  ,  gestationem  ,  cseterosque  corporis  motus  :  nam 
facile  id  malum  redire  consuevit :  et ,  sive  quum  frigus 
subit,  sive  aliquajactatio,  nisi  bene  jam  confirmatis  in- 
testinis ,  revertitur. 

Sect.  XIV.  Is  autem  morbus  qui  in  intestino  pleniore 
est ,  in  ea  maxime  parte  est  qua  caecarn  esse  proposui. 
Vehemens  fit  inflatio ,  vehementes  dolores,  dextra  ma- 
gis  parte  :  intestinum  quod  verti  videtur,  prope  spiri- 
tum  elidit.  In  plerisque  post  frigora  cruditatesque  ori- 
tur ,  deinde  quiescil;  et  per  setatem  saepe  repetens  sic 
cruciat,  ut  vitse  spatio  nihil  demat.  Ubi  is  dolor  ccepit, 
admovere  sicca  et  calida  fomenta  oportet ;  sed  primo 
lenia ,  deinde  validiora ;  simulque  frictione  ad  extremas 
partes,  id  est  crura  brachiaque,  materiam  evocare.  Is 
si  discussus  non  est,  qua  dolet,  cucurbitulas  sine  ferro 
defigere.  Est  etiam  medicamentum  ejus  rei  causa  com- 
paratum ,  quod  xwXtxibv  nominatur  :  id  se  reperisse  Cas- 


£&8  A.    CORNELU   CELSI 

sius  gloriabatur.  Magis  prodest  potui  datum :  sed  im- 
positum  quoque  extrinsecus ,  digerendo  spiritum ,  dolo- 
rem  levat.  Nisi  finito  vero  tormento,  recte  neque  cibus, 
neque  potio  assumitur.  Quo  victu  sit  utendum  iis  qui 
hoc  genere  tentautur ,  jam  mihi  dictum  est.  Confectio 
medicamenti,  quod  xcoXtKov  nominatur,  ex  his  constat. 
Costi ,  anisi ,  castorei ,  singulorum  P.*  iii.  petroselini 
P.*  iii.  piperis  et  longi,  etrotundi,  singulorum  P.*  n. 
papaveris  lacrymae,  junci  rotundi,  myrrhse,  nardi,  sin- 
gulorum  P.*  vi.  quae  melie  excipiuutur.  Id  autem  et 
devorari  potest ,  et  ex  aqua  caiida  sumi. 

Sect.  XV.  Proxima  his  inter  intestinorum  mala  tor- 
mina  esse  consuevenmt  :  tSWevrspia  Graece  vocatur. 
Inlus  iiitestina  exulcerantur :  ex  his  cruor  manat;  isque 
modo  cum  stercore  aliquo  semper  liquido,  modo  cum 
quibusdam  quasi  mucosis  excernitur ;  interdum  simul 
quafdam  carnosa  descendunt :  frequens  dejiciendi  cupi- 
dilas,  dolorque  in  ano  est.  Cum  eodem  dolore  exiguum 
aliquid  emitlitur ,  alque  eo  quoque  tormentum  intendi- 
tur;  idque  post  tempus  aliquod  Ievatur,  exiguaque  re- 
quies  est  :  somnus  interpeilatur,  febricula  oritur,  lon- 
goque  tempore  id  malum  quum  inveteraverit ,  aut  tollit 
hominem,  aut  etiamsi  finitur,  excruciat.  Oportet  in  pri- 
mis  conquiescere ;  siquidem  omnis  agitatio  exuleerat : 
deindc  jejunum  sorbere  vini  cyathum,  cui  contrita  ra- 
dix  quiuquefolii  sit  adjecta :  imponere  cataplasmata  su- 
per  ventrem  qure  repiimunt ;  quod  iu  superioribus  veu- 
tris  morbis  non  expedit:  quotiesque  desedit,  subluere 
aqua  calida  in  qua  decocta;  verbena?  sint  :  portulacam 
vel  coctam  vel  ex  dura  muria  edisse;  cibos  potionesque 
eas  assumere  qiue  adstringunt  alvum.  Si  vetustior  mor- 
bus  est,  ex  inferioribus  partibus  tepidum  infundere  vel 
ptisanae  cremorem  ,  vel  lac,  vel  adipem  liquatam,  vel 
medullam  cervinam,  vel  oleum,  velcum  rosa  butyrum, 
vel  cum  eadem  album  crudum  ex  ovis ,  vel  aquam  in 


LIB.  IV.  SECT.  XVI.  169 

ffiia  lini  semen  decoctnm  sit;  vel,  sisomnns  non  acce- 
dit ,  vitellos  cnm  aqua  in  qua  rosa^  floris  folia  cocta  sint: 
levant-enim  dolorem  fuec,  et  mitiora  nlcera  efficiunt; 
maximeque  utilia  sunt ,  si  cibi  quoque  secutum  fasti- 
dium  est.  Themison  muria  dura  quam  asperrima  hic 
«tendum  memoriae  prodidit.  Cibi  vero  esse  debent  qui 
leniter  ventrem  adstringant :  at  ea  quae  urinam  mo- 
veant,  si  id  consecuta  sunt,  in  aliam  partem  humorem 
avertendo  prosunt :  si  non  sunt  consecuta ,  noxam  au- 
gent :  itaque  nisi  in  quibus  promple  id  facere  consuerunt, 
non  sunt  adhibenda.  Potui,  si  febricula  est,  aqua  pura 
calida,  \e\  ea  quae  ipsa  quoque  adstringat,  dari  debet : 
si  non  est,  vinum  leve  austerum.  Sipluribus  diebus  ni- 
hil  remedia  alia  juverunt ,  vetusque  jam  vitium  est , 
aquae  bene  frigidae  potio  assumpta  ulcera  adstringit,  et 
initium  secundae  valetudinis  facit.  Sed  ubi  venter  sup- 
pressus  est,  protinus  ad  calidam  potionem  revertendum 
est.  Solet  autem  interdum  etiam  putris  sanies  pessimi- 
que  odoris  descendere :  solet  purus  sanguis  profluere.  Si 
superius  vitium  est,  alvus  aqua  mulsa  delui  debet;  tum 
deinde  eadem  infundi ,  qiue  supra  comprehensa  sunt. 
Valensque  est  etiam  adversus  ulcera  intestinorum ,  mi- 
nii  gleba  cum  salis  hemina  contrita  ,  si  mixta  his  aqua 
in  alvum  datur.  At ,  si  sanguis  profluit,  cibi  potiones- 
que  esse  debent  quse  adstringant. 

Sect.XVI.  Interdiim  intestinorum  levitas  oritur,  qua 
continere  nihil  possunt ,  et  quicquid  assumptum  est,  im- 
perfectum  protinus  reddunt.  Id  interdum  aegros  trahit, 
interdum  praecipitat.  In  hoc  utique  adhibere  oportet 
comprimentia,  quo  facilius  tenendi  aliquid  intestinis  vis 
sit.  Ergo  et  super  pectus  ponatur  sinapi ,  exulcerataque 
cute,  malagma  quod  humorem  evocet  :  et  ex  verbenis 
decocta  in  aqua  desidat :  et  cibos  potionesque  assumat 
quaa  alvum  adstringunt;  et  frigidis  utatur  perfusionibus. 

i5 


i7o  A,   CORNELII   CELSI 

Oportet  tamen  prospicere  ne ,  simul  his  omnibus  admo- 
tis,  vitium  eontrarium  per  immodicas  inflationes  oria- 
tur  :  paulatim  ergo  firmari  intestina  debebunt,  aliqui- 
bus  quotidie  adjectis,  Et  quum  in  omni  fluore  ventris , 
tum  in  hoc  praecipue,  necessarium  est,  non  quoties  li- 
bet  desidere ,  sed  quoties  necesse  est ;  ut  htec  ipsa  mora 
in  consuetudinem  ferendi  oneris  intestina  deducat.  Alte- 
rum  quoque,  quod  aeque  ad  omnes  similes  affectus  per- 
tinet,  in  hoc  maxime  servandum  est,  ut,  quum  plera- 
que  utilia  insuavia  sint ,  qualis  est  plantago  et  rubi ,  et 
quicquid  malicorio  mixtum  est ,  ea  potissimum  ex  his 
dentur,  quae  maxime  aeger  volet.  Deinde,  si  omnia  ista 
fastidiet,  ad  excitandam  cibi  cupiditatem ,  interponatur 
aliquid  minus  utile ,  sed  magis  gratum.  Exercitationes 
et  frictiones  huic  quoque  morbo  necessariae  sunt ;  et 
cum  his  sol ,  ignis,  balneum,  vomitus  ,  ut  Hippocrati 
visum  est ,  etiam  albo  veratro,  si  csetera  parum  profU 
cient ,  evocatus. 

Sect.  XVII.  Nonnunquam  autem  lumbrici  quoque 
occupant  alvum,  idque  modo  ex  inferioribus  partibns, 
modo  foedius ,  ore  redduntur :  atque  interdum  latos 
eos ,  qui  pejores  sunt ,  interdum  teretes  videmus.  Si  lati 
sunt ,  aqua  potui  dari  debet  in  qua  lupinum  aut  cortex 
mori  decoctus  sit ,  aut  cui  adjectum  sit  contritum  vel 
hyssopum ,  vel  piperis  acetabulum ,  scammonese  pau- 
lum  :  vel  etiam  pridie  ,  quum  multum  allium  ederit , 
vomat.  Posteroque  die  mali  punici  tenues  radiculas  col- 
ligat,  quantum  manu  comprehendet ;  eas  contusas  in 
aquae  tribus  sextariis  decoquat ,  donec  tertia  pars  su- 
persit ;  huc  adjiciat  nitri  paulum ,  et  jejunus  bibat.  In- 
terpositis  deinde  tribus  horis ,  duas  potiones  sumat  talis 
aquae,  vel  muriae  durae  huic  adjectae;  x  tum  desidat , 

i  Hlc  aliquid  certe  desideratur ,  nam  nusquam  reperimus  lec- 
tionem  rationi  artique  magis  congxuentem. 


LIB.  IV.  SECT.  XIX.  i7i 

subjecta  calida  aqua  in  pelve.  Si  vero  teretes  sunt,  qui 
pueros  maxime  exercent ,  et  eadem  dari  possunt ,  et 
quredam  leviora;  ut  contritum  semen  urticae  aut  bras- 
sicre ,  aut  cumini  cum  aqua,  vel  mentha  cum  eadem  , 
vel  absinthium  decoctum ,  vel  hyssopum  ex  aqua  mulsa, 
vel  nasturtii  semen  cum  aceto  contritum.  Edisse  etiam 
et  lupinum  et  allium  prodest ,  vel  in  alvum  oleum  sub- 
ter  dedisse. 

Sect.  XVHI.  Est  autem  aliud  levius  omnibus  proxi- 
mis  de  quibus  supra  dictum  est,  quod  Tetvscr^bv  Graeci 
vocant.  Id  neque  acutis  neque  longis  morbis  annume- 
rari  debet,  quum  et  facile  tollatur,  neque  unquam  per 
se  jugulet.  In  hoc  aeque  atque  in  torminibus  frequens 
desidendi  cupiditas  est ;  seque  dolor  in  ano ,  ubi  aliquid 
excernitur.  Descendunt  autem  pituitae  mucisque  similia; 
interdum  etiam  leviter  subcruenta ;  sed  his  interponun- 
tur  nonnunquam  ex  cibo  quoque  recte  coacta.  Desidere 
oportet  in  aqua  calida;  saepiusque  ipsum  anum  nutrire. 
Cui  rei  plura  medicamenta  idonea  sunt :  butyrum  cum 
rosa ,  acacia  ex  aceto  liquata ;  emplastrum  id  quod 
TSTpa<papu.a>cov  Grseci  vocant,  rosa  liquatum;  alumen 
lanae  circumdatum  et  intus  appositum  :  eadem  quoque 
ex  inferiore  parte  indita,  quae  torminum  auxilia  sunt , 
eaedem  verbenae  decoctae,  ut  inferiores  partes  foveantur. 
Alternis  vero  diebus  aqua ,  alternis  leve  et  austerum 
vinum  bibendum  est.  Potio  esse  debet  egelida  et  frigidae 
propior  :  ratio  victus  talis  qualem  ad  tormiiia  supra 
praecepimus. 

Sect.  XIX.  Levior  etiam ,  dum  recens ,  dejectio  est , 
ubi  et  liquida  alvus  et  ssepius  quam  ex  consuetudine  , 
fertur :  in  qua  inlerdiim  tolerabilis  dolor  est ,  interdum 
gravissimus ;  idque  pejus  est.  Sed  uno  die  fluere  alvum 
s*pe  pro  valetudine  est ;  atque  etiam  pluribus  ,  dum 
febris  absit  et  intra  septimum  diem  id  conquiescat : 


i7  2  A.    CORNELII    CELSI 

purgatur  enim  corpus ,  et  quod  intus  lsesurum  erat , 
utiliter  effunditur.  Veruni  spatium  periculosum  est:  in- 
terdum  enim  tormina  ac  febriculas  excitat ,  viresque 
consumit.  Primo  die  quiescere  satis  est,  neque  impelum 
ventris  prohibere.  Si  per  se  desiit ,  balneo  uti ,  paulum 
cibi  capere;  si  mansit,  abstiuere  non  solum  a  cibo,  sed 
etiam  a  potione.  Postero  die  si  nihilo  minus  liquida  al- 
vus  est ,  seque  conquiescere  ,  paululum  adstriugentis 
cibi  sumere.  Tertio  die  in  balneum  ire ;  vehementer 
omnia  praeter  ventrem  perfricare ,  ad  ignem  lumbos 
scapulasque  admovere ;  cibis  uti ,  sed  ventrem  contra- 
hentibus ;  vino  multo  meraco.  Si  postero  quoque  die 
fluet,  plus  edisse,  sed  vomere  :  ex  toto,  donec  conquies- 
cat ,  contra  siti ,  fame,  vomitu  niti :  vix  enim  fieri  po- 
test ,  ut  post  hanc  animadversionem  alvus  non  contra- 
hatur.  Aliaviaesl,  ubi  velis  supprimere;  ccenare,  deinde 
vomere  :  postero  die  leeto  conquiescere ,  vespere  ungi , 
sed  leniter  :  deinde  panis  circa  selibram  ex  vino  Ami- 
naeo  mero  sumere,  tuin  assum  aliquid  ,  maximeque 
avem;  et  postea  vinum  idem  bibere  aqua  pluviali  mix- 
tum,  idque  usque  quintum  diem  facere,  iterinnque  vo- 
mere.  Frigidam  autem  assidue  potionem  esse  debere , 
contra  priores  auctores  Asclepiades  affirmavit,  et  qui- 
dem  quam  frigidissimam.  Ego  experimentis  quemque 
in  se  credere  debere  existimo,  calida  potiiis,  an  frigida 
litatur.  Interdiun  autem  evenit,  ut  id  pluribus  diebus 
neglectum  curari  difficiliiis  possit.  A  vomitu  oportet  in- 
cipere ;  deinde  postero  die  vespere  tepido  loco  ungi ,  ci- 
bum  modicum  assumere;  vinum  meracum  quam  asper- 
rimum;  impositam  super  ventrem  habere  cum  cerato 
rutam.  In  hoc  autem  affectu  corporis,  neque  ambula- 
tione  neque  frietione  opus  est ;  vehiculo  sedisse,  vel 
magis  etiam  equo  prodest :  neque  enim  ulla  res  magis 
intestina  confirmat.  Si  vero  etiam  medicamentis  uten- 


LIB.  IV.  SECT.  XIX.  17  3 

dum  est,  aptissimum  est  id  quod  ex  pomis  fit.  Vinde- 
miae  tempore  in  grande  vas  conjicienda  sunt  pira  atque 
mala  silvestria  :  si  ea  non  sunt ,  pira  Tarentina  viridia 
vel  Signina ,  mala  Scandiana  vel  Amerina ,  myrapia  : 
hisque  adjicienda  sunt  cotonea  ,  et  cum  ipsis  corticibus 
suis  punica,  sorba,  et,  quibus  magis  utimur,  etiam  tor- 
minalia,  sic  ut  haec  tertiam  ollae  partem  teneant  :  lum 
ea  musto  implenda  est,  coquendumque  id  donec,  quae 
mdita  sunt ,  liquata  in  unitatem  quamdam  coeant.  Id 
gustui  non  insuave  est:  et,  quandocunque  opus  est, 
assumptum  leniter,  sine  ulla  stomachi  noxa,  ventrem 
tenet.  Duo  aut  tria  cochlearia  uno  die  sumpsisse  satis  est. 
Alterum  valentius  genus :  myrti  baccas  legere ,  ex  his  vi- 
num  exprimere ,  id  decoquere  ut  decima  pars  remaneat, 
ejusque  cyathum  sorbere.  Tertium  quod  quandocum- 
que  fieri  potest:malum  punicum  excavare,  exemptisque 
omnibus  seminibus,  membranas  quae  inter  ea  fuerunt, 
iterum  concidere  :  tum  infundere  cruda  ova,  rudicula- 
que  miscere :  deinde  malum  ipsum  super  prunam  im- 
ponere ,  quod ,  dum  humor  intu»  est ,  non  aduritur  : 
ubi  siccum  esse  coepit,  removere  oportet,  extractumque 
cochleari ,  quod  intus  est ,  edisse.  Aliquibus  adjectis , 
majus  momentum  habet  :  itaque  etiam  in  piperatum 
conjicitur ,  misceturque  cum  sale  et  pipere ,  estque  ex 
his  edendum.  Pulticula  etiam,  cum  qua  paulum  ex  favo 
vetere  coctum  sit  et  lenticula  cum  malicorio  cocta ,  ru- 
bique  cacumina  in  aqua  decocta,  et  ex  oleo  atque  aceto 
assumpta,  efficacia  sunt :  atque  eaaqua,  in  qua  vel  pal- 
mulae,  vel  malum  cotoneum,  vel  arida  sorba,  vel  rubi 
decocti  suht ,  potala.  Quod  genus  significo ,  quoties  potio- 
nem  dandam  esse  dico  quae  adstringat.  Tritici  quoque 
hemina  in  vino  Aminaeo  austero  decoquitur,  idque  triti- 
cum  jejuno  ac  sitienti  datur;  superque  id  vinum  sorbe- 
tur  :  quod  jure  valentissimis  medicamentis  annumerari 

i5. 


i74  A.   CORNELII   CELSI 

potest.  Atque  eliam  potui  datur  vinum  Signinum,  vel 
resinatum  austerum,  vel  quodlibet  austerum.  Contundi- 
tur  quoque  cum  cortieibus  seminibusque  suis  punicum 
malum ,  vinoque  tali  miscetur :  idque  vel  merum  sorbet 
aliquis  vel  bibit  mixtum.  Sed  medicamentis  uti,  nisi  in 
vehementibus  malis,  supervacuum  est. 

Sect.  XX.  i.  Ex  vulva  quoque  feminis  vehemens 
malum  nascitur;  proximeque  ab  stomacho,  vel  affieitur 
haec ,  vel  corpus  afficit.  Interdum  etiam  sic  exanimat, 
ut  tanquain  comitiali  morbo  prosternat.  Distat  tamen 
hic  casus,  eo  quod  neque  oculi  vertuntur,  nec  spumae 
profluunt ,  nec  nervi  distenduntur  :  sopor  tantiim  est. 
Id  vitium  quibusdam  feminis  crebro  revertens  perpe- 
tuum  est.  Ubi  incidit,  si  satis  virium  est,  sanguis  mis- 
sus  adjuvat :  si  parinn  est,  cucurbitula?  tamen  defigen- 
dje  sunt  in  inguinibus.  Si  diutiiis  aut  jacet  aut  alioqui 
jacere  eonsuevit,  admovere  oportet  naribus  extinctum 
ex  lucerna  linamentum ,  vel  aliud  ex  his  qiue  foedioris 
esse  odoris  retuli ,  quod  mulierem  excitet.  Idemque 
aqiu-e  quoque  frigida;  perfusio  efficit.  Adjuvat  quoque 
ruta  contrita  cum  melle ,  vel  ex  cyprino  ceratum ,  vel 
quodlibet  calidum  et  humidum  cataplasma,  naturalibus 
pube  tenus  impositum.  Inter  haec  etiam  perfricare  coxas 
et  poplites  oportet.  Deinde,  ubi  ad  se  rediit,  circumci- 
dendum  vinum  ei  estintotum  annum,  etiam  si  casusidem 
non  revertitur.  Frictione  quotidie  utendum  totius  qui- 
dem  corporis,  praecipue  vero  ventris  et  poplitum.  Cibus 
ex  media  materia  dandus :  sinapi  super  imum  ventrem. 
tertio  quoque  aut  quarto  die  imponendum,  donec  cor- 
pus  rubeat.  Si  durities  manet ,  mollire  coinnaode  vide- 
tur  solanum  in  lac  demissum ,  deinde  contritum,  et  cera 
alba  atque  medulla  cervina  cum  irino  ,  aut  sevum  tau- 
rinum  vel  caprinum  cum  rosa  mistum.  Danduin  potui 
etiam  vel  castoreum  est,  vel  gith,  vel  anethum.  Si  pa- 


LIB.  IV.  SECT.  XX.  i75 

riim  pura  est ,  purgatur  junco  quadrato.  Si  vero  vulva 
exulcerata  est,  ceratum  ex  rosa  fiat:  etiam  recens  suilla 
adeps  et  ex  ovis  album  misceatur ,  idque  apponatur  ; 
vel  album  ex  ovo  cum  rosa  mixtum ,  adjecto ,  quo  faci- 
lius  consistat,  contritse  rosw  pulvere.  Dolens  vero  vulva 
sulfure  suffumigari  debet.  At  si  purgatio  nimia  mulieri 
nocet,  remediosunt  cucurbitulae,  cuteincisa,  inguinibus 
vel  etiam  sub  mammis  admotae.  Si  maligna  purgatio  est, 
subjicienda  sunt  {desunl hlc plura)  coercentia.  Id  faciunt 
etiam  albae  olivae ,  nigrum  papaver  cum  melle  assum- 
ptum,  et  gummi  cum  trito  semine  apii  liquatum,  et  cum 
cyatho  passi  datum.  Praeter  haec,  in  omnibus  vesicse  do- 
loribus,  idoneae  potiones  sunt  qnse  ex  odoribus  fiunt, 
idest,  spica  nardi,  croco,  ciimamomo-%  casia ,  similibus- 
que.  Idem  etiam  decocta  lentiscus  praestat.  Si  tamen  in- 
tolerabilis  dolor  est,  et  sanguis  profluit,  etiam  sangui- 
nis  detractio  apta  est,  aut  certe  coxis  admota?  cucur- 
bitulae,  cute  incisa. 

2.  At  quum  urina  super  potionum  modum,  et  jam 
sine  dolore  profluens  maciem  et  periculum  facit ;  si  te- 
nuis  est,  opus  est  exercitatione  et  frictione,  maximeque 
in  sole  vel  ad  ignem.  Balneum  rarum  esse  debet,  neque 
longa  in  eo  mora;  cibus  comprimens,  vinum  austerum 
meracum ,  per  aestatem  frigidum,  per  hiemem  egelidum 
sed  tantum,  quantum  minimum  sit.  Infima  alvus  quo-, 
que,  vel  ducenda,  vel  iacte  purganda  est.  Si  crassa  urina 
est,  vehementior  esse  debet  et  exercitatio,  et  frictio, 
longior  in  balneo  mora:  cibis  opus  est  teneris:  vinum 
idem.  In  utroque  morbo  vitanda  omnia  suut  quseurinam 
movere  consuerunt. 

Sect.  XXI.  Est  etiam  circa  naturalia  vitium,  nimia 
profusio  seminis :  quod  sine  venere ,  sine  nocturnis  ima  - 
ginibus  sic  fertur  ,  ut,  interposito  spatio  ,  tabe  homi- 
nem  cousumat.  In  hoc  affectu  salutares  sunt  vehemenles 


176  A.    CORNELII   CELSI 

frictiones ,  perfusiones  natationesque  quam  frigidissimse : 
neque  cibi ,  nec  potio ,  nisi  frigida  assumpta.  Vitare  au- 
tem  oportet  cruditates  et  omnia  inflantia ;  nihil  ex  his 
assumere  quae  contrahere  semen  videntur;  qualia  suntt 
siligo,  simila  ,  ova,  alica,  amylum,  omnis  caro  gluti- 
nosa  ,  piper ,  eruca ,  bulbi ,  nuclei  pinei.  Neque  alie- 
num  est  fovere  inferiores  partes  aqua  decocta  ex  verbenis 
comprimentibus ,  ex  iisdem  aliqua  cataplasmata  imo 
ventri  inguinibusque  circumdare  ,  praecipue  ex  aceto 
rutam :  vitare  etiam  ne  supinus  obdormiat. 

Sect.  XXII.  Superest  ut  ad  extremas  partes  corporis 
veniam ,  quae  articulis  inter  se  conseruntur  :  initium  a 
coxis  faciam.  Harum  ingens  dolor  esse  consuevit,  isque 
hominem  saepe  debilitat,  et  quosdam  non  dimittit :  eo- 
que  id  genus  difficillime  curatur,  quodfere  post  longos 
morbos  vis  pestifera  huc  se  inclinat;  quae  ut  alias  par- 
tes  liberat,  sic  hanc  ipsam  quoque  affectam  prehendit. 
Fovendum  primum  aliqua  calida  est :  deinde  utendum 
caUdis  cataplasmatis.  Maxime  prodesse  videtur,  aut  cum 
hordeacea  farina,  aut  cum  ficu  ex  aqua  decocta  mixtus 
capparis  cortex  concisus;  vel  lolii  farina  ex  vino  diluto 
cocta  et  mixta  cum  arida  fasce  :  quae  quia  refrigescunt , 
imponere  noctu  malagmata  commodius  est.  Inulae  quo- 
que  radix  contusa,  et  postea  ex  vino  austero  cocta,  et 
late  super  coxam  imposita ,  inter  valentissima  auxilia 
est.  Si  ista  non  solverunt ,  sale  calido  et  humido  uten- 
dum  est.  Si  ne  sic  quidem  finitus  dolor  est,  aut  tumor 
ei  accedit,  incisa  cute  ,  admovendae  sunt  cucurbitulae : 
movenda  urina  :  alvus,  si  compressa  est,  ducenda.  Ulti- 
mum  est,  et  in  veteribus  quoque  morbis  efficacissimum, 
tribus  aut  quatuor  Iocis  super  coxam ,  cutem  candenti- 
bus  ferramentis  exulcerare.  Frictione  quoque  utendum 
est  maxime  in  sole  et  eodem  die  saepius  :  quo  facilius 
ea  quae  coeundo  nocuerunt ,  digerantur :  eaque,  si  nulla 


LIB.  IV  SECT.  XXIV.  i77 

exulceratio  est,  etiam  ipsis  coxis:si  est,  cseteris  parti- 
bus  adhibenda  est.  Quum  vero  saepe  aliquid  exulcerau- 
dum  candenti  ferramento  sit,  uti  materia  inutilis  evo- 
cetur ,  illud  perpetuum  est ,  non ,  ut  primum  fieri  potest, 
hujus  generis  ulcera  sanare;  sed  ea  trahere  donec  id 
vitium  cui  per  hsec  opitulamur ,  conquiescat. 

Sect.  XXXIII.  Coxis  proxima  geuua  sunt :  in  quibus 
ipsis  nonnunquam  dolor  esse  consuevit.  In  iisdem  aulem 
cataplasmatis  cucurbitulisque  prsesidium  est ,  sicut  etiam 
quum  in  humeris  aUisve  commissuris  doloraliquis  exor- 
tus  est.  Equitare  ei  cui  genua  dolent ,  inimicissimum  est. 
Omnes  autem  ejus  modi  dolores,  ubi  inveteraverunt , 
vix  citra  ustionem  finiuntur. 

Sect.  XXIV.  In  manibns  pedibusque  articulorum 
vitia  frequentiora  longioraque  sunt,  quae  in  podagris 
chiragrisve  esse  consuerent ;  ea  raro  vel  castratos  vel 
pueros  ante  feminffi  coitum  ,  vel  mulieres,  nisi  quibi:s 
meustrua  supressa  sunt ,  teutant.  Ubi  sentiri  coeperunl , 
sanguis  mittendus  est :  id  enim  inter  initia  statim  fac- 
tum,  ssepe  annuam,  nonnunquam  perpetuam  valetudi- 
nem  bonam  praestat.  Quidam  etiam ,  quum  asinino  lacte 
epoto  ex  toto  se  eluissent,in  perpetuum  hoc  malum 
evaserunt:  quidam,  quum  toto  anno  a  vino,  mulso, 
venere  sibi  temperassent,  securitatem  totius  vitse  conse- 
cuti  sunt :  idque  utique  post  primum  dolorem  servan- 
dum  est,  etiam  si  quievit.  Quod  si  jam  consuetudo  ejus 
facta  est,  potest  quidem  aliquis  esse  securior  his  tempo- 
ribus  quibus  dolor  se  remisit ;  majorem  vero  curam 
adhibere  debent  hi  quibus  id  revertitur  :  quod  fere  vere 
autumnove  fieri  solet.  Quum  vero  dolor  non  urget, 
mane  gestari  debet,  deinde  ferri,  aut  inambulatione 
levi  se  dimovere;  et  si  podagra  est,  interpositis  lempo- 
ribus  exiguis,  in  vicem  modo  sedere,  uiodo  iugredi;  tum 
antequam  cibumcapiat,  sine  Ixilneo  loco  calido  leyiter 


i78  A.  CORNELII   CELSI 

perfricari,  sudare;  perfundi  aqua  egelida  :  deinde  ci- 
bum  sumere  ex  media  materia ,  interpositis  rebus  uri- 
nam  moventibus:  quotiesque  plenior  est,  evomere.  Ubi 
dolor  vehemeus  urget,  interest  sine  tumore  is  sit,  an 
tumor  cum  ealore ,  an  tumor  jam  etiam  obcalluerit. 
Nam  si  tumor  nullus  est,  calidis  fomentis  opus  est. 
Aquam  marinam  vel  muriam  duram  fervefacere  oportet, 
deinde  in  pelvem  conjicere  ,  et ,  quum  jam  homo  pati 
potest,  pedes  eo  demittere,  superque  pallam  dare,  et 
vestimento  tegere :  paulatim  deinde  juxta  labrum  ipsum 
ex  eadem  aqua  leviter  infundere,ne  calor  intus  desti- 
tuat ;  ac  deinde  nocte  cataplasmata  calefacientia  impo- 
nere,  maximeque  hibisci  radicem  ex  vino  coctam.  Si 
vero  tumor  calorque  est,  utiliora  sunt  refrigerantia , 
recteque  in  aqua  quam  frigidissima  arliculi  continentur ; 
sed  neque  quotidie,  neque  diu  fit ,  ne  nervi  indurescant. 
Imponendum  vero  est  cataplasma  quod  refrigeret:  neque 
tamen  in  hoc  ipso  diu  permanendum,  sed  ad  ea  trans- 
eundum ,  quae  sic  reprimunt  ut  emolliant.  Si  major  est 
dolor ,  papaveris  cortices  in  vino  coquendi ,  miscendique 
cum  cerato  sunt  quod  ex  rosa  factum  sit :  vel  cerae  et 
adipis  suillaB  tantumdem  una  liquandum,  deinde  his 
viniHD  miscendum ,  atque  ubi  quod  ex  eo  impositum 
est  incaluit ,  detrahendum  et  subindeimponendum  aliud 
est.  Si  vero  tumores  etiam  obcaluerunt  et  dolent ,  levat 
spongia  imposita,  dua?  subinde  ex  oleo  vel  aceto  vel 
aqua  frigida  exprimitur  ;  aut  pari  portione  inter  se 
mista,  pix ,  cera,  alumen.  Sunt  etiam  plura  idonea  ma- 
nibus  pedibusque  malagmata.  Quod  si  nihil  superim- 
poni  dolor  patitur ,  id  quod  sine  tumore  est,  fovere 
oportet  spongia  quse  iu  aquam  calidam  demittatur,  in 
qua  vel  papaveris  cortices ,  vel  cucumeris  silvestris  radix 
decocta  sit;  tum  inducere  articulis  crocum  cum  succo 
papaveris  et  ovillo  lacte.  At  si  tumor  est,  foveri  quidem 


LIB.  IV.  SECT.  XXV.  179 

debet  aqua  egelida,  in  qua  lentiscus,  verbena,  aliave 
ex  reprimentibus  decocta  sit :  induci  vero  medicamen- 
tum  ex  nucibus  amaris  cum  aceto  tritis;  aut  cerussa  cui 
contritee  herbse  muralis  succus  sit  adjectus.  Lapis  etiam 
qui  carnem  edit,  quem  gapjco(pay&v  GtsBei  vocant, exci- 
sus  sic  ut  pedes  capiat ,  demissos  eos ,  quum  dolent , 
retentosque  ibi  levare  consuevit.  Ex  quo  in  Asia  lapidi 
Asio  gratia  est.  ITbi  dolor  et  inflammatio  se  remiserunt, 
quod  intra  dies  quadraginta  fit,  nisi  vitium  hominis  ac- 
cessit,  modicis  exercitationibus ,  abstinentia,  unctioni- 
bus  lenibus  utendum  est,  sic  ut  etiam  cum  acopo,  vel 
liquido  cerato  cyprino  articuli  perfricentur.  Equitare 
podagris  quoque  atienum  est.  Quibus  vero  articulorum 
dolor  certis  temporibus  revertitur,  hos  ante  et  curioso 
victu  cavere  oportet,  ne  inutilis  materia  corpori  super- 
sit,  et  crebriore  vomitu;  et  si  quis  ex  corpore  metus 
est,  vel  alvi  ductione  uti,  vel  lacte  purgari.  Quod  Era- 
sistratus  in  podagricis  expulit ;  ne  in  inferiores  partes 
factus  cursus  pedes  repleret:  quum  evidens  sit  omni 
purgatione  non  superiora  tantummodo,  sed  etiam  in- 
feriora  exinaniri. 

Sect.  XXV.  Ex  quocumque  autem  morbo  quis  in- 
valescit,  si  tarde  confirmatur,  vigilare  prima  luce  debet; 
nihilominus  in  lecto  conquiescere  :  circa  tertiam  horam 
leviter  unctis  manibus  corpus  permulcere,  Deinde  de- 
lectationis  causa,  quantum  juvat,  ambulare,  circumcisa 
omni  negotiosa  actione :  tum  gestari  diu  :  multa  aprica- 
tione  uti :  loca,  coelum,  eibos  saspe  mutare.  Ubi  triduo 
quatriduove  vinum  bibit ,  uno  aut  etiam  altero  die  in- 
terponere  aquam.  Per  haec  enim  fiet ,  ne  in  vitia  tabem 
inferentia  incidat,  et  ut  mature  vires  suas  recipiat. 
Quum  vero  ex  toto  convaluerit ,  periculose  vitas  genus 
subito  mutabit  et  inordinate  aget.  Paulatim  ergo  debe- 
bit,  omissis  legibus,  eo  transire,  ut  arbitrio  suo  vivat# 


LIBER     QUINTUS. 


x_Jixi  de  his  malis  corporis,  quibus  victiis  ratio  ma- 
xime  subvenit :  nunc  transeundutn  est  ad  eam  Medi- 
cinae  partem  ,  qua?  magis  medicamentis  pugnat.  His 
multum  antiqui  auctores  tribuerunt,  et  Erasistratus ,  et 
hi  qui  se  empiricos  nominaverunt ,  praecipue  tamert 
Hcrophilus,  deductique  ab  illo  viri,  adeo  ut  nullum 
morbi  genus  sine  his  curarent.  Multaque  etiam  de  fa- 
cultatibus  medicamentorum  memorise  prodiderunt , 
qualia  sunt  vei  Zenonis,  vel  Andreae,  vel  Apoflonti ,  qui 
Mys  cognominatus  est.  Horum  autem  usum  ex  magna 
parte  Aselepiades  uon  sine  causa  sustulit :  et  quum 
omnia  fere  medicamenta  stomachum  laedant,  malique 
succi  siut,  ad  ipsius  victiis  rationem  potius  omnem  cu- 
ram  suam  traustulit.  Verum  ut  illnd  in  plerisque  mor- 
bis  utilius  est ,  sic  multa  admodum  corporibus  nostris 
incidere  consuerunt ,  qua?  siue  medicamentis  ad  sanita- 
tem  pervenire  non  possunK  Illud  ante  omnia  scire  con- 
venit,  quod  omnes  medicina?  partes  ita  inuexae  sunt, 
ut  ex  toto  separari  non  possint ,  sed  ab  eo  nomen  tra- 
hant  a  quo  plurimum  petunt.  Ergo  et  illa  quae  victu 
eurat,  aliquando  medicamentum  adhibet,  et  illa  qua? 
praecipue  medicamentis  pugnat,  adhibere  etiam  ratio- 
nem  victiis  debet,  quae  multiim  admodum  in  omnibus 
malis  corporis  proficit.  Sed  quum  omnia  medicamenta 
proprias  facultates  habeant,  ac  saepe  simplicia  opitulen- 
tur,  ssepe  mixta,  nonalienum  videtur  ante  proponere  et 
nomina,  et  vires,  et  mixturas  eorum,  quo  minor  ipsam 
cuiationem  exsequentibus  mora  sit. 


LIB.  V.  SECT.  V.  i8r 

Sect.  I.  Sanguinem  supprimunt,  atramentum  suto- 
vium ,  quod  Graeci  )(aX>cav6ov  appellant,  chalcitis,  aca- 
cia,  et  ex  aqua  lycium,  thus,  aloe,  gummi,  plumbum 
combustum  ,  porrum,  herba  sanguinalis,  creta  vel  Ci- 
molia  vel  figularis,  misy,  frigida  aqua,  vinum,  acetum  , 
alumen,  melinum,  squama  et  ferri  et  seris;  atque  hujus 
quoque  duae  species  sunt ,  alia  tantum  aeris ,  alia  rubri 
aeris. 

Sect.  n.  Glutinant  vulnus,  myrrha,  thus,  gummi, 
praecipueque  acanthinum,  psyllium,  tragacantha,  car- 
damomon,  bulbi,lini  semen,  nasturtium  ,  ovi  album, 
gluten  ,  ichthyocolla  alba ,  contusae  cum  testis  suis 
cochleae ,  mel  coctum ,  spongia  vel  ex  aqua  frigida  vel 
ex  vino  vel  ex  aceto  expressa :  ex  iisdem  lana  succi- 
da,  si  levis  plaga  est,  etiam  aranea.  Reprimunt  alu- 
men  et  scissile  (quod  c^kjtov  vocantur  )  et  liquidum, 
meUnum,  auripigmeutum ,  aerugo,  chalcitis ,  atramen- 
tum  sutorium. 

Sect.  III.  Concoquunt  et  movent  pus ,  nardum , 
myrrha ,  costus ,  balsaneum ,  galbanum ,  propolis ,  sty- 
rax,  thuris  'et  fuligo  et  cortex,  bitumen,  pix,  sulfur , 
resina,  sevum,  adeps,  oleum. 

Sect.  IV.  Aperiunt  tanquam  ora  in  corporibus,  quod 
q-oW  Graece  dicitur ,  cinnamomum ,  balsamum ,  panaces, 
juncus  quadratus,  pulegium ,  flos  albae  violse,  bdellium, 
galbanum,  resina  terebinthina  et  pinea,  propolis,  oleum 
vetus ,  piper  ,  pyrethrum  ,  chamsepitys  ,  uva  taminia, 
sulfur,  alumen,  rutae  semen. 

Sect.  V.  Purgant ,  serugo  ,  auripigmentum  quod 
aporevabv  a  Graecis  nominantur  (huic  autetn  et  sanda- 
rachae  in  omnia  eadem  vis,  sed  validior  est )  squama 
aeris,  pumex,  iris,  balsamum,  styrax,  thus,  thuriscor- 
tex,  resina  et  pinea  et  terebinthina  liquida,  oenan- 
the  ,  lacerti  stercus  ,  sanguis  columbae ,  et  palurabi ,  et 

16 


i8i  A.  CORNELII  CELSI 

hirundinis ,  ammoniaoum,  bdellium  (quod  in  omnia 
idem  quod  ammoniacum  potest ,  sed  valentius  est ) , 
abrotonum,  ficus  arida,  coccum  Gnidium,  scobis  eboris, 
omphacium,  radicula,  coagulum,  sed  maxime  lepori- 
num,  ( cui  eadem  quae  caeteris  coagulis  facultas,  sed  uti- 
que  validior  est,)  fel  taurinum,  vitellus  crudus,  cornu 
cervinum,  gluten  taurinum,  mel  crudum,  misy,  chal- 
citis,  crocum,  uva  taminia ,  spuma  argenti,  galla,  squa- 
ma  aeris,lapis  haematiles,  minium,  costum,  sulfur, pix 
cruda,  sevum,  adeps,  oleum,  ruta,porrum,lenticula, 
ervum. 

Seet.  YL  Rodunt,  alumen  liquidum,  sed  magis  ro- 
tundum ,  aerugo ,  chalcitis ,  misy ,  squama  aeris ,  sed  magis 
rubri ,  tes  combustuin ,  sandaracha ,  minium  Synopicum, 
galla,  balsamum,  myrrha,  thuris  cortex,  galbanum,  re- 
sina  terebinthina  hiinnda,  piper  utrumque,  sed  rotun- 
dum  magis,  cardamomum,  auripigmentum ,  calx ,  nitrum 
et  spuma  ejus,  apii  semen:  narcissi  radix,  omphacium, 
alcyonium,  oleum  ex  amaris  nucibus;  allium,mel  cru- 
dum,  vinum,  lentiscus,  squama  ferri,  fel  taurinum, 
scammonea ,  uva  taminia ,  cinnamomum ,  styrax ,  cicutae 
semen,  resina ,  narcissi  semen,  sal,  nucesamarae  oleum- 
que  earum ,  atramentunm  sutorium ,  chrysocolla ,  vera- 
trum ,  cinis. 

Sect.  VII.  Exedunt  corpus ,  acaciae  succus ,  ebenus  , 
serugo,  squama  aeris,  chrysocolla,  cinis  Cyprius,  ni- 
trum  ,  cadmia ,  spuma  argenti ,  hypocistis  ,  diphryges  , 
sal ,  auripigmentum ,  sulfur,  cicuta,  sandaracha  ,  sala- 
mandra ,  alcyonium ,  aeris  flos ,  chalcitis ,  atramentum 
sutorium ,  ochra ,  calx ,  galla ,  alumen ,  lac  caprifici  vel 
lactucee  marina^  qua3  Ti66[j!.aX>.oi;  a  Grsecis  nominatur , 
fel ,  thuris  fuligo ,  spodium ,  lenticula ,  mel ,  oleae  folia , 
marrubium ,  lapis  haematites  et  Phrygius ,  et  Asius  ,  et 
scissilis ,  misy ,  vinum ,  acetum. 


LIB.  V.  SECT.  XIII.  i83 

Sect.  VIII.  Adurunt ,  auripigmentuui ,  atramentum 
siitorium ,  chalcitis ,  misy ,  aerugo ,  calx ,  charta  combus- 
ta ,  sal ,  squama  aeris ,  faex  combusta ,  myrrha  ,  stercus 
et  lacerti,  et  columbae,  et  palumbi,  et  hirundinis,  piper, 
coccum  Gnidium  ,  allium ,  diphryges  ,  lac  utrumque 
quodproximo  capite  supra  comprehensum  est,  veratrum 
et  album  et  nigrum ,  cantharides,  corallium,  pyrethrum, 
thus ,  salamandra ,  eruca  ,  sandaracha  ,  uva  tamiuia  , 
chrysocolla ,  ochra ,  alumen  scissile  ,  ovillum  stercus  , 
cenanthe. 

Sect.  IX.  Eadem  fere  crustas  ulceribus  tanquam  igne 
adustis  inducunt,  sed  praecipue  chalcitis,  utique  si  cocta 
est ,  flos  aeris ,  aerugo ,  auripigmentum ,  misy ,  et  id ,  quo 
magis  coctum. 

Sect.  X.  Crustas  vero  has  resolvit  farina  triticea  cum 
ruta  vel  porro ,  aut  lenticula  cui  meliis  aliquid  adjectum 
est. 

Sect.  XI.  Ad  discutienda  vero  ea  quae  in  corporis 
parte  aliqua  coierunt ,  maxime  prosunt ,  abrotonum, 
helenium,  amaracus,  alba  viola,  mel,  lilium,  sampsucus 
Cyprius ,  lac ,  sertula  campana ,  serpyllum ,  cupressus , 
cedrus,  iris ,  viola  purpurea ,  narcissus ,  rosa  ,  crocum , 
passum  ,  juncus  quadratus ,  nardum ,  cinnamomum , 
casia ,  ammoniacum ,  cera ,  resina ,  uva  taminia ,  spuma 
argenti ,  styrax ,  ficus  arida ,  tragoriganus ,  lini  et  nar- 
cissi  semen ,  bitumen ,  sordes  ex  gymnasio ,  pyrites  la- 
pis, aut  molaris,  crudus  vitellus ,  amarae  nuces ,  sulphur. 

Sect.  XII.  Evocat  et  educit ,  ladanum ,  aiumen  rotun- 
dum ,  ebenus ,  lini  semen  ,  omphacium ,  fel ,  chalcitis  , 
bdellium ,  resina  terebinthina  et  pinea ,  propolis ,  ficus 
arida  decocta ,  stercus  columbae  ,  pumex ,  farina  lolii , 
grossi  in  aqua  cocti,  elalerium,  lauri  baccae,  nitrum  , 
sal. 

Sect.  XIII.  Laevatid  quod  exasperatum  est,  spodium, 
ebenus ,  gummi ,  ovi  album ,  lac,  tragacanthum. 


184  A.  CORNELII  CELSI 

Sect.  XIV.  Carnein  alit  et  ulcus  implet ,  resina  pinea, 
ochra  Attice,  vel  asterace,  cera,  butyrum. 

Sect.  XV.  Molliunt,  aes  combustum,  terraEretria  , 
nitrum ,  papaveris  lacryma ,  ammoniacum  ,  bdellium  , 
cera,  sevum ,  adeps ,  oleum,  ficus  arida,  sesamum ,  ser- 
tula  campana ,  narcissi  et  radix  et  semen ,  rosae  folia  , 
coagulum ,  vitellus  crudus ,  amarae  nuces ,  medulla  om- 
nis ,  stibi ,  pix,  cochlea  cocta,  ciculae  semen ,  plumbi  re- 
crementum ,  aKcoptav  p,oXuS^cu  Grseci  vocant ,  panaces, 
cardamomum ,  galbanum,  resina ,  uva  taminia,  styrax  , 
iris,  balsamum ,  sordes  ex  gymnasio,  sulphur,  butyrum, 
ruta. 

Sect.  XVT.  Cutem  purgat  mel ,  sed  magis  si  est  cum 
galla  vel  ervo,  vel  lenticula  vel  marrubio ,  vel  iride  vel 
ruta ,  vel  nitro  vel  serugine. 

Sect.  XVII.  i.  Expositis  simplicibus  facultatibus,  di- 
cendum  est  quemadmodum  misceantur  quseque  ex  his 
iiant.  Miscentur  autem  varie ,  neque  hujus  rei  ullus  mo- 
dus  est,  quum  ex  simplicibus  alia  demantur,  alia  adji- 
ciantur ,  iisdemque  servatis ,  ponderum  ratio  mutetur. 
Itaque  quum  facultatum  materia  non  ita  multiplex  sit , 
innumerabilia  mixturarum  genera  sunt,  quse  compre- 
hendi  si  possent ,  lamen  esset  supervacuum.  Nani  et 
iidem  effectus  intra  paucas  compositiones  sunt ,  et  mu- 
tare  eas  cuilibet ,  cognitis  facultatibus ,  facile  est.  Itaque 
contentus  his  ero ,  quas  accepi  velut  nobilissimas.  In  hoc 
autem  volumine  eas  explicabo ,  quae  vel  desiderari  in 
prioribus  potuerunt ,  vel  ad  eas  curationes  pertinent 
quas  protinus  hic  comprehendam ,  sic  tamen  ut  quse  ma- 
gis  communia  sunt ,  simul  jungam.  Si  qua  singulis  vel 
etiam  paucis  accommodata  sunt ,  in  ipsarum  locum  dif- 
feram.  Sed  et  antea  sciri  volo ,  in  uncia  pondus  denario- 
rum  septem  esse ;  unius  deinde  denarii  pondus  dividi  a 
me  in  sex  partes ,  id  est  sextantes ,  ut  idem  in  sextante 


LIB.  V.  SECT.  XVIII.  i85 

denarii  habeam ,  quod  Graeci  habent  in  eo  quem  o£o).bv 
app  ellant.  Id  ad  nostra  pondera  relatum ,  paulo  plus  di- 
midio  scrupulo  facit. 

2.  Malagmata  vero  atque  emplastra ,  pastillique  quos 
rpoyjcrjtous  Graeci  vocant,  quuin  plurima  eadem  ha- 
beant ,  differunt  eo  quod  malagmata  maxime  ex  odori- 
bus ,  eorumque  etiam  surculis ,  emplastra  pastillique 
magis  ex  quibusdam  metallicis  fiunt.  Deinde  malagmata 
contusa  abunde  mollescunt :  nam  super  integram  cutem 
injiciuntur :  laboriose  vero  conteruntur  ea  ex  quibus 
emplastra  pastillique  fiunt ,  ne  lsedant  vulnera  cum  im- 
posita  sunt.  Inter  emplastrum  autem  et  pastillum  hoc 
interest ,  quod  emplastrum  utique  liquati  aliquid  acci- 
pit ;  in  paslillo  tantum  arida  medicamenta  cum  aliquo 
humore  junguntur.  Tum  emplastrum  hoc  modo  fit :  ari- 
da  medicamenta  per  se  teruntur ,  deinde  mixtis  his  in- 
stillatur  aut  acetum,  aut  si  quis  alius  non  pinguis  humor 
accessurus  est,  et  ea  rursus  ex  eo  teruntur.  Ea  vero  quaj 
liquari  possunt ,  ad  ignem  simul  liquantur ,  et  si  quid 
olei  misceri  debet,  tum  infunditur.  Interdum  etiam  ari- 
dum  aliquod  ex  oleo  prius  coquitur :  ubi  facta  sunt  quae 
separatim  fieri  debuerunt ,  in  unum  omnia  miscentur. 
At  pastilli  h@ec  ratio  est :  arida  medicamenta  contrita 
humore  non  pingui ,  ut  vino  vel  aceto ,  coguntur ,  et 
rursus  coacta  inarescunt :  atque  ubi  utendum  est ,  ejus- 
dem  generis  humore  diluuntur.  Tum  emplastrum  im- 
ponitur ,  pastillus  illinitur ,  aut  alicui  molliori ,  ut  cera- 
to ,  miscetur. 

Sect.  XVIII.  r.  His  cognitis,  primum  malagmata 
subjiciam,  quae  fere  nonsunt  refrigerandi  sed  calefacien- 
di  causa  reperta.  Est  autem  quod  refrigerare  potest ,  ad 
calidas  podagras  aptum.  Habet  gallae  et  immaturas  et  al- 
terius ,  coriandri  seminis ,  cicutae,  lacrymae  aridse,  gum- 
mi ,  singulorum  plenum  acetabulum ,  cerati  eloti ,  quod 

16. 


186  A.  CORNELII  GELSI 

■jT£7rXu(i.s'vov  Graeci  vocant ,  selibram.  Reliqua  fere  cale- 
faciunt.  Sed  qusedam  digerunt  materiam ,  qnaedam  ex- 
trahunt,  quae  £7ua7ra<7Ti>ca  voeantur,  pleraque  certis 
magis  partibus  membrorum  accommodata  sunt. 

2.  Si  materia  extrahenda  est ,  ut  in  hydropico ,  in  la- ' 
teris  dolore ,  in  incipiente  abscessu ,  in  suppuratione 
quoque  mediocri,  aplum  estid  quod  habet  resinae  ari- 
daa ,  nitri ,  ammoniaci ,  galbani ,  singulorum  pondo ,  ce- 
rae  pondo.  Aut  in  quo  hrec  sunt :  aeruginis  rasae ,  thuris , 
singulorum  P.  n.*.  ammoniaci  salis  P.  vi.*.  squamse 
aeris ,  cerae ,  singulorum  P.  vni.*.  resinae  aridae  P.  xn.*. 
aceti  cyathus.  Idem  praestat  cumini  farina  cum  struthio 
etmelle. 

3.  Si  jecur  dolet,  id  in  quo  est  balsami  lacrymae  P.xn  *. 
costi ,  cinnamomi ,  casiae  corticis ,  myrrhae ,  croci ,  junci 
rotundi,  balsami,  seminis  iridis  Illyricae,  cardamomi, 
amomi ,  nardi ,  singulorum  P.  xvi.*.  Quibus  adjicitur 
nardinum  unguentum,  donec  cerati  crassitudo  sit :  et 
hujus  qmdem  recentis  usus  est.  Si  vero  servandum  est , 
resinae  terebinthinae  P.  xvi.*.  cerae  P.  x.*.  ex  vino  leni 
contunduntur ,  tum  eo  miscentur. 

4.  At  si  lienis  torquet,  glandis,  quam  (BaXavcv  f;.up- 
stJ/txYiv  Graeci  vocant ,  cortex  et  nitrum  paribus  portio- 
nibus  contunduntur,  respergunturque  aceto  quam  acer- 
rimo.  Ubi  cerati  crassitudinem  habet ,  linteo  antea  in 
aqua  frigida  madefacto  illinitur,  et  sic  imponitur ,  su- 
praque  farina  hordeacea  injicitur :  sed  manere  ibi  non 
amplius  sex  horis  debet ,  ne  lienem  absumat :  satiusque 
est  id  bis  aut  ter  fieri. 

5.  Commune  autem  et  jecinori ,  et  lieni ,  et  abscessi- 
bus ,  et  strumae ,  parotidibus,  articulis ,  calcibus  quoque 
suppurantibus  aut  aliter  dolentibus ,  etiam  concoctioni 
ventris ,  Lysias  composuit  ex  hyssopi ,  panacis,  styracis, 
galbani ,  resinae ,  singulorum  P.  r  1/.  ammoniaci ,  bdel- 


LIB.  V.  SECT.  XVIII.  *87 

lii ,  cerae,  sevi  taurini,  iridis  aridae  P.  iv.\  caehryos  ace- 
tabulo ,  piperis  granis  quadraginta :  qiue  contrita  irino 
unguento  temperantur. 

6.  Ad  laterum  autem  dolores  compositio  est  Apollo- 
phanis ,  in  qua  sunt  resinoe  terebinlhinae,  thuris  fuligi- 
nis ,  singulorum  P.  iv.*.  bdellii,  ammoniaci ,  iridis,  sevi 
vitulini  aut  caprini  a  renibus,  visci ,  singulorum  P.  iv.*. 
Haec  autem  eadem  omnem  dolorem  levant ,  dura  emol- 
liunt ,  mediocriter  calefaciunt. 

7.  Ad  idem  Andreae  quoque  malagmaest,  quod  etiam 
resolvit,  educit  humorem ,  pus  maturat;  ubi  id  matu- 
rum  est,  cutem  rumpit,  ad  cicatricem  perducit,  prodest 
imposilum  minutis  majoribusque  abscessibus ,  item  arti- 
culis ,  ideoque  et  coxis  et  pedibus  dolentibus  :  item  si 
quid  in  corpore  collisum  est ,  reficit:  prsecordia  quoque 
dura  et  inflata  emollit ,  ossa  extrahit ,  ad  omnia  denique 
valet  quse  adjuvare  calor  potest.  Id  habet  cerae  P.  xi.*. 
visci,  sycamini  quam  alias  sycomorum  vocant ,  lacrymae, 
singulorum  P.  1.*.  piperis  et  rotundi  et  longi,  ammo- 
niaci,  thymiamatis,  bdellii,  iridis  Illyricae,  cardamomi, 
amomi ,  xylobalsami ,  thuris  masculi ,  myrrhae ,  re- 
sinae  aridae ,  singulorum  P.  x.*.  pyrethri ,  cocci  Gnidii , 
spumae  nitri,  salis  ammoniaci,  aristolochiae  Creticae, 
radicis  ex  cucumere  agresti ,  resinae  terebinthinae 
liquidae  ,  singulorum  P.  xx.  *.  Quibus  adjicitur  un- 
guenti  irini ,  quantum  satis  est  ad  ea  mollienda  alque 
cogenda. 

8.  Praecipuum  vero  est  ad  resolvenda  quae  adstricta 
sunt ,  mollienda  quae  dura  sunt ,  digerenda  quae  coeunt , 
id  quod  ad  Polyarchum  auctorem  refertur.  Habet  junci 
quadrati ,  cardamomi ,  thuris  fuliginis ,  amomi ,  cerae , 
resinae  liquidae,  pares  portiones. 

9.  Aliud  ad  eadem  Nilei  :  crocomagmatis  quod  quasi 
recrementum  ejus  est,  P.-iv.  *.  ammoniaci,  thymiama- 


i8S  A.  CORNELH  CELSI 

tis,  cerae,  singulorum  P.  xx.  *.  ex  quibus  duo  priora  ex 

aceto  teruntur,  cera  cum  rosa  liquatur,  et  tumomnia 

junguntur. 

10.  Proprie  etiam  dura  emollit  id  quod  Moschi  esse 
dicitur.  Habet  galbani  unciam ,  thuris  fuliginis  P.  cerae , 
ammoniaci ,  thymiamatis  trientes ,  picis  aridaj  P.  n.  aceti 
heminas  tres. 

ii.  Fertur  etiam  ad  digerenda  quae  coeunt  sub  aue- 
tore  Medo,  quod  habet  cerae  P.  panacis  P.  *.  semis, 
squamae  aeris  ,aluminis  rotundi,  item  scissilis,  singulo- 
rum  P.  i.*.  plumbi  combusti  P.  i.*.  et  semis. 

12.  Adeadem  Pantheuuis  utebatur,  calcis  P.  semis, 
siuapis  contriti ,  item  feni  Graeci ,  aluminis ,  singulorum 
P.  i.  *.  sevi  bubuli  P.  1 1.  *.  et  semis. 

i3.  Ad  strumam  multa  malagmata  invenio.  Credo 
autem,  quo  pejus  id  malum  est,  minusque  facile  discu- 
titur,  eo  plura  esse  tentata  quae  in  personis  variis  varie 
responderunt.  Andreas  auctor  est  ut  haec  misceantur , 
urticae  seminis  P.  i.*.  piperis  rotundi ,  bdellii,  galbani, 
ammoniaci,  thymiamatis,  resinae  aridae,  singulorum  P. 
iv.  *.  resinae  liquidae ,  cerae ,  pyrethri ,  piperis  longi , 
lactucae  marinae  seminis,  sulfuris  ignem  nonexperti, 
quod  dwrupov  vocatur ,  pares  portiones. 

14.  Hoc  autem  Miconis  est.  Faecis  aridae,  aceti,  spu- 
mae  nitri,  salis  ammoniaci ,  sinapis,  cardamomi,  radicis 
cucumeris  silvestris ,  singulorum  P.  iv.  *.  quae  ex  leni 
vino  contunduntur. 

i5.  Expeditius  ad  idem  fit  quod  habet  visci  seminis , 
stercoris,  resinae,  sulfuris  ignem  non  experti  parespor- 
tiones ;  et  in  quo  est  sulfuris  P.  1.  *.  lapidis  quem 
TruptTYiv  vocant,  P.  rv.*.  cumini  acetabulum.  Item  in 
quo  est  lapidis  ejusdem  pars  una ,  sulfuris  duae  partes , 
resinae  terebinthinae  partes  tres. 

16.  Arabis  autem  cujusdam  est  ad  strumam  et  orien- 


LIB.  V.  SECT.  XVIII.  189 

tia  tiibercula,  quae^u^ara  vocantur,  quod  haec  digerit. 
Habet  myrrhaj,  salis  ammoniaci ,  thuris,  resinae  liquidee 
et  aridae,  crocomagmatis ,  cerae,  singulorum  P.  1.  *.  lapi- 
dis  ejusquem  TruptTYiv  vocant,  P.  iv.  *.  quibus  quidam 
adjiciunt  sulfuris  P.  11.  *. 

17.  Est  etiam  proficiens  in  struma,  et  in  his  tuberi- 
bus  qu33  difficiliter  concoquuntur,  et  in  his  quae  jcapju- 
vto^yi  vocantur,  quod  ex  his  constat :  sulfuris  P.  11.  *. 
nitri  P.  iv.  *.  myrrhae ,  P.  vi.  *.  fuliginis  thuris  P.  *.  se- 
mis,  salis  ammoniaci  P.  *.  m.  cerae  P.  1.  *. 

18.  Protarchus  autem  ad  TrapwTt^a? ,  eaque  tuber- 
cula  quae  p,sXt>cY)pia,  id  est,  favi,  vel  ^uaara  nominan- 
tur,  item  mala  ulcera,  pumicis,  resinae  pineae  liquidae, 
thuris  fuliginis,  spumaj  nitri,  iridis,  singulorum  P. 
viii.  *.  cum  cerae  P.  ix.  *.  miscebat ,  hisque  olei  cya- 
thum  et  dimidium  adjiciebat. 

19.  Atadversus  panum,  tum  primum  orientem,  quod 
<puys6Xov  Graeci  vocant,  et  omne  tuberculum  quod 
<pu{/,a  nominatur,miscetur  ochra  quae  Attice  nomina- 
tur,  cum  duabus  partibus  similae,  hisque  dum  contun- 
duntur ,  subinde  mel  instillatur,  donec  malagmatis  cras- 
situdo  sit. 

20.  Discutitetiamomnetuberculumquodffluaa  voca- 
tur,  id  quod  habet  calcis,  nitri  spumae,  piperis  rotundi, 
singulor.  P.  1.  *.  galbani  P.  11.  *.  salis  P.  iv.  *.  quae  ex- 
cipiuntur  cerato  ex  rosa  facto. 

21.  Supprimitque  omne  quod  abscedit,  id  in  quo 
est  galbani,  fabae  fressae,  singulorum  P.  1.  *.  myrrhae , 
thuris,  ex  radice  capparis  corticis,  singulorum  P.  iv.  *. 
Satis  quoque  omnia  abscedentia  digerit  murex  combus- 
tus  et  bene  contritus ,  aceto  subinde  adjecto. 

22.  At  si  satis  sanguis  subit,  recte  imponilur  quod 
adversus  phymata  quoque  potest.  Constax  ex  his,  bdel- 
lii,  styracis,  ammoniaci ,  galbani,  resinaTet  aridc? -  et 


i  9o  A.  CORNELII  CELSI 

liquidae  pineae,  item  ex  lentisco,  thuris,  iridis ,  singulo- 

runi  P.  ii.  *. 

23.  Kapscivto^Yi  vero  phymata  commode  hisleniuntur: 
galbani  ,  visci  ,  ammoniaci ,  resinae  terebinthinae  in 
singulis  P.  i.  *.  sevi  taurini  P.  *.  semis ,  faecis  combustae 
quam  maxima  portione,  dum  id  sicciusnon  faciat  quam 
esse  malagma  oportet. 

24.  Quod  si,  facie  contusa,  livor  subcruentus  est, 
haec  compositio  nocte  et  die  imposita  tollit :  aristolo- 
chiae,  thapsiae,  singulorum  P.  11.*.  bdellii,  styracis , 
ammoniaci,  thymiamatis ,  galbani ,  resinae  aridae,  et  ex 
lentisco  liquidae ,  thuris  masculi ,  iridis  Illyricae ,  cerae 
singulorum  P.  iv.  *.  Idem  faba  quoque  imposita  proficit. 

25.  Sunt  etiam  quaedam  malagmata  quae  ^o^toxtxa 
Graeci  vocant,  quoniam  aperiendi  vim  habent  :  quale 
est  quod  ex  his  constat  :  piperis  longi,  spumae  nitri, 
singulorum  P.  11.  *.  erysimi  P.  *.  iv.  quae  cum  melle  mi- 
scentur.  Idoneaque  etiam  strumae  aperiendae  sunt :  ejus 
generis  vehementiusque  ex  his  est  id  quod  habet  calcis 
P.  iv.  *.  piperis  grana  sex ,  nitri ,  cerae ,  singulorum  P.  x. 
*.  mellis  P.  olei  heminam. 

26.  Miconis  quoque  est  quod  resolvit,  aperit,  pur- 
gat.  Habet  alcyonium ,  sulfur ,  nitrum ,  pumicem ,  pari- 
bus  portionibus ,  quibus  tantum  picis  et  cerae  adjicitur, 
ut  fiat  cerati  crassitudo. 

27.  Ad  ossa  autem  Aristogenis,  fit  ex  his:  sulfuris 
P.  1.  *.  resinae  terebinthinae ,  nitri  spumae  et  ex  scilla 
partis  interioris ,  plumbi  eloti,  singulorum  P.  11.  *.  thu- 
ris  fuliginis  P.  viii.  * ,  ficus  aridae  quam  pinguissimae , 
sevi  taurini ,  singulorum  P.  viii.  *.  cerae  P.  vn.  *.  iridis 
Macedoniea? ,  P.  vi.  *.  sesami  fricti  acetabulum. 

28.  Maximeque  nervis  et  articulis  malagma  convenit. 
Igitur  Euthyclei  est  et  ad  articulos,  et  ad  omnem  dolorem, 
et  ad  vesicae,  et  ad  recenti  cicatrice  contractos  articulos 


LIB.  V.  SECT.  XVIII.  191 

quas  ayxuXas  Graeci  nominant,  conveniens :  quod  habet 
fuliginis  thuris  acetabnlum,  resinae  tautumdem,  galbani 
sine  surculis  sescunciam ,  ammoniaci ,  bdellii ,  singulo- 
rum  P.  *.  cerae  P.  S.  semis.  Aliud  item  fit,  quod  habet 
iridis,  ammoniaci ,  galbani,  nitri,  singulorum  P.  xiv.  *. 
resinae  liquidae  P.  vr.  *.  cerae  P.  xvi.  *. 

29.  Ad  dolores  articulorum  Sosagorae  :  Plumbi  com- 
busti,  papaveris  lacrymae,  corticis  hyoscyami,  styracis, 
peucedani ,  sevi ,  resinae ,  cerae  pares  portiones. 

30.  Chrysippi :  resinae  liquidae ,  sandarachae ,  piperis , 
singulorum  P.  xn.  *.  quibus  cerae  paulum  adjicitur. 

3i.  Ctesiphontis :  cerae  Creticae,  resinae  terebinthi- 
nae ,  nitri  quam  ruberrimi ,  singulorum  P.  *.  semis ,  olei 
cyathi  tres.  Sed  id  nitrum  ante  per  triduum  instillata 
aqua  teritur,  et  cum  sextario  ejus  incoquitur,  donec 
omnis  humor  consumatur.  Prodest  vero  ea  compositio 
etiam  ad  parotidas,  phymata,  strumam,  omnemque 
coitum  humoris  emolliendum. 

3a.  Ad  articulos,  fici  quoque  aridae,  partem  nepetae 
mistam ,  vel  uvam  taminiam  sine  seminibus  cum  pule- 
gio  recte  aliquis  imponit. 

33.  Eadem  podagrae  praesidio  sunt.  Sed  ad  eam  fit 
Aristonis  quoque,  quod  habet  nardi,  cinnamomi,  ca- 
siae ,  chamaeleontis ,  junci  rotundi ,  singulorum  P.  vin.  *. 
sevi  caprini  ex  irino  liquati  P.  xx.  *.  iridis  P.  1.  *.  quae 
in  aceto  quam  acerrimo  jacere  per  xx.  dies  debet.  Idem 
autem  etiam  recentia  phymata,doloresque  omnes  discutit. 

34.  At  Theoxenus  ad  pedum  dolores ,  sevi  a  renibus 
partem  tertiam  ,  salis  partes  duas  miscebat,  hisque 
membranulam  illitam  imponebat,  tum  superinjiciebat 
ammoniacum  thymiama  in  aceto  liquatum. 

35.  At  Numenius  podagram  caeterosque  articulos  in- 
duratos  hoc  molliebat :  abrotoni,  rosae  aridae,  papaveris 
lacrymae ,  singulorum  P.  111.  *.  resinae  terebinthinae  P. 


192  A.  CORNELII  CELSI 

iv.  *.  thuris ,  spumae  uitri ,  singulorum  P.  xn.  *.  cerae  P. 
iii.  *.  quibus  adjicitur  cedri  cyathus  unus,  oleilaurini 
cyathi  tres ,  olei  acerbi  sextarius. 

36.  Si  quando  autem  in  articulis  callus  increvit , 
Dexius  docuit  imponere  calcis  P.  iv.  *.  cerussaeP.vm*. 
resinae  pinae  P.  xx.  *.  piperis  grana  P.  xx.  cerae  P.  n.  *. 
quibusdum  contunduntur,  hemina  vini  lenis  instillatur. 

Sect.  XIX.  Ex  emplastris  autem  nalla  majorem 
usum  praestant ,  quam  quae  cruentis  protinus  vulneri- 
bus  injiciuutur,  svaijxa  Graeci  vocant.  Haec  enim  repri- 
munt  inflammationem ,  nisi  magna  vis  eam  cogit ,  atque 
illius  quoque  impetum  minuunt;  tum  glutinant  vul- 
nera  quae  id  patiuutur,  cicatricem  iisdem  inducunt. 
Constant  autem  ex  medicamentis  nou  pinguibus ,  ideo- 
que  a/.iiraiva  a  Graecis  nominantur. 

i.  Optimum  ex  his  est  quod  Barbarum  vocatur.  Ha- 
bet  aeruginis  rasae  P.  xn.  *.  spumae  argenti  P.  xx.  *.  alu- 
minis ;  picis  aridae ,  resinae  pineae  aridae ,  singulorum  P. 
i.  *.  quibus  adjiciuntur  olei  et  aceti  singulae  heminae. 

2.  Alterum  ad  idem,  quod  Choacon  vocant :  habet 
spumae  argenti  P.  c.  *.  resinae  aridae  tantundem  :  sed 
spuma  prius  ex  tribus  olei  heminis  coquitur.  His  duo- 
bus  emplastris  color  niger  est ,  qui  fere  tahs  fit  ex  pice 
atque  resina.  At  ex  bitumine  nigerrimus ,  ex  aerugine 
aut  aeris  squama  viridis ,  ex  minio  ruber ,  ex  cerussa 
albus. 

3.  Paucae  admodum  compositiones  sunt,  in  quibus 
aliquid  mixturae  varietas  novat.  Ergo  id  quoque  nigrum 
est  quod  (3a<ji>.ixov  nominatur.  Habet  panacis  P.  i.  *, 
galbani  P.  n.  *.  picis  et  resinae ,  singulorum  P.  x.  *.  olei 
dimidium  cyathum. 

4.  At  quod  perviride  est ,  smaragdinum  appellatur , 
in  quo  sunt  resinae  pineae  P.  m.  *.  cerae  P.  i.  *  asrugims 
P.  *.  semis  ,  thuris  fuliginis  P.  n.  *.  olei  tantundem  et 
aceti ,  quo  fuligo  et  aerugo  in  unum  cogantur. 


LIB.  V.  SEGT.  XIX.  i93 

8.  Est  etiam  coloris  fcre  riifi,  quod  celeriter  ad  ci- 
catricem  vulnera  perducere  videtur.  Haliet  thuris  P. 
i.  *.  resinae  P.  n.  *.  squamae  aeris  P.  iii.  *.  spumse  ar- 
genti  P.  xx.  *.  cerse  P.  c.  *.  olei  hemiuam. 

6.  Praeterea  est  quod  irapaxoXXviTtxbv  a  glutinando 
vocant.  Constat  ex  his  :  bituminis,  aluminis  scissilis 
P.  iv.  *.  spumae  argenti  P.  vi.  *.  et  olei  veteris  hemina. 

7.  Prseterea  sunt  qusedam  generis  ejusdem,  quae, 
quia  capitibus  fractis  maxime  conveniunt ,  KsyaXtJca 
a  Grsecis  nominantur.  Philotse  compositio  habet  terrae 
Eretriae,  chalcitidis,  singulorum  P.  iv.  *.myrrha3,  aeris 
combusti ,  singulor.  P.  x.  *.  ichthyocollee  P.  vi.  *.  seruginis 
rasse,  aluminis  rotundi,  misy  crudi,  aristolochiae ,  sin- 
gulorum  P.  viii.  *.  squamae  aeris  P.  xx.  *.  thuris  mas- 
culi  P.  11.  *.  cerse  P.  1.  *.  rosae  et  olei  acerbi  ternos 
cyathos,  aceti  quantum  satis  est,  dum  arida  ex  eo 
conteruntur. 

8.  Aliud  ad  idem  viride.  ^ris  combusti,  squamae 
aeris ,  myrrhae ,  ichthyocollae ,  singulorum  P.  vi.  *.  misyos 
crudi ,  aeruginis  rasae ,  aristolochiae ,  aluminis  rotundi , 
singulorum  P.  viii.  *.  ceraeP.  vi.  *.  olei  hemina,  aceti 
quod  saiis  sit. 

9.  Puri  autem  movendo  non  aliud  melius  quam 
quod  expeditissimum  est  :  TSTpayapaaJcov  a  Graecis 
nomiuatur.  Habet  pares  portiones  cerae ,  picis ,  resinae, 
sevi  taurini,  si  id  non  est ,  vitulini. 

10.  Alterum  ad  idem  svvsaipapp.axov  nominatur 
quod  magis  purgat.  Constat  ex  novem  rebus,  cera , 
melle,  sevo ,  resina,  myrrha ,  rosa ,  medulla  vel  cervina , 
vel  vitulina ,  vel  bubula,  hyssopo ,  butyro.  Quorum  ip- 
sorum  quoque  pondera  paria  miscentur. 

.  1.1.  Sunt  autem  quaedam  emplastra,  quibus  ulriusque 
rei  facultas  est,  quae  sisingula  habenda  sunt,  meliora 
sunt;  sed  in  copia  rejtcienda  sunt ,  his  potius  adhibilis , 

17 


i94  A.  CORNELII  CELSI 

quae  proprie  id  quod  eo  lempore  opus  est,  consequun- 
tur.  Exempli  causa  duo  proponam.  Est  igitur  ad  vulnera 
Attalum ,  quod  habet  squamae  aeris  P.  vi.  *.  thuris  fuligi- 
nis  P.  xv.*,  ammoniaci  tantumdem ,  resinae  terebinthinae 
liquidaeP.  xxv.  *.  sevi  taurini  tantundem,  aceti  heminas 
tres,  olei  sextarium.  At  inter  ea  quae  fracto  capiti  accom- 
modantur ,  habent  quidam  id  quod  ad  auctorem  Ju- 
daeum  refertur.  Constat  ex  his :  salis  P.  iv.  *.  squamae  eeris 
rubri ,  aeris  combusti,  singulorum  P.  xn.  *.  ammoniaci , 
thymiamatis,  thuris  f uliginis ,  resinae  aridae,  singulorum 
P.  vi.  *.  resiuae  colophoniacae,  cerae ,  sevi  vitulini  curati, 
singulorum  P.  xx.*.  additur  aceti  sesquicyathus,  olei  mi- 
nus cyatho.  Tsftefairsu^eva  Graeci  appellant,quae  curata 
vocamus ,  quum  ex  sevo  puta  onmes  membranulae  dili- 
genter  exempta?  sunt ,  aut  ex  alio  medicamento. 

12.  Sunt  etiam  quaedam  emplastra  nobilia  ad  extra- 
hendum.  Qiue  ipsa  quoque  £7riG77a<ruca  nominantur: 
quale  est  quod,  quia  lauri  baccas  habet,  ^ia  ^a^vi^cov 
appellatur.  In  eo  est ,  resinae  terebinthinae  P.  x.  *.  nitri , 
cerae,  picis  aridae,  baccarum  lauri ,  singulorum  P.  xx. 
*.  olei  paulum.  Quoties  aut  baccam ,  aut  nucem ,  aut 
simile  aliquid  posuero,  scire  oportebit,  antequam  ex- 
pendatur,ei  summam  pelliculam  esse  demendam. 

1 3.  Aliud  eodem  nomine,  quod  puri  quoque  movendo 
est.  Sevi  vitulini ,  annnoniaci ,  thymiamatis ,  picis  ,  cerae, 
uitri ,  baccarum  lauri ,  resina?  aridae ,  aristolochiae ,  py- 
rethri ,  pares  portiones. 

14.  Prteter  haec  est  Philocratis  ,  quod  habet  salis  am- 
moniaci  P.  vn.  *.  aristolochiae  P.  viii.  *.  cerae,  resinae 
terebinthinae ,  fuliginis  thuris,  singulorum  P.  xv.  *.  spu- 
mae  argenti.  P.  xxxn.  *.  quibus,  utpus  quoque  moveant, 
iridis  P.  111.  *.  et  galbani  P.  vi.  adjiciuntur. 

i5.  Optimum  tamen  ad  extrahendum  est  id  quod  a 
similitudinc  sordium  pu7rw^e?  Graeci  appellant.  Habet 


LIB.  V.  SECT.  XIX.  i95 

myrrhae,  croci,  iridis,  propolis,  bdellii,  capitulorum 
Punici  mali ,  aluminis  et  scissilis  et  rotundi,  misy,chal- 
citidis,  atramenti  sutorii  cocti,  pauacis,  salis  ammoniaci , 
visci,  siugulorum  P.  iv.  *.  aristolochiae  P.  viii.  *.  squa- 
mae  aeris  P.  xvi.  *•  resinae  terebinthinae  P.  lxxv.  *.  cerae, 
et  sevi  vel  taurini  vel  hircini  singulorum  P.  c.  *. 

16.  Hecataeo  quocpie  auctore,  emplastrum  generis 
ejnsdem  fit  ex  his  :  galbani  P.  n.  *.  fuliginis  thuris  P. 
iv.  *.  picis  P.  vi.  *  cerae  et  resinae  terebinthinae ,  sin- 
gulorum  P.  viii.  *.  quibus  paulum  irini  uugenti  mis- 
cetur. 

17.  Yalens  quoque  ad  idem  emplastrum  viride 
Alexandrinum  est.  Habet  aluminis  scissilis  P.  viii.  *. 
salis  ammoniaci  P.  *.  vn.  squarnae  aeris  P.  xvi.  *.  myr- 
rhae ,  thuris ,  singulorum  P.  xviii.  *.  cerae  P.  cl.  *.  re- 
sinas  colophoniacae  aut  pineae  P.  cc.  *.  olei  hemiuam, 
aceti  sextarium. 

18.  Quaedam  autem  sunt  emplastra  exedentia,  quae 
GY)77Ta  Grseci  vocant :  quale  est  id  quod  habet  resinae 
terebinthinae  ,  fuliginis  thuris ,  singulorum  P.  *.  11. 
squamae  aeris  P.  1.  *.  ladani  P.  11.  *.  aluminis  tantum- 
dem  ,  spumae  argenti  P.  iv.  *. 

19.  Exest  etiam  vehementer  oorpus ,  atque  ossa  quo- 
que  resolvit,  et  supercrescentem  carnem  coercet  id 
quod  habet  spumae  argenti,  squamae  aeris,  uncias  sin- 
gulas,  nitri  ignem  non  experti,  lapidis  Asii,  aristolo- 
chiae  P.  sextantes;  cerae,  resinae  terebinthinae ,  thuris, 
olei  veteris,  atramenti  sutorii,  salis  ammoniaci  P.  semis, 
aeruginis  rasae  P.  bessem ,  aceti  scillitici  heminam ,  vini 
Aminaei  tantundem. 

20.  Sunt  etiam  adversus  morsus  quaedam  accommo- 
data ,  quale  est  Diogenis  nigrum ,  quod  habet  bituminis, 
cerae,  resinae  pineae  aridae,  singulorum  P.  xx.  *.  spumae 
argenti  P.  c.  *.  olei  sextarium.  Aut  in  quo  sunt  squamas 


196  A  CORNELII  CELSI 

aeris  P.  rv.  *:  cerussae  et  aeruginis  rasae,  singuloruin 
P.  vnr.  *.  ammoniaci  P.  xii.  cerae,  resinse  pineae,  sin- 
gulorum  P.  xxv.  *.  spumae  argenli  P.  c.  *  olei  sexta- 
rium.  Aut  in  quo  sunt  squamae  aeris  P.  xiv.  *.  galbani 
P.  vi.  *.  cerussae  et  aerughris ,  singulor.  P.  vni.  *.  am- 
moniaci  P.  xn.  cerae,  resinae  pineae,  singulorum  P. 
xxxv.  *.  ex  quibus  spuma  argenti  concoquitur. 

2i.  Rubrum  quoque  emplastrum  quod  Ephesium 
vocatur,  huc  aptum  est.  Habet  resinae  terebinthiiice 
P.  ii.  *.  galbani  P.  iv.  minii  Sinopici  P.  vi.  *.  thuris  fu- 
liginis  P.  vi.  *.  cerae  P.  viii.  *.  spumae  argeuti  P.  xxxvi.  *. 
olei  veteris  heminam. 

22.  Item  id  quod  ex  his  constat :  squamae  aeris,  thu- 
ris  fuliginis ,  singulorum  P.  iv.  *.  galbani  P.  iv.  *.  saiis 
ammoniaci  P.  *.  xn.  cerae  P.  xxv.  *.  olei  tribus  heminis. 
Haec  autem  aliis  quoque  recentioribus  vulneribus  recte 
imponuntur. 

23.  Sunt  etiam  alba  lenia  (Xsukoc  Graeci  vocant)  fere 
non  gravibus  vulneribus  accommodata,  praecipueque 
senilibus.  Quale  est  quod  habet  cerussae  P.  lii.  *.  sevi 
vitulini  curati ,  et  cerae ,  singulorum  P.  t.viii.  *.  olei  he- 
minas  tres,  ex  quibus  cerussa  coquitur. 

24.  Aliud  quod  habet  cerussaeP.  xx.  *.  cerae  P.  lv.  *. 
olei  heminam ,  aquae  sextarium.  Quae  quoties  adjiciun- 
tur  cerussae  vel  spumae  argeuti,  scire  licet  illa  ex  his 
coquenda  esse.  Est  autem  ea  percandida  compositio 
quae  supra  posita  est,  ideoque  elephantina  nominatur. 

25.  Lenia  quoque  quaedam  emplastra  sunt,  quas 
Xwrapas  fere  Graeci  nominant;  ut  id  quod  habet  minii 
P.  iv.  *.  spuma?  ai-genti  P.  xxv.  *.  cerae  et  adipis  suillae , 
singulor.  P.  xxxvn.*.  vitellos  quatuor. 

26.  Alia  compositio  generis.ejusdem :  cerae,  resinae 
terebinthinae,  singulorum  P.  v.  *.  cerussae  P.  viii.  *  spu- 
mae  argenti  ,  plumbi   recrementi  (  afxwptav  [ao>.u€<5"gu. 


LIB.  V.  SECT.  XX.  197 

Gneci  vocaiit)  singulorum  P.  x.  cicini  olei,  et  myrtei, 
singulorum  heminse. 

27.  Tertia,  quae  ad  auctorem  Archagathum  refertur : 
misy  cocti,aeris  combusti,  siugulorum  P.  iv.  *.  cerussae 
coctas  P.  viii.  *.  resinae  terebinthinse  P.  x.  *.  spumae  ar- 
genti  P.  vi.  *. 

28.  Etiam  una  generis  ejusdem  :  spumae  argenti,  cerae, 
adipis  suillae,  singulorum  P.  xxvn.  *.  vitelli  cocti  qua- 
tuor,  rosae  hemina.  Aut  cerati  ex  oleo  myrteo  facti  par- 
tes  tres ,  adipis  suillaj  pars  quarta  ,  paulum  ex  plumbi 
recremento.  Aut  spumae  argenti  selibra ,  ex  oleihemina, 
et  aquae  marinae  altera  ,  cocta  donec  bullire  desierit, 
cui  paulum  cerre  sit  adjectum.  Aut  pares  portiones  cerse, 
sevi,  stibii,  spumse  argenti,  cerussae. 

Sect.  XX.  i.Pastilli  quoque  facultates  diversas  ha- 
bent.  Sunt  enim  ad  recentia  vulnera  glutinanda  sanan- 
daque  apti :  qualis  est  qui  habet  chalcitidis ,  misy ,  spu- 
mae  nitri,  floris  aeris,  gallae,  aluminis  scissilis  modice 
cocti,  singulorum  P.  1.  *.  seris  combusti,  capitulorum 
mali  Punici,  singulorum  P.  111.  *.  Hunc  oportet  diluere 
aceto,  ac  sic,  ubi  vulnus  glutinandum  est,  illinere.  At 
si  nervosus  aut  musculosus  is  locus  est ,  commodius  est 
cerato  miscere,  sic  ut  illius  octo  partes,  nona  hujus 
sit. 

Alius  ad  idem  constat  ex  his,  bituminis,  aluminis 
scissilis ,  singulorum  P.  1.  *.  a^ris  combusti  P.  iv.  spumae 
argenti  P.  xi.  *.  olei  sextario. 

2.  Sed  longePolybi  celeberrimus  est:  dppa-vii;  autem 
nominatur :  qui  habet  aluminis  scissilis  P.  iv.  *.  atra- 
menti  sutorii  P.  11.  *.  myrrhae  P.  v.  *.  aloes  tantumdem , 
capitulorum  Punici  mali,  fellis  laurini,  singulorum 
P.  vi.  *  :  quas  contrita  vino  austero  excipiuntur. 

3.  Ad  ulcera  sordida,  et  nigritiem  in  auribus,  nari- 
bus,  obscenis  partibus,  inflammationesque  eorum:  chry- 

17. 


198  A.  CORNELII  CELSI 

socollae  P.  i.  *.  atramenti  sutorii,  aluminis  scissilis,  sin- 
gulorum  P.  ii.  *.  halieacabi  corticis  P.  iv.  *.  minii  P.  vi.  *. 
spumae  argenti  P.  xn.  *.  cerussae  P.  xvi.  *.  quae  ex  aceto 
et  coguntur,  et,ubi  utendum  est,  diluuntur. 

4.  Andronis  vero  esl  ad  uvam  inflammatam ,  ad  na- 
turalia  sordida  ,  etiam  cancro  laborantia.  Gallae ,  atra- 
menti  sutorii,  myrrhae,  singulorum  P.  1.  *.  aristolochiae, 
aluminis  scissilis,  singulorum  P.  11.  *.  capitulorum  Pu- 
nici  mali  P.  xxv.  *.  ex  passo  coactorum,  et,  quum  usus 
exigit,  aceto  vel  vino  dilutorum,  prout  valentius  aut 
lenius  vitium  est  id  cui  medendum  est. 

5.  Proprie  autem  ad  ani  fissa,vel  ora  veuarum  fun- 
dentia  sanguinem,  vel  cancrum : aeruginis P.  11.*.  myr- 
rhae  P.  iv.  gummi  P.  vm.  *.  thuris ,  P.  xn.  stibis ,  lacry- 
mae  papaveris,  acacia3 ,  singulorum  P.  xvi.  Quae  ex  vino 
et  teruntur ,  et  in  ipso  usu  deliquantur. 

6.  Expellere  autem  ex  vesica  cum  urina  calculum 
videtur  nase  compositio:  cassiae,  croci,  myrrhse,  costi, 
nardi ,  cinnamomi  ,"dulcis  radicis ,  balsami ,  hyperici , 
pares  portiones  conteruntur,  deinde  vinum  lene  instil- 
latur,  et  pastilli  fiunt,  qui  singuli  habeant  P.  1.  *.  hique 
singuli  quotidie  mane  jejnno  dantur. 

Sect.  XXI.  i.Haectriacompositionumgeuera,idest, 
quae  in  malagmatis ,  emplastris  pastillisque  sunt,  maxi- 
mum  praecipueque  varium  usum  praestant.  Sed  alia 
quoque  utilia  sunt,  ut  ea  quae  feminis  subjiciuntur : 
tzegg cu?  Graeci  vocant.  Eorum  haec  proprietas  est:  me- 
dicamenta  composita  molli  lana  excipiuntur ,  eaque  lana 
in  naturalibus  conditur. 

Ad  sanguinem  autem  evocandum,  cauneis  duabus 
adjicitur  nitri  P.  1.  *.  aut  allii  semen  conteritur  :  adji- 
citur  myrrhae  paululiim :  et  unguento  susino  miscetur  : 
aut  cucumeris  silvestris  pars  interior ,  ex  lacte  muliebri 
diluitur. 


LIB.    V.  SECT.   XXII.  icj9 

2.  Ad  vulvam  molliendaun ,  ovi  vitellus,et  lemuu 
Grsecum,  et  rosa  et  crocum  temperantur.  Aut  elaterii 
P.  ii.  *.  salis  tantumdem ,  uvae  taminia;  P.  vi.  *.  melle 
excipiuntur. 

3.  Aul,  Boetho  auctore,  croci ,  resinae  terebinthinae, 
singulorum  P.  iv.  *.  myrrhae  P.  n.  *.  rosae  P.  i.  *.  sevi 
vitulini  P.  n.  *.  cerae  P.  n.  *.  miscentur. 

4.  Optima  autem  adversus  inOammationes  vulvae 
Numenii  compositio  est,  quae  habet  croci  P.  111.  *.  ce- 
rae  P.  1.  *.  butyri  P.  vin.  *.  adipis  anserini  P.  xn.  *. 
vitellos  coctos  duos ,  rosae  minus  cyatho. 

5.  Si  veroinfans  intus  decessit,  quo  lacilius  ejiciatur, 
malicorium  ex  aqua  terendum,  eoque  utendum  est. 

6.  Si  concidere  vitio  locorum  mulier  solet ,  cochleae 
cum  testis  suis  comburendae  conterendaeque ,  deinde  his 
mel  adjiciendum  est. 

7.  Si  non  comprehendit,  adeps  leonina  ex  rosa  mol- 
lienda  est. 

Sect.  XXII.  1.  Quaedam  autem  mixturae  medica- 
mentorum  sunt,  quibus  aridis  neque  coactis  utimur, 
sic  ut  inspergamus ,  aut  cum  aliquo  liquido  mixta  illina- 
mus.  Quale  est  ad  carnem  supercrescentem  exedendam , 
quod  habet  squamae  aeris,  fuliginis  thuris,  singulorum 
P.  1.*.  aeruginis  P.  11.*.  Haec  autem  eadem  cum  melle  pur- 
gant  ulcera;  cum  cera  implent.  Misy  quoque  et  galla,si 
paribus  portionibus  misceantur,  corpus  consumunt,  ea- 
que  vel  arida  inspergere  licet ,  vel  excepta  cadmia  illi- 
nire. 

2.  Putrem  vero  carnem  continet,  neque  ultra  serpere 
patitur ,  et  leniter  exest  mel  vel  cum  leuticula ,  vel  cum 
marrubio,  vel  cum  oleae  foliis  ante  ex  vino  decoctis.  Item 
sertula  campana  in  mulso  cocta ,  deinde  contrita ,  aut 
calx  cum  cerato ,  aut  amarae  nuces  cum  allio ,  sic  ut  hu- 
jus  pars  tertia  sit,  paulumque  his  croci  adjiciatur.  Aut 


aoo  A.  CORNELII  CELSI 

quod  habet  spumae  argenti  P.  vi.*.  cornu  bubuli  com- 
busti  P.  xii.*.  olei  myrtei  et  vini  cyatlios  ternos.  Aut 
quod  ex  iis  constat :  floris  Punici  mali,  atramenti  suto- 
rii,  aloes,  singulorum  P.  n.*.  aluminis  scissilis,  thuris, 
singulorum  P.  iv.*.  ga!ke  P.  viii.*.  aristolochiae  P.  x.*. 
Vehementius  idem  fecit  etiam  adurendo  auripigmentum 
cum  chalcitide ,  et  aut  nitro ,  aut  calce ,  aut  charta  com- 
busta.  Item  sal  cum  aceto.  Vel  ea  compositio  qiue  habet 
chalcitidis ,  capitulorum  Punici  mali,  aloes,  singulorum 
P.  ii.*.  aluminis  scissilis ,  thuris,  singulorum  P.  iv.*.  gal- 
lae  P.  viii.*.  aristolochiaB  P.  x.*.  mellis  quantum  satis  sit 
ad  ea  cogenda.  Vel  cantharidum,  sulfuris,  singulorum 
P.  i.*.  lolii  P.  in.*.  quibus  adjicitur  picis  liquidae  quan- 
tum  satis  est  ad  jungendum.  Vel  chalcitis  quoque  cum 
resina  et  ruta  mixta ;  aut  cum  eadem  resina  diphryges ; 
aut  uva  taminia  cum  pice  liquida.  Idem  vero  possunt 
faeces  vini  combustae,  et  calcis,  et  nitri  pares  portiones , 
vel  aluminis  scissilis  P.  iv.*.  thuris,  sandarachae,  nitri, 
singulorum  P.  i.*.  galke  P.  viii.*.  aristolochiae  P.  x.*. 
mellis  quantum  satis  est. 

3.  Est  etiam  Hierae  compositio ,  quae  habet  myrrhaa , 
chalcitidis,  singulorum  P.  n.*.  aloes,  thuris,  aluminis 
scissilis ,  singulorum  P.  iv.*.  aristolochiae,  gallae  immatu- 
rae,  singulorum  P.  vin.*.  malicorii  coutriti  P.  x.*. 

4.  Est  Judaei ,  in  qua  sunt  calcis  partesduae,  nitriquam 
ruberrimi  pars  tertia ,  quae  urina  impuberis  pueri  cogun- 
tur ,  donec  strigmenti  crassitudo  sit.  Sed  subinde  is  locus, 
cui  id  illinitur,  madefaciendus  est. 

5.  At  Iollas,  chartae  combustae,  sandarachae,  singulo- 
rum  P.  1.*.  calcis  P.  11.  auripigmenti  tantumdem  miscc- 
bat. 

6.  Si  vero  ex  membrana  quae  super  cerebrum  est , 
profiuit  sanguis ,  vitellus  combustus  et  contritus  inspergi 
debet.  Si  ex  alio  loco  sanguinis  profiuvium  est ,  auri- 


LL&.  V.  SECT.   XXIII.  ao* 

pigmenti,  squamae  aeris,  singulorum  P.  i.*.  sandaraclnc 
P.  ii.*.  marmoris  cocti  P.  iv.*.  inspergi  debent.  Eadem 
cancro  quoque  obsistunt.  Ad  inducendam  cicatricem , 
squamae  aeris ,  thuris  fuliginis ,  singulorum  P.  ri.*.  calcis 
P.  iv.*.  Eadem  increscentem  quoque  carnem  coercent. 

7.  Tinueus  autem  ad  ignem  sacrum  vel  ad  cancrum 
his  ulebatur :  myrrhai  P.  11.*.  thuris ,  atramenti  sutorii , 
singulorum  P.  m.*.sandarachae,  auripigmenti,  squamaj 
aeris ,  singulorum  P.  iv.*  gallae  P.  vi.*  cerussae  combuslaj 
P.  viii.  Eadem  vel  arida  inspersa ,  vei  melle  excepta , 
idem  praestant. 

8.  Sternutamenta  vero  vel  alboveratro,  vel  struthio 
conjecto  in  nares  excitantur ,  vel  his  mistis,  piperis,  ve- 
ratri  albi,  singulor.  P.  11.*.  castorei  pondo  1.*.  spuma; 
nitri  P.  1.*.  struthii  P.  11*. 

g.  Gargarizationes  autem  aut  laevandi  causa  fiunt,  aut 
reprimendi ,  aut  evocandi.  Lffivant  lac ,  cremor  vel  pti- 
sanae  vel  furfurum.  Reprimit  aqua  in  qua  vel  lenticula , 
vel  rosa,  vel  rubus,  vel  cotoneum  malum,  vel  palmulae 
decGCtre  sunt.  Evocant ,  sinapi ,  piper. 

Sect.  XXIII.  1.  Antidota  raro,  sed  prracipue  inter- 
dum  necessaria  sunt,  quia  gravissimis  casibus  opitulan- 
tur.  Ea  recte  quidem  dantur  coilisis  eorporibus,  vel  per 
ictus,  vel  ubi  ex.  alto  deciderunt ,  vel  iu  viscerum ,  late- 
rum ,  faucium ,  interiorumque  partium  doloribus.  Ma- 
xime  autem  desideranda  sunt  adversiis  venena,  vel  per 
morsus,  vel  per  cibos,  aut  potiones  nostris  corporibus 
inserta. 

Unum  est  quod  habet  lacrymae  papaveris  P.  iv.*.  acori 
malobathri  P.  v.*.  iridis  Illyricae,  gummi ,  singulorum 
P.  11.*.  anisiP.  m.*.  nardi  Gahici,  foliorum  rosae  arido- 
rum, cardamomi,  singulorum P.  iv.*. petroselini  P.  iv.*. 
trifolii  P.  v.*.  casiae  nigrae ,  silis ,  bdellii ,  balsami ,  semi- 
nis  piperis  albi,  singulorum  P.  *.v.  styracis  P.  *.v.  myr- 


'202  A.  CORNELII  CELSI 

rhae,  opopanacis ,  nardi  Syri,  thuris  masculi,  hypocisti- 
ciis  succi ,  singulorum  P.  vi.*.  castorei  P.  vr.*.  costi,  pi- 
peris  albi ,  galbani,  resinae  terebinthinae ,  croci,  floris 
junci  rotundi ,  singulorum  P.*.vi.  dulcis  radicisP.  viii.*. 
quae  vel  melle  vel  passo  excipiunlur. 

2 .  Alterum  quod  Zopyrus  regi  Ptolemaeo  dicitur  com- 
posuisse,  atque  Ambrosiam  nominasse,  ex  his  constat : 
Costi ,  thuris  masculi,  siugulorum  P.  v.*.  piperis  albi 
P.  ii.*.  floris  junci  rotundi  P.  n.*.  cinnamomi  P.  ni.*. 
casiae  nigrae  P.  iv.*.  croci  Cilicii  P.*.iv.  myrrhae  quam 
stacten  nominant  P.  v.*.  nardi  Indici  P.  *.  v.  Qiue  sin- 
gula  contrita  melle  cocto  excipiuntur :  deinde  ubi  uten- 
dum  est ,  id  quod  iEgyptiae  fabae  magnitudinem  impleat, 
in  potione  vini  diluitur. 

3.  Nobilissimum  autem  est  Mithridatis  quod  quotidie 
sumendo  rex  ille  dicitur  adversus  venenorum  pericula 
tutum  corpus  suum  reddidisse.  In  quo  haec  sunt,  costi 
P.  *.  z.  acori  P.  v.*.hyperici,  cumini,  sagapeni,  acaciae 
succi,  iridis  Illyricae,  cardamomi,  singulorum  P.  n.*. 
anisi  P,  iii .*.  nardi  Gallici ,  gentianae  radicis,  aridorum 
rosae  foliorum ,  singulorum  P.  iv.*.  papaveris  lacrymae , 
petroselini,  singulorum  P.  *.  iv.  casiae,  silis,  lolii,  pipe- 
ris  longi ,  singulorum  P.  vi.*  styracis  P.*.  v.  castorei , 
thuris,  hypocistidis  succi,  myrrhae,  opopanacis,  sin- 
gulorum  P.  vi.*.  malobathri  folii  P.  vi .*.  floris  junci 
rotundi,  resinae  terebinthinae ,  galbaui,  dauci  Cretici 
seminis ,  singulorum  P.*.  v.  nardi ,  opobalsami ,  singu- 
lorum  P.  vi.  thlaspis  P.  *.  vi.  radicis  Ponticae  P.  vn.*. 
croci,zinziberis,  cinnamomi,  singulorum  P.*.  vni.  Haec 
contrita  melle  excipiuntur,  et  adversus  venenum,  quod 
magnitudinem  nucis  Graeeae  impleat ,  ex  vino  datur.  In 
caHeris  autem  aflectibus  corporis  pro  modo  eorum ,  vel 
quod  ^Egypliae  fabae ,  vel  ervi  quod  magnitudinem  im- 
pleat,  satisest. 


LIB.  V.  SECT.  XXV.  s>.o3 

Sect.  XXIV.  i.  Acopaquoque  utilianervis  sunt.  Qua- 
le  est  c|iiod  habet  floris  junci  rotundi  P.*.  n.  cosli ,  jiinci 
quadrati,  lauri  baccarum,  ammoniaci,  cardamomi,  sin- 
gulorum  P.  *.  iv.  myrrhae ,  aeris  combusti ,  singulorum 
P.*.  vii.  iridis  Illyricae,  cerae,  singulorum  P.  iv.*.  Ale- 
xandrini  calami,junci  rotundi ,  aspalathi ,  xylobalsami, 
singulorum  P.  xvin.*.  sevi  P.  i.*.  unguenti  irini  cyathum. 

2.  Alterum  quod  euco^s?  vocant,  hoc  modo  fit.  Cerae 
P.  *.  ii.  olei  tantumdem ,  resmse  terebinthinae  ad  nucis 
juglandis  magnitudinem ,  simul  incoquuntur,  deinde  in 
mortario  teruntur ,  instillaturque  subinde  cpiam  optimi 
mellis  acetabulum ,  tum  irini  ainguenti  et  rosae  terni 
cyathi. 

3.  E-wpira  autem  Graeci  vocant  liquida  quae  illinun- 
tur.  Quaie  est  quod  fit  ad  ulcera  purganda  et  implenda , 
maxime  inter  nervos ,  paribus  portionibus  inter  se  mix- 
tis,  butyri,  medullae  vitulinse,  sevi  vitulini,  adipis  anse- 
rinae,  cerae,  mellis,  resinae  terebinthinae,  rosae ,  olei  cicini. 
Quae  separatim  Gmnia  liquantur,  deinde  liquida  miscen- 
tur ,  et  tum  simul  teruntur.  Et  hoc  quidem  magis  purgat: 
magis  vero  emollit ,  si  pro  rosa  cyprus  infunditur. 

4.  Ad  sacrum  ignem  spumae  argenti  P.  vi.  *.  cornu 
bubuli  combusti  P.  11.  *.  conteruntur ,  adjiciturque  invi- 
cem  vinum,  et  id  quod  specialiter  sic  vocatur,  et  myr- 
teum ,  donec  utriusque  terni  cyathi  conficiantur. 

Sect.  XXV.  1.  Catapotia  quoque  multa  sunt,  variis- 
que  de  causis  fiunt.  Anodyna  vocant  quae  somno  dolo- 
rem  levant :  quibus  uti,  nisi  nimia  necessitas  urget, 
alienum  est :  sunt  enim  ex  vehementibus  medicamentis 
et  stomacho  alienis.  Prodest  tamen  etiam  ad  concoquen- 
dum ,  quod  habet  papaveris  lacrymae ,  galbani ,  singulo- 
rumP.  1.  *.  myrrhae,  castorei,  piperis,  singulorumP.  n.  *. 
Ex  quibus  quod  ervi  magnitudmem  habet,  satis  est  de- 
vorasse. 


2o4  A.  CORNELII  CELSI 

2.  Alterum  stornacho  pejus,  actsomnum  valentius, 
ex  his  fit :  mandragorse  P.  *.  n.  apii  seminis,  item  hyos- 
cyami  seminis,  singulorum  P.  iv.  *quae  ex  vino  teruntur. 
Unum  autem  ejusdem  magnitudinis  qure  supra  posita 
est ,  abunde  est  sumpsisse. 

3.  Sive  autem  capitis  dolores,  sive  ulcera,  sive  lippi- 
tudo ,  sive  dentes ,  sive  spiritus  difficultas ,  sive  intesti- 
norum  tormenta,  sive  inflammatio  vulvae  est,  sive  coxa, 
sivejecur  aut  lienis ,  aut  latus  torquet,  sive  vitioloco- 
rum  alioua  prolabitur  et  obmutescit,  occurrit  dolori 
per  quietem  ejusmodi  catapotium.  Silis ,  acori ,  rutse 
silvestris  seminis ,  singulorum  P.  n.  *.  castorei ,  cinnamo- 
mi ,  singulorum  P.  ir.  *.  papaveris  lacrymae,  panacis, 
radicis  mandragorae,  malorum  aridorum,  juncirotundi 
floris,  singulorum  P.  it.  *.  piperis  granaivi.  Haec  per  se 
contrita ,  rursus  instillato  subinde  passo  ,  simul  omnia 
teruntur ,  donec  crassitudo  sordium  fiat.  Ex  eo  paulum 
aut  devoratur,  aut  aqua  diluitur  et  potui  datur. 

4.  Quin  etiam  silvestris  papaveris  quum  jam  ad  exci- 
piendam  lacrymam  maturum  est,  manipulus  qui  manu 
comprehendipotest,invas  demittitur etsuperiniunditur 
aqua  qua?  id  contegat ,  atque  ita  coquitur.  Ubi  jam  bene 
manipulus  is  coctus  est,  ibidem  expressus,  projicitur; 
et  cum  eo  humore  passum  pari  mensura  miscetur,  in- 
fervetque  donec  crassitudinem  sordium  habeat.  Quum 
refiixit,  catapotia  ex  eo  fiunt  ad  uostrae  fabae  magnitu- 
dinem ,  haheutque  usum  multiplicem.  Nam  et  somnum 
faciunt  vel  per  se  assumpta ,  vel  ex  aqua  data,  et  aurium 
dolores  levant,  adjectis  exiguo  modo  rutae  succo  ac  passo. 
Et  tormina  supprimuut  ex  vino  liquata,  et  infiamma- 
tionem  vulvse  coercent,  mixta  cerato  ex  rosa  facto,  quum 
paulum  his  croci  quoque  accessit,  et  ex  aqua  fronti  in- 
ducta  pituitam  in  oculos  decurrentem  tenent. 

5.  Item  si  vulva  dolens  somnumprohibet,  croci  P-  n.  *. 


LIB.  "V.  SECT.  XXV.  205 

anisi ,  myrrhse ,  singulorum  P.  i.  *.  papaveris  lacrymse 
P.  iv.  *.  cicutae  seminis  P.  vxii.  *•  miscentur,  excipiun- 
turque  vino  vetere ,  et  quod  lupini  magnitudinem  habet 
in  tribus  cyathis  aquae  diluitur,  id  tamen  in  febre  peri- 
culose  datur. 

6.  Ad  sanandum  jecur  nitri  P.  n.  *■.  croci,  myrrhae, 
nardi  Gallici,  singulorum  P.  i.  *.  melle  exeipiuntur, 
daturque  quod  iEgyptiae  fabae  magnitudinem  habeat. 

7.  Adlateris  dolores  finiendos,piperis,  aristolochiae , 
nardi ,  myrrhae ,  pares  portiones. 

8.  Ad  thoracis,  nardi  P.  1.  *.  thuris,  casiae ,  singulo- 
lorum  P.  iii.  *.  myrrhae,  cinnamomi ,  singulorum  P.  vfc.  *. 
croci  P.  viii.  *.  resinae  terebinthinae  quadrans ,  mellis 
heminae  tres. 

9.  Ad  tussim  Athenionis;  myrrhae,  piperis ,  singulorum 
P.  1.  *.  castorei,  papaveris  lacrymas,  singulorum  P.  1.  *. 
Quae  separatim  contusa  postea  junguntur,  etadmagni- 
tudinem  fabse  nostrse  bina  catapotia  mane,  bina  noctu 
dormituro  dantur. 

10.  Si  tussis  somnum  prohibet,  ad  utrumque  Hera- 
clidis  Tarentini :  croci  P.  1.  *.  cinnamomi,  castorei,  pa- 
paveris  lacrynise ,  singulorum  P.  1.  *.  myrrhse ,  piperis 
longi ,  costi,  galbani,  singulorum  P.  11.  *. 

11.  Quod  si  purganda  sunt  ulcera  in  faucibus  tus- 
sientibus  :  panacis,  myrrhae,  resinae  terebinthinae,  sin- 
gulorum  P.  v.  *.  galbani  P.  11.  *.  hyssopi  P.  11.  *.  conte- 
renda  sunt,  hisque  hemina  mellis  adjicienda,  et  quod 
digito  excipi  potest,  devorandum  est. 

12.  Colice  vero  Casii  ex  his  constat :  costi,  anisi,  cas- 
torei,  singulor.  P.  111.  *.  petroselini  P.  iv.*.  piperiset  longi 
et  rotundi,  singulorum  P.  v.  *.  papaveris  lacrymae,  junci 
rotundi,  myrrhae ,  nardi ,  singulorum  P.  vi.  *.  quae  melle 
excipiuntur.  Id  autem  et  devorari  potest,  et  ex  aqua 
calida  sumi. 

18 


206  A.  CORNELII  CELSI 

i3.  Infantem  vero  mortuum  aut  secundas  expellit 
aquae  potio ,  cui  salis  ammoniaci  P.  i.  *.  aut  cui  dictami 
Cretici  P.  i.  *,  adjectum  est. 

1 4.  Ex  partu  laboranti  erysimum  ex  vino  tepido  jej  unae 
dari  debet. 

1 5.  Vocem  adjuvat  thuris  P.  1.  *.  in  duobus  cyathis  vini 
datum. 

16.  Adversus  urinae  difficultatem,  piperis  longi,cas- 
torei ,  myrrhae ,  galbani,  papaveris  lacryniae ,  croci ,  costi, 
unciae  singulae ,  styracis ,  resinae  terebinlhinae  pondo  sex- 
tantes,  mellis,  absinthii  cyathi  singuli.  Ex  quibus  ad 
magnitudinem  fabae  iEgyptiae,  et  mane  et  coenato  dari 
debet. 

17.  Arteriace  vero  hoc  modo  fit.  Casiae,  iridis ,  cinna- 
momi  ,  nardi  ,  myrrhae  ,  thuris,  singulorum  P.  1.  *. 
croci  P.  1.  *.  piperis  grana  xxx.  ex  passi  tribus  sextariis 
decoquuntur,  donecmellis  crassitudo  his  fiat.  Aut  croci, 
myrrhae,  thuris ,  singulorum  P.  1.  *.  conjiciuntur  in  passi 
eumdem  modum,  eodemque  modo  decoquuntur.  Aut 
ejusdem  passi  fieminae  tres  usque  eo  coquuntur ,  donec 
extracta  inde  gutta  indurescat,  et  adjicitur  tritae  ca- 
siae  P.  1.  *. 

Sect.  XXVI.  1".  Quum  facultates  medicamentorum 
proposuerim,  genera  in  quibus  noxa  corpori  est ,  propo- 
nam.Ea  quiuque  sunt:  quum  quid  extrinsecus  laesit,  ut 
in  vulneribus :  quum  quid  intra  seipsum*  corruptum  est, 
ut  in  cancro  :  quum  quid  iunalum  est,  ut  in  vesica 
calcidus :  quum  quid  increvit ,  ut  vena  quae  intumescens 
in  varicem  convertitur :  quum  quid  deest,  ut  quum  curta 
pars  ahqua  est.  Ex  his  alia  sunt  in  quibus  plus  medi- 
camenta,  alia  in  quibus  plus  manus  proficit.  Ego  dilatis 
iis  quae  praecipue  scalpellum  et  manum  postulant,  nuuc 
de  iis  dicam  quae  maxime  medicamentis  egent.  Dividam 
autem  hanc  quoque  curandi  partem  sicut  priorem :  et 


LIB.  V.  SECT.  XXVI.  207 

ante  dicam  de  iis  qure  in  quamlibet  partem  corporis 
incidunt;  tum  de  iis  quaj  certas  partes  infestaut.  Incipiam 
a  vulneribus. 

In  bis  autem  ante  omnia  scire  medicus  debet,  quae 
insanabilia  sint,  quae  difficilem  curationem  babeant, 
quae  promptiorem.  Est  enim  prudentishominis,  primum 
eum  qui  servari  nonpotest,  non  attingere,  nec  subire 
speciem  ejus ,  ut  occisi ,  quem  sors  ipsius  peremit :  deinde 
ubi  gravis  metus  sine  certa  tamen  desperatione  est,  in- 
dicare  necessariis  periclitantis  in  difficili  rem  esse,  ne, 
si  victa  ars  raalo  fuerit,  vel  ignorasse,  vel  fefellisse  vi- 
deatur.  Sed  ut  haec  prudenti  viro  conveniunt ,  sic  rursus 
histrionis  est  parvam  rem  attollere ,  quo  plus  prsestitisse 
videatur.  ObUgari  quoqueaequum  estconfessione  promp- 
lae  rei ,  quo  curiosius  etiam  circumspiciat  ne ,  quod 
per  se  exiguum  est  malum  ,  majus  curantis  negligentia 
fiat. 

2.  Servari  non  potest :  cui  basis  cerebri ,  cui  cor ,  cui 
stomachus ,  cui  jecinoris  portae ,  cui  in  spina  medulla 
percussa  est ;  cuique  aut  pulmo  medius ,  aut  jejunum , 
aut  tenuius  intestinum ,  aut  ventriculus ,  aut  renes  vul- 
nerati  sunt ;  cuive  circa  fauces  grandes  venae  vel  arteria; 
praecisae  sunt. 

3.  Tix  autem  ad  sanitatem  perveniunt,  quibus  ulla 
parte  pulmo,  autjecinoris  crassum ,  aut  membrana  quae 
continet  cerebrum ,  aut  lienis,  aut  vulva,  aut  vesica, 
aut  ullum  intestinum ,  aut  septum  transversum  vulne- 
ratum  est.  Hi  quoque  in  praecipiti  sunt ,  in  quibus  us- 
que  ad  grandes  intusque  conditas  venas  in  alis  vel  po- 
plitibus ,  mucro  desedit.  Periculosa  etiam  vulnera  sunt 
ubicumque  venae  majores  sunt,  quoniam  exhaurireho- 
minem  profusione  sanguinis  possunt.  Idque  evenit  non 
in  alis  tantixm  atque  poplitibus  ,  sed  etiam  in  his  venis 
quae  ad  anum  testiculosque  perveniunt.  Praeter  haec-, 


208  A.  CORNELII  CELSI 

malum  vulnus  est  quodcunque  in  alis  vel  feminibus , 
vel  inanibus  locis  ,  vel  in  articulis  ,  vel  inter  digitos  est : 
item  quodcunque  musculum,  aut  nervum,  aut  arle- 
riam ,  aut  membranam ,  aut  os ,  aut  cartilagineni  Isesit. 
Tutissimum  omnium  quod  in  carne  est. 

4.  Et  hrec  quidem  loco  vel  meliora  vel  pejora  sunt. 
Modo  vero  periculum  facit  quodcunque  magnum  est. 

5.  Aliquid  etiam  in  vulneris  genere  figuraque  est. 
Nam  pejus  est  quod  etiam  collisum ,  quam  quod  tantum 
discissum  est,  adeo  ut  acuto  quoque,  quam  retuso  telo 
vulnerari  commodius  sit.  Pejus  etiam  vulnus  est,  ex 
quo  aliquid  excisum  est ,  ex  quove  caro  alia  parte  ab- 
scissa  est ,  alia  dependet.  Pessima ,  quae  plaga  in  orbem 
est ;  tutissima  quae  lineae  modo  recta  est :  quo  deinde 
propius  huic  illive  iigurse  vulnus  est ,  eo  vel  deterius , 
vel  tolerabilius  est. 

6.  Quin  etiam  confert  aliquid  et  setas ,  et  corpus ,  et 
vitaj  propositum ,  et  anni  tempus  :  quia  facilius  sanescit 
puer  vel  adolescens ,  quam  senior ,  valens  quam  infir- 
mus :  neque  nimis  teuuis ,  neque  nimis  plenus ,  quam 
si  alterum  ex  his  est :  integri  habitus  quam  corrupti , 
exercitatus  quam  iners,  sobrius  et  temperans  quam  vino 
venerique  deditus.  Opportuuissimum  quidem  curationi 
tempus  vernum  est ,  aut  eerte  neque  fervens  neque  fri- 
gidum  :  siquidem  vulnera  et  nimius  calor  et  nimium 
frigus  infestant ;  maxime  tamen  horum  \arietas ,  ideo- 
que  perniciosissimus  autumnus  est. 

7.  Sed  pleraqueex  vulneribus  oculis  subjecta  sunt, 
quorumdam  ipsre  sedes  indices  sunt ,  quas  alio  loco 
demonstravimus ,  quiim  positus  interiorum  partium 
ostendimus.  Yerumtamen  quia  qusedam  vicina  sunt, 
interestque  vulnus  in  summa  parte  sit ,  an  penitius  pe- 
netraverit ,  necessaiium  est  notas  subjicere  per  quas 
quid  intiis  ictum  sit ,  scire  possimus ,  et  ex  quibus  vel 

es  vel  desperatio  oriatur. 


LIB.  V.  SECT.  XXVI.  209 

8.  Igitur,  corde  percusso,  sanguis  multus  effertur, 
venae  languescunt,  color  pallidissimus,  sudores  tanquam 
irrorato  corpore  frigidi  malique  odoris ,  oriuntur;  ex- 
tremisque  parlibus  frigidis ,  matura  mors  sequitur. 

9.  Pulmone  vero  icto ,  spirandi  difficultas  est ,  sanguis 
ex  ore  spumans ,  ex  plaga  rubens ,  simulque  etiam  spi- 
ritus  cum  sono  fertur :  in  vulnus  inclinari  juvat,  quidam 
sine  ratione  consurgunt.  Multi  si  in  ipsum  vulnus  in- 
clinati  sunt ,  loquuntur ;  si  in  aliam  partem ,  obmutes- 
cunt. 

10.  Jecinoris  autem  vulnerati  notse  sunt,  multus  sub 
dextra  parte  prsecordiorum  profusus  sanguis,  adspinam 
reducta  prsecordia,  in  ventrem  cubandi  dulcedo ,  punc- 
tiones  doloresque  usque  ad  jugulum  j  unctumque  ei  latum 
scapularum  os  intenti :  quibus  nonnunquam  etiam  bi- 
liosus  vomitus  accedit. 

11.  Renibus  vero  percussis,  dolor  ad  inguina  testicu- 
losque  descendit,  difficulter  urina  redditur,  eaque  aut 
est  cruenta,  aut  cruor  fertur. 

12.  At  liene  icto,  sanguis  niger  a  sinistra  parte  pro- 
rumpit,  prsecordia  cum  ventriculo  ab  eadem  parte  in- 
durescunt,  sitis  ingens  oritur,  dolor  ad  jugulum,  sicut 
jecinore  vulnerato ,  venit. 

i3.  At  quum  vulva  percussa  est,  dolor  inguinibus  et 
coxis  et  femoribus  est  :  sanguinis  pars  per  vulnus ,  pars 
per  naturale  descendit ,  vomitus  bilis  insequitur.  Quae- 
dam  obmutescunt,  qusedani  mente  labuntur,  quaedam 
sui  compotes ,  nervorum  oculorumque  dolore  urgeri  se 
confitentur,  morientesque  tandem  eadem,  quae  corde 
vulnerato,  patiuntur. 

14.  Sin  cerebrum  membranave  ejus  vulnus  accepit, 
sanguis  per  nares,  quibusdam  etiam  per  aures  exit,  fe- 
reque  bilis  vomitus  insequitur  :  quorumdam  sensus  ob- 
tunduntur ,  appellatique  ignorant ;  quorumdam  trux 

18. 


2io  A.  CORNELII  CELSI 

vultus  est,  quorumdam  oculi  quasi  resoluti  huc  atque 
illuc  moventur  :  fereque  tertio  vel  quinto  die  delirium 
accedit  :  multorum  etiam  nervi  distenduntur.  Ante 
mortem  autem  plerique  fascias,  quibus  caput  deliga- 
tum  est,  lacerant,  ac  nudum  vulnus  frigori  objiciunt. 

i5.  Ubi  stomachus  autem  percussus  est,  siugultus  et 
bilis vomitus insequitur :  si quidcibi vel potionis assump- 
tum  est,  id  redditur  cito.  Venarum  motus  elanguescunt , 
sudores  tenues  oriuntur,  per  quos  extremae  partes  fri- 
gescunt. 

16.  Communes  vero  jejuni  intestini  et  ventriculi  vul- 
nerati  notas  sunt.  Nam  cibus  et  potio  per  vulnus  exeunt , 
praecordia  indurescunt ,  nonnunquam  bilis  per  os  red- 
ditur :  intestino  tantum  sedes  inferior  est.  Caetera  intes- 
tina  icta  vel  stercus  vel  odorem  ejus  exhibent. 

17.  Medulla  vero,  qure  in  spina  est,  discissa,  nervi 
resolvuntur,  aut  distenduntur,  sensus  intercidit,  inter- 
posito  tempore  aliquo,  sine  voluntate  inferiores  partes 
vel  semen,  vel  urinam,  vel  etiam  stercus  excernunt. 

18.  At  si  septum  transversum  percussum  est,  pra;- 
cordia  sursum  contrahuntur,  spina  dolet,  spiritus  rarus 
est,  sanguis  spumans  fertur. 

19.  Yesica  vero  vulnerata,  dolent  inguina  :  quod  su- 
per  pubem  est,  intenditur  :  pro  urina  sanguis,  aut  ex 
ipso  vulnere  urina  descendit,  stomachus  afficitur.  Itaque 
aut  bilem  vomunt,  aut  singultiunt :  frigus,  et  ex  eo  mors 
sequitur. 

20.  His  cognitis ,  etiam  nunc  qusedam  alia  noscenda 
sunt,  ad  omnia  vulnera  ulceraque, de  quibus  dicturi  su- 
mus,  pertinentia.  Ex  hisautem  exitsanguis,  sanies,  pus. 
Sanguis  omnibus  notus  est :  sanies  est  tenuior  hoc,  va- 
rie  crassa ,  et  glutinosa  et  colorata.  Pus  crassissimum , 
albidissimumque ;  glutinosius  et  sanguine  et  sanie.  Exit 
autem  sanguis  ex  vulnere  recenti  aut  jam  sanescente : 


LIB.  V.  SECT.  XXVI.  211 

saiiies  est  inter  utrumque  tempus :  pus  ex  uiecre  jam 
ad  sauitatem  spectaute.  Rursus  et  sauies,  et  pus  quasdam 
species  Grsecis  uomiuibus  distiuctas  habent.  Est  euim 
quaedam  sauies,  quae  vel  fywp,  vel  [AsXwcvipia  nomiuatur : 
est  pus  quod  iXaiw^s?  appellatur.  jfywp  teuuis,  suba-- 
bidus  ex  malo  ulcere  exit,  maximeque  ubi ,  nervo  la?sc , 
inflammatio  secuta  est.  MsXwvipia  crassior  est ,  glutino- 
sior ,  subalbida ,  mellique  albo  subsimilis.  Fertur  ha;c 
quoque  ex  malis  ulceribus,  ubi  nervi  circa  articulos  lcesi 
sunt,  et  inter  haec  loca,  maxime  ex  genibus.  EXatSxhs 
tenue,  subalbidum,  quasi  unctum,  colore  atque  pingui- 
tudine,  oleo  albo  non  dissimile,  apparet  in  magnis  ul- 
ceribus  sanescentibus.  Malus  autem  est  sanguis  nimium 
aut  tenuis  aut  crassus,  colore  vel  Uvidus  vel  niger,  aut 
pituita  mixtus  aut  varius :  optimus  calidus ,  rubens ,  mo- 
dice  crassus,  non  glutinosus.  Itaque  protinus  ejus  vul- 
neris  expedita  magis  curatio  est,  ex  quo  sanguis  bonus 
fluxit.  Itemque  postea  spes  in  his  major  est ,  ex  quihus 
melioris  generis  quaeque  proveniunt.  Sanies  igitur  aiaia 
est,  multa,  nimis  tenuis,  livida,  aut  pailida,  aut  uigra, 
aut  glutinosa,  aut  mah  odoris,  aut  quae  et  ipsum  ulcus , 
et  junctam  ei  cutem  erodit.  Meiior  est  non  multa,  mo- 
dice  crassa,  subrubicuuda  aut  subalbida.  Ichor  autem 
pejor  est,  multus,  crassus,  sublividus  aut  subpailidus , 
glutinosus,  ater,  cahdus,  mali  odoris :  tolerabhior  est 
subalbidus,  quicastera  omuia  contraria  prioribus  habet 
Mehceria  autem  mala  est,  multa  et  percrassa :  meiior 
quee  et  tenuior  et  minus  copiosa  est.  Pus  inter  haec  op- 
timum  est :  sed  id  quoque  pejus  est,  multum,  tenue 
dilutum,  magisque  si  ab  initio  tale  est :  itemque  si  co 
lore  sero  simile,  si  pallidum,  si  lividum,  si  faeculentum 
est:  praster  hsec,  si  male  olet;  nisi  lamen  locus  hunc 
odorem  excitat.  Melius  est,  quo  minus  est,  quo  cras- 
sius,  quo  albidius  :  itemque  si  lasve  est,  si  nihil  olet,  si 


214  A.  CORNELII  CELSI 

sequale  est ,  modo  tamen  convenire  et  magnitudini  vul- 
neris  et  tempori  debet.  Nam  plus  ex  majore ,  plus  non- 
dum  solutis  inflammationibus  naturaiiter  fertur.Ebsodes 
quoque  pejus  est,  multum,  et  parum pingue :  quo  minus 
autem  ,  quoque  id  ipsum  pinguius ,  eo  melius  est. 

21.  Quibus  exploratis,  ubi  aliquis  ictus  est  qui  ser- 
vari  potest,  protinus  prospicienda  duo  sunt,  ne  sangui- 
nis  profusio ,  neve  inflammatio  interimat.  Si  profusiouem 
timemus,  quod  ex  sede  vulneris  et  ex  magnitudine  ejus , 
et  ex  impetu  ruentis  sanguinis  intelligi  potest ,  siccis  li- 
namentis  vulnus  implendum  est,  supraque  imponenda 
spongia,  ex  aqua  frigida  expressa,  ac  manu  super  com- 
primenda.  Si  parum  sic  sanguis  conquiescit,  ssepiusli- 
namenta  mutanda  sunt :  et  si  sicca  parum  valent ,  aceto 
madefacienda  sunt.  Id  vehemens  ad  sanguinem  suppri- 
mendum  est :  ideoque  quidam  id  vulneri  infundunt.  Sed 
alius  rursus  metus  subest,  ne,  nimis  valenter  ibi  retenta 
materia  magnam  inflammationem  postea  moveat.  Quae 
res  efficit,  ut  neque  rodentibusmedicamentis,  neque  adu- 
rentibus,  et  ob  id  ipsum  inducentibus  crustam,  quamvis 
pleraque  ex  his  sanguinem  supprimunt ,  sit  utendum  : 
sed,  si  semel  ad  ea  decurritur,  iis  potius  quae  mitius  idem 
efficiunt.  Quod  si  illa  quoque  profluvio  vincuntur ,  vense 
quse  sanguinem  fundunt  apprehendendse ,  circaque  id 
quodictum  est,  duobus  iocis  deligandae ,  intercidendseque 
sunt,  ut  et  in  se  ipsse  coeant,  et  nihilominus  ora  prae- 
clusa  habeant.  Ubi  ne  id  quidem  res  patitur ,  possunt 
ferro  candenti  aduri.  Sed  etiam  satis  multo  sanguine  ef- 
fuso  ex  eo  loco ,  quo  neque  nervus  neque  musculus  est , 
ut  puta  in  fronte ,  vel  superiore  capitis  parte ,  commo- 
dissimum  est  cucurbitulam  admovere  a  diversa  parte , 
ut  illuc  sanguinis  cursus  revocetur. 

22.  Et  adversus  profusionem  quidem  in  his  auxilium 
est ;  adversus  infiammationem  autem  in  ipso  sanguinis 


LIB.  V.  SEGT.  XX YI.  2I3 

cursu.  Ea  timeri  potest ,  ubilaesum  est  vel  os,  vel  uer- 
vus,  vel  cartilago,  vel  musculus  :  aut  ubi  parum  san- 
guinis  pro  modo  vulneris  iluxit.  Ergo  quoties  quid  tale 
erit,  sanguinem  mature  supprimere  non  oportebit,  sed 
pati  fluere,  diimtutum  erit,  adeo  ut,  si  parum  fluxisse 
videbitur,  mitti  quoque  ex  brachio  debeat,  utique  si 
corpus  juvenile  et  robuslum  et  exercitatum  est ,  multo- 
que  magis  si  id  vulnus  ebrietas  praecessit.  Quod  si  mus- 
culus  laesus  videbitur,  praecidendus  erit :  nam  percussus 
mortiferus  est,  praecisus  sanitatem  recipit. 

23.  Sanguine  autem  vel  suppresso,  si  nimius  erum- 
pit,  vel  exhausto,  si  per  se  parum  fluxit,  longe  opti- 
mum  est,  vulnus  glutinari.  Potest  autem  id  quod  vel  in 
cute  vel  etiam  in  carue  est,  si  nihil  ei  praeterea  mali 
accedit.  Potest  caro ,  alia  parte  dependens ,  alia  inhae- 
rens,  si  tamen  etiamnum  integra  est,  et  conjunctione 
corporis  fovetur.  Iii  his  vero  quae  glutiuantur ,  duplex 
curatio  est.  Nam  si  plaga  in  molli  parte  est,  sui  debet ; 
maximeque  si  discissa  auris  ima  est ,  vel  imus  nasus , 
vel  frons,  vel  bucca,  vel  palpebra,  vel  labrum ,  vefcirca 
guttur  cutis ,  vel  venter.  Si  vero  in  carne  vulnus  est , 
hiatque,  neque  in  unum  orae  facile  attrahuntur,  sutura 
quidem  aliena  est :  imponendae  vero  fibulae  sunt  (ay- 
XT^pac  Graeci  nominant)  quae  oras,  paulum  tamen  , 
contrahant ,  quo  minus  lata  postea  cicatrix  sit.  Ex  his 
autem  colligi  potest ,  id  quoque  quod  alia  parte  depen- 
dens ,  alia  inhaerebit ,  si  alienatum  adhuc  non  est ,  su- 
turam  an  fibulam  postulet.  Ex  quibus  neutra  ante  debet 
imponi,  quam  intiis  vulnus  purgatum  est,  ne  quid  ibi 
concreti  sanguinis  relinquatur.  Id  enim  et  in  pus  verti- 
tur,  et  inflammatiouem  movet,  et  glutinari  vulnus  pro- 
hibet.  Ne  linamentum  quidem,  quod  supprimendi  san- 
guinis  causa  inditum  est,  iuibi  rehnquendum  est :  nam 
id  quoque  inflammat.  Comprehendi  vero  sutura  vel  fi- 


2i4  A.  COBNELII  CELSI 

bula  non  cutein  tantum ,  sed  aliquid  etiam  ex  carne , 
ubi  suberit  heec,  oportebit ,  quo  valentius  haereat,  ne- 
que  cutem  abrumpat.  Utraque  optima  est  ex  acia  molli 
non  uimis  torta ,  quo  mitius  corpori  insidat ,  utraque 
neque  nimis  rara ,  neque  nimis  crebra  injicienda  est.  Si 
nimis  rara  est,  continet :  si  nimis  crebra  est,  vehemen- 
ter  afficit;  quia  quo  ssepius  acus  corpus  transuit,  quo- 
que  plura  Ioca  injectum  vinculum  mordet ,  eo  majores 
inflammationes  oriuntur,  magisque  sestate.  Neutra  etiam 
vim  ullam  desiderat ;  sed  eatenus  utilis  est ,  quatenus 
cutis  ducentem  quasi  sua  sponte  subsequitur:  fere  ta- 
men  fibuloe  latius  vulnus  esse  patiuntur.  Sutura  oras 
jungit,  quse  ne  ipsse  quidem  iuter  se  contingere  ex  toto 
debeut,  ut  si  quid  iutus  humoris  concreveril,  sit  qua 
emanet.  Si  quod  vulnus  neutrum  horum  recipit ,  id  ta- 
men  purgari  debet.  Deinde  omni  vulneri  primo  impo- 
nenda  est  spongia  ex  aceto  expressa :  si  sustinere  aliquis 
aceti  vini  non  potest,  vino  utendum  est.  Levis  plaga 
juvatur  etiam,  si  ex  aqua  frigida  expressa  spongia  im- 
ponitur.  Sed  ea  quocunque  modo  imposita  est ,  dum 
madet,  prodest :  itaque  ut  inarescat ,  non  est  commit- 
tendum.  Licet  itaque  sine  peregrinis  et  conquisitis  et 
compositis  medicamentis  vulnus  curare  :  sed  si  quis 
huic  parum  confidit,  imponere  medicamentum  debet 
quod  sine  sevo  compositum  sit,  ex  his  quse  cruentisvul- 
neribus  apta  esse  proposui  :  maximeque  si  caro  est, 
Barbarum;  si  nervi,  vel  cartilago,  vel  aliquid  ex  emi- 
nentibus,  quales  aures  vel  labra  sunt,  Polybi  sphragi- 
dem.  Alexandrinum  quoque  viride  nervis  idoneum  est ; 
eminentibusque  partibus  ea  quam  Graeci  pa-Trroujav 
vocant.  Solet  etiam,  colliso  corpore,  exigua  parte  findi 
cutis.  Quod  ubi  incidit ,  non  alienum  est  scalpello  la- 
tius  aperire,  nisi  musculi  nervique  juxta  sint,  quos  in- 
cidi  non  expedit.  Ubi  satis  diductum  est,  medicamen- 


LIB.  V.  SECT.   XXYI.  2i5 

tum  imponendum  est.  At  si  id  quod  collisum  est,  quamvis 
parum  diductum  est,  latius  tamen  aperiri  propter  ner- 
vos  aut  musculos  non  licet ,  adhibenda  sunt  ea  quae  hu- 
morem  leniter  extrahant,  praecipueque  ex  his  id  quod 
puirw^e?  vocari  proposui. 

Non  alienum  est  etiam,  ubicunque  vulnus  grave  est, 
imposito,  quo  id  juvetur,  insuper  circumdare  lanam 
succidam  ex  aceto  et  oleo  :  vel  cataplasma ,  si  mollis  is 
locus  est,  quod  leniter  reprimat;  si  nervosus  aut  mus- 
culosus ,  quod  emolliat. 

24.  Fascia  vero  ad  vulnus  deligandum  lintea  aptis- 
sima  est;  eaque  lata  esse  debet,  ut  semel  injecta  non 
vulnus  tantum ,  sed  paulum  utrinque  etiam  oras  ejus 
comprehendat.  Si  ab  altera  parte  caro  magis  recessit , 
ab  ea  melius  attrahitur  :  si  aeque  ab  utraque ,  transversa 
comprehendere  oras  debet ;  aut  si  id  vulneris  ratio  non 
patitur ,  media  primum  injicienda  est,  ut  tum  in  utram- 
que  partem  ducatur.  Sic  autem  deliganda  est ,  ut  et 
contineat  neque  adstringat.  Quod  non  continetur,  ela- 
bitur :  quod  nimis  adstrictum  est ,  cancro  periclitatur. 
Hieme  saepius  fascia  circuire  debet,  aestate  quoties  ne- 
cesse  est  :  tum  extrema  pars  ejus  inferioribus  acu  as- 
suenda  est :  nam  nodus  ulcus  lsedit ,  nisi  tamen  longe 
est.  Illo  neminem  decipi  decet,  ut  propriam  viscerum 
curationem  requirat  ab  iis  de  quibus  supra  posui.  Nam 
plaga  ipsa  curanda  extrinsecus,  vel  sutura,  vel  alio  me- 
dicinae  genere  est.  In  visceribus  nihil  movendum  est , 
nisi,  si  quid  ex  jecinore,  aut  liene ,  aut  pulmone  dum- 
taxat  extremo  dependeat,  praecidatur.  Alioquin  vulnus 
interius  ea  victus  ratio  eaque  medicamenta  sanabunt , 
quae  cuique  visceri  convenire  superiore  libro  proposui. 
25.  His  ita  primo  die  ordinatis,  homo  in  lecto  collo- 
candus,  isque ,  si  grave  vulnus  est,  abstinere,  quan- 
tum  vires  patiuntur,  ante  inflammationem  a  cibo  de- 


21S  A.  CORNELII  CELSI 

bet;  bibere,  donec  sitim  finiat,  aquam  calidam;  vel, 
si  aestas  est  ac  neque  febris  neque  dolor  est,  etiam  fri- 
gidam.  Adeo  tamen  nibil  perpetuum  est,  sed  semper 
pro  viribus  corporis  sestimandum,  ut  imbecillitas  etiam 
cibum  protinus  facere  necessarium  possit,  tenuem  sci- 
licet  et  exiguum,  qui  tantum  sustineat:  multique  etiam 
ex  profluvio  sanguinis  intermorientes ,  ante  ullam  cu- 
rationem  vino  reficiendi  sunt ;  quod  alioquin  inimicis- 
simum  vulneri  est. 

26.  Nimis  vero  intumescere  vulnus ,  periculosum : 
nibil  intumescere  periculosissimum  est :  illud  indicium 
est  magnae  infiammationis ,  hoc  emortui  corporis :  pro- 
tinusque  ,  si  mens  homini  consistit,  si  nulla  febris  ac- 
cessit,  scire  licet  mature  vulnus  sanum  fore.  Ac  ne  febris 
quidem  terrere  debet,  si  in  magno  vulnere,  dum  in- 
flammatio  est,  permanet.  Illa  perniciosa  est,  quse  vel 
levi  vulneri  supervenit,  vel  ultra  tempus  inflammationis 
durat ,  vel  delirium  movet  ,  si  nervorurn  rigorem  aut 
distensionem  quae  ex  vulnere  orta  est,  eam  non  finit. 
Vomitus  quoque  biliosus  non  voluntarius ,  vel  protinus, 
ut  percussus  est  aliquis,  vel  dum  inflammatio  manet, 
malum  signum  est  in  his  dumtaxat  quorum ,  vel  nervi, 
vel  etiam  nervosi  loci  vulnerati  sunt.  Sponte  tamen  vo- 
inere  non  alienum  est ,  praecipue  his  quibus  in  consue- 
tudine  fuit  :  sed  neque  protinus  post  cibum ,  neque 
jam  inflammatione  orta ,  neque  quum  in  superioribus 
partibus  plaga  est. 

27.  Biduo  sic  vulnere  habito,  tertio  die  aperiendum, 
detergendaque  sanies  spongia  ex  aqua  frigida  est ,  ea- 
demque  rursus  injicienda  sunt.  Quinto  tandem  die 
quanta  inflammatio  futura  sit,  se  ostendit.  Quo  die  rur- 
sus  detecto  vulnere ,  considerandus  color  est.  Quod  si 
lividus,  aut  pallidus,  aut  varius,  aut  niger  est,  scire 
!icet  malum  vulnus  esse :  idque  quandocunque  animad- 


LIR.  V.  SECT.  XXVI.  217 

versum  est ,  terrere  nos  potest.  Album  aut  rubicundum 
esse  ulcus,  commodissimum  est :  item  cutis  dura,  crassa, 
dolens ,  periculum  ostendit.  Eona  signa  sunt ,  ubi  hsec 
sine  dolore  tenuis  et  mollis  est.  Sed  si  glutinatur  vul- 
nus,  autleviter  intumuit ,  eadem  sunt  imponenda  quae 
primo  fuerunt.  Si  gravis  inflammatio  est,  necpie  gluti- 
nandi  spes  est,  ea  quse  pus  moveant.  Aquae  quoque  ca- 
lidae  necessarius  usus  est,  ut  et  materiam  digerat,  et 
duritiam  emolliat ,  et  pus  citet.  Ea  sic  temperanda  est , 
ut  manu  contingenti  jucunda  sit,  et  usque  eo  adhibenda 
donec  aliquid  ex  tumore  minuisse,  coloremque  ulceri 
magis  naturalem  reddidisse  videatur.  Post  id  fomentum, 
si  late  plaga  non  patet,  imponi  protinus  emplastrum 
debet :  maximeque  si  grande  vulnus  est,  tetrapharma- 
cum;  si  in  articulis,  digitis,  locis  cartilaginosis,  puirSx^e?, 
et  si  latius  hiat  idem ,  illud  emplastrum  liquari  ex  irino 
unguento  oportet :  eoque  illita  linamenta  disponi  per 
plagam ,  deinde  emplastrum  supra  dari ,  et  super  id 
succidam  lanam ,  minusque  etiam,  quam  primo,  fasciae 
adstringendae  sunt. 

28.  Proprie  quaedam  in  articulis  visenda  sunt,  in  qui- 
bus,  si  prsecisi  nervi  sunt  qui  continebant,  debilitas 
ejus  partis  sequitur.  Si  id  dubium  est ,  et  ex  acuto  telo 
plaga  est ,  ea  transversa  commodior  est :  si  ex  retuso  et 
gravi  est,  nullum  in  figura  discrimen  est.  Sedvisendum 
est,  pus  supra  articulum  an  infra  nascatur.  Si  sub  eo 
nascitur,  albumque  et  crassum  dum  fertur,  nervum 
praecisum  esse  credibile  est :  magisque ,  quo  majores 
dolores  inflammationesque ,  et  quo  maturius  excitatse 
sunt.  Quamvis  autem  non  abscissus  nervus  est ,  tamen 
si  circa  tumor  durus  diu  permanet,  necesse  est  et  diutur- 
num  ulcusesse,  et,  sano  quoque  eo,  tumorem  permanere : 
futurumque  est  ut  tarde  membrum  id  vel  extendatur, 
vel  contrahatur.  Major  tamen  in  extendendo  mora  est, 

T9 


2I8  A.  CORNELIICELSI 

ubi  recurvato  articnlo  curatio  adhibita  est,  quam  in 
recurvando  eo  quod  rectum  continuerimus.  Collocari 
quoque  membrum  quod  ictum  est  ratione  certa  debet. 
Si  glutinandum  est ,  ut  superius  sit :  si  in  eo  inflamma- 
tio  est ,  ut  in  neutram  partem  inclinatum  sit  :  si  jam 
pus  profluit ,  ut  devexum  sit.  Optimum  etiam  medica- 
mentum  quies  est :  moveri  et  ambulare ,  nisi  sanis , 
alienum  esL  Miuus  tamen  his  est  periculosum  qui  in 
capite  vel  brachiis,  quam  qui  in  inferioribus  partibus 
vulnerati  sunt :  minimeque  ambulatio  convenit ,  femine , 
autcrure,  aut  pede  laborante.  Locus  in  quo  cubabit, 
tepidus  esse  debebit.  Balneum  quoque,  dum  parum 
vulnus  purum  est,  inter  res  infestissimas  est :  nam  id  et 
humidum  et  sordidum  reddil,  ex  quibus  ad  cancrum 
transitus  esse  consuevit.  Levis  frictio  recte  adhibetur, 
sed  his  partibus,  quae  longius  absuut  a  vulnere. 

■?9.  Inflammatione  finita,  vulnus  purgandum  est.  Id 
optiine  faciunt  tincta  in  melle  linamenta,  supraque  id, 
emplastrum  vel  enneapharmacum  dandum  est.  Tum  de- 
muiri  vero  purum  ulcus  est,  quum  rubet,  ac  nimium 
neque  siccum  neque  humidum  est.  At  quodcunque 
sensu  caret ,  quod  non  naturaliter  sentit ;  quod  nimium 
aut  aridum  aut  humidum  est;  quod  aut  pallidum,  aut 
albidum  ,  aut  lividum  aut  nigrum  est;  id  purum  non  est. 

3o.  Purgato  vulnere,  sequitur  ut  impleatur;  jamque 
calida  aqua  eatenus  necessaria  est,  ut  sanies  removea- 
tur.  Lans:  succidfe  supervacuus  usus  est :  lota  melius 
circumdatur.  Ad  implendum  autem  vulnus  proficiunt 
quidem  etiam  medicamenta  aliqua :  itaque  ea  adhiberi 
non  alienum  est,  ut  butyrum  cum  rosa  et  exigua  mellis 
parte;  aut  cum  eadem  rosa,  tetrapharmacum,  aut  ex 
rosa  linamenta  :  plus  tamen  proficit  balneum  rarum  : 
cibi  boni  succi,  vitatis  omnibus  acribus,  sed  jam  ple- 
niores  :  nam  et  avis,  et  venatio ,  et  suilla  elixa  dari  po- 
test  :  vinum  omnibus,  dum  febris,  dum  inflammatio 


LIB.    V.   SECT.    XXVI.  219 

est ,  alienum  est :  itemque  usque  ad  cicatricem ,  si  uervi 
musculive  vulnerali  sUnt,  etiam  si  alte  caro  :  at  si  plaga 
in  summa  cute  generis  tutioris  est ,  potest  non  pervetus , 
modice  tamen  datum ,  ad  implendum  quoque  proficere. 
Si  quid  molliendum  est,  quod  in  nervosis  locis  musculo- 
sisque  necessarium  est,  cerato  quoque  super  vulnus 
utendum  est.  At  si  caro  supercrevit ,  modice  reprimit 
siccum  linamentum ,  vehementius  squama  aeris.  Si  plus 
est,  quod  tolli  opus  est,  adhibenda  sunt  etiamnum  ve- 
hementiora,  quae  corpus  exedant.  Cicatricem  post  om- 
nia  haec  commode  inducit  lycium  ex  passo  et  lacte  di- 
lutum,  vel  etiam  per  se  impositum  siccum  linamentum. 
3i.  Hic  ordo  felicis  curationis  est.  Sed  quaedam  ta- 
men  pericula  incidere  consuerunt  :  interdum  enim 
vetustas  ulcus  occupat,  induciturque  ei  callus,  et  circum 
orae  crassae  livent;  post  quae  quicquid  medicamentorum 
ingeritur,  parum  proficit,  quod  fere  negligenter  curato 
ulceri  supervenit.  Interdum  vel  ex  nimia  inflamma- 
tione,  vel  ob  aestus  immodicos,  vel  ob  nimia  frigora, 
vel  quia  nimis  vuluus  adstrictum  est,  vel  quia  corpus 
aut  senile,  aut  mali  habitus  est,  cancer  occupat.  Id  ge- 
nus  a  Graecis  diductum  in  species  est,  nostris  vocabulis 
non  est. 

Omnis  autem  cancer  non  solum  id  corrumpit  quod 
occupavit ,  sed  etiam  serpit ,  deinde  aliis  aliisque  signis 
discernitur.  Nam  rmodo  super  infiammationem  rubor 
ulcus  ambit,  isque  cum  dolore  procedit  :  spuaiirsXai; 
Graeci  nominant :  modo  ulcus  nigrum  est ,  quia  caro 
ejus  corrupta  est;  idque  vehementius  etiam  putresceudo 
intenditur.  Ubi  vulnus  humidum  est,  et  ex  nigro  ukere 
humor  pallidus  fertur ,  malique  odoris  est ,  carunculaeque 
corruptae ,  interdum  etiam  nervi  ac  membranae  resol- 
vuntur,  specillumque  demissum  descendit  aut  in  la- 
tus ,  aut  deorsum  :  eoque  vilio  nonnunquam  os  quo - 


32o  A.  CORNELII  CELSI 

que  afficitur.  Modo  oritur  ea  quam  Graeci  yayypatvav 
appellant.  Priores  in  qualibet  parte  corporis  fiunt:  haec 
in  prominentibus  membris ,  id  est ,  inter  ungues  et  alas , 
vel  inguina,  fereque  in  senibus,  vel  his  quorum  corpus 
mali  habitus  est.  Caro  in  ulcere  vel  nigra  vel  livida  est; 
sedsiccaetarida:  proximaque  cutis  plerumque  subnigris 
pustulis  impletur;  deinde  ei  proxima  vel  pallida,  vel  livida, 
fereque  rugosa  sine  sensu  est:  ulterior  ininflammatione 
est,  omniaque  ea  simul  serpunt;  ulcus  in  locum  pustu- 
losum,  pustulae  in  eum  qui  pallet  aut  livet,  pallor  aut 
livor  in  id  quod  inflammatum  est,  inflammatio  inid  quod 
integrum  est,  transit.  Inter  haec  deinde  febris  acuta 
oritur,  iugensque  sitis;  quibusdam  etiam  delirium  acce- 
dit  :  aiii,  quamvis  mentis  suse  compotes  sunt,  balbu- 
tiendo  tamen  vix  sensus  suos  ore  explicant :  incipit 
affici  stomachus  :  fit  fcedi  spiritus  ipse  odoris.  Atque 
initium  ejus  quidem  mali  recipit  curationem  :  ubi  vero 
penitiis  insedit,  insanabile  est,  plurimique  sub  frigido 
sudore  moriuntur. 

32.  Ac  pericula  quidem  vulnerum  haec  sunt.  Yetus 
autem  ulcus  scalpello  incidendum  est,  excidendaeque 
ejus  orae,  et  quicquid  super  eas  livet,  aeque  incidendum. 
Si  varicula  intus  est,  quae  id  sanari  prohibet,  ea  quo- 
que  excidenda.  Deinde,  ubi  sanguis  emissus  novatumque 
vulnus  est,  eadem  curatio  adhibenda  quae  in  recentibus 
vulneribus  exposita  est.  Siscalpello  aliquis  uti  nolit,  po- 
testsanare  id  emplastrum  quod  ex  ladanofit,  et,  quum 
ulcus  sub  eo  exesum  est ,  id  quo  cicatrix  inducitur. 

33.  Id  autem  quod  Erysipelas  vocari  dixi,  non  solum 
vulneri  supervenire,  sed  sine  hoc  quoque  oriri  consue- 
vit,  atque  interdum  periculum  majus  affert,  utique  si 
circa  cervices  aut  caput  constitit.  Oportet,  si  vires  pa- 
tiuntur,  sanguinem  mittere,  deinde  imponere  simul  re- 
primentia  et  refrigerantia ,  maximeque  cerussam  solam 


LIB.  V.  SECT.  XXVI.  221 

succo,  aut  Cimoliam  cretam  aqua  pluviali  exceptam, 
aut  ex  eadem  aqua  subactam  farinam,  cupresso  adjecla; 
aut  si  tenerius  corpus  est,  lenticula.  Quicquid  iniposi- 
tum  est,  betse  folio  contegendum  est,  et  super  linteo- 
lum  frigida  aqua  madens  imponendum.  Si  per  se  refri- 
gerantia  parum  proderunt,  miscenda  erunt  boc  modo , 
sulfuris  P.  1..  *  eerussse  et  croci  singul.  P.  nr.  *.  eaque 
cum  vino  conterenda  sunt,  etid  his  illinendum:  aut  si 
durior  locus  est,  solani  folia  contrita  suillae  adipi  rmV 
cenda  sunt,  et#llita  linteolo  supcrinjicienda. 

At  si  nigrities  est ,  nequedum  serpit ,  imponenda  sunt 
quse  carnem  putrem  lenius  exedant,  repurgatumque 
ulcus  sic  ut  caetera  nutriendum  est.  Si  magis  putre  est, 
jamque  procedit  ac  serpit,  opus  est  veheinentius  ero- 
dentibus.  Si  ne  haec  quidem  evincunt,  aduri  locus  de- 
bet ,  donec  ex  eo  nullus  humor  feratur :  nam  quod  sa 
num  est,  siccum  est,  quum  aduritur.  Post  ustionem 
putris  ulceris  superponenda  sunt  quse  crustas  a  vivo 
resolvant :  eas  gc^apac  Grseci  vocant.  Ubi  hsec  excide- 
runt,  purgandum  ulcus  maxime  melle  et  resina  est : 
sed  aliis  quoque  purgari  potest,  quibus  purulenta  cu- 
rantur,  eodemque  modo  ad  sanitatem  perducendum  est. 

34.  Gangrsenam  vero,  si  nondum  plane  tenet,  sed 
adhuc  incipit ,  curare  non  difficillimum  est ,  utique  in 
corpore  juvenili ;  et  magis  etiam  si  musculi  integri  sunt , 
si  nervi  vel  laesi  non  sunt,  vel  leviter  affecti  sunt,  ne- 
que  ullus  magnus  articulus  nudatus  est ,  aut  carnis  in 
eo  loco  paulum  est,  ideoque  non  multum  quod  putres- 
ceret,  fuit;  consistitque  eo  loeo  vitium:  quod  maxime 
fieri  in  digito  potest.  In  ejusmodi  casu  primum  est,  si 
vires  patiuntur ,  sanguinem  mittere  :  deinde  quidquid 
aridum  est,  et  intentione  quadam  proximum  quemque 
locum  male  habet,  usque  ad  sanum  corpus  concidere. 
Medicamenta  vero,  dum  malum  serpit,  adhibenda  nulla 

19. 


nii  A.  CORNELII  CELSI 

sunt ,  quae  pus  movere  consuerunt ;  ideoque  ne  aqua 
quidem  calida.  Gravia  quoque,  quamvis  reprimentia, 
aliena  sunt :  sed  his  quam  levissimis  opus  est ,  superque 
ea  quse  inflammata  sunt ,  utendum  est  refrigerantibus. 
Si  nihilomagis  malum  constitit,  uri  id  quod  est  inter 
integrum  ac  vitiatum  locum,  debet :  praeeipueque  in 
hoc  casu  petendum,  non  a  medicamentis  solum,  sed 
etiam  a  victus  ratione  praesidium  est :  neque  enim  id 
malum  nisi  corrupti  vitiosique  corporis  est.  Ergo  primo , 
nisi  imbeciilitas  probibet,  abstinentia  u^ndum  :  deinde 
danda  quae  per  cibum  potionemque  alvum,  ideoque 
etiam  corpus,  adstringant;  sed  ea  levia.  Postea  si  vi- 
tium  constitit,  imponi  super  vulnus  eadem  debent  quae  in 
putri  ulcere  prascripta  sunt.  Ac  tum  quoque  plenioribus 
cibis  uti  licebit  ex  media  materia,  sed  tamen  non  nisi 
alvum  corpusquesiccantibus;  aqua  vero  pluviali  frigida. 
Balneum,  nisi  jam  certa  fiducia  redditae  sanitatis  est, 
alienum  est;  siquidem  emollitum  in  eo  ulcus  cito  rur- 
sus  eodem  malo  afficitur.  Solent  vero  nonnunquam  nihil 
omnia  auxilia  proficere ,  ac  nihilomnius  serpere  sub  his 
cancer.  Inter  quse  miserum,  sed  unicum,  auxilium  esty 
ut  ca^tera  pars  corpori  tuta  sit ,  membrum  quod  paula- 
tim  emoritur ,  abscindere. 

35.  Hae  gravissimorum  ulcerum  curationes  sunt :  sed 
ne  illa  quidem  negligenda ,  ubi  integra  cute  interior  pars 
collisa  est,  aut  ubi  derasum  attritumve  aliquid  est,  aut 
ubi  surculus  corpori  infixus  est, aut  ubi  tenue  sed  altum 
vulnus  insedit.  In  primo  casu  commodissimum  est  mali- 
corium  ex  vinocoquere,  interioremque  ejus  partem  con- 
terere ,  et  cerato  miscere  ex  rosa  facto  y  idque  superpo- 
nere :  deinde  ubi  cutis  ipsa  exasperata  est,  inducere  lene 
medicamentum  qualis  lipara  est.  Deraso  vero  detritoque 
imponendum  est  emplastrum  tetrapharmacum,minuen- 
dusque  cibus ,  et  vinum  subtrahendum.  Neque  id  quia 


LIB.  V.  SECT.  XSCVt.  22  3 

non  habebit  altiores  ictus ,  contemnendum  erit :  siqui- 
dem  ex  ejusmodi  casibus  saepe  cancri  fiunt.  Quod  si  le- 
vius  id  erit ,  et  in  parte  exigua ,  conlenti  esse  poterimus 
eodem  leni  medicamento.  Surculum  vero,  si  fieri  potest, 
oportet  vel  manu  vel  etiam  ferramento  ejicere.  Si  vel 
prasfractus  est ,  vel  allius  descendit  quam  ut  ita  velli 
possit,  medicamento  evocandus  est.  Optime  autem  edu- 
cit  superimposita  arundinis  radix,  si  tenera  est,  proti- 
nus  contrita;  si  jam  durior,  ante  in  mulso  decocta  :  cui 
semper  mel  adjiciendum  est,  aut  aristolochia  cum  eodem 
melle.  Pessima  ex  surculis  arundo  est,  quia  aspera  est : 
eademque  offensa  etiam  in  filice  est .  Sed  usu  coguitum 
est,  utramque  adversus  alteram  medicamentum  esse, 
si  contrita  ac  superimposita  est.  Facit  autem  idem  in 
omnibus  surculis,  quodcunque  medicamentum  extra- 
hendi  vim  habet :  idem  altis  tenuibusque  vulneribus  ap- 
tissimum  est.  Priori  rei  Philocratis ,  huic  Hecatsei  em- 
plastrum  maxime  convenit. 

36.  Ubi  vero  in  quolibet  vulnere  ventum  ad  inducen- 
dam  cicatricem  est ,  quod  perpurgatis  jam  repletisque 
ulceribus  necessarium  est ;  primum  ex  aqua  frigida  li- 
namentum,  dum  caro  alilur,  deinde  quum  jam  conti- 
nenda  est,  siccum  imponendum  est,  donec  cicatrix  in- 
ducatur.  Tum  deligari  super  album  plumbum  oportet , 
quo»et  reprimitur  cicatrix,  et  colorem  maxime  sano 
corpori  similem  accipit.  Idem  radix  silvestris  cucumeris 
prsestat.  Idem  compositio,  quae  habet  elaterii  P.  1.  *. 
spumae  argenti  P.  ti.  *.  unguenti  pondo  iv.  *.  Quse 
excipiuntur  resina  terebinthina ,  donec  emplastri  cras- 
situdo  ex  omnibus  fiat.  Ac  nigras  quoque  cicatrices  le- 
niter  purgant  paribus  portionibus  mixta ,  serugo,  plum- 
bum  elotum,  eademque  resina  cocta;  sive  eo  ungitur 
cicatrix,  quod  in  facie  fieri  potest;  sive  id  ut  emplas- 
trum  imponitur,  quod  in  ahis  partibus  commodius  est, 


224  A.  CORNELII  CELSI 

At  si  vel  excrevit  cicatrix,  vel  concava  est,  stultum  est 
decoris  causa  rursus  et  dolorem  et  medicinam  sustinere. 
Alioquin  res  utrique  succurri  patitur :  siquidem  utraque 
cicatrix  exulcerari  scalpello  potest.  Si  medicamentum 
aliquis  mavult,  idem  efficiunt  compositiones  hse  qiue 
corpus  exedunt.  Cute  exulcerata ,  super  emiuentem  car- 
nem  exedentia  medicamenta  conjicienda  sunt,  super 
concavam  implentia ,  donec  utrumque  ulcus  sanae  cuii 
aequetur,  et  tum  cicatrix  inducatur. 

Sect.  XXVII.  i.  Dixi  de  his  vulneribus  quffimaxime 
per  tela  inferuntur.  Sequitur  ut  de  his  dicam  quse  morsu 
fiunt ,  interdum  hominis,  interdum  simiae ,  saepe  canis, 
nonnunqam  ferorum  animalium  ,  aut  serpentium.  Om- 
nis  autem  feraa  morsus  habet  quoddam  virus :  itaque  si 
vehemens  vulnus  est ,  cucurbitula  admovenda  est :  si 
levius,  protinus  emplastrum  injiciendum,  praecipueque 
Diogenis.  Si  id  non  est,  quolibet  ex  his  quae  adversus 
morsus  proposui :  si  ea  non  sunt,  viride  Alexandrinum : 
si  ne  id  quidem  est ,  quodlibet  non  pingue  ex  his  qua? 
recentibus  vulneribus  accommodantur.  Sal  quoque  his , 
praecipueque  ei  quod  eanisfecit,  medicamentum  est , 
si  manus  vulneri  imponitur,  superque  id  duobus  digi- 
tis  verberatur;  exsaniat  enim :  ac  salsamentum  quoque 
recte  super  id  vulnus  dehgatur. 

2.  Utique  autem  si  rabiosus  canisfuit,  cucurMtula 
virus  ejus  extrahendum  est :  deinde  si  locus  neque  ner- 
vosus,  neque  musculosus  est ,  vulnus  id  adurendum  est: 
si  uri  non  potest ,  sanguinem  homini  mitti  non  alienum 
est.  Tum  usto  quidem  vulneri  superimponenda ,  quao 
cseteris  ustis  ,  sunt :  ei  vero  quod  expertum  ignem  non 
est ,  ea  medicamenta  quae  vehementer  exedunt.  Post- 
que  nullo  novo  remedio ,  sed  jam  supraposito ,  ulcus 
erit  implendum ,  et  ad  sanitatem  perducendum.  Qui- 
dam  post  rabiosi  canis  morsum  protinus  in  balneum 


LIB.  V.  SECT.  XXVII.  22 5 

mittunt,  ibique  patiuntur  desudare,  dum  vires  corpo- 
ris  sinunt,  ulcere  adaperto,  quo  magis  ex  eo  quoque 
virus  distillet ;  deinde  multo  meracoque  vino  excipiunt, 
quod  omnibus  fere  veneuis  contrarium  est.  Idque  quum 
ita  per  triduum  factum  est,  tutus  esse  homo  a  periculo 
videtur.  Solet  autem  ex  eo  vulnere,  ubi  parum  occur- 
sum  est,  aquse  timor  nasci:  u^poyoSiav  Grseci  appel- 
lant :  miserrimum  genus  morbi ,  in  quo  simul  seger  et  siti 
et  aquae  metu  cruciatur :  quo  oppressis  in  angusto  spes  est. 
Sed  unicum  tamen  remedium  est,  nec  opinantem  in 
piscinam  non  ante  ei  provisam  projicere.  Et  si  natandi 
scientiam  non  habet ,  modo  mersum  bibere  pati ,  modo 
attollere  :  si  habet ,  interdum  deprimere ,  ut  invitus 
quoque  aqua  satietur :  sic  enim  simul  et  sitis  et  aqua? 
metus  tollitur.  Sed  aliud  periculum  excipit,  ne  infir- 
mum  corpus  in  aqua  frigida  vexatum  nervorum  disten- 
tio  absumat.  Id  ne  incidat ,  a  piscina  protinus  in  oleum 
calidum  demittendus  est.  Antidotum  autem  praecipuum 
id  quod  primo  loco  posui:  ubi  id  non  est,  aliud,  si 
nondum  aeger  aquam  horret ,  potui  ex  aqua  dandum 
est;  et  si  amaritudine  offenditur,  mel  adjiciendum  est: 
at  si  jam  is  morbus  occupavit ,  per  catapotia  sumi  po- 
test. 

3.  Serpentium  quoque  morsus  non  nimium  distantem 
curationem  desiderant ,  quamvis  in  ea  muitum  antiqui 
variarunt ,  ut  in  singula  genera  anguium  singula  me- 
dendi  genera  prseciperent ,  aliique  alia  :  sed  in  omni- 
bus  eadem  proficiunt.  Igitur  in  primis  supra  vulnus  id 
membrum  deligandum  est ,  non  tamen  nimium  vehe- 
menter,  ne  torpeat :  deiu  venenum  extrahendum  est, 
Id  cucurbitula  optime  facit.  Neque  alienum  est,  ante 
scalpello  circa  vulnus  incidere ,  quo  plus  vitiati  jam  san- 
guinis  extrahatur.  Si  cucurbitula  non  est ,  quod  tamen, 
vix  incidere  potest,  tum  quodlihet  simile  vas,  quod 


226  A.  CORNELII  CELSI 

ideni  possit :  si  ne  id  quidem  est ,  homo  adhibendas  est, 
quivulnus  exsugat.  Neque  hercules  scientiam  praecipuani 
habent  hi  qui  PsylU  nominantur,  sed  audaciam  usu  ipso 
confirmatam.  Nam  venenum  serpentis,  ut  quaedam  etiam 
venatoria  venena  quibus  Gaili  preecipue  utuntur,  non 
gustu ,  sed  in  vulnere  nocent.  Ideoque  colubra  ipsa  tuto 
estur,  ictus  ejus  occidit;  et  si,  stupenti  ei,  quod  per 
qu«dam  medicamenta  circulatores  faciunt ,  in  os  digi- 
tum  quis  indidit,  neque  percussus  est,  nulla  in  ejus  sa- 
liva  noxa  est.  Ergo  quisquis  exemplum  Psylli  secutus,  id 
vulnus  exsuxerit,  et  ipse  tutus  erit,  et  tutum  hominem 
praestabit.  Illud  interea,  ante  debebit  attendere,  ne 
quod  in  gingivis  palatove,  aliave  parte  oris,  ulcus  ha- 
beat.  Post  haec  is  homo  loco  calido  collocandus  est ,  sic 
ut  id  quod  percussum  erit,ininferiorem  partemincline- 
tur.  Si  neque  qui  exsugat,  neque  cucurbitula  est,  sorbere 
oportet  jus  anserinum,  ve)  ovillum,  vel  vitulinum,  et  vome- 
re.  Vivum  autem  gallinaceum  pullum  per  medium  divide- 
re,  etprotinus  calidum  super  vulnus  imponere,sicutpars 
interior  corpori  jungatur.  Facit  id  etiam  haedus  agnusve 
discissus,  et  cahda  ejus  caro  statim  super  vulnus  impo- 
sita  :  emplastra  quoque  quaB  supra  comprehensa  sunt : 
aptissimumque  est  vel  Ephesium,  vel  id  quod  ei  subjec- 
tum  est.  Praesens  quoque  in  aliquo  antidoto  prsesidium 
est,  sin  id  non  est,  necessarium  est  exsorbere  potionem 
meri  vini  cum  pipere ,  vel  quidlibet  aliud ,  quod  calori 
movendo  est :  ne  humorem  intus  coire  patiatur :  nam 
maxima  parsvenenorum  frigore  interimit.  Omnia  etiam 
urinam  moventia,  quia  materiam  extenuant,  utilia 
sunt. 

4.  Hsec  adversus  omnes  ictus  communia  sunt.  Usus 
tamen  ipse  docuit  eum  quem  aspis  percussit,  acetum 
potius  bibere  debere.  Quod  demonstrasse  dicitur  casus 
cujusdam  pueri,  qui  quum  ab  hac  ictus  esset,  et  partim 


LIR.    V.  SECT.  XX VII.  227 

ob  ipsum  vulnus ,  partim  ob  immodicos  restus  sili  pre- 
meretur,ac  locis  siccis  alium  humorem  non  reperiret, 
acetum  quod  forte  secum  babebat ,  ebibit ,  et  liberatus 
est :  credo ,  quoniam  id ,  quamvis  refrigerandi  vim  ha- 
bet ,  tamen  habet  etiam  dissipandi :  quo  fit  ut  terra  res- 
persa  eo  spumet.  Eadem  ergo  vi  veri  simile  est,  spisses- 
centem  quoque  intus  humorem  hominis  ab  eo  discuti , 
et  sic  dari  sanitatem. 

5.  In  quibusdam  etiam  aliis  serpentibus  certa  quaedam 
auxiUa  satis  nota  sunt :  nam  scorpio  sibi  ipse  pulcherri- 
mum  medicamentum  est.  Quidam  contritum  cum  vino 
bibunt :  quidam  eodem  modo  contritum  super  vulnus 
imponunt ;  quidam ,  super  prunam  eo  imposito ,  vulnus 
suffumigant ,  undique  veste  circumdata ,  ne  is  fumus  di- 
labatur  ;  tum  carbonem  ejus  super  vulnus  deligant.  Bi- 
bere  etiam  oportet  herbse  solaris  quam  rfkioTpomov 
Graeci  vocant ,  semen ,  vel  certe  folia  ex  vino.  Super  vul- 
nus  vero  etiam  furfures  ex  aceto ,  vel  ruta  silvatica  recte 
imponitur,  vel  cum  melle  sal  tostus.  Cognovi  tamen 
medicos ,  qui  ab  scorpione  ictis  nihil  aliud  quam  ex  bra- 
chio  sanguinem  miserunt. 

6.  Hsec  ad  scorpionis :  ad  aranei  autem  ictum ,  allium 
cum  ruta  recte  miscetur,  ex  oleoque  contritum  super 
imponitur. 

7.  At  si  cerastes,  aut  dipsas,  aut  haemorrhois  percussit, 
asphodeli,  quod  jEgyptire  fabse  magnitudinem  aequet, 
arefactum  in  duas  potiones  dividendum  est ,  sic  ut  ei 
rut?e  paulum  adjiciatur.  Trifolium  quoque ,  et  mentas- 
trum ,  et  cum  aceto  panaces  seque  proficiunt.  Costum 
quoque  et  casia  et  cinnamomum  recte  per  potionem  as- 
sumuntur. 

8.  Adversus  chersydri  vero  ictum  panaces ,  aut  laser 
quod  sit  scrupulorum  P.  n.  *.  vel  porri  succus  cum  he- 
mina  vini  sumendus  est  ,et  edenda  multa  satureia.  Im- 


228  A.  CORNELII  CELSI 

ponendum  autem  super  vulnus  stercus  caprinum  ex 
aceto  coctum,  aut  ex  eodem  hordeacea  farina  ,  aut  ruta 
vel  nepeta  cum  sale  contrita,  melle  adjecto.  Quod  in  eo 
quoque  vulnere  quod  cerastes  fecit,  aeque  valet. 

9.  Ubi  vero  phalangium  nocuit ,  praeter  eam  curatio- 
nem  quae  manu  redditur,  ssepe  homo  demittendus  in 
solium  est ,  dandusque  ei  myrrhae  et  uvae  taminiae  par 
modus  ex  passi  hemina ,  vel  radiculae  semen  aut  lolii 
radix  ex  vino,  et  super  vulnus  furfures  ex  aceto  cocti, 
imperandumque  ut  is  conquiescat. 

10.  Verum  haec  genera  serpentium  et  peregrina ,  et 
aliquanto  magis  peslifera  sunt,  maxime  quae  aestuosis 
locis  gignuntur  :  Italia  frigidioresque  regiones  hac  quo- 
que  parte  salubritatem  habent ,  quod  minus  terribiles 
angues  edunt.  Adversus  quos  satis  proficit  herba  betoni- 
ca,  velCantabrica,velcentaurion,  agrimonia,  vel  trixago, 
velpersonata,  vel  marinae  paslinaeas;  singuke  biuaeve  tri- 
tae  et  cumvino  potui  datae,  etsuper  vulnusimpositae.Illud 
ignorari  non  oportet,  omnis  serpentis  ictum  et  jejuni  et 
jejuno  magis  nocere  :  ideoque  perniciosissimi  sunt  cum 
incubant ;  utilissimumque  est,  ubi  ex  anguibus  metus  est, 
non  ante  progredi  quam  quis  aliquid  assumpsit. 

ii.  Non  tam  facile  his  opitulari  est,  qui  venenum  vel 
in  cibo ,  vel  in  potione  sumpserunt.  Primum ,  quia  non 
protinus  sentiunt,  ut  ab  angue  icti;  ita  nec  succurrere 
quidem  statim  sibi  possunt :  deinde ,  quia  noxa  non  a 
cute,sed  ab  interioribus  partibus  incipit.  Commodissi- 
mum  est  tameu ,  ubi  primum  sensit  aliquis,  protinus  oleo 
multo  epoto  vomere  :  deinde,  ubi  praecordia  exhausit, 
bibere  antidotum ;  si  id  non  est ,  vel  merum  vinum. 

12.  Sunt  tamen  quaedam  remedia  propria  adversus 
quaedam  venena,  maximeque  leviora.  Nam  si  canthari- 
das  afiquis  ebibit,  panaces  cum  lacte  contusa ,  vel  galba- 
rmm ,  vino  adjecto,  daii,  vel  lac  per  se  debet. 


LIB.  V.  SECT.  XXVII.  229 

i3  Si  cicutam;  viuum  merum  calidum  cum  ruta 
quam  plurimum  ingerendum  est :  deinde  is  vomere  co- 
gendus :  posteaque  laser  ex  vino  dandum :  isque,  si  febre 
vacat ,  in  calidum  balneum  mittendus ;  si  non  vacat,  uu- 
gendus  ex  calefacientibus  est. 

14.  Si  hyoscyamum;  fervens  mulsum  bibendum  est, 
aut  quodlibet  lac,  maxime  tamen  asininum. 

i5.  Si  cerussam;  jus  malvse,  vel  juglandes  ex  vino 
contritae  maxime  prosunt. 

16.  Si  sanguisuga  epota  est ,  acetum  cum  sale  biben- 
dum  est :  si  lac  intus  coiit,  aut  passum  aut  coagulum  , 
aut  cum  aceto  laser. 

17.  Si  fungos  inutiles  quis  assumpsit,  radicula  aut  e 
posca  aut  cum  sale  et  aceto  edenda  est.  Ipsi  vero  hi  et 
specie  quidem  discerni  possunt  ab  utilibus ,  et  cocturae 
genere  idonei  fieri.  Nam  sive  ex  oleo  inferbuerunt,  sive 
piri  surculus  cum  Uis  inferbuit ,  omni  noxa  vacant. 

18.  Adustis  quoque  locis  extrinsecus  vis  infertur :  ita- 
que  sequi  videtur  ut  de  his  dicam.  Hsec  autem  optime 
curantur  foliis  aut  lilii ,  aut  linguse  caninse ,  aut  betae  in 
vetere  vino  oleoque  decoctis  :  cpiorum  quodlibet  proti- 
nus  impositum  ad  sanitatem  perducit.  Sed  dividi  quoque 
curatio  potest  in  ea  qu»  mediocriter  exedentia  repri- 
mentiaque,  primo  et  pustulas  prohibeant ,  et  summam 
pelliculam  exasperent  :  deinde  in  ea  quse  lenia  ad  sa- 
nitatem  perducant.  Ex  prioribus  est  lenticulse  cum  melle 
farina,  vel  myrrha  cum  vino,  vel  creta  Cimolia  cum 
thuris  cortice  contrita,  et  aqua  coacta,  atque  ubi  usus 
necessitas  incidit ,  aceto  diluta.  Ex  insequentibus  quaeli- 
bet  lipara:  sed  idonea  maxime  est,  qua  vel  plumbi  recre- 
mentum ,  vel  vitellos  Uabet.  Est  etiam  illa  adustorum  cu- 
ratio  ,  dum  infiammatio  est,  impositam  babere  cum 
meile  ienticulam :  ubi  ea  declinavit,  Uordei  farinam  cum 
ruta  vel  porro ,  vel  marrubio,  donec  crustre  cadant:  tum 


23o  A.  CORNELII  CELSI 

ervum  cum  melle,  aut  irim,  aut  resiuam  terebinthi- 

nam ,  donec  ulcus  purum  sit :  novissime  siccum  lina- 

mentum. 

Sect.  XXVIII.  i.  Ab  his  quse  extrinseciisincidunt, 
ad  ea  veniendum  est  quae  interius ,  corrupta  aliqua 
corporum  parte ,  nascuntur.  Ex  quibus  non  aliud  car- 
bunculo  pejus :  ejus  hae  notae  sunt.  Rubor  est,  superque 
eum  non  nimiiim  pustulae  eminent,  maxime  nigra?,  in- 
lerdiirn  sublividae  aut  pallida?.  In  his  sanies  esse  videtur, 
infra  color  niger  est :  ipsum  corpus  aridum  et  durius 
quam  naturaliter  oportet:  circaque  quasi  crustaest,  ea- 
que  inflammatione  cingitur  :  neque  in  eo  loco  levari 
culis  potest,  sed  inferiori  carni  quasi  affixa  est.  Somnus 
urget,  nonnunquam  horror  aut  febris  oritur ,  aut  utrum- 
que.  Idquoque  vitium  subteractis  quasi  quibusdam  radi- 
cibus  serpit,  interdum  celeriiis ,  interdum  tardius :  supra 
quoque  procedens  inalbescit ,  dein  lividum  fit ,  circiim- 
que  exiguae  pustulae  oriuntur  :  et  si  circa  stomachum 
faucesve  incidit ,  subito  spiritum  saepe  ehdit.  Nihil  me- 
lius  est  quam  protiniis  adurere  :  neque  id  grave  est; 
iiam  non  sentit,  quoniam  ea  caro  mortua  est:  finisque 
adurendi  est ,  diim  ex  omni  parte  sensus  doloris  est. 
Tiim  deinde  vulnus,  sicutcaetera  adusta,  curandum  est : 
sequitur  enim  sub  medicamentis  erodentibus  crusta  un- 
dique  a  viva  carne  diducta ,  quae  trahit  secum  quicquid 
coiTuplum  erat;  purusque  jam  sinus  curari  potest  im- 
plentibus.  At  si  in  summa  cute  vitium  est,  possunt  suc- 
currere  quaedam  vel  exedentia  tantiim ,  vel  etiam  adu- 
rentia.  Vis  pro  magnitudine  adhibenda  est.  Quodcunque 
vero  medicamenlum  impositum  est,  si  satis  proficiet, 
protiniis  a  viva  corruptam  partem  resolvet :  certaque 
esse  fiducia  potest,  fore ,  ut  undique  vitiosa  caro  excidat, 
qua  hujusce  rei  medicamen  exest.  Si  id  non  fit,  medica- 
mentumque  malo  vincitur,  utique  ad  ustionem  proPe- 


LIB.  V.    SECT.  XXVIII.  23r 

randum  est.  Sed  in  ejusmodi  casu  abstinendum  a  ciboac 
vino  est :  aquam  liberaliter  bibere  expedit.  Magisque 
ea  servanda  sunt,si  febricula  quoque  accessit. 

2.  Non  idem  periculum  >tap>tivcofAa  affert,  nisi impru- 
dentia  curantis  exagitatum  est.  Id  vitium  fit  maxime  in 
superioribus  partibus,  circa  faciem  ,  nares ,  aures ,  labra, 
mammas  feminarum  :  et  in  jecore  aut  splene  hoc  nas- 
citur.  Circa  locum  aliqua  quasi  puncta  sentiuntur;  isque 
immobilis,  insequalis  tumet,  interdum  etiam  torpet.  Cir- 
ca  eum  inflatae  venae  quasi  recurvanturjhaeque  pallent 
autlivent;  nonnunquam  etiam  in  quibusdam  delitescunt: 
tactusque  is  locus  aliis  dolorem  affert,in  aliis  eum  non 
habet.  Et  nonnunquam  sine  ulcere  durior  aut  mollior 
est  quam  esse  naturaliter  debet :  nonnunquam  iisdem 
omnibus  ulcus  accedit.  Interdum  nullam  habet  pro- 
prietatem ,  interdum  simile  his  est  quse  vocant  Graeci 
5tov^uXw{/.aTa ,  aspredine  quadam  et  magnitudine  sua : 
color  ejus  ruber  est ,  aut  lenticulae  similis.  Neque  tuto 
feritur ;  nam  protinus  aut  resolutio  nervorum ,  aut  dis- 
tentio  insequitur.  SaBpe  homo  ictus  obmutescit,  atque 
ejus  anima  deficit :  quibusdam  etiam  si  id  ipsum  pres- 
sum  est,  quae  circa  sunt,  intenduntur  et  intumescunt. 
Namque  pessimum  id  genus  est,  fereque  primum  id 
fitquod  Kaxovjdes  ^  Grsecis  nominatur  :  deinde  ex  eoid 
>cac>iiv(op.a  quod  sine  ulcere  est  :  deinde  ulcus,  ex  eo 
thymium.  Tolli  nihil  nisi  >ca>corj6£c  potest :  reliqua  cu- 
rationibus  irritanlur  :  et  quo  major  vis  adhibita  est,  eo 
magis.  Quidam  usi  sunt  medicamentis  adurentibus  ,  qui- 
dam  ferro  adusserunt,  quidam  scalpello  exciderunt  : 
neque  ulli  unquam  medicina  profuit ;  sed  adusta  proti- 
nus  concitata  sunt,  et  increverunt  donec  occiderent. 
Excisa,  etiampost  inductam  cicatricem ,  tamen  reverte- 
runt ,  et  causam  mortis  attulerunt :  dum  interim  pleri- 
que  nullam  vim  adhibendo,  qua  lollere  id  malum  ten- 


2^2  A.  CORNELII  CELSI 

tent ,  sed  imponendo  tantum  lenia  medicamenta ,  quae 
quasi  blandiantur ,  quominus  ad  ultimam  senectutem 
perveniaot ,  non  prohibentur.  Discernere  autem  cacoe- 
thes  quod  curationem  recipit ,  a  carcinomate  quod  non 
recipit ,  nemo  scire  potest,  nisi  tempore  et  experimento. 
Ergo  ubi  primum  id  vitium  notatum  est,  imponi  debent 
medicamenta  adurentia.  Si  levatur  malum ,  minuuntur- 
que  ejus  indicia,  procedere  curatio  potest  et  ad  scalpel- 
lum,  et  ad  ustionem.  Si  protinus  irritatum  est,  scire 
licet  jam  carcinoma  esse;  removendaque  sunt  omnia 
acria,  omnia  vehementia.  Sedsi  sine  ulcere  is  locus  du- 
rus  est,  imponi  ficum  quam  pinguissimam  ,  aut  rhypodes 
emplastruin  satis  est.  Si  ulcus  aaquale  est,  ceratum  ex 
rosa  injiciendum  est ,  adjiciendusque  ei  pulvis  ex  con- 
trita  testa,  ex  qua  faber  ferrarius  tingere  candens  fer- 
rum  solitus  est.  Sed  si  id  nimium  supercrevit,  tentanda 
squama  aeris  est,  quae  lenissima  ex  adureutibus  est,  ea- 
tenus,  ne  quid  eminere  patiatur;  sed  ita,  si  nihil  exa- 
cerbavit :  sin  minus ,  eodem  cerato  contenti  esse  de- 
bebimus. 

3.  Est  etiam  ulcus  quod  6/ipitojxa  Graeci  vocant.  Id  et 
per  se  nascitur  ,  et  interdum  ulceri  ex  alia  causa  facto 
supervenit.  Color  est  vel  lividus  vel  niger ;  odor  foedus ; 
multus  et  muco  similis  humor.  Id  ipsum  ulcus  neque 
tactum  neque  medicamentum  sentit :  prurigine  tantum 
movetur.  At  circa  dolor  est  et  iufiammatio  :  interdum 
etiam  febris  oritur ,  nonnunquam  ex  ulcere  sanguis  erum- 
pit :  atque  id  quoque  malum  serpit.  Quae  omnia  saepe 
iutenduntur;  fitque  ex  his  ulcus  quod  (payt^atvav  Graeci 
vocant ,  quia  celeriter  serpendo  penetrandoque  usque 
ossa,  corpus  vorat.  Id  ulcus  inaequale  est,  coeno  simile, 
inestque  multus  humor  glutinosus  ,  odor  intolerabiiis  ; 
majorque  quam  pro  modo  ulceris  infiammatio.  Utrum- 
que ,  sicut  omnis  cancer ,  fit  maxime  in  senibus,  vel  his 


LIB.   V.   SECT.    XXVIII.  -x3i 

quorum  corpora  mali  habitus  sunt.  Curatio  utriusque 
cadem  est ;  sed  in  majore  malo  major  vis  necessaria.  Ac 
primum  a  victus  ratione  ordiendum  est,  ut  quiescat  in 
lectulo ,  ut  primis  diebus  a  cibo  abstineat ,  aquam  quam 
plurimain  assumat:  alvus  quoque  ei  ducatur :  dein  post 
inflammationem  cibum  boni  succi  capiat ,  vitatis  omni- 
bus  acribus ;  potionis  quantum  volet ,  sic  ut  interdiu 
quidem  aqua  contentus  sit ,  in  coena  etiam  vini  austeri 
aliquid  bibat.  Non  seque  tamen  famein  his  quos  <pays- 
^atva  urgebit,  atque  in  his  qui  therioma  adhuc  habe- 
bunt,  utendum  erit.  Et  victus  quidem  talis  necessarius 
est.  Super  ulcus  vero  inspergenda  est  arida  aloe,  oenanthe; 
et  si  parum  proficiet,  chalcitis :  ac  si  quis  nervus  exesa. 
carne  nudatus  est,  contegendus  ante linteolo  est, ne sub 
eo  medicamento  aduratur.  Si  validioribus  etiamnum  re- 
mediis  opus  est ,  ad  eas  compositiones  veniendum  est , 
qure  vehementius  adurunt.  Quicquid  autem  inspergitur, 
averso  specillo  infundi  debet.  Superdanda  cum  melle 
sunt  vel  linamenta ,  vel  oleee  folia  ex  vino  decocta ,  vel 
marrubium ;  eaque  linteolo  contegenda  in  aqua  frigida 
madefacto ,  dein  bene  expresso :  circaque ,  qua  tumor  ex 
inflammatione  est,  imponenda  quae  reprimant  cataplas- 
mata.  Si  sub  his  nihil  proticitur ,  ferro  locus  aduri  debet ,' 
diligenter  nervis,  si  qui  apparent,  ante  contectis.  Adus- 
tum  vel  medicamentis  vel  ferro  corpus  ,  primum  pur- 
gandum,  deinde  implendum  esse,  apparere  cuilibet  ex 
prioribus  potest. 

4.  Sacer  quoque  ignis  malis  ulceribus  annumerari 
debet.  Ejus  duae  species  sunt :  alterum  genus  est  subru- 
bicundum,  aut  mixtum  rubore  atque  pallore ,  exaspera- 
tumque  per  pustulas  continuas,  quarum  nulla  altera 
major  est ,  sed  plurimse  perexiguse.  In  his  semper  fere 
pus ,  et  sa^pe  rubor  cum  calore  est ,  serpitque  id  non- 
nunquam  sanescente  eo  quod  primum  vitiatum  est , 

20. 


a34  A.  CORNELII  CELSI 

uonnunquam  etiam  exulcerato ,  ubi  ruptis  pustulis  ulcus 
continuatur ,  humorque  exit  qui  esse  inter  saniem  et  pus 
videri  potest.  Fit  maxime  in  pectore ,  aut  lateribus  aut 
eminentibus  partibus ,  prsecipueque  in  plantis.  Alterum 
autem  est  in  summae  cutis  exulceratione ,  sed  sine  alti- 
tudine , latum ,  sublividum ,  iria-quriliter  tamen ,  medium- 
que  sanescit,  extremis  procedcntibus  ,  ac  saepe  id  quod 
jam  sanum  videbatur,  iterum  exulceratur.  At  circa  pro- 
xima  cutis  quae  vitium  receptura  est,  tumidior  et  durior 
est,  coloremque  habet  ex  rubro  subnigrum.  Atque  hoc 
quoque  malo  fere  corpora  seniora  tentantur ,  aut  quae 
mali  habitus  sunt ,  sed  in  cruribus  maxime.  Omnis  au- 
tem  sacer  ignis ,  ut  minimum  periculum  habet  ex  his 
quaeserpunt,  sic  prope  difficillime  tollitur.  Medicamen- 
tum  ejus  fortuitum  est  febris  quae  uno  die  humorem 
noxium  absumat.  Pus  quo  crassius  et  albidius  est,  eo 
periculi  minus  est.  Prodest  etiam  infra  os  ulcerum  eaedi, 
quo  plus  puris  exeat,  et  id,  quo  ibi  corruptum  corpus 
est,  extrahat.  Sed  tamen  si  febricula  accessit ,  abstinen- 
tia ,  lectulo ,  alvi  ductione  opus  est.  In  oinni  vero  sacro 
igni ,  neque  lenibus  et  glutinosis  cibis ,  neque  salsis  et 
acribus  utendum  cst,  sed  his  qua?  inter  utrumque  sunt, 
qualis  est  panis  sine  fermento,  piscis,  haadus,  aves  , 
exceptoque  apro ,  omnis  fere  venatio.  Si  nou  est  febri- 
cula ,  et  gestatio  utilis  est ,  et  ambulatio ,  et  vinum  ,  et 
balueum.  Atque  in  hoc  quoque  genere  potio  magis  libe- 
ralis  esse  quam  cibus  debet.  Ipsa  autem  ulcera  si  medio- 
criter  serpunt ,  aqua  calida ;  si  vehementius ,  vino  calido 
fovenda  sunt :  deinde  acu  pustulae  ,  quaecumque  sunt , 
aperienda? :  tum  imponenda  ea  quse  putrem  carnem 
exedant.  Ubi  inflammatio  sublata  ,  ulcusque  purgatum 
est,  imponi  lene  medicamentum  debet.  In  altero  autem 
genere  possunt  proficere  mala  cotonea  in  vino  cocta  at- 
que  contrita  :  potest  emplastrum  vel  Hierae,  vel  tetra- 


LIB.  V.   SECT.  XXVIII.  i35 

pharmacum  ,  cui  quinta  pars  thuris  adjecta  sit :  pctest 
nigra  edera  ex  vino  austero  cocta :  ac  ,  si  celeriter  ma- 
lum  serpit ,  non  aliud  magis  proficit.  Purgato  ulcere  quod 
insumma  cute  esse  proposui,  satis  ad  sanitatem  eadem 
lenia  medicamenta  proficient. 

5.  Chironium  autem  ulcus  appellatur ,  quod  et  mag- 
num  est,  et  habet  oras  duras,  callosas,  tumentes.  Exit 
sanies  non  multa,  sed  tenuis.  Odor  malus  neque  inul- 
cere,  neque  in  ejus  humore  est :  nulla  inflammatio ,  dolor 
modicus  est  :  nihil  serpit ,  ideoque  nullum  periculum 
aflert :  sed  non  facile  sanescit.  Interduin  tenuis  cicatrix 
inducitur ,  deinde  iterum  rumpitnr ,  ulcusque  renovatur. 
Fit  maxime  in  pedibus  et  cruribus.  Super  id  imponi 
debet ,  quod  et  lene  aliquid ,  et  vehemens ,  et  reprimens 
habeat.  Quale  ejus  rei  causa  fit  ex  his  :  squamae  aeris  , 
plumbi  eloti  combusti ,  singulorum  P.  vi.*.  cadmiae  , 
cerae ,  singulorum  P.  viii.*.  rosse  quantum  satis  est  ad 
ceram  simul  cum  eis  inolliendam. 

6.  Fiunt  etiam  ex  frigore  hiberno  ulcera,  maxime  in 
pueris ,  et  prcecipue  pedibus  digitisque  eorum ,  nonnun- 
quam  etiam  in  manibus.  Rubor  cum  inflammatione 
mediocri  est :  interdum  pustulae  oriuntur,  deinde  exul- 
ceratio :  dolor  autem  modicus.  Prurigo  major  est :  non- 
nunquam  humor  exit,sed  non  multus,qui  referrevel  pus 
vel  saniem  videtur.  In  primis  multa  calida  aqua  foven- 
dum  est,  in  qua  rapa  decocta ,  aut  si  ea  non  sunt,  aliquse 
verbenae  ex  reprimentibus.  Si  nondum  adapertum  ulcus, 
as,  quam  maxime  calidum  quis  pati  potest ,  admoven- 
dum  est.  Si  jam  exulceratio  est,  imponi  debet  alumen  , 
aequa  portione  cum  thure  contritum,  cum  vino  adjecto, 
aut  malicorium  in  aqua  coctum,  deinde  contritum.  Si 
summa  detracta  pellicula  est ,  hic  quoque  melius  lenia 
medicamenta  reficiunt. 

7.  Struma  quoque  est  tumor,  in  quo  subter  concretae 


a36  A.  CORNELn  CELSI 

qusedam  ex  pure  et  sanguiue  quasi  glaiidulae  oriunlur  : 
quae  vel  przecipue  fatigare  medicos  sclent ;  quoniam  et 
febres  movent,  nec  unquam  facile  maturescunt;  et  sive 
ferro  sive  medicamentis  curantur,  plerumque  iterum 
juxta  cicatrices  ipsas  resurgunt ,  multoque  post  medica- 
mento  est  opus :  quibus  id  quoque  accedit,  quod  longo 
spatio  detinent.  Nascuntur  maxime  in  cervice,  sed  etiam 
in  alis  et  inguinibus,  et  in  lateribus:  in  mammis  quoque 
feminarum  se  reperisse  Meges  auctor  est.  Propter  haec 
et  album  veratrum  recte  datur,  atque  etiam  sa3pius,do- 
nec  ea  digerantur :  et  medicamenta  ea  imponuntur  quse 
humorem  vel  educant  vel  dissipent,  quorum  supra  men- 
tio  facla  est.  Adurentibus  quoque  quidam  utuntur  quaj 
exedunt,  crustaque  eum  locum.adstringunt ;  tunc  vero 
ut  ulcus  curant.  Qua?cumque  autem  ralio  curandi  est, 
corpus,  puro  ulcere,  exercendum  atque  alendum  est , 
douec  ad  cicatricem  perveniat.  Quae  quum  medici  do- 
ceant,  quorumdam  rusticorum  experimento  cognitum  , 
quem  slruma  male  habet,  eum,  si  anguem  edit,  li- 
berari. 

8.  Furunculus  vero  est  tuberculum  acutum  cum  in- 
flammatione  et  dolore,  maximeque  ubi  jam  in  pus  ver- 
titur.  Qui  ubi  adapertus  est  et  exit,  subter  apparet  pars 
carnis  in  pus  versa,  pars  corrupta  subalbida,  subrubra, 
quem  ventriculum  quidam  furunculi  nominant.  In  eo 
nullum  periculum  est,  etiam  si  nulia  curatio  adhibeatur; 
maturescit  enim  per  se ,  atque  erumpit :  sed  dolor  efficit, 
ut  potior  medicina  sit ,  quae  maturius  liberet.  Proprium 
ejus  medicamentum  galbanum  est :  sed  et  alia  quoque 
quae  supra  comprehensa  sunt.  Si  cEetera  desunt ,  imponi 
debet  primum  non  pingue  emplastrum,  ut  id  reprimat; 
deinde  si  non  repressit,  quodlibet  puri  movendo  accom- 
modalum  :  si  ne  id  quidem  est,  vel  resina,  vel  fermen- 
tuni.  Expresso  pure ,  nulla  ultra  curatio  necessaria  est. 


LIB.  V.  SECT.    XXVIII.  237 

9.<J>u[xa  vero  nominatur  tuberculuin  furunculo  simile, 
sed  rotundius  et  planins ,  saepe  etiam  majus.Nam  furun- 
culusovi  dimidii  magnitudinem  raro  explet,  nunquam 
excedit;  phyma  autem  latius  patere  consuevit :  sed  in- 
flammatio  dolorque  sub  eo  minores  sunt.  Ubi  divisum 
est ,  pus  eodem  momento  apparet ,  ventriculus ,  qui  in 
furunculo,  non  invenitur ;  verum  omnis  corrupta  caro  in 
pus  vertitur.  Id  autem  in  pueris  et  saepius  nascitur,  et 
facilius  tollitur :  in  juvenibus  rarius  oritur,  et  difficilius 
curatur.  Ubi  setas  induravit,  ne  nascitur  quidem.  Quibus 
vero  medicamentis  discuteretur ,  supra  propositum  est. 
10.  (fu-fsO^ov  autem  est  tumor  non  altus ,  sed  latus  , 
in  quo  quiddam  pustulae  simile  est.  Dolor  distentioque 
vehemens  est,  et  major  quam  pro  magnitudine  tumoris; 
interdum  etiam  febricula  :  idque  tarde  maturescit ,  ne- 
que  magnopere  in  pus  convertitur.  Fit  maxime  aut  in 
vertice,  aut  in  alis,  aut  in  inguinibus  :  Panem,  ad  simi- 
litudinem  figura ,  nostri  vocant :  id  ipsum  quo  medica- 
mento  tolleretur ,  supra  demonstravi. 

ix.  Sed  quum  omnes  hi  nihil  nisi  minuti  abscessus  sint, 
generale  nomen  trahit  latius  vitium  ad  suppurationem 
spectans  :  idque  fere  fit  aut  post  febres  aut  post  dolores 
partis  alicujus ,  maximeque  eos  qui  ventrem  infestarunt; 
saepiusque  oculis  expositum  est :  siquidem  latius  aliquid 
intumescit  ad  similitudinem  ejus  quod  phyma  vocari 
proposui,  rubetque  cum  calore,  et  paulo  post  etiam  cum 
duritia;  magisque  nocenter  adolescit ,  et  sitim  vigiliam- 
que  exprimit.  Interdum  tamen  nihil  horum  in  cute  de- 
prehendi  potest,  maximeque  ubi  altius  pus  movetur  ; 
sed  cum  siti  vigiliaque  sentiuntur  intus  alitptse  punctio- 
nes  :  et  quod  de  subito  durius  non  est ,  melius  est :  et 
quamvis  non  rubet,  coloris  tamen  aliter  mutati  est.  Qua? 
signa ,  jam  pure  oriente ,  nascuntur  :  tumor  ruborque 
multo  ante  incipiunt.  Sed  si  locus  is  mollis  est ,  aver- 


238  A.  COJRJNELII  CELSI  . 

tendus  materiae  aditus  est  per  cataplasmata ,  quse  simul 
et  reprimunt ,  et  refrigerant :  qualia  et  alias  et  paulo 
ante  in  erysipelate  proposui.  Si  jam  durior  est,  ad  ea 
veniendum  est  quae  digerant  «t  resolvant ;  qualis  est 
ficus  arida  contusa :  aut  laex  mixta  cum  cerato  quod  ex 
adipe  suilla  coactum  sit ,  aut  cucumeris  radix  cui  ex  fa- 
rina  duae  partes  adjectae  sint ,  ante  ex  mulso  decoctae. 
Licet  etiam  misceve  aequis  portionibus  ammoniacum  , 
galbanum,  propolim,  viscum,  pondusque  adjicere  niyr- 
rhae  dimidio  minus  quam  in  prioribus  singulis  erit.  At- 
que  emplastra  quoque  et  malagmata  idem  efficiunt,  quiae 
supra  explicui.  Quod  per  haec  discussum  non  est,  necesse 
est  maturescat :  idque  quo  celerius  fiat,  imponenda  est  fa- 
rinahordeacea,  ex  aqua  cocta,  cui  et  olerum  aliquidrecte 
miscetur.  Eadem  autem  haecin  minoribus  quoqueabs- 
cessibus,  quorum  nominaproprietatesque  supra  reddidi , 
recte  fiunt :  eademque  omnium  curatio,  tantum  modo  dis- 
tat.  Crudum  est  autem ,  in  quo  major  quasi  venarum  mo- 
tus  est,  et  gravitas ,  et  ardor ,  et  distentio ,  et  dolor,  et  ru- 
bor,  et  durities:  et  si  major  abscessus  est,  horror  aut  etiam 
febricula  permanet,  penitiusque  condita  suppuratio  est. 
Si  pro  his  quae  alibi  cutis  ostendit ,  punctiones  sunt,  ubi 
ista  se  remiserunt,  jamque  is  locus  prurit,  et  aut  subli- 
vidusaut  subalbidus  est ,  matura  suppuratio  est;  eaque 
ubi  vel  per  ipsa  medicamenta  ,  vel  etiam  ferro  aperla 
est,  pus  debet  emitti.  Tum  si  qua  in  alis  vel  inguinibus 
sunt,  sine  linamento  nutrienda  sunt.  In  caeteris  quoque 
partibus,  si  una  plaga  exigua  est,  si  mediocris  suppura- 
tio  fuit ,  si  non  alte  penetravit,  si  febris  non  est ,  si  valet 
corpus ,  aeque  linamenta  supervacua  sunt.  In  reliquis  , 
parce  tamen,  nec  nisi  magna  plaga  est,  imponi  debent. 
Commode  vero  vel  super  linamenta ,  vel  sine  his  im- 
ponitur  lenticula  ex  melle,  aut  malicorium  ex  vino  coc- 
tum  :  quae  et  per  se  et  mixta  idonea  sunt. 


LIB.  V.  SECT.  XXVIII.  a3§ 

Si  qua  circa  duriora  sunt,  ad  ea  mollienda,  vel  malva 
contrila ,  vel  faeni  graeci  linive  semen  ex  passo  coctum 
superdandum  est.  Quicquid  deinde  impositum  est,  non 
adstringi ,  sed  modice  deligari  debet.  Illo  neminem  de- 
cipi  decet ,  ut  in  hoc  genere  cerato  utatur.  Csetera  quae 
pertinent  ad  purgandum  ulcus,  ad  implendum,  ad  cica- 
tricem  inducendam,  conveniuntque  vulneribus,  expo- 
sita  sunt. 

12.  Nonnunquam  autem  ex  ejusmodi  abscessibus  ,  et 
ex  aliis  ulcerum  generibus  fistulaj  oriuntur.  Id  nomen 
est  ulceri  alto ,  angusto ,  calloso.  Fit  in  omni  fere  parte 
corporis ,  habetque  quaedam  in  singulis  locis  propria. 
Prius  de  communibus  dicam.  Genera  igitur  fistularum 
plura  sunt  :  siquidem  aliae  breves  sunt,  alise  altius 
penetrant,  aliae  rectae  intus  feruntur ,  aliae  multoque 
plures  transversae  :  aliae  simplices  sunt,  aliae  duplices 
tripliccsve,  ab  uno  ore  intus  orsae,quae  tres,  aut  etiam 
in  plures  sinus  dividuntur;  aliae  rectse,  aliae  flexae  et 
tortuosae  sunt.  Aliae  intra  carnem ,  desinunt ,  aliae  ad 
ossa  aut  cartilaginem  penetrant ,  aut  ubi  neutrum 
horum  subest,  ad  interiora  perveniunt  :  alise  deinde 
facile ,  aliae  cum  difficultate  curantur ;  atque  etiam 
quaedam  insanabiles  reperiuntur.  Expedita  curatio  est 
in  fistula  simplici  recenti  intra  carnem  adjuvatque 
ipsum  corpus ,  si  juvenile,  si  firmum  est :  inimica  contra- 
ria  his  sunt;  itemque  si  fistula  os,  vel  cartilaginem, 
vel  nervum ,  vel  musculos  laesit ;  si  articulum  occupavit , 
si  vel  ad  vesicam ,  vel  ad  pulmonem ,  vel  ad  vulvam ,  vel 
ad  grandes  venas  arteriasve,  vel  ad  inania,  ut  guttur, 
stomachum,  thoracem,  penetravit.  Ad  intestina  quo- 
que  eam  tendere  semper  periculosum ,  saepe  pestife- 
rum  est.  Quibus  multum  mali  accedit,  si  corpus  vel 
aegrnrn,  vel  senile,  vel  mali  habitus  est.  Ante  omnia  de- 
niitti  specillum  in  fistulam  convenit,  ut  quo  tendat  et 


9.4  o  A.  COB.NELII  CELSI 

quam  alte  perveniat ,  scire  possimus ;  simul  etiam  pro- 
tinus  humida,  an  siccior  sit,  quod  extracto  specillo 
patet  :  si  vero  os  in  vicino  est ,  id  quod  disci  potest , 
sijam  necne  eo  fistula  penetrarit :  et  quatenus  nocuerit. 
!Nam  si  molle  est,  quod  ultimo  specillo  contingitur, 
intra  carnem  adhuc  vitium  est :  si  magis  id  renititur,  ad 
os  ventum  est.  Ibideinde  si  elabitur  specillum,  nondum 
caries  est :  si  non  elabitur ,  sed  aequali  innititur ,  caries 
quidem,  verum  adhuc  levis  est.  Si  ingequale  quoque  et 
asperum  subest,  vehementius  os  exesum  est :  at  carti- 
lago  ubisubluesit,  ipsasedes  docet;perventumqueesse 
ad  eam  ex  renisu  patet.  Sed  ex  his  quidem  colliguntur 
fistularum  sedes ,  spatia ,  noxae  :  simpiices  vero  hae  sint, 
an  in  plures  partes  diducantur ,  cognosci  potest  ex  modo 
puris;  cujus  si  plus  fertur  quam  quod  simplici  spatio 
convenit,  plures  sinus  esse  manifestum  est :  quumque 
fere  juxta  sint  caro,  et  nervus,  et  aUqua  nervosa,  qua- 
les  fere  tunicae  membraiueque  sunt ;  genus  quoque  puris 
docebit,  num  plures  sinus  intus  diversa  corporis  genera 
perroserint.  Siquidem  ex  carne,  pus  laeve ,  albuin ,  co- 
piosius  fertur  :  at  ex  nervoso  loco,  coloris  quidemejus- 
dem ,  sed  tenuius  et  minus  :  ex  nervo  pingue  et  oleo 
non  dissimile.  Denique  etiam  corporis  inclinatio  docet 
num  iu  plures  partes  fistulae  penetrarint;  quia  saepe 
quum  quis  aliter  decubuit,  aliterque  membrum  collo- 
cavit,  pus  ferri  quod  jam  desierat,  incipit;  testaturque 
non  solum  alium  sinum  esse  ex  quo  desceudat,  sedetiam 
in  aliam  corporis  partem  eum  tendere.  Sed  si  in  carne, 
et  recens ,  et  simplex  est,  ac  neque  rugosa  neque  cava 
sede ,  neque  in  articulo ,  sed  in  eo  membro  quod  per  se 
immobile,  non  nisi  cum  toto  corpore  movetur,  satis 
proficiet  emplastrum  quod  recentibus  vuhieribusimpo- 
nitur,  dum  habeatvel  salem ,  vel  alumen,  velsquamam 
seris,  vel  aeruginem,  vel  ex  metallicis  aliquid  :  exque 


LIB.  V.  SECT.  XXVIII.  241 

00  collyrium  fieri  debet  altera  parte  tenuius,  altera 
paulo  plenius  :  idque  ea  parte  qua  tenuius  est ,  antece- 
dente  demitti  oportet  in  fistulam,  douec  sanguis  purus 
se  ostendat.  Qua?  in  omnibus  fistularum  collyriis  perpe- 
tua  sunt.  Idem  deinde  emplastrum  in  linteolo  superim- 
ponendum,supraque  injicienda  spougia,in  acetum  an- 
te  demissa :  solvique  quinto  die  satis  est;  genusque  victus 
adhibendum  est,  quo  carnem  ali  docui.  At  si  longius  a 
praecordiis  fistula  est,  ex  intervallo  jejunum  radiculas 
edisse  ,  deinde  vomere ,  necessarium  est.  Vetustate  cal- 
losa  fit  fistula.  Callus  autem  neminem  fallit,  quia  durus 
est,  et  aut  albus,  aut  pallidus.  Sed  tum  validioribus  me- 
dicamentis  opus  est  :  quale  est ,  quod  habet  papaveris 
lacrymae  P.*i.  *.  gummi  P.  111.  *.  Cadmise  P.  iv.  *.  atra- 
menti  sutorii  P.  vm.  *.  ex  quibus  aqua  coactis  colly- 
rium  fit.  Aut  in  quo  sunt  gallse  P.  1.  *.  geruginis ,  sanda- 
rachse,  aluminis  iEgyptii,  singulorum  P.  1.  *.  atramenti 
sutorii  combusti  P.  11.  *.  Aut  quod  constat  ex  chalcitide 
et  saxo  calcis,  quibus  auripigmenti  dinidio  minus  quam 
in  singulis  prioribus  est,  adjicitur,  eaque  melle  cocto 
excipiuntur.  Expeditissimum  autem  est  ex  praecepto 
Megetis,  seruginis  rasae  P.  11.  *.  conterere,  deinde  am- 
moniaci,  thymiamatis  P.  11.  *.  aceto  liquare,  eoque  in- 
fuso  aeruginem  cogere  :  idque  ex  primis  medicamentis 
est.  Sed  ut  hsec  maximi  effectus  sunt,  sic  ubi  ista  non 
adsunt,  facile  tamen  est  callum  quibuslibet  adurentibus 
medicamentis  erodere :  satisque  est  vel  papyrum  intor- 
tum ,  vel  aliquid  ex  penicillo  in  modum  collyrii  adstric- 
tum  eo  illinere.  Scilla  quoque  cocta  et  mixta  cum  calce 
callum  exest.  Si  quando  vero  longior,  sed  transversa  fis- 
tula  est ,  demisso  specillo  contra  principium  hujus ,  in- 
cidi  commodissimum  est ;  et  collyrium  utrinque  quod 
volueris,  demitti.  At  si  duplicem  esse  fistulam,  aut  mul- 
tiplicem  existimamus,  sic  tamen  ut  brevis,  intraque 

21 


242  A.  CORNELH  CELSI 

carnem  sit ,  collyrio  uti  nou  debemus ,  quod  miam  cu- 
ret,  reliquas  omittat;  sed  eadem  medicamenta  arida  in 
calamum  scriptorium  conjicienda  sunt,  isque  ori  fistulae 
aptandus,  inspirandumque  ut  ea  medicamenta  intus 
compellantur  :  aut  eadem  ex  vino  liquanda ,  vel,  si  sor- 
didior  fistula  est ,  ex  mulso  ,  si  callosior ,  ex  aceto ,  sunt : 
atque  intus  infuudendum,  quicquid  inditum  est.  Su- 
perponenda  sunt  quae  refrigerent  et  reprimant  :  nam 
fere  quae  circa  fistulam  sunt ,  habent  aliquid  inflamma- 
tionis.  Nequealienum  est  ubi  quis  resolverit,  antequam 
rursus  alia  medicamenta  conjiciat ,  per  oricularium 
clysterem  fistulam  eluere  :  si  plus  puris  fertur ,  vino;  si 
callus  durior  est,  aceto  :  si  jam  purgatur,  mulso  vel 
aqua  in  qua  ervum  coctum  sit,  sic  ut  huic  quoque  mellis 
paulum  adjiciatur.  Fere  vero  fit ,  ut  ea  tunica  quse  in- 
ter  foramen  et  integram  carnem  est,  victa  medicamentis 
tota  exeat,  infraque  ulcus  purum  sit :  quod  ubi  conti-; 
git,  imponenda  glutinantia  sunt,  praecipueque  spongia 
melle  cocto  illita.  Neque  ignoro  multis  placuisse ,  lina- 
mentum ,  in  modum  collyrii  compositum ,  tinctum  melle 
implendi  causa  demitti :  sed  celerius  id  glutinatur  quam 
impletur  :  neque  verendum  est,  ne  purum  corpus  puro 
corpori  junctum  non  coeat,  adjectis  quoque  medica- 
mentis  ad  id  efficacibus ;  quum  soepe  exulceratio  digi- 
torum,  nisi  magna  cura  prospeximus,  sanescendo  in 
unum  eosjungat. 

i3.  Est  etiam  ulceris  genus ,  quod  a  favi  similitudine 
xnpiov  a  Graecis  nominatur,  idque  duas  species  habet. 
Alterum  genus  est  subalbidum  furunculo  simile,  sed 
majus  et  cum  dolore  majore.  Quod  ubi  maturescit,  ha- 
bet  foramina  per  quae  fertur  humor  glutinosus  et  puru- 
lentus;  nec  tamen  adjustam  maturitatem  pervenit.  Si 
divisum  est ,  multo  plus  intus  corrupti  quam  in  furun- 
culo  apparet,  altiusque  descendit.  Raro  fit  nisi  in  ca- 


LIB.  V.  SECT.  XXVIII.  24 

pillis.  Alterum  est  minus,  super  corpus  eminens,  du- 
rum,  latum,  subviride ,  subpallidum ,  magis  exulcera- 
tum  :  siquidem  ad  singulorum  pilorum  radices  foramina 
sunt ,  per  quae  fertur  humor  glutinosus  ,  subpallidus , 
crassitudinem  mellis  aut  visci  referens  :  interdum  olei. 
Si  inciditur,  viridis  intra  caro  apparet.  Dolor  autem  et 
inflammatio  ingens  est,  adeo  ut  acutam  quoque  febrem 
movere  consuerit.  Super  id  quod  minus  crebris  forami- 
nibus  exasperatum  est,  recle  imponitur  et  ficus  arida , 
et  lini  semen  in  mulso  coctum  ,  et  emplastra  ac  malag- 
mata  materiam  educentia ,  aut  t[itse  proprie  huc  perti- 
nentia  supra  posui.  Super  alterum ,  et  ea  medicamenta , 
et  farina  ex  mulso  cocta,  sic  ut  ei  dimidium  resinae  te- 
rebinthiuae  misceatur,  et  ficus  in  mulso  decocta,  cui  pau- 
lum  hyssopi  contriti  sit  adjectum ,  et  uvae  taminiae  pars 
quarta  fico  adjecta.  Quod  si  parum  in  utrolibet  genere 
medicamenta  proficiunt,  totum  ulcus  usque  ad  sanam 
carnem  excidi  oportet,  et,  ulcere  ablato ,  super  plagam 
medicamenta  danda  sunt ,  primum  quae  pus  citent , 
deinde  quae  purgent,  tum  quae  lmpleant. 

14.  Suilt  quaedam  vero  verrucis  similia,  quorum  di- 
versa  nomina  ut  vitia  sunt.  Ajtpo^op^ova  Graeci  vocant , 
ubi  sub  cute  coit  aliquid  durius ,  et  interdum  paulo  as- 
perius ,  coloris  ejusdem  ,  infra  tenue ,  ad  cutem  latius  : 
idque  modicum  est,  quia  raro  fabae  magnitudinem  ex- 
cedit.  Vix  unum  tantum  eodem  tempore  nascitur ,  sed 
fere  plura ,  maximeque  in  pueris ;  eaque  nonnunquam 
subito  desimmt ,  nonnunquam  mediocrem  iuflammatio- 
nem  excitant :  sunt  quae  etiam  in  pus  convertuntur.  At 
6u|j.lov  nominatur,  quod  super  corpus  quasi  verrucula 
eminet,  ad  cutem  tenue,  supra  lalius,  subdurum,  et  in 
summo  perasperum.  Id  qua  summum,  colorem  floris 
thymi  repraesenlat,  unde  ei  nomen  est ;  ibique  facilefin- 
ditur,  et  cruentatur  :  nonnunquam  aliquantum  sangui- 


244  A.  CORNELII  CELSI 

nis  fundit ;  fereque  citra  maguitudinem  fabae  iEgyplia: 
est ,  raro  majus ,  interdum  perexiguum  :  modo  autem 
unum,  modo  plura  nascuntur ,  vel  in  talis,  vel  in  palmis , 
vel  iu  inferioribus  pedum  partibus.  Pessima  tamen  in 
obscenis  sunt,  maximeque  ubi  sanguinem  fundunt. 

Mupp/fi>ua  autem  vocantur  humiliora  thymio  durio- 
raque,  quaeradices  altius  exigunt,  majoremque  dolorem 
movent :  infra  lata,  super  autem  tenuia,  minus  sanguinis 
mittunt :  magnitudine  vix  unquam  lupiui  modum  exce- 
dunt  Nascuntur  ea  quoque  aut  in  palmis,  aut  in  infe- 
rioribus  partibus  pedum.  Clavus  autem  nonnunquam 
quidem  etiam  alibi ,  sed  in  pedibus  tamen  maxime  nas- 
citur ;  praecipue  tamen  ex  contuso ,  quamvis  interdum 
aliter  :  doloremque  etiam ,  si  non  alias ,  tamen  ingre- 
dienti  movet.  Ex  his  Acrochordon  sive  thymium  saepe 
etiam  per  se  finiuntur ;  et  quo  minora  sunt ,  eo  magis. 
Myrmecia  et  clavi  sine  curatione  vix  unquam  desinunt. 
Acrochordon  si  excisa  est,  nullam  radiculam  relinquit; 
ideoque  ne  renascitur  quidem.  Thymio  clavoque  excisis, 
sub  rotunda  radicula  nascitur ,  qua?  penitus  descendit  ad 
carnem,  eaque  relicta  idem  rursus  exigit.  Myrmecia  la- 
tissimis  radicibus  inhaarent,  ideoque  ne  excidi  quidem 
sine  exulceratione  magna  possunt.  Clavum  subiude  ra- 
dere  commodissimum  est :  nam  sine  ulla  vi  sic  emolles- 
cit ;  ac ,  si  sanguinis  quoque  aliquid  emissum  est ,  saepe 
emoritur.  Tollitur  etiam ,  si  quis  eum  circumpungal , 
deinde  imponat  resinam ,  cui  miscuerit  pulveris  paulum 
quem  ex  lapide  molari  contrito  fecit.  Caetera  vero  ge- 
nera  medicamentis  adurenda  sunt :  aliisque  id  quod  ex 
faece  vini ,  myrmeciis  id  quod  ex  alumine  et  sandaracha 
fit ,  aptissimum.  Sed  ea  quae  circa  sunt,  foliis  contegi  d<3- 
bent ,  ne  ipsa  quoque  exulcerentur ;  deinde  postea  len- 
ticula  imponi  solet.  Tollit  thymium  etiam  ficus  in  aqua 
cocta. 


LIB.  V.  SECT.  XXYIII.  245 

i5.  At  pustulse  maxime  vernis  temporibus  oriuntur. 
Earum  plura  genera  sunt :  nam  modo  cirea  totum  corpus 
partemve  asperitudo  quaedam  fit ,  similis  his  pustulis  quae 
ex  urtica  vel  ex  sudore  nascuntur  :  e<;av6r;j.aTa  Grseci 
vocant ;  eaque  modo  rubent ,  modo  colorem  cutis  non 
excedunt.  Nonnunquam  plures  similes  varis  oriuntur , 
nonnunquam  majores  pustulae  lividee,  aut  pallidae ,  aut 
nigrae ,  aut  aliter  naturali  colore  mutato ,  subestque  his 
humor.  Ubi  ese  ruptae  sunt,  infra  quasi  exulcerata  caro 
apparet,  «pXux/ratvat  Graece  nominantur.  Fiunt  vel  ex 
frigore,  vel  ex  igni,  vel  ex  medicamentis.  <t>Xu£a>ctov 
autem  paulo  durior  pustula  est ,  subalbida ,  acuta ,  ex 
qua  ipsa  quod  exprimitur,  humidum  est.  Ex  pustulis 
vero  nonnunquam  etiam  ulcuscula  sunt  aut  aridiora ,  aut 
humidiora :  et  modo  tantum  cum  prurigine,  modo  etiam 
cum  inflammatione  aut  dolore ;  exitque  aut  pus ,  aut  sa- 
nies ,  aut  utrumque :  maximeque  id  evenit  in  aetate  pue- 
rili ,  raro  in  medio  corpore ,  saepe  in  eminentibus  parti- 
bus.  Pessima  pustula  est ,  quae  eirtvuxTi?  vocatur  :  ea 
colore  vel  sublivida ,  vel  subnigra ,  vel  alba  esse  consue- 
vit.  Circa  hanc  autem  vehemens  inflammatio  est;  et  cum 
adaperta  est,  reperitur  intus  exulceratio  mucosa ,  colore 
humori  suo  similis.  Dolor  ex  ea  supra  magnitudinem 
ejus  est ;  neque  enim  ea  faba  major  est.  Atque  haec  quo- 
que  oritur  in  eminentibus  partibus ,  et  fere  noctu :  unde 
nomen  quoque  a  Grsecis  ei  impositum  est.  In  omni  vero 
pustularum  curatione  primum  est  muitiim  ambulare , 
atque  exerceri;  si  quid  ista  prohibet,  gestari.  Secundum 
est  cibum  minuere ,  abstinere  ab  omnibus  acribus  ,  et 
extenuantibus  :  eadem  quoque  nutrices  facere  oportet, 
si  lactens  puer  ita  affectus  est.  Praeter  haec  is  qui  jam  ro- 
bustus  est ,  si  pustulae  minutae  sunt ,  desudare  in  balneo 
debet ,  simulque  super  eas  nitrum  inspergere ,  oleoque 
vinum  miscere ,  et  sic  ungi ;  tum  descendere  in  solium. 

21. 


246  A.  CORNELII  CELSI 

Si  nihil  sic  proficitur ,  aut  si  majus  pustularum  genus 
occupavit ,  imponenda  lentiCula  est ,  detractaque  summa 
pellicula,  ad  medicamenta  lenia  transeundum.  Epinyctis 
post  lenticulam  recte  herbaquoque  sanguinali  vel  viridi 
coriandro  curatur.  Ulcera  ex  pustulis  facta  tollit  spuma 
argenti  cum  semine  foeni  Graeci  mixta ,  sic  ut  his  in  vi- 
cem  rosa  atque  intubi  succus  adjiciatur,  donec  mellis 
crassitudo  ei  fiat.  Proprie  ad  eas  pustulas  quae  infantes 
male  habent,  lapidis  quem  pyritenGraecivocantP.viii.*. 
cum  quinquaginta  amaris  nucibus  miscetur;  adjiciuntur- 
que  olei  cyathi  tres  :  sed  prius  ungi  ex  cerussa  pustula? 
debent ,  tum  hoc  illini. 

16.  Scabies  vero  est  asperitudo  rubicundior,  ex  qua 
pustulae  oriuntur ,  quaedam  humidiores ,  quaedam  sic- 
ciores.  Exit  ex  quibusdam  sanies,  fitque  ex  his  conti- 
nuata  exulceratio  pruriens,  serpitque  inquibusdam  cito. 
Atque  in  aliis  quidem  ex  toto  desinit,  in  aliis  vero  certo 
tempore  anni  revertitur.  Quo  asperior  est,  quoque  pru- 
rit  magis,  eo  difficilius  tollitur :  itaque  eam  quee  talis  est, 
aypiav  ,  id  est  feram,  Graeci  appellant.  In  hac  quoque 
victus  ratio  eadem  quae  supra ,  necessaria  est :  medica- 
mentum  autem  ad  incipientem  hanc  idoneum  est ,  quod 
fit  ex  spodii,  croci,  a^ruginis,  singulorum  P.  i.  *.  piperis 
albi,  omphacii,  singulorum  P.  i.  *.  Cadmise  P.  viii.  *. 
At  ubi  jam  exulceratio  est ,  id  quod  fit  ex  sulfuris  P.  i.  *. 
cerae  P.  iv.  *.  picis  liquidse  hemina ,  olei  sextariis  duo- 
bus  :  qua3  simul  incoquuntur,  dum  crassitudo  mellis 
fiat.  Est  etiam  quod  ad  Protarchum  auctorem  refertur. 
Habet  hoc  farinaa  lupinorum  sextarium  ,  nitri  cyathos 
quatuor,  picis  liquidse  heminam,  resinae  humidse  seli- 
bram ,  aceti  cyathos  tres.  Crocum  quoque,  lycium ,  aeru- 
go ,  myrrha ,  cinis ,  sequis  portionibus  recte  miscentur , 
et  ex  passo  coquuntur :  idque  omnem  pituitam  ubique 
sustinet.  Ad  si  nihil  aliud  est ,  amurca  ad  tertiam  par- 


LIB.  V.  SECT.  XXVIII.  247 

tem  decocta ,  vel  sulfur  pici  liquidae  mixtum ,  sicut  in 
pecoribus  proposui ,  hominibus  quoque  scabie  laboran- 
tibus  opitulantur. 

17.  Impetiginis  vero  species  sunt  quatuor.  Minime 
mala  est  quae  similitudine  scabiem  repraesenlat :  nam  et 
rubet ,  et  durior  est ,  et  exulcerata  est ,  et  rodit.  Distat 
autem  ab  ea ,  quia  magis  exulcerata  est,  et  varis  similes 
pustulas  habet ;  videnturque  esse  in  ea  quasi  bullulae 
quaedam,  ex  quibus  interposito  tempore  quasi  squamu- 
lae  resolvuntur  :  certioribusque  licEC  temporibus  reverti- 
tur.  Alterum  genus  pejus  est ,  simile  papulae  fere ,  sed 
asperius  rubicundiusque.  Figuras  varias  habet :  squamu- 
lae  ex  summa  cute  decidunt;  rosio  major  est:  celerius  et 
latiusprocedit,  certioribusque  etiam  nonnunquam  quam 
prior  temporibus  et  fit,  et  desinit:  rubra  eognominatur. 
Tertia  etiamnum  deterior  est ;  nam  et  crassior  est  et  du- 
rior,  et  magis  tumet;  in  summa  cute  finditur,  et  vehe- 
mentius  rodit.  Ipsa  quoque  squamosa ,  sed  nigra  :  pro- 
cedit  et  late  et  tarde;  nec  minus  serpit  in  temporihus 
quibus  aut  oritur  aut  desinit ;  neque  ex  toto  tollitur  : 
nigrae  cognomen  est.  Quartum  genus  est  quod  curatio- 
nem  omnino  uon  recipit,  distans  colore  :  nam  subalbi- 
-dum  est,  et  recenti  cicatrici  simile  :  squamulas  quasdam 
habet  pallidas,  quasdam  subalbidas ,  quasdam  lenticulae 
similes,  quibus  demptis,  nonnuncjuam  profluit  sanguis. 
Alioqui  vero  humor  ejus  albidus  est ,  cutis  dura  atque 
fissa  est;  proceditque  latius.  Haec  vero  omnia  genera 
maxime  oriuntur  in  pedibus  etmanibus;  atque  ungues 
quoque  infestant.  Medicamentum  non  aliud  valentius 
est  quam  quod  ad  scabiem  quoquepertinere  sub  auc- 
tore  Protarcho  retuli.  Serapion  autem  nitri  P.  11.  *.  sul- 
furis  P.  iv.  excipiebat  resina  copiosa ,  eoque  utebatur. 

1 8.  Papularum  quoque  duo  genera  suut.  Alterum  est 
in  quo  per  minimas  pustulas  cutis  exasperatur  et  rubet» 


248  A.  CORNELII  CELSI 

leviterque  roditur :  medium  habel  pauxiho  lsevius ;  tarde 
serpit :  idque  vitium  maxime  rotuudum  incipit,  eadem- 
que  ratione  in  orbem  procedit.  Altera  autem  est  quam 
ayptav  ,  id  est  feram  ,  Grseci  appellant:  in  qua  similiter 
quidem ,  sed  magis  cutis  exasperatur  exulceraturque ,  ac 
vehementius  etroditur  et  rubet;  et  interdum  etiam  pilos 
remittit.  Quae  minus  rotunda  est ,  difficilius  sanescit : 
nisi  sublata  est,  in  impetiginem  vertitur:  sed  levis  pa- 
pula  etiam  si  jejuna  saliva  quotidie  defricatur,  sanescit. 
Major  commodissime  murali  herba  tollitur ,  si  sub  ea 
detrita  est.  Ut  vero  ad  composita  medicamenta  venia- 
mus,  idem  illud  Protarchi  tanto  valentius  in  his  est, 
quanto  minus  in  his  vitii  est :  alterum  ad  idem  Myronis , 
nitri  rubri,  thuris,  singulorum  P.  i.  *.  cantharidum  pur- 
gatarum  P.  n.  *.  sulfuris  ignem  non  experti  tantumdem , 
resinse  terebinthinae  liquidae  P.  xx.  *.  farinse  lolii  sexta- 
rio  tres,  gith  cyathi  tres,  picis  crudae  sextarius. 

19.  Vitiligo  quoque  quamvis  per  se  nullum  pericu- 
lum  affert ,  tamen  et  foeda  est ,  et  ex  malo  corporis  ha- 
bitu  fit.  Ejus  tres  species  simt.  AX90;  vocatur,  ubi  color 
albus  est ,  fere  sub  asper ,  et  non  coutinuus ,  ut  qusedam 
quasi  guttae  dispersae  esse  videantur.  Interdum  etiam 
latius ,  et  ciun  quibusdam  intermissionibus  serpit.  MsXa? 
colore  ab  hoc  differt,  quia  niger  est,  et  umbrae  simiUs: 
caetera  eadem  sunt.  Asojoi  habet  quiddam  simile  alpho , 
sed  magis  albida  est ,  et  altius  descendit ,  in  eaque  albi 
pili  sunt ,  et  lanugini  similes.  Omnia  haec  serpunt ,  sed 
in  aliis  celeriiis,  in  aliis  tardius.  Alphos  et  Melas,  in 
quibusdam ,  variis  temporibus  et  oriuntur  et  desinunt : 
Leuce  quem  occupavit ,  non  facile  dimittit.  Priora  cu- 
rationem  non  difficillimam  recipiunt ;  ultimum  vix  un- 
quani  sanescit :  ac  si  quid  ei  vitio  demptum  est ,  tamen 
non  ex  toto  sanus  color  redditur.  Utrum  autem  aliquod 
horum  sanabile  sit ,  an  non  sit ,  experimento  facile  co!- 


LIB.  V.  SECT.  XXVIII.  249 

ligitur :  incidi  enim  cutis  debet ,  aut  acu  pungi.  Si  san- 
guis  exit ,  quod  fere  fit  in  duobus  prioribus ,  remedio 
locus  est :  si  humor  albidus ,  sanari  non  potest :  itaque 
ab  hoc  quidem  abstinendum  est.  Super  id  vero  quod 
curationem  recipit,  imponenda  lenticula  mixta  cum  sul- 
fure  et  thure ,  sic  ut  ea  contrita  ex  aceto  sit.  Aliud  ad 
idem,  quod  ad  Irenseum  auctorem  refertur.  Alcyonium, 
nitrum ,  cuminum ,  fici  folia  arida  paribus  portionibus 
contunduntur ,  adjecto  aceto.  His  in  sole  vitiligo  perun- 
gitur ;  deinde  non  ita  multo  post ,  ne  nimis  erodatur , 
eluitur.  Proprie  quidam ,  Myrone  auctore,  eos  quos  Al- 
phos  vocari  dixi ,  hoc  medicamento  perungunt :  sulfuris 
P.  11.  *  nitri  P.  iv.  *.  myrti  aridse  contritse  acetabulum 
miscent ;  deinde  in  balneo  super  vitiliginem  inspergunt 
farinam  ex  faba  ;  tum  hsec  inducunt.  Hi  vero  quos  Me- 
lanas  vocari  dixi,  curantur,  quum  simul  contrita  sunt 
alcyonium ,  thus ,  hordeum ,  faba ;  eaque  sine  oleo  in 
balneo  ante  sudorem  iusperguntur ,  lum  genus  id  viti- 
liginis  defricatur. 


LIBER    SEXTUS. 


Sect.  i.  Dixi  de  his  vitiis,  qiue  per  totum  corpus 
orientia,  medicamentorum  auxilia  desiderant :  nunc  ad 
ea  veniam  quae  non  nisi  in  singulis  partibus  incidere 
consuerunt ,  orsus  a  capite.  In  hoc  igitur  capillis  fluen- 
tibus  maxime  quidem  saepe  radendo  succurritur.  Adjicit 
autem  vim  quamdam  ad  continendum  ladanum  cum 
oleo  mLxtum.  Nunc  de  his  capillis  loquor ,  qui  post  mor- 
bum  fere  fluunt :  nam  quominus  caput  quibusdam  setate 
nudetur ,  succurri  nullo  modo  potest. 

Sect.  II.  Porrigo  autem  est,  ubi  inter  pilos  qusedam 
quasi  squamulae  surgunt ,  ejeque  a  cute  resolvuntur ,  et 
interdum  madent;  multo  ssepius  siccse  sunt:  idque  eve- 
nit  modo  sine  ulcere,  modo  exulcerato  loco;  huicquo- 
que ,  modo  malo  odore ,  modo  nullo  accedente :  fereque 
id  in  capitis  pilo  fit;  rarius  in  barba,  aliquando  etiam 
in  supercilio.  Ac  neque  sine  aliquo  corporis  vitio  nasci- 
tur,  neque  ex  toto  inutile  est :  nam ,  bene  integro  ca- 
pite,  non  exit.  Ubi  aliquod  in  eo  vitium  est,  non  in- 
commodum  est ,  summam  cutem  potius  subinde  cor- 
rumpi ,  quam  id  quod'nocet ,  in  aliam  partem  magis 
necessariam  verti.  Commodius  est  ergo  subinde  pec- 
tendo  repurgare ,  quam  id  ex  toto  prohibere.  Si  tamen 
ea  res  nimium  offendit ,  quod,  humore  sequente,  fieri 
potest ;  magisque  si  is  etiam  mali  odoris  est,  caput  ssepe 
radendumest;  deinde  id  super  adjuvandum  aliquibus 
ex  leviter  reprimentibus ,  quale  est  nitrum  cum  aceto , 
vel  ladanum  cum  myrteo  et  vino,  vel  myrobalanum 


LIB.  VI.  SECT.  IV.  25 1 

cum  vino.  Si  parum  per  haec  proficitur ,  vehementiori- 
bus  uti  licet,  cum  eo,  ut  sciamus ,  utique  in  recenti 
vitio  id  inutile  esse. 

Sect.  III.  Est  etiam  ulcus ,  quod  a  fici  similitudine 
ouxcdcti?  a  Gra?cis  nominatur  :  caro  excrescit;  et  id  qui- 
dem  generale  est.  Sub  eo  vero  duae  species  sunt :  alte- 
rum  ulcus  durum  et  rotundum  est,  alterum  humidum 
et  insequale.  Ex  duro  exiguum  quiddam  et  glutinosum 
exit;  ex  humido  plus,  et  mali  odoris.  Fit  vero  utrum- 
que  in  his  partibus  quae  pilis  conteguntur  :  sed  id  qui- 
dem  quod  callosum  et  rotundum  est,  maxime  in  barba; 
id  vero  quod  humidiun ,  praecipue  est  in  capillo.  Super 
utrumque  oportet  imponere  elaterium,  aut  lini  semen 
contritum  aut  aqua  coctum ,  aut  ficum  in  aqua  decoc- 
tam ,  aut  emplastrum  tetrapharmacum  ex  aceto  subac- 
tum  :  terra  quoque  Eretria  ex  aceto  liquata  recte  illi- 
nitur. 

Sect.  IV.  Arearum  quoque  duo  genera  sunt.  Com- 
mune  utrique  est ,  quod  ,  emortua  summa  pellicula ,  pili 
primum  extenuantur,  deinde  excidunt :  ac  si  ictus  is 
locus  est ,  sanguis  exit  liquidus  et  mali  odoris.  Increscit 
utrumque  in  aliis  celeriter,  in  aliis  tarde  :  pejus  est 
quod  densam  cutem  et  subpinguem  ex  toto  giabram  fa- 
cit :  sed  ea  quee  aXco7rsjcia  nominatur,  sub  qualibet  fi- 
gura  dilatatur.  Fit  et  in  capillo ,  et  in  barba.  Id  vero 
quod  a  serpentis  similitudine  ocptaci?  appellatur,  inci- 
pit  ab  occipitio  :  duorum  digitorum  latitudinem  non 
excedit;  ad  aures  duobus  capitibus  serpit,  quibusclam 
etiam  ad  frontem ,  donec  se  duo  capita  in  priorem  par- 
tem  committant.  Illud  vitium  in  qualibet  aelate  est , 
hoc  fere  in  infantibus.  Illud  vix  unquam  sine  curatione , 
hoc  per  se  saepe  finitur.  Quidam  haec  genera  arearum 
scalpeilo  exasperant :  quidam  iiiinunt  adurentia  ex  oieo, 
maximeque  chartam  combustam :  quidam  resinam  te- 


2.I2  A.  COPtXFXII  CELSI 

rebinthinam  cum  thapsia  induount.  Sed  nihil  melius 
est  quam  novacula  quotidie  radere,  qua,  quum  paula- 
tim  siunma  pcllicula  excisa  est ,  adaperiuntur  pilorum 
radiculae  :  neque  ante  oportet  desistere ,  quam  frequen- 
tem  pilum  nasci  apparueril.  Id  autem  quod  subiode 
raditur ,  illini  atramento  scriptorio  satis  est. 

Sect.  V.  Pene  ineptiae  sunt ,  curare  varos  et  lenticu- 
las  et  ephelidas  :  sed  eripi  tamen  feminis  cura  cultus  sui 
non  potest.  Ex  his  autem  quae  supra  proposui,  vari  len- 
ticulaeque  vulgo  notae  sunt :  quamvis  rarior  ea  speeies 
est  quam  <-e'v.ov  Graeci  vocant,  quum  sit  ea  lenticula 
rubicundior  et  inaequalior.  EipvjXt?  vero  a  plerisque  igno- 
ratur,  qu?e  nihil  est  nisi  asperitas  qusedam  et  durities 
mali  coloris.  Castera  non  nisi  in  facie ,  lenticula  etiam 
in  alia  parte  nonnunquam  nasci  solet :  de  qua  per  se 
scribere  alio  loeo,  visum  operre  pretium  non  est.  Sed 
vari  commodissime  tolluntur  imposita  resina,  cui  mi- 
nus  quam  ipsa  est,  aluminis  scissilis,  et  paulum  melhs 
adjectum  est.  Lenticulam  tollunt  galbanum  et  nitmm  , 
quum  pares  portiones  habent ,  contritaque  ex  aceto 
sunt,  donec  ad  mellis  crassitudinem  venerint.  His  cor- 
pus  illinendum ,  et,  interpositis  pluribus  horis,  mane 
eluendum  est,  oleoque  leviter  ungendum.  Ephelidem 
tollit  resina ,  cui  tertia  pars  salis  fossilis ,  et  paulum 
mellis  adjectum  est.  Ad  omnia  vero  ista,  atque  etiam  ad 
colorandas  cicatrices  prodest  ea  compositio,  qua;  ad 
Tryphonem  patrem  auctorem  refertur.  In  ea  pares  por- 
tiones  sunt  myrobalani,  magmatis,  creta?  Cimoliae  sub- 
caBrulea?,  nucum  amararum ,  farinae  hordei  atque  ervi , 
struthii  albi,  sertulae  Campanae  seminis.  Quae  omnia 
contrita  melle  quam  amarissimo  coquuntur,  illitumque 
a  vespere  usque  mane  eluitur. 

Sect.  TI.  Sed  haec  quidem  mediocria  sunt :  ingenti- 
}>:is  vero  et  variis  casibus  oculi  nostri  patent;  qui  qtium 


LIB.   VI.   SECT.  VI.  9.53 

magnam  partem  ad  vilae  simul  et  usum  et  dulcedinem 
couferant,  summa  cura  tuendi  sunt.  Protinus  autcm, 
orta  lippitudine,  quaedam  notae  sunt  ex  quibus  quid 
eventurum  sit,  colligere  possumus.  Nam  si  siraul  et  la- 
cryma ,  et  tumor,  et  crassa pituita  coeperint,  si  ea  pituita 
lacrymae  mixta  est,  neque  lacryma  calida  est,  pituita 
vero  alba  et  mollis,  tumor  non  durus;  longae  valetudi- 
nis  metus  non  est.  At  si  lacryma  multa  et  calida ,  pituitae 
paulum ,  tumor  modicus ,  idque  in  uno  oculo  est ,  longum 
id,  sed  sine  periculo,  futurum  est:  idque  lippitudinis 
genus  miniine  cum  dolore  est,  sed  vix  ante  vicesimum 
diem  tollitur;  nomiumquam  per  duos  menses  durat. 
Quando  finitur,  pituita  alba  et  mollis  esse  incipit,  la- 
crymaeque  miscetur.  At  si  simul  eae  utrumque  oculiun 
invaserunt,  potest  esse  brevior,  sed  periculum  ulcerum 
est.  Pituita  autem  sicca  et  arida  dolorein  quidem  mo- 
vet,  sed  maturius  desinit,  nisi  quid  exulceravit.  Tumor 
magnus  si  sine  dolore  est  et  siccus,  sine  uilo  pericuio 
est :  si  siccus  quidem ,  sed  cum  dolore  est ,  fere  exulcerat, 
et  nonnuuquam  ex  eo  casu  fit ,  ut  palpebra  cum  oculo 
glutinetur.  Ejusdem  exulcerationis  timor  in  palpebris 
pupillisve  est ,  ubi  super  magnum  dolorem  lacrymae  salsse 
calidaeque  eunt;  aut  etiam  si,  tumore  jam  finito,  diu  la- 
cryma  cum  pituita  profluit.  Pejus  etiamnum  est,  u3n 
pituita  pallida  aut  livida  est,  lacryma  caiida  et  multa 
profluit,  caput  calet,  a  temporibus  ad  oculos  dolor 
pervenit,  nocturna  vigilia  urget:  siquidem  sub  his  ocu- 
lus  plerumque  rumpitur ,  votumque  est,  ut  tantum 
exulceretur.  Intiis  ruptum  oculum  febricula  juvat.  Si 
foras  jam  ruptus  procidit,  sine  auxilio  est.  Si  de  nigro 
aliquid  albidum  factum  est,  diu  manet:  at  si  asperum 
et  crassum  est,  etiam  post  curationem  vestigium  aliquod 
relinquit.  Curari  vero  oculos  sanguinis  detractione ,  me- 
dicamento ,  balneo  ,  vino  vetustissimus  auctor  Hippo- 


254  A-    CORNELII   CELSI 

crates  memoriae  prodidit :  sed  eorum  tempora  et  causas 
parum  explicuit,  iu  quibus  medicinae  summaest.  Neque 
minus  in  abstinentia  et  alvi  ductione  saepe  auxilii  est.  Hos 
igitur  interdum  iuflammalio  occupat,  ubi  cum  tumore 
in  bis  dolor  est,  sequiturque  pituitae  cursus  nonnunquam 
copiosior  vel  acrior,  nonnuuquam  utraque  parte  mode- 
ratior :  in  ejusmodi  casu  prima  omnium  sunt  quies  et 
abstinentia.  Ergo  primo  die ,  loco  obscuro  cubare  debet, 
sic  utasermone  quoque  abstineat:  nullum  cibum  assu- 
mere ,  si  fieri  potest ,  ne  aquam  quidem ;  sin  minus ,  cerle 
quam  minimum  ejus.  Quod  si  graves  dolores  sunt,  com- 
modius  secundo  die,  si  tamen  res  urget,  eliam  primo, 
sanguis  mittendus  est;  ulique  si  in  fronte  venae  tument , 
si  firmo  corpori  materia  superest.  Si  vero  minor  impe- 
tus,  minus  acrem  curationem  requirit;  alvum,  sed  non 
nisi  secundo  tertiove  die ,  duci  oportet.  At  modica  inflam- 
matio  neutrum  ex  his  auxilium  desiderat,  satisque  est  uti 
quiete  et  abstigjentia.  Neque  tamen  in  lippientibus  lon- 
gum  jcjunium  necessariuin  est,  ne  pituita  tenuior  atque 
acrior  fiat :  sed  secundo  die  dari  debet  id  quod  levissimum 
videri  potest  ex  his,  qua?  pitu  i  lam  faciunt  crassiorem ,  qua- 
lia  sunt  ova  sorbiiia  :  si  minor  vis  urget,  pulticula  quo- 
que,  aut  panis  ex  lacte.  Insequentibusque  diebus ,  quan- 
tum  inflammationi  detrahetur,  tantum  adjici  cibispote- 
rit,  sed  generis  ejusdem:  ulique  ut  nihil  salsum ,  nihil 
acre,  nihil  ex  his  quae  extenuant,  sumatur;  niliil  potui 
praeter  aquam.  Et  victtis  quidem  i'atio  talis  maxime  ne- 
cessaria  est.  Protiuus  autem  primo  die  croci  P.  i.*.  et  fa- 
rinae  candidae  quam  tenuissimae  P.  11.*.  excipere  oportet 
ovi  albo,  donec  mellis  crassitudinem  habeat;  idque  in 
linteolum  illinere;  et  fronti  agglutinare,  ut  compressis 
venis  pituitae  impetum  cohibeat.  Si  crocum  non  est ,  thus 
idem  facit.  Linteolo  an  lana  excipiatur,  nihil  interest. 
Superinuugi  vero  oculi  debent,  sic  ut  croci  quantum 


LIB.   VI.  SECT.  VI.  *55 

tribus  digitis  comprehendi  potest,  sumatur;  myrrhae  ad 
fabae,°papavcris  lacrymae  ad  lenticuke  magnitudinem ; 
eaque  cum  passo  conterantur,  et  specillo  super  oculum 
inducantur.  Aliud  ad  idem  :  myrrhae  P.  i.*.  mandragorae 
succi  P.  r.*.  papaveris  lacrymae  P.  n.*.  foliorum  rosae, 
cicutae  seminis,  singulor.  P.  in.*.  acacise  P.  iv.*.  gnmmi 
P.  viii.*.  Et  haec  qnidem  interdiu  :  noctu  vero,  quo  coin- 
modior  quies  veniat,  non  alienum  est  superimponere 
candidi  panis  inleriorem  partem  ex  vino  subactam  : 
nam  et  pituitam  reprimit,  et  si  quid  lacrymae  processit, 
absorbet ,  el  oculum  glutinari  non  patitur.  Si  grave  id  et 
durum  propter  magnum  oculorum  dolorem  videtur,  ovi 
et  album  et  vitellus  in  vas  defunden.dum  est ,  adjicien- 
dumque  eo  mulsi  paulum,  idque  digito  permiscendum. 
Ubi  facta  unitas  est,  demitti  debet  lana  mollis  bene 
carpta,  quae  id  excipiat,  superque  oculos  imponi.  Ea 
res  et  levis  est,  et  refrigerando  pituitam  coercet,  et  non 
exarescit,  et  glutinari  oculum  non  patitur.  Farina  quo- 
que  hordeacea  cocta ,  et  cum  malo  cotoneo  cocto  mixta 
commode  imponitur :  neque  ab  ratione  abhorret  etiam 
penicillo  potissimum  uti  expresso,  si  levior  impetus 
est,  ex  aqua;  si  major,  ex  posca.  Piiora  fascia  cleliganda 
sunt,  ne  per  somnum  cadant;  at  hoc  superimponi  sa- 
tis  est,  quia  et  reponi  ab  ipso  commode  potest;  et 
quum  inaruit,  iterum  madefaciendum  est.  Si  tantum 
mali  est ,  ut  somnum  diu  prohibeat ,  eorum  aliquid 
dandum  est  quae  «vw^uva  Graeci  vocant :  satisque  est 
puero  quod  ervi,  viro  quod  fabae  magnitudinem  im- 
pleat.  In  ipsum  vero  oculum  primo  die,  nisi  modica 
inflammatio  est ,  nihil  recte  conjicitur  :  soepe  enim  po- 
tius  cohcitatur  eo  pituita  quam  minuitur.  A  secundo  die 
gravi  quoque  lippi tudini  per  iudita  medicamenta  recJe 
succurritur,  ubi  vel  jam  sanguis  missus,  vel  alvus 
ducta  est;  aut  neutrum  necessarium  esse  manifeb- 
tum  est. 


*56  A.   CORNELII   CELSI 

2.  Multa  autem  multorumque  auctorum  collvria  ad 
id  apta  sunt,  novisque  etiam  nunc  mixturis  temperari 
possunt,  quum  lenia  medicamenta  et  modice  repri- 
mentia  facile  et  varie  misceantur.  Ego  nobilissima 
exsequar. 

3.  Est  igitur  Philonis,  quod  habet  cerussae  elotae, 
spodii ,  gummi ,  singulorum  P.  i.*.  papaveris  lacryinae 
combusta?.P.  ir.*.  Illud  scire  oportet,  hic  quoque  omnia 
medicamenta ,  singula  primum  per  se  teri ,  deinde 
mixta,  iierum  adjecta  paulatim  vel  aqua  vel  alio  hu- 
more.  Gummi  quum  quasdam  alias  facultates  habeat, 
hoc  maxime  praestat ,  ut  ubi  collyria  diu  facta  inarue- 
runt ,  gluUnaia  sint,  neque  frientur. 

4.  Dionysii  vero  collyrium  est.  Papaveris  lacrymae 
combustse,  donec  tenerescat,  P.  i.*.  thuris  combusti, 
gummi,  singulorum  P.  n.*.  spodii  P.  iv.*. 

5.  Cieonis  nobile  admodum,  Papaveris  lacrymas 
fricta?  P.  i.*.  croci  P.  i.*.  gummi  P.  v.*.  quibus,  quum 
teruutur,  adjicitur  rosaj  succus.  Aliud  ejusdem  valen- 
tius  :  squamae  seris  quod  ^op.wp.a  appellant ,  P.  i.*. 
croci  P  ir.*.  spodii  P.  iv.*.  plumbi  et  eloti  et  combusti 
P.  vi.*.  gummi  tantumdem.  Attalium  quoque  ad  idem 
est ,  maxime  ubi  multa  pituita  profluit.  Castorei  P.*.  i. 
aloes  P.  i.*.  croci  P.  i.*.  mjTrhas  P.  n.*.  lycii  P.  m.*. 
Cadmia3  curatoe  P.  viii.*.  stibis  tantumdem ,  acaciae  succi 
P.  xii.*.  quod  non  habet  liquidum  gummi  in  pyxidi- 
cula  servatur.  Theodotus  vero  huic  compositioni  adjecit 
papaveris  lacrymaj  combustaj  P.  i.*.  a^ris  combusti  et 
eloti  P.  ii.*.  nucleos  palmarum  combustos  numero  xx.*, 
gummi  P.  xn. 

6.  At  ipsius  Theodoti,  quod  a  quibusdam  axapt<r&v 
nominatur,  ejusmodi  est.  Castorei,  nardi  Indici,  singu- 
lorum  P.  i.*.  lycii  P.  n.*.  papaveris  lacryma^  tantum- 
dem ,  myrrhaB  P.  n.*.  croci ,  cerussa?  elota?,  aloes ,  singu- 


LIB.  VI.  SECT.  VI.  257 

lorum P.  n£.*.  Cadmiae,  botrytidis  elotie,  aeris  combusti , 
singulorum  P.  viii.*.  gummi  P.  xvin.*.  acaciae  succi 
P.  xx.*.  stibis  tantumdem ;  quibus  aqua  pluviatilis  ad- 
jicitur. 

7.  Pra?ter  haec  ex  frequentissimis  collyriis  est  id  quod 
quidam  k68i.gv,  quidam  a  cinereo  colore  Ts^pptov  appel- 
lant.  Habet  aniyli,  tragacanthae,  acacise  succi,  gummi, 
singulorum  P.  1.*.  papaveris  lacrymae  P.  11.*.  cerussse 
elotae  P.  rv.*.  spumae  argenti  elotae  P.  viii.  quae  aeque  ex 
aqua  pluviatili  conteruntur. 

8.  Euelpides  autem  qui  a;tate  nostra  maximus  fuit 
ocularius  medicus ,  utebatur  eo  quod  ipse  composuerat : 
rpuyw^s?  nominabat.  Castorei  P.  n.*.  lycii,  nardi,  pa- 
paveris  lacrymae,  singulorum  P.  1*.  croci,  myrrhaB, 
aloes,  singulor.  P.  iv.*.  aeris  combusti  P.  viii.*.  Cadmiaj 
et  stibis,  singulor.  P.  xn.*.  acacise  succi  P.  xxvi.*.  gum- 
mi  tantumdem. 

Quo  gravior  vero  quseque  inflammatio  est,  eo  magis 
leniri  medicamento  debet,  adjecto  vel  albo  ovi,  vel  mu- 
liebri  lacte.  Al  si  neque  medicus ,  neque  medicamentum 
praesto  est,  ssepius  utrumlibet  horum  in  oculos  penicillo 
ad  id  ipsum  facto  infusum,  id  malum  lenit.  Ubi  vero 
aliquis  relevatus  est ,  jamque  cursus  pituitae  constitit, 
reliquias,  fortasse  leviores  futuras,  discutiunt  balneum 
et  vinum.  Igitur  lavari  debet  leviter ,  ante  ex  oleo  per- 
fricatus,  diutiusque  in  cruribus  et  feminibus ;  multaque 
calida  aqua  fovere  oculos ,  deinde  per  caput  prius  calida, 
tum  egelida  perfundi :  a  balneo  cavere,  ne  quo  frigore 
afflatuve  laedatur :  posthsec  cibo  paulo  pleniore ,  quam 
ex  eorum  dierum  consuetudine,  uti :  vitatis  tamen  om- 
nibus  pituitam  extenuantibus.  Vinum  bibere  leve,  sub- 
austerum,  modice  vetus,  neque  effuse  neque  timide;  ut 
neque  cruditas  ex  eo,  et  tamen  somnus  fiat,  leniantur- 
que  intus  latentia  acria.  Sed  si  quis  in  balneo  sensit  ma- 

22. 


a58  A.    CORNELII   CELSI 

jorem  oculorum  perturbationem  quam  attulerat ,  quod 
incidere  his  solet  qui ,  manente  adhuc  pituitae  cursu ,  fes- 
tinarimt ;  quam  primum  discedere  debet ,  nihil  eo  die 
vini  assumere,  cibi  minus  etiam  quam  pridie.  Deinde 
quum  primurn  satis  pituita  substitit,  iterum  ad  usum 
balnei  redire.  Solet  tamen  evenire  nonnunquam,  sive 
tempestatum  vitio  sive  corporis,  ut  pluribus  diebus,  ne- 
que  dolor,  neque  iuflammatio,  et  minime  pituitae  cursus 
finiatur.  Quod  ubi  incidit,  jamque  ipsa  vetustate  res  ma- 
tura  est,  ab  eisdem  auxilium  petendum  est,  id  est  bal- 
neo  acvino.  Haec  enim,  ut'in  recentibus  malis  aliena 
sunt,  quia  concitare  ea  possunt  et  accendere ;  sic  in  ve- 
teribus,  quae  nullis  aliis  auxiliis  cesserunt,  admodum  effi- 
cacia  esse  consuerunt :  videlicet  hic  quoque  ut  alibi, 
quum  secunda  vana  fuerint ,  contrariis  adjuvantibus.  Sed 
ante  tonderi  ad  cutem  convenit;  deinde  in  balneo  aqua 
calida  quam  plurima  caput  atque  oculos  fovere;  tum 
utrumque  penicillo  detergere,  et  ungere  caput  irino  un- 
guento  :  continereque  in  lectulo  se,  donec  omnis  calor 
qui  conceptus  est,  finiatur,  desinalque  sudor  qui  neces- 
sario  in  capite  collectus  est.  Tum  ad  idem  cibi  vinique 
genus  veniendum  est,  sic  uti  potiones  meracae  sint,  ob- 
tegendumque  caput,  et  quiescendum.  Soepe  enim  post 
haec  gravis  somnus:  sa?pe  sudor,  saepe  alvi  dejectio  pi- 
tuitae  cursum  finit.  Si  levatum  malum  est ,  quodaliquando 
saepius  fit,  per  plures  dies  idem  fieri  oportet,  donec  ex 
toto  sanitas  restituatur.  Si  diebus  iisdem  alvus  nihil  red- 
dit,  ducenda  est,  quo  magis  superiores  partes  leventur. 
Nonnunquam  autem  ingens  inflammatio  tanto  impetu 
erumpit,  ut  oculos  sua  sede  propellat :  7rpo7TTOictv  id, 
quoniam  oculi  procidunt,  Graeci  appellant.  His  uti- 
que,  si  vires  patiuntur ,  sanguinem  mitti ;  si  id  fieri  uon 
potest,  alvum  duci ,  longioremque  inediam  indici  ne- 
cessarium  est.  Opus  autem  lenissimis  medicamentis  esl : 


LIB.  VI.  SECT.  VI.  2% 

ideoque  Cleonis  collyriq  quidani  quod  ex  duobus  ante 
posilum  est,  utuntur  :  sed  optimum  est  Nilei :  neque  de 
ullo  magis  ihter  omnes  auctores  convenit. 

9.  Id  liabet  nardi  Indici,  papaveris  lacrymae,  singu- 
lorum  P.  1.  *.  gummi  P.  1.  *.  croci  P.  11.  *.  foliorum 
rosae  recentium  P.  iv.  *.  quae  vel  aqua  pkiviatili,  vel 
vino  levi,  subaustero  coguntur.  Neque  aiienum  est  ma- 
licorium,  vel  sertulam  Campanam  ex  vino  coquere, 
deinde  conterere ,  aut  myrrham  nigram  cum  rosee  foliis 
miscere ,  aut  byoscyami  folia  cum  ovi  cocti  vitello ,  aut 
farinam  cum  aeacise  succo ,  vei  passo ,  atit  mulso  :  qui- 
bus  si  folia  quoque  papaveris  adjiciuntur ,  aliqnanto 
valentiora  sunt.  Horum  aliquo  praeparato ,  penicillo  fo- 
vere  oculos  oportet  ex  aqua  calida  expresso ;  iu  qua 
ante  vel  myrti  vel  rosae  folia  decocta  sint :  deinde  ex 
illis  aliquid  imponi.  Prceter  haec  ab  occipitio  incisa  cute , 
cucurbitula  admovenda  est.  Quod  si  per  hsec  restitutus 
oculus  in  sedem  suam  non  est ,  eodemque  modo  prolap- 
sus  permanet,  scire  oportet  lumen  esse  amissum ;  deiude 
futurum  ut  aut  indurescat  is ,  aut  in  pus  vertatur.  Si  sup- 
puratio  se  ostendit  ab  eo  angulo  qui  propior  tempori 
est,incidi  oculus  debet ,  ut ,  eifuso  pure,  infiammatio 
ac  dolor  finiatur ,  et  intus  tunicce  residant ,  quo  miniis 
fceda  postea  facies  sit.  Utendum  deinde  vel  iisdem  col- 
lyriis  est  ex  lacte  aut  ovo ,  vel  croco  cui  album.  ovi  mis- 
ceatur.  At  si  induruit  et  sic  emortuus  est,  ne  in  pus 
verteretur,  quatenus  foede  prominebit,  exscindendus 
erit,  sic  ut  hamo  summa  tunica  apprehendatur  :  infra 
id  deinde  scalpellus  incidat ;  tiim  eadem  medicamenta 
erunt  conjicienda,  donec  omnis  dolor  finiatur.  Iisdem 
medicamentis  in  eo  quoque  oculo  utendum  est,  qui  pri- 
mum  procidit ,  deinde  per  plura  loca  fissus  est. 

10.  Solent  etiam  carbunculi  ex  infiammatione  nasci, 
nonnunquam  in  ipsis  oculis,  nonnunquam  inpalpebris  : 


26o  A.   CORNELU   CELSI 

et  in  his  ipsis,  modo  ab  interiore  parte,  modo  ab 
exteriore.  In  hoc  casu  alvus  ducenda  est,  cibus  mi- 
nuendus,  lac  potui  dandum ,  ut  acria  quae  laeserunt,  le- 
niantur.  Quod  ad  cataplasmata  et  medicamenta  perti- 
net,his  utendum  quae  adversus  inflammationesproposita 
sunt.  Atque  hic  quoque  Nilei  collyrium  optimum  est  : 
si  tamen  earbuneulus  in  exteriore  palpebrae  parte  est , 
ad  cataplasmata  aptissimum  est  lini  semenex  mulso  coc- 
tum  :  aut  si  id  non  est,  tritici  farina  eodem  modo  cocta. 

ii.  Pustulae  quoque  ex  inflammatione  interdiim 
oriuntur.  Quod  si  inter  initia  protinus  incidit,  magis 
etiam  servanda  sunt,  quae  de  sauguine  et  quietesupra 
proposui :  sin  serius  quam  ut  sanguis  mitti  possit,  alvus 
tamen  ducenda  est  :  si  id  quoque  aliqua  res  inhibet, 
utique  victiis  ratio  servanda  est :  medicamentis  autem 
hic  quoque  lenibus  opus  est ,  quale  Nilei ,  quale  Cleo- 
nis  est. 

12.  Id  quoque  quod  Plulaletn.es  vocatur,  huic  aptum 
est.  Myrrhae,  papaveris  lacrimae,  singulorum  P.  i.  *. 
plumbi  eloti,  terrae  Samise  quae  ag-vip  vocatur ,  tragacan- 
thae ,  singiilorum  P.  iy.  *.  stibis  cocli,  amyli ,  singulorum 
P.  vr.  *.  spodii  eloli,  cerussae  elotae,  singulorum  P.  viii.*. 
Quae  aqua  pluviatili  excipiuntur.  Usus  collyrii  vel  ex 
ovo  vel  ex  lacte  est. 

i3.  Ex  pustulis ulcera  interdum  fiunt :  eaque  recentia 
aeque  lenibus  medicamentis  nutrienda  sunt,  et  iisdem 
fere  quae  supra  in  pustulis  posui.  Fit  quoque  proprie  ad 
haec  quod  <^ta  Xt^avou  vocatur.  Habet  aeris  combusti  et 
eloti,  papaveris  lacrymae  frictae ,  singulorum  P.  i.  *.  spo- 
dii  eloti,  thuris,  stibis  combusti  et  eloti,  myrrhae,  gum- 
mi,  singulorum  P.  ir.  *. 

14.  Evenit  etiam  ut  oculi  vel  ambo,  vel  singuli ,  mi- 
nores  fiant  quam  esse  naturaliter  debeant :  idque  et  acer 
pituitae  cursus  in  lippitudiiie  efficit ,  et  continuati  fletus , 


LIB.  VI.  SECT.  VI.  261 

etietus  parum  bene  curati.  In  his  quoque  iisdem  lenibus 
medicainentis  ex  muliebri  lacte  utendum  est;  cibis  vero 
his  qui  maxime  corpus  alere  et  implere  consuerunt :  vi- 
tandaque  oinni  modo  causa  quae  lacrymas  excitet,  cura- 
que  domesticorum ;  quorum  etiam  si  quid  taleincidit, 
ejus  notitiae  subtrahendum  :  atque  acria  quoque  medi- 
camenta  et  acres  cibi  non  alio  magis  nomine  his  no- 
cent,  quam  quod  lacrymas  movent. 

i5.  Genus  quoque  vitii  est,  quum  inter  pilos  pal- 
pebrarum  pediculi  nascuntur  :  ^stpiaciv  Graeci  no- 
minant.  Quod  qiium  ex  malo  corporis  habitu  fiat ,  raro 
uon  ultra  procedit.Sed  fere  tempore  interposito,  pituitae 
cursus  acerrimus  s,equitur ,  exulceratisque  vehementer 
oculis  aciem  quoque  ipsam  corrumpit.  His  alvus  du- 
cenda  est,  caput  ad  cutem  tondendum ,  diuque  quotidie 
jejunis  perfricandum.  His,  ambulatiouibus  aliisque  exer- 
citationibus  diligenter  utendum,  gargarizandum  ex 
mulso  in  quo  nepeta  et  pinguis  ficus  decocta  sit :  saepe 
in  balneo  multa  caiida  aqua  fovendum  caput  :  vitandi 
acres  cibi,  lacte  vinoque  pingui  utendum,  bibendum- 
que  liberalius  quam  edendum  est.  Medicamenta  vero 
intus  quidem  lenia  danda  sunt ,  ne  quid  acrioris  pituita? 
concitent.  Snper  ipsos  vero  pediculos  aiia,  quee  necare 
eos,  et  prohibere  ne  similes  nascantur  possint.  Ad  id 
ipsum  spumae  nitri  P.  1.  *.  sandarachae  P.  1.  *.  uvae  ta- 
miniae  P.  1.  *.  sitnul  teruntur,  adjiciturque  vetus  oleum 
pari  porlione,  atque  acetum,  donec  ei  mellis  crassi- 
tudo  sit. 

16.  Hactenus  oculorum  morbi  lenibus  medicamentis 
nutriuntur:  genera  deinde  aiia  sunt,  quae  diversam  cu- 
rationem  desiderant ,  fereque  ex  inflammationibusnata; 
sed ,  finitis  quoque  his ,  manentia.  Atque  in  primis  in 
quibusdam  perseverat  tenuis  pituitae  cursus;  quibus  al- 
vus  ab  inferiore  parte  evoeanda  est,  demendum  aii- 


262  A.  CORNELH  CELSI 

quid  ex  cibo.  Neque  alienum  est  illini  frontem  compo- 
sitione  Andreae,  quae  habet  gummi  P.  i.  *.  cerussae,  sti- 
bis,  singulorum  P.  n.  *.  spumee  argenti  et  coctae  et 
elotae  P.  iv.  *.  Sed  et  ea  spuma  ex  aqua  pluviatili  co- 
quitur  ,  et  arida  haec  medicamenla  ex  succo  myrti  con- 
teruntur.  His  illita  fronte,  cataplasma  quoque  super- 
injiciendum  ex  farina  quae  frigida  aqua  coacta  sit,  cui- 
que  aut  acacire  succus ,  aut  cupressus  adjecta  sit.  Cu- 
curbitula  quoque  inciso  vertici  recteaccommodatur,  aut 
ex  temporibus  sanguis  emittitur.  Inungi  vero  eo  debet 
quod  habet  squamae  seris,  papaveris  lacrymaj,  singulo- 
rum  P.  i.  *.  cervini  cornu  combusti  et  eloti ,  plumbi 
eloti ,  gummi ,  singulorum  P.  iv.  *.  thuris  P.  xn.  *.  Hoc 
collyrium,  quia  cornu  habet,  ^ta  xsparc?  norninatur. 
Quotiescunque  non  adjicio  quod  genus  humoris  adji- 
ciendum  sit,  aquam  intelligi  volo. 

17.  Ad  idem  Euelpidis,  quod  is  y.sy.tyy.s'vov  nomi- 
nabat.  In  eo  papaveris  lacrymae  et  albi  piperis  singulae 
unciae  sunt ,  gummi  libra ,  aeris  combusti  P.  1.  *.  Inter 
has  autem  curationes ,  post  intermissionem  aliquam 
prosunt  balneum  et  vinum.  Quumque  omnibus  lip- 
pientibus  vitandi  cibi  sint  quiextenuant,  tum  prsecipue 
his  quibus  tenuis  humor  diu  fertur.  Quod  si  jam  fasti- 
dium  est  eorum  qua?  pituitam  crassiorem  reddunt  (sicut 
in  hoc  genere  materiae  maxime  promptum  est)  confu- 
giendum  estad  ea  quae ,  quia  ventrem,  corpusquoque 
adstringunt. 

18.  At  ulcera,  si  cum  inflammatione  finita  non  sunt, 
aut  supercrescentia,  aut  sordida,  aut  cava,  aut  certe  vetera 
esse  consuerunt.  Ex  his  supercrescentia,  collyrio  quod 
asy.tyu.sv bv  vocatur,  optime  reprimunlur  :  sordida  pur- 
gantur  et  eodem ,  et  eo  quod  <>y.t).tov  nominatur. 

19.  Habet  seruginis  P.  iv.  *.  gummi  tanlumdem, 
ammoniaci ,  minii  Sinopici,  singulorum  P.  xvi.  *.Qua.'  . 


LIB.  IV.  SECT.  VI.  263 

quidam  cx  aqua,  quidam,  qUo  vehemeutiora  sint,  ex 
aceto  terunt. 

10.  Id  quoque  Euelpidis,  quod  Phynona  appellabat, 
huic  ulile  est.  Croci  P.  1.  *.  papaveris  lacryma?,  gummi, 
singulorum  P.  11.  *.  aeris  combusti  et  eloti,  myrrhae,  sin- 
gulorum  P.  iv.  piperis  albi  P.  vi.  *.  Sed  ante  lenitum 
hoc  inungendum  est. 

21.  Id  quoque  ejusdem,  quod  Sphaerion  nominabat , 
in  eodem  valet.  Lapidis  hamiatitis  eloti  P.  11.  *.  piperis 
grana  sex ,  Cadmiae  elotae ,  myrrhae ,  papaveris  lacrymae, 
singulorum  P.  111.  *.  croci  P.  iv.  *.  gummi  P.  viii.  *. 
Qu<e  cum  vino  Aminaeo  conteruntur. 

22.  Liquidum  quoque  medicamentum  ad  idem  com- 
ponebat ,  in  quo  erant  haec.  iEruginis  P.  *.  misy  com- 
busti, atramenti  sutorii,  cinnamomi,  singulorumP.  111.*. 
croci,  narui,  papaveris  lacrymae  ,  singulorum  P.  r.  *. 
myrrhae  P.  11.  *.  aeris  combusti  P.  111.  *.  cineris  ex  odo- 
ribus  P.  iv.  *.  piperis  grana  xv.  Haec  ex  vino  austero 
teruntur :  deinde  cum  passi  tribus  heminis  decoquuntur, 
donec  corpus  unum  sit :  idque  medicamentum  vetustate 
efficacius  fit. 

a3.  Cava  vero  ulcera  commodissime  implent  ex  his 
quae  supra  posita  sunt ,  Sphaerion ,  et  id  quod  Philaletes 
vocatnr.  Idem  Sphaerion  vetustis  ulceribus,  et  vix  ad 
cieatricem  venientibus,  optime  succurrit. 

24.  Est  etiam  collyrium  quod,  quiim  ad  plura  valeat, 
plurimum  tamen  proficere  in  his  ulceribus  videtur  ;  re- 
fertur  ad  Hermonem  auctorem.  Habet  piperis  longi 
P.  1.  z.  albi  P.  v.  *.  cinnamomi ,  costi ,  singulorum  P.  1.  *. 
atramenti  sutorii,  nardi,  casiae  ,' castorei ,  singulorum 
P.  11.  *.  gallae  P.  v,  *.  myrrhae,  croci,  thuris,  lycii,  ce- 
russae,  singulorum  P.  viii.  *papaveris  lacrymae  P.  xn.  *. 
aloes ,  aeris  combusti ,  Cadmiae ,  singiilorum  P,  xvi.  aca- 
ciae,stibis,  gummi,  singulorum  P.  xxv.  *. 


?.64  A.    COENELII   CEL&I    ' 

i5.  Factae  vero  ex  ulceribus  cicatrices  duobus  vitii 
periclitantur ,  ne  aut  cavae  aut  crassae  sint.  Si  cavae  sunt, 
potest  eas  implere  id  quod  Sphaerion  vocari  dixi ,  vel  id 
quod  Asclepias  nominatur.  Habet  papaveris  lacrymae 
P.  ii.  *.  sagapeni ,  opopanacis,  singulorum  P.iii.  *.  aeru- 
ginis  P.  iv.  *.  gummi  P.  vin.  *  piperis  P.  xn.  *.  cad- 
miae  elotae,  cerussae,  singulorum  P.  xvi.*.  At  si  cras- 
sae  cicatrices  sunt,  extenuat  vel  Smilion,  vel  Canopite 
collyrium,  quod  habet  cinnamomi,  acaciae,  singulorum 
P.  i.  *.  cadmia?  elotoe,  croci  ,.  myrrhae,  papaveris  lacry- 
mas,  gummi,  singulorum  P.  n.  *.  piperis  albi,  thuris, 
singulorum  P.  in.  *.  aeris  comhusti  P.  ix.  *.  Yel  Euel- 
pidis  Pyxinum ,  quod  ex  his  constat.  Salis  fossilis  P.  iv. 
*.  ammoniaci ,  thymiamatis  P.  vin.  *.papaveris  lacrymae 
P.  xii.  *.  cerussae  P.  xv.  *.  piperis  albi,  croci  Siculi, 
singulorum  P.  tn.  *.  gummi  P.  xiii.*.  Cadmiae  elotae 
P.  xi.  *.  iVIaxime  tamen  toilere  cicatricem  videtur  id 
quod  habel  gummi  P.  iii.  *.  aeruginis  P.  i.  *.  crocomag- 
matis  P.  iv.  *. 

26.  Est  etiam  genus  inflammationis  in  qua,  si  cui 
tument  ac  distenduntur  cum  dolore  oculi,  sanguinem 
ex  fronte  emitti  necessarium  fest ,  multaque  aqua  calida 
caput  atque  oculos  foveri ,  gargarizari  ex  lenticula  vel 
ex  fici  cremore ,  inungi  acribus  medicamentis  quae  su- 
pra  comprehensa  sunt ,  maximeque  eo  quod  Sphairion 
nominatur  ,  quod  lapidem  haematiten  habet.  Atque 
alia  quoque  utilia  sunt ,  quae  ad  extenuandam  aspritu- 
dinem  fiunt,  de  qua  protinus  dicam. 

27.  Haec  autem  inflammatiouem  oculorum  fere  se- 
quitur,  interdum  major ,  interdum  levior.  Nonnunquam 
etiam  ex  aspritudine  lippitudo  fit ,  deinde  aspritudinem 
ipsam  auget,  fitque  ea  iu  aliis  brevis,  in  aliis  longa,  ct 
quae  vix  unquam  finiatur.  In  hoc  genere  valetudinis  qui- 
dam  crassas  durasque  palpebras  et  ficulneo  folio ,  et  aspe- 


-  LIB.   VI.  SECT.  VI.  265' 

rato  spccillo,  et  interdum  scalpello  eradunt,  versasque 
quolidie  medicanientis  suffricant  :  quae  neqiie  nisi  in 
magna  vetustaque  aspritudine,  neque  ssepe  facienda 
sunt :  nam  meliiis  eodem  ratione  victiis  et  idoneis  me- 
dicamentis  pervenitur.  Ergo  exercitationibus  utemur  et 
balneo  frequenliore,  multaque  oeulorum  palpebras  aqua 
calida  fovebimus,  cibos  autem  sumemus  acres  et  exte- 
nuantes.  At  medicamentum  id  quod  Caesarianum  voea- 
tur,  habet  atramenti  sutorii  P.  i.  *.  misy  P.  *.  piperis 
albi  P.  v.  *.  papaveris  lacrymre ,  gummi ,  singulorum 
P.  n.  *.  cadmia?  elota?  P.  in.  *.  stibis  P.  vi.  *.  satisque 
consiat  boc  collyrium  adversiis  omne  genus  oculorum 
vafetudinis  idoneum  esse,  exceptis  his  quoe  lenibus  cu- 
rantur. 

28.  Id  quoque  quod  Hieracis  nominatur,  ad  aspritu- 
dinem  prodest.  Habet  myrrhae  P.  1.  *.  ammoniaci,  thy- 
miamatis  P  11.  *.  seruginis  rasae  P.  iv.  *.  cum  aqua  plu- 
viatili.  Ad  idem  idoneum  est  etiam  id  quod  Canopite 
est,  et  id  quod.Smilion  vocatur,  et  quodpyxinum,  et 
idquod  Sphaerion.  Si  compositamedicamentanonadsunt, 
felle  caprinoyvel  quam  optimo  melle  satis  commode 
aspritudo  curatur. 

29.  Est  etiam  genus  aridae  lippitudinis :  £y]pop8aXf/.tav 
Graeci  appellant.  Neque  tument  neque  fluunt  oculi ,  sed 
rubent  tantiim,  et  cum  dolore  quodam  graves  sunt,  et 
noctu  praegravi  pituita  inhaerescunt  :  quantoque  minor 
generi  huic  impetus,  tanlo  fmis  miniis  expeditus  est. 
In  hoc  vitio  multiim  ambulare ,  multiim  exerceri ,  la- 
vari  saepe ,  ibique  desudare ,  multaque  frictione  uti  ne- 
cessarium  est.  Cibi  neque  qui  iniplent,  neque  nimium 
acres  apti  sunt ,  sed  inter  hos  medii.  Mane,  ubi  conco- 
xisse  manifestum  est ,  non  alienum  est  ex  sinapi  gar- 
garizafe,  tiim  deinde  caput  atque  os  diutiiis  defricare. 

30.  Collyrium  vero  aptissimum  est ,  quod  Rhinion 

23 


?.<>6  A.    CORNELII    CELSI 

vocatur.  Habet  myrrhae  P.  i.  *.  papaveris  lacrymse ,  aca- 
cia?  succi/piperis,  gummi,  singulorum  P.  i.  *.  iapidis 
haematitis,  lapidis  Phrygii,  lycii,  lapidis  scissilis,singu- 
lorum  P.  ir.  *.  aeris  combusti  P.  rv.  *.  Ac  pyxinum  quo- 
que  eodem  accommodatum  est. 

3r.  Si  vero  scabri  oculi  sunt,  quod  maxime  in  an- 
gulis  esse  consuevit,  potest  prodesse  Rhinion  id  quod  su- 
pra  positum  est  :  potest  similiter  prodesse  id  quod 
habet  aeruginis  rasae,  piperis  longi,  papaveris  lacrymae, 
singulorum  P.  n.  *.  piperis  albi ,  gummi ,  singulorum 
P.  iv.  *.  cadmias  elotae  ,  cerussae,  singulorum  P.  vi.  *. 
Nullum'  tamen  melius  est  quam  Euelpidis  ,  quod 
BaciXijwv  nominabat.  Habet  papaveris  lacrymae,  cerus- 
S83,  lapidis  Asii,  singuiorum  P.  n.  *.  gummi  P.  in.  *. 
piperis  allji  P.  iv.  *.  croci  P.  vi.  *.  psorici  P.  xiii.  *. 
Wulla  autem  per  se  materia  est  quce  Psoricum  nomine- 
tur ;  sed  chalcitidisaliqnid,  et  Cadmise  dimidio  plus  ex 
aceto  simul  conteruntur,  idque  in  vas  fiotile  additum  et 
contectum  ficulneis  foliis  sub  terra  repcnli-ur,  subla- 
tumque  post  dies  viginti  rursus  teritur ,  et  sic  appeliatur. 
Verum  in  basilico  quoque  collyrio  convenit,  ad  omnes 
affectus  oculorum  id  esse  idoneum,  qui  non  lenibus 
medicamentis  curantur.  Ubi  autem  non  sunt  medica- 
menta  composita,  scabros  angulos  Isevant  et  mel  et  vi- 
num :  succurritque  et  his,  et  aridae  lippitudini,  si  quis 
panem  ex  vino  subactum  super  oculum  imponit.  Nam 
quum  fere  sit  humor  aliquis,  quimodo  ipsum  oculum, 
modo  angulos  aut  palpebras  exasperet,  sic,  et  si  quid 
prodit  humoris,  extrahitur,  et  si  quid  juxta  est,  repel- 
litur. 

32.  Caligarevero  oculi  nonnunquamex  hppitudine, 
nonnunquam  etiam  sine  hac  propter  senectutem  im- 
becillitatemve  aliam,  consuerunt.  Si  ex  reliquiis  lip- 
pitudinis  id  vitium   est,  adjuvat  collyrium  quod  A.s- 


LIB.  VI.  SECT.  VI.  267 

elepias  nominatur  :  adjuvat  et  iJ  quod  ex  crocomag- 
mate  fit. 

33.  Proprie  etiam  acl  id  componitur ,  quod  ^ia 
xpoV.ou  vocant.  Habet  piperis  P.  1.  *.  croci  Cilicii,  papa- 
veris  lacrymse,  cerussa?.,  singulorum  P.  11.  *.  psoriei, 
gummi ,  singulorum  P.  iv.  *. 

34.  Atsi  ex  senectute  aliave  imbecillitate  id  est,  recte 
inungi  potest,  et  melle  quam  optimo,  etcyprino,  et  oleo 
vetere.  Commodissimum  tamen  est  balsami  partem 
unam,  et  olei  veteris  aut  cyprini  partes  duas,  mellis  quam 
acerrimi  partes  tres  miscere.  Ulilia  huic  quoque  medi- 
camenta  sunt  quae  ad  caliginem  proxime,  quajque  adex- 
tenuandas  cicatrices  supra  comprebensa  sunt.  Cuicun- 
cpie  vero  oculi  caligabunt,  huic  opus  eritmulta  ambu- 
latione  atque  exercitatione,  frequenti  balneo ,  ubi  to- 
tum  quidem  corpus  perfricandum  est;  prsecipue  tamen 
caput,  et  quidem  irino,  donec  insudet;  veiandumque 
postea,  nec  delegendum  antequam  sudoret  calor  domi 
conquierint.  Ti\m  cibis  utendum  acribus  et  extenuan- 
tibus,  interpositisque  aliquibus  diebus,  ex  sinapi  gar- 
garizandum. 

35.  Suffusio  quoque  ,  quam  Grseci  bitoyuaw  nomi- 
nant,  interdum  oculi  potentire  qua  cernit,  se  opponit. 
Quod  si  inveteraverit,  manu  curandum  est.  Inter  initia 
nonnunquametiamcertisobservationibusdiscutitur.San- 
guinem  ex  fronte  vel  naribus  mittere,  in  temporibus 
venas  adurere,  gargarizando  pituitam  evocare,  suffumi- 
gare ,  oculos  acribus  medicamentis  innngere,  expedit. 
Victus  optimus  est  qui  pituitam  extenuat. 

36.  Ac  ne  resolutio  quidem  oculorum  quam  irapa- 
Xugiv  Grseci  nominant,  alio  victus  modo  vel  aliis  medi- 
camentis  curanda  est.  Exposuisse  tantiim  genus  vitii  sa- 
tis  est.  Igitur  interdiim  evenit,  modo  in  altero  oculo, 
modo  in  utroque,  aut  ex  ictu  alicpio,  aut  ex  morho 


268  A.   CGRNELII   CELSI 

comitiali ,  aut  ex  distentione  nervorum  qua  vehementer 

oculus  ipse  concussus  est,  ut  is  neque  quoquam  intendi 

possit,  nec  omnino  consistat;  sed  huc  illucve  sine  ra- 

tione  moveatur,  ideoque  ne  conspectum  quidem  rerum 

praestet. 

37.  Non  multum  ab  hoc  malo  distat  id  quod  |j.u<5"pia<7iv 
Grseci  vocant.  Pupilla  effundilur  et  dilatatur,  aciesque  ejus 
hebetescit,  ac  pene  ealigat.  Difficillime  genus  id  imbecil- 
litatis  eliditur.  In  utraque  vero, id  est  et  paralysi  et  my- 
driasi,  pugnandum  est  per  eadem  omnia  quae  in  caligine 
oculorum  pra?cepta  sunt,  paucis  tantiim  mutatis :  siqui- 
demadcaput  irino  interdum  acetum,  interdum  nitrum 
adjiciendum  est,  oculos  vero  melle  inungi  satis  est. 
Quidam  in  posteriore  vitio  caiidis  aquis  usi  relevatique: 
quidamsine  ulla  manifesta  causa  subito  obcsecati  sunt. 
Exquibus  nonnulh  cum  aliquandiu  nihil  vidissent,  re- 
pentina  profusiune  alvi  lumen  receperunt :  quo  minus 
aUenum  videtur,et  recenti  re,  et  interposito  tempore, 
medicamentis  quoque  moliri  dejectiones,  quae  omnem 
noxiam  materiam  in  inferiora  depeilant. 

38.  Praeter  haec  imbecillitas  ocuiorum  est,  ex  qua 
quidam  interdiu  satis,  noctii  nihil  cernunt,  quod  in  fe- 
minam,  bene  respondentibus  menstruis,  non  cadit.  Sed 
sic  laborantes  iuungi  oportet  sanie  jecinoris  (maxime, 
hircini;  si  miniis,  caprinl),  ubi  id  assum  coquitur,  ex- 
cepta:  atque  edi  quoque  ipsum  jecur  debet.  Licet  ta- 
men  etiam  iisdem  medicamentis  non  inutiliter  uli,  quae 
vel  cicatrices,  vel  aspritudinem  extenuant :  quidam  con- 
trito  semini  portulaca?  mel  adjieiunt,  eateniis  ne  id  ex 
specillo  destillet,  eoque  inungunt.  Exercitationibus, 
balneo,  frictionibus,  gargarizationibus  iisdem,  his  quo- 
que  utendum  est. 

39.  Et  ha?c  quidem  in  ipsis  corporibus  oriuntur; 
extrinseciis  vero  interdiim  sic  ictus  oculum  laedit,  ut 


LIB.   VI.  SECT.  VII.  269 

sanguis  in  eo  sufundalur.  Huic  nihil  commotlius  est 
quam  sanguine  vel  columhse,  vel  palumbi  vel  birun- 
dinis  immgere.  Neque  id  sine  causa  fit,  quum  barum 
acies  extriusecus  laesa,  interposito  teinpore,  in  anti- 
quum  slatiaii  redeat,  celerrimeque  birundinis.  Unde 
etiam  locus  fabulae  factus  est,  per  parentes,  herba. 
id  restitui,  quod  per  se  sanescit.  Eorum  ergo  sanguis 
nostros  quoque  oculos  ab  e.xterno  casu  commodissime 
tuetur,  hoc  ordine,  ut  sit  hirundinis  optimus,  deinde 
palumbi  :  minime  efficax  columbae  et  illi  ipsi  et  nobis. 
Supra  percussum  vero  oculum ,  ad  inflammationem  le- 
niendam,  non  est  alienum  imponere  etiam  cataplas- 
mata.  Sal  ammoniacus,  vel  quilibet  alius  quam  optime 
teri  debet  sic  ut  ei  paulatim  oleum  adjiciatur,  donec 
crassitudo  strigmenti  fiat.  Id  deinde  miscendum  est 
cum  hordeacea  farina,  quae  ex  mulso  decocla  sit.  Fa- 
cile  autem  recognitis  omnibus  quae  medici  quique  pro- 
diderunt,  apparere  cuilibet  potest,  vix  ulhim  ex  his 
qua?  snpra  comprehensa  sunt,  oculi  vitium  esse,  quod 
non  simplicibus  quoque  et  promptis  remediis  submo- 
veri  possit. 

Sect.  VII.  r.  Hactenus  in  oculis  ea  reperiuntur,  in 
quibus  medicamenta  plurimiim  possunt  :  ideoque  ad 
aures  transeundum  est,  quarum  usum  proximum  a  lu- 
minibus  natura  nobis  dedit.  Sed  in  his  aliquanto  majus 
periculum  est :  nam  vitia  oculorum  intra  ipsosnocent; 
auriuminflammationesdoloresqueinterdumetiamadde- 
mentiam  mortemque  praecipitant.  Quo  jnagis  inter  ini- 
tia  protinus  succurrendum  est,  ne  majori  periculo  lo- 
cus  sit.  Ergo  ubi  primum  dolorem  aiiquis  sensit,  absti- 
nere  et  continere  se  debet :  postero  die ,  si  vehementius 
malum  est,  caput  tondere,  idque  irino  unguento  calido 
perungere  et  operire.  At  magnus  cum  febre  vigiliaque 
dolor  exigit ,  ut  sanguis  quoque  mittatur :  si  id  aliquae 

23. 


<27o  A.    CORNELII    CELSI 

causse  prohibent,  alvus  solvenda  est.  Cataplasmata  quo  ■ 
que  calida  subinde  mutata  proficiunt;  sive  foeni  graeci, 
sive  lini ,  sive  alia  farina  ex  mulso  decocta  est.  Reete 
etiam  subinde  admoventur  spongia?,  ex  aqua  calida  ex- 
pressa*.  Tum  levato  dolore,  ceratum  circumdari  debet 
ex  irino  aut  eyprino  factum :  in  quibusdam  tamen  me- 
lius ,  quod  ex  rosa  est ,  proficit.  Si  vehemens  infiam- 
matio  somnum  ex  toto  prohibet,  adjici  cataplasmati 
debent  papaveris  cortices  fricti  atque  contrili ,  sic 
ut  ex  his  pars  dimidia  sit;  eaque  tum  simul  ex  passo 
mixto  decoquuntur.  In  aurem  vero  infundere  aliquod 
medicamentum  oportet ,  quod  semper  ante  tepefieri 
eonvenit,  commodissimeque  per  strigilem  instillatur. 
Ubi  auris  repleta  est,  super  lana  mollis  addenda  est, 
quae  humorem  intus  contineat.  Et  hsec  quidem  com- 
munia  sunt.  Medicamentum  vero  est  et  rosa  et  radi- 
cum  arundinum  succus ,  et  oleum  in  quo  lumbrici  cocti 
sunt,  et  humor  ex  amaris  nucibus  aut  ex  nucleo  mali 
Persici  e.xpressus.  Composita  vero  ad  inftammationem 
doloremque  leniendum  haec  fere  sunt :  castorei,  papa- 
veris  lacrymse  pares  portiones  conteruntur ,  deinde  ad- 
jicitur  his  passum.  Yel  papaveris  laeryma?,  croci,  myr- 
rhse  par  modus  sic  teritur ,  ut  in  vicem  modo  rosa ,  modo 
passum  instilletur.  Vel  id  quod  amarum  in  vEgyptia  faba 
est,  conteritur,  rosa  adjecta  :  quibus  myrrhye  quoque 
paulum  a  quibusdam  miscetur,  vel  papaveris  lacrymae, 
aut  thus  cum  muliebri  lacte,  vel  amai-arum  nucum  cum 
rosa  succus.  Vel  castorei,  myrrhas,  papaveris  lacrymre 
pares  portiones  cum  passo.  Vel  croci  P.  i*.  myrrha?, 
aluminis  scissilis,  singtilorum  P.  ni.*.  quibus,  quum 
teruntur,  paulatim  miscentur  passi  cyatfu  tres,  mellis 
minus  cyatho :  idque  ex  primis  medicamentis  est.  Vel 
papaveris  lacryma  ex  aceto.  Licet  etiam  compositione 
nti  Themisonis,  qux  habet  castorei,  opopanacis,  papa- 


lAK.  VI.   SEGT.  VII.  27  r 

vcvis  laorymas  ex  acelo,  singulorum  P.  ii.f.  spurna:  lycii 
P.rv.*.  Quic  contrita  passo  excipiunlur ,  doneccerati  cras- 
situdinem  habeant,  atque  ita  reponuntur.  Ubi  usus  re- 
quirit,  rursus  id  medicamentum,  adjecto  passo,  spe- 
cillo  teritur.  Illud  perpetuum  est,  cpiotiescunque  cras- 
sius  medicamentum  est  qurim  ut  in  aurem  instillari 
possit,  adjiciendum  eum  esse  humorem  ex  quo  id  com- 
poni  dcbet,  donec  satis  liquidum  sit. 

i.  Si  vero  pus  quoque  aureshabent,  recte  lycium  per 
se  infunditur,  aut  irinum  unguentum,  aut  porri  succus 
cum  melle,  aut  centaurii  succus  cum  passo,  aut  dulcis 
punici  mali  succus  in  ipsius  corticc  tepefactus ,  adjecta 
myrrhre  exigua  parte.  Recte  etiam  miscentur  myrrhse 
(quam  qcn-Azh)  cognominant)  P.  r.*.  croci  tantumdem, 
nuces  amaraB  xv.  mellis  sesquicyathus  :  quse  contrita, 
quum  utendum  est,  in  cortice  Punici  mah  tepefrant. 
Ea  quoque  medicamenta  quse  oris  exulcerati  causa  com- 
ponuntur,  seque  ulcera  aurium  sanant.  Qua*  si  vetus- 
tiora  sunt,  et  multa  sanies  fluit,  apta  compositio  est 
quas  ad  auctorem  Erasistratum  refertur,  piperis  P.  r.*. 
croci  P.  i.*.  myrrhas,  misy  cocti,  singulorum  P.  n.*. 
aeris  combusti  P.  u.*.  Ha?c  ex  vino  teruntur :  deinde 
ubi  inariierunt,  adjiciuntur  passi  hemina^  tres,  et  simul 
coquuntur.  Quum  ulendum  est,  adjicitur  his  mel  et 
vinum.  Est  edam  Ptolemaei  chirurgi  medicamentum, 
quod  habet  lentisci  P.  i.*.  gallse  P.  £.*.  omphacii  P.  i.*. 
succumPunici  mali.  Est  Menophili  validum  admodum, 
cjuod  ex  his  constat ;  piperis  longi  P.  i*.  castorei  P.  n.*. 
myrrhae,  croci,  papaveris  lacrymaB,  nardi  Syriaci ,  thu- 
ris,  malicorii,  ex  ^Egyptia  faba  partis  inferioris,  nu- 
cum  amararum,  mellis  cjuam  optimi,  singulorum  P.  iv.*. 
quibus,  quum  teruntur,  adjicitur  acetum  quam  acer- 
rimum,  donec  crassitudo  in  his  passi  frat.  Est  Cratonis; 
cinnamomi,  casia?,  singulorum  P.  i.*.  lycii,  nardi,  myr- 


a72  A.    CORNELII    CELSI 

rhae,  singulorum  P.  i.*.  aloes  P.  n.*.  mellis  cyathi  tres, 
vini  sextarius :  ex  quibus  lycium  cum  vino  decoquitur, 
deinde  his  alia  miscentur.  At  si  multum  puris  malusque 
odor  est,  eeruginis  rasse,  thuris,  singulorum  P.  ii.*. 
mellis  cyathi  duo,  aceti  quatuor,  simul  incoquuntur.  Ubi 
utendum  est,  dulce  vinum  miscetur.  Aut  aluminisscissilis, 
papaveris  lacrymae,  acacise  succi  par  pondus  miscetur, 
hisque  adjicitur  hyoscyami  succi  dimidio  minor  quam 
unius  ex  superioribus  porlio ;  eaque  trita  ex  vino  di- 
luuntur.  Per  se  quoque  hyoscyami  succus  satis  proficit. 

3.  Commune  vero  auxilium  adversus  omnes  aurium 
casus,jamque  usu  comprobatum,  Asclepiades  compo- 
suit.  In  eo  sunt  cinnamomi,  casise,  singulorum  P.  i.  *. 
floris  junci  rotundi ,  castorei ,  albi  piperis  et  longi , 
amomi ,  myrobalani ,  singulorum  scrupuli  duo ,  thuris 
masculi ,  nardi  Syriaci ,  myrrhae  pinguis ,  croci ,  spumse 
nitri,  singulorum  P.  n.  *.  Quce  separatim  conlrita , 
rursus  mixta  ex  aceto  conteruntur,  atque  ita  condita, 
ubi  utendum  est ,  aceto  diluuntur.  Eodem  modo  com- 
mune  auxiiium  auribus  iaborantibus  est  Polybii  sphra- 
gis  ex  dulci  vino  liquata  :  quffi  compositio  priore  libro 
continetur.  Quod  si  et  sanies  profluit,  et  tumor  est, 
non  alienum  est ,  mixto  vino  per  oricularium  clysterem 
eluere,  et  tum  infundere  vinum  austerum  cum  rosa 
mixtum,  cui  spodii  paulum  sit  adjectum,  aut  lycium 
cum  lacte ,  aut  herbse  sanguinalis  succum  cum  rosa , 
aut  mali  Punici  succum  cum  exigua  parte  myrrhae. 

4.  Si  sordida  quoque  ulcera  sunt,  meliiis  mulso  eluun- 
tur,  et  tum  aliquod  ex  his  quse  supra  scripta  sunt, 
quod  mel  habeat,  infunditur.  Si  magis  pus  profiuit,et 
caput  utique  tondendum  est ,  et  multa  calida  aqua  per- 
fundendum ,  et  usque  ad  lassitudinem  ambulandum ,  et 
cibo  modico  utendum  est.  Si  cruor  quoque  ex  ulceribus 
apparuit ,  lycium  cum  lacte  debet  infundi ,  vel  aqua  in 


LIB.  VI.   SECT.  VII.  273 

«qua  rosa  decocta  sit ,  succo  aut  herbse  sanguinalis  aut 
•acaciae  adjeeto.  Quod  si  super  ulcera  caro  iucrevit, 
eaque  mali  odoris  sanieni  fundit ,  aqua  tcpida  elui  de- 
bet;  tum  infundi  id  quod  ex  thurc,  etserugine,  et 
aceto,  et  melle  fit,  aut  mel  cum  oerugine  incoctum. 
Squama  quoque  aeris  cum  sandaracha  contrita  per  fis- 
tulam  recte  iustillatur. 

5.  Ubi  vero  vermes  orti  sunt ,  si  juxta  sunt ,  protra- 
bendi  oriculario  specillo  sunt ;  si  longius ,  medicamen- 
tis  enecandi,  cavendumque  ne  postea  nascantur.  Ad 
utrumque  proficit,  album  veratrum  cum  aceto  contri- 
tum.  Elui  quoque  aurem  oportet  vino  in  quo  marru- 
bium  decoctum  sit :  sic  emortui  vermes  in  primam  au- 
ris  partem  prolabuntur,  unde  facillime  educi  possunt. 

6.  Sin  foramen  auris  compressum  est,  et  intuscrassa 
sanies  subest,  mel  quam  optimum  addendum  est.  Si  id 
parum  proficit,  mellis  cyatho  et  dimidio  aeruginis  ra- 
sjs  P.  ii.'*.  adjiciendum  est,  incoquendumque ,  et  eo 
utendum.  Iris  quoque  eum  melle  idem  proficit.  Item 
mellis  et  rosaj  scrupuli  duo.  Item  galbani  P.  ri.  *;  myr- 
vhse,  cum  melle  ,  et  fellis  taurini,  singulorum  P.  1 1.  *. 
vini  quantum  satis  est  ad  myrrham  diluendam. 

7.  Ubi  vero  gravius  aliquis  audire  coepit ,  quod  ma- 
xime  post  longos  capitis  dolores  evenire  consuevit ,  in 
primis  aurem  ipsam  considerare  oportet :  apparebit 
enim  aut  crusta  ^  qualis  super  ulcera  innascitur,  aut. 
sordium  coitus.  Si  crusta  est,  infundendum  est  aut  oleum 
calidum ,  aut  cum  melie  asrugo ,  vel  porri  succus ,  aut 
cum  mulso  nitri  paulum.  Atque  ubi  crusta  a  corpore 
jam  recedit,  eluenda  auris  aqua  tepida  est ,  quo  faci- 
iius  ea  per  se  diducta  oriculario  specilio  protrahatur. 
Si  sordes ,  eaeque  molles  sunt,  eodem  specillo  eximendae 
«unt :  at  si  durae  sunt ,  acetum  et  eum  eo  nitri  paulu- 
Jum  conjiciendum  est :  qnumque -emollitae  sunt ,  eodem 


274  A.    CORNELII   CELSI 

inodo  elui  aurem  purgarique  oportet.  Quod  si  capitis 
gravitas  manet ,  attondendum  idem  ,  et  leniter  sed  diu 
perfricandum  est:  adjecto  vel  irino  vel  laureo  oleo  ,  sic 
ut  ulrilibet  paulum  aceti  misceatur  :  tum  diu  ambu- 
landum ,  leniterque  post  unclionem  aqua  calida  caput 
fovendum  :  eibisque  utendum  ex  imbeeillissima  et  me- 
dia  materia  ,  magisque  assumendae  dilutce  poliones : 
nonnunquam  gargarizandum  est.  Infundendum  aulem 
in  aurem  castoreum  cum  aceto  et  laureo  oleo  ,  et  succo 
radiculae  corticis  :  aut  cucumeris  agreslis  succus ,  adjec- 
tis  conlritae  rosse  foliis.  Immaturae  quoque  uvae  succus 
cum  rosa  instillatus ,  adversus  surditatem  satis  proficit. 
8.  Aliud  vitii  genus  est,  ubi  aures  intra  seipsae  so- 
nant ,  atque  ob  b.oc  quoque  fit ,  ne  externum  sonum  ac- 
cipiant.  Levissimum  est ,  ubi  id  e.v  gravedine  est :  pejus, 
ubi  ex  morbo ,  capitisve  longis  doloribus  incidit ;  pes- 
simum ,  ubi  maguis  morbis  venientibus ,  maximeque 
comiiiali,  provenit.  Si  ex  gravedine  est,  purgare  aurem 
oportet,  et  spiritum  contiuere,  donec  inde  humor  ali- 
quis  exspumet.  Si  ex  morbo  vel  capitis  dolore ,  quod 
ad  exercitationem,  frictiouem,  perfusionem  ,  gargari- 
zationemque  pertinet,  eadem  facienda  sunt.  Cibis  non 
nteudum  nisi  extenuantibus :  in  aurem  dandus  ra- 
diculre  succus  cum  rosa ,  vel  cum  succo  radicis  ex 
cucumere  agresti,  vel  castoreum  cum  aceto  et  laureo 
oleo :  veratrum  quoque  cum  aceto  conteritur,  deinde 
melle  cocto  excipitur,  et  inde  eollyrium  factum  in  au- 
rem  demittitur.  Si  sine  bis  coepit,  ideoque  novo  metu 
terret ,  in  aurem  dari  debet  castoreum  cum  aceto  vel 
irino  vel  laureo  oleo,  aut  huic  mixtum  castoreum  cum 
succo  nucum  amararum ,  aut  myrrha  nitrum  cum  rosa 
et  aceto.  Plus  tamen  in  hoc  quoque  proficit  victiis  ra- 
tio  :  eadeinque  facienda  sunt  quae  supra  comprehendi 
cum   majore  quoque    diligentia;  et   praeterea,  donec 


LEB.  VI.  SECT.  VIII.  a75 

is  sonus  finiatur,  a  vino  abstinendum.  Quod  si  simul 
et  sonus  est  et  inflammatio  ,  laureum  oleum  conje- 
cisse  abunde  est,  aut  id  quod  ex  amaris  nucibus  ex- 
primitur;  quibus  quidam  vel  castoreum  vel  myrrham 
misceut. 

9.  Solet  etiam  interdum  in  aurem  aiiquid  incidere, 
utcalculus,  aliquodve  animal.  Si  pulcx  intiis  est,  com- 
pellendum  eo  lanae  paulum  est,  quo  ipse  is  subit',  et 
simul  extrabitur.  Si  non  est  secutus,  aliudve  animal  est, 
specillum  lana  involutum  in  resinam  quam  glutinosis- 
simam,  maximeque  terebinthinam  demittendum,  idque 
in  aurem  injiciendum,  ibique  vertendum  est;  utique 
enim  comprebendet ,  et  eximet.  Sin  aliquid  exanime 
est,  specillo  oriculario  protrabendum  est,  aut  hamulo 
retuso  paulum  recurvato.  Si  ista  nihil  proficiunt,  po- 
lest  eodem  modo  resina  protrahi.  Sternutamenta  quo- 
que  admota  id  commode  elidunt ,  aut  oriculario  clystere 
aqua  vehementer  intus  compulsa.  Tabula  quoque  col- 
locaturmedia  inhserens  capitibus  utriuque  pendentibus, 
superque  eam  homo  deligatur  in  id  latus  versus  cujus 
auris  eo  modo  laborat ,  sic  ut  extra  tabulam  emineat. 
Tum  malleo  caput  tabulae  quod  a  pedibus  est,  feritur: 
atque  ita  concussa  aure,  id  quod  inest,  excidit. 

Sect.  VIII.  1.  Naresvero  exulceratas  fovere  oportet 
vapore  aquae  calidte.  Id  et  spongia  expressa  atque  ad- 
mota  fit ,  et  subjecto  vase  oris  angusti  calida  aqua  re- 
pleto.  Post  id  fomentum ,  illinenda  ulcera  sunt,  aut 
plumbi  recremento ,  aut  cerussa,  aut  argenti  spuma : 
ciim  quodlibet  horum  aliquis  conterit ,  ei ,  diim  teritur, 
in  vicem  vinum  et  oleum  myrteum  adjicit ,  donec  mel- 
lis  crassitudinem  fecerit.  Sin  autem  ea  ulcera  circa  os 
sunt,  pluresque  crustas  et  odoremfoedum  habent,  quod 
genus  Grceci  6'^atvav  appellant,  sciri  quidem  debet, 
vix  ci  malo  posse  sUccurri.  Nihilominus  tamen  hoec  ten- 


276  A.    CORNELII   CELSI 

tari  possunt,  ut  caput  ad  cutem  tondeatur,  assidueque 

vehementer  perfricetur,  multa  calida  aqua  perfunda- 

tur:multa  eidem   ambulatio  sit,  cibus  modieus,  ne- 

que  acer  neque  valentissimus.  Tum    in  narcm  ipsam 

mel  cum  exiguo  modo  resinae  terebinthinae  conjiciatur 

(quod  specillo  quoque  involuto  lana  fit,)  aitrahatur- 

que  spiritu  is  succus ,  donec  in  ore  gustus  ejus  sentia- 

tur.  Sub  his  enim  crustse  resolvuntur,  quae  tum  per 

sternutamenta  elidi  debent.  Puris  ulceribus,  vapor  aquae 

calidae  subjiciendus  est :  deinde  adhibendum  aut  lycium 

ex  vino  dilutum ,  aut  amurca,  aut  omphacium,  aut  men- 

thae  aut  marrubii  succus  ,  aut  atramentum  suiorium  , 

quod   candefactum  ,  deinde  contritum  sit :  aut  inte- 

rior  scislae  pars  contrita,  sic  ut  horum  cuilibet  mel  ad- 

jiciatur.  Cujus  in  cseteris  admodum  exigua  pars  esse 

debet;  in  atramento  sutorio  tanta,  ut  ea  mixturaliquida 

fiat ;  cum  scilla  utique  pars  major ;  involvendumque  lana 

specillum  est ,  et  in  eo  medicamento  tingendum,eoque 

ulcera  impleuda  sunt.  Rursusque  linamentum  involu- 

tum  et  oblongum  eodem  medicamento  illinendum,  de- 

mittendumque  in  narem  est,  et  ab  inferiore  parte  le- 

niter  deliganuum:  idque  per  hiemem  et  ver  bis  die; 

per  sestatem  et  autumnum  ter  die  fieri  debet. 

2.  Interdum  vero  etiam  in  naribus  caruncula3  qusedam 
similes  muliebribus  mammis  nascuntur,  haeque  in  imis 
partibus,  quas  carncsissima?  sunt,  inharent.  Has  cu- 
rare  oportet  medicamentis  adurentibus,  sub  quibus  ex 
totoconsumuntur.  Polvpus  vero  est  caruncula  modoalba 
modo  subrubra,  qua?  narium  ossiinhseret ,  et  modo  ad 
labra  tendens ,  narem  implet,  modo  retro  per  id  fora- 
men  ,  quo  spiritus  a  naribus  ad  fauces  descendit ,  adeo 
increscit ,  uti  post  uvam  conspici  possit ;  strangulatque 
hominem ,  maxime  Austro  aut  Euro  flantc  :  fereque 
mollis  esl,  raro  dura  :  eaque  magis  spiritum  impeditet 


LIB.   VI.  SF.CT.  IX.  277 

nares  dilatat.  Et  fere  xapxivto^v)?  est;  ilaque  altingi  non 
debet. 

Illud  aliud  genus  fere  quidem  ferro  euratur,  interdum 
tamen  inareseit.,  si  addita  in  narem  pcr  linamentum  aut 
penicillum  ea  compositio  est,  qure  liabet  minii  Sino- 
pici,  cbalcitidis,  calcis,  sandaracba? ,  singulorum  P.  1.  *. 
atramenti  sutorii  P.  11.  *. 

Sect.  IX.  In  dentium  autem  dolore,  qui  ipse  quo- 
que  maximis  tormentis  annumerari  potest,  vinum  ex 
toto  circumcidendum  est.  Cibo  quoque  primo  abstinen- 
dum,  deinde  eo  modico  mollique  utendum,  ne  man- 
ctentis  dentes  irritet ;  tum  extrinsecus  admovendus  per 
spongiam  vapor  aquae  calids: ,  imponendumque  eera- 
tum  ex  cyprino  aut  irino  factum  ,  lanaque  id  compre- 
hendendum ,  caputque  velandum  est.  Quod  si  gravior 
is  dolor  est,  utiliter  et  alvus  ducitur,  et  calida  cataplas- 
mata  super  maxillam  injiciuntur ,  et  ore  humor  calidus 
cum  medicamentis  aliquibus  continetur,  saepiusque  mu- 
tatur.  Cujus  rei  causa  et  quinquefolii  radix  in  vino,  et 
hyoscyami  radix  vel  in  posca  vel  in  vino  mixto  coqui- 
tur,  sic  lit  paulum  his  salis  adjiciatur ,  et  papaveris  non 
nimium  :  aridi  cortices  et  mandragora?  radix,  eodem 
modo.  Sed  in  his  tribus  utique  vilandum  est,  ne  quod 
haustum  erit  devoretur.  Ex  populo  quoque  alba.  cortex 
radicis  in  hunc  usum  in  vino  mixto  recte  coquitur,  et 
in  aceto  cornu  cervini  ramentum ,  et  nepeta  cum  tseda 
pingui :  ac  ficus  item  pinguis  vel  in  mulso ,  vel  in  aceto 
et  melle,  ex  quibus  quum  ficus  decocta  est,  is  humor 
percolatur.  Specillum  quoque  lana  involutum  in  cali- 
dum  oleum  demittitur,  eoque  ipse  dens  fovetur.  Quin- 
etiam  qusedam  quasi  cataplasmata  in  dentem  ipsum  il- 
linuntur :  in  quem  usum  ex  malo  Punico  acido  atque 
arido  malicorii  pars  interior  cum  pari  portione  et  galta 
et  pinei  cortieis  conterirur,  miscelurque  his  minium; 

24 


273  A.    CGRNELII    CELSI 

eaque  contrita  aqua  pluviatili  coquuntur.  Aut  panacis, 
papaveris  lacrymae ,  peucedani ,  uvre  tarniniae  sine  se- 
minibus ,  pares  portiones  conteruntur.  Aut  galbani  par- 
testres,  papaveris  lacrymae  pars  quarta.  Quicquid  den- 
tibus  admotum  est,  nihilominus  supra  maxillam  cera- 
tum,  quaie  supra  posui,  esse  debet  lana  obtectum.  Qui- 
dam  etiam  myrrha?,  cardamomi,  singulorum P.  i .  *.  croci, 
pyrethri,  ficorum  partes,  singulorum  P.  iv.  *-.  sina- 
pis  P.  vi  ir.  *,  contrita  linteolo  illinunt,  imponuntque 
in  humero  partis  ejus  qua  dens  dolet:  si  is  superior  est, 
a  scapulis ;  si  inferior ,  a  pectore  :  idque  dolorem  levat , 
et  cuni  levavit,  protinus  submovendum  est.  Si  vero  exe- 
sus  est  dens ,  festiuare  ad  eximendum  eum ,  nisi  res 
coegit,  non  est  necesse:  sed  tum  omuibus  fomentis  qua? 
supra  posita  sunt ,  adjieienda?  quasdam  valentiores  com- 
positiones  sunt ,  qua?  dolorem  levant :  quales  hse  sunt 
quae  habent  papaveris  lacrymre  P.  i.  *.  piperis  P  n.  *. 
soreos  P.  x.  *.  quae  contrita  galbano  excipiuntur :  idque 
circumdatur  :  aut  Menemachi,  maxime  ad  maxillares 
dentes ,  in  qua  sunt  croci  P.  i.  *.  cardamomi,  thuris  fu- 
liginis ,  ficorum,  piperis ,  pyrethri,  singulorum  P.  iv.  *. 
sinapis  P.  vni.  *.  Quidam  autem  immiscent  pyrethri, 
piperis,  elaterii,  siugulorum  P.  i  *.  ahuninis  scissilis, 
papaveris  lacrynne,  uva?  tamimae,  sulfuris  ignem  non 
experti,  bituminis,  lauri  baccarum,  sinapis,  siugulo- 
rum  P.  ii.  *.  Quod  si  dolor  eximi  eum  cogit,  et  pipe- 
ris  semen  cortice  liberatum,  eteodem  modo  bacca  ede- 
ra?  conjecta  in  id  foramen,  dentem  fiudit,  isque  per 
testas  excidet.  Et  plani  piscis  ,  quam  pastinacam  nostri, 
rpuywva  Graeci  vocant,  aculeus  torretur,  deinde  con- 
teritur,  resinaque  excipitur,  quae  denti  circumdata 
hunc  solvit.  Et  alumen  scissile  in  id  foramen  conjec- 
tum  dentem  citat.  Sed  id  tamen  involutum  lanula  de- 
mitti  commodius  est ,  quia  sic  dente  servato,  dolorem 


LIB.  VL  SECT.  X.  279 

levat.  Hiec  a  Medicis  accepta  sunt :  sed  agrestium  expe- 
rimeiito  cognitum  est,  quum  d&isdolet,  herbam  men- 
tastrum  cum  suis  radicibus  velli  debere ,  et  in  pelvem 
coujici,  supraque  aquam  infundi,  collocarique  juxta 
sedentem  hominem  undique  veste  contectum ,  tum  in 
pelvem  caudentes  silices  demitti ,  sic  ut  aqua  tegantur , 
homiuemque  eum  hiante  ore  vaporem  excipere,  utsu- 
pra  dictum  est,  undique  inclusum.  Nam  et  sudor  plu- 
rimussequitur,  et  per  os  continens  pituita  defluit,  id- 
que  saepe  longiorem ,  semper  annuam  valetudinem  bo- 
nam  praestat. 

Sect.  X.  Si  vero  tonsillae  sine  exulceraiioue  per  in- 
flammationem  intumuerunt ,  caput  velandum  est :  ex- 
trinsecus  is  locus  vapore  calido  fovendus ,  multa  ambu- 
latione  ulendum ,  caput  in  lecto  sublime  habendum  , 
gargarizandmnque  reprirnentibus.  Radix  quoque  ea 
quam  dulcem  appellant  contusa  ,  et  in  passo  mulsove 
decocta,  idem  praestat.  Leniter  quoque  quibusdam  me- 
dicamentis  eas  illini  non  alienum  est ,  quae  hoc  modo 
fiunt.  Ex  malo  Punico  dulci  succus  exprimitur,  et  ejus 
sextarius  leni  igne  coquitur ,  donec  ei  mellis  crassitudo 
sit;  tum  croci,  myrrhae,  aluminis  scissilis  ,  singulorum 
P.  11.*.  per  se  conteruntur ,  paulatimqiie  his  adjiciun- 
tur  vini  lenis  cyathi  duo  ,  meliis  unus  :  deinde  priori 
succo  ista  miscentur,  et  rursus  leniter  incoquuntur.  Aut 
ejusdem  succi  sextaiius  eodem  modo  coquitur ,  atque 
eadem  ratioue  trita  ei  adjiciuntur  haec :  Nardi  P.*.  om- 
phacii  P.  1.*.  cinnamomi,  myrrhae,  casiae,  singulorum 
P.  1*.  Eadem  autem  haec  et  auribus  et  naribus  purulen- 
tis  accommodata  sunt.  Cibus  quoque  in  hac  valetudine 
lenis  esse  debet ,  ne  exasperet.  Quod  si  tanta  iufiamma- 
tio  est  ut  spiritum  impediat,  in  lecto  conquiescendum , 
a  cibo  abstinendum  ,  neque  assumendum  quicquam 
prseter  aquam  cahdam  est :  alvus  quoque  ducenda  est : 


a8o  A.    CORNELII   CELSI 

gargarizandum  ex  fico  et  mulso  :  illinendnm  mel  cum 
omphacio :  extrinseciis  admovendus ,  sed  aliquanto  diu- 
tius ,  vapor  aquae  calidus ,  donec  ea  suppxirent ,  et  per 
se  aperiantur.  Si ,  pure  substante ,  non  rumpuntur  hi 
tumores ,  incidendi  sunt ,  deinde  ex  mulso  calido  gar- 
garizandum.  At  si  modicus  quidem  tumor  sed  exulce- 
ratio  est,  furfurum  cremori  ad  gargarizandum  pau- 
lum  mellis  adjiciendum  est,  illinendaque  ulcera  hoc 
medicamento.  Passi  quam  dulcissimi  tres  heminae  ad 
unam  coquuntur,  tum  adjicitur  thuris  P.  i.*.  croci, 
myrrhae ,  singulorum  P.  r.  leviterque  omnia  rursus  fer- 
vescunt.  Ubi  pura  ulcera  sunt ,  eodem  furfurum  cre- 
more  vel  lacte  gargarizandum  est.  Atque  hic  quoque 
cibis  leuibus  opus  est,  quibus  adjici  dulce  vinum  potest. 
Sect.  XI.  Ulcera  autem  oris ,  si  cum  infiammatione 
sunt,  et  parum  pura  ac  rubicunda  sunt,  optime  hisme- 
dicamentis  curantur  quae  supra  posita  ex  malis  Punicis 
fmnt.  Continendusque  saepe  ore  reprimens  cremor  est , 
cui  pauliim  mellis  sit  adjectum:utendum  ambulationi- 
bus,  et  non  acri  cibo.  Simul  atque  vero  pura  ulcera  esse 
coeperunt ,  lenis  humor ,  interdiim  etiam  quam  optima 
aqua  ore  contineuda  est.  Prodestque  assumplum  pu- 
rum  vinum ,  pleniarque  cibus ,  diiin  acribus  vacet : 
inspergique  ulcera  debent  alumine  scissili ,  cui  dimidio 
plus  gallae  immaturae  sit  adjectum.  Si  jam  cruslas  ha- 
bent,  quales  in  adustis  esseconsuerunt,  adhibendae sunt 
hae  compositiones  quas  Graeci  avGrjpa^nomiuant.  Junci 
quadrati ,  myrrhae  ,  sandarachae ,  aluminis  pares  por- 
tiones.  Aut  croci ,  myrrhae ,  singulorum  P.  n.*.  iridis , 
aluminis  scissilis,  sandarachffi,  singulorum  P.  iv.*. 
junci  quadrati  P.  viii.*.  Aut  gallae ,  myrrhae ,  singu- 
lorum  P.  ii.*.  aluminis  scissilis  P.  n.*.  rosaB  foliorum 
P.  iv.  Quidam  autem  croci  P.*.  alumiuis  scissilis,  myr- 
rhae,  singulorum  P.  i*.  sandarachae  P«  n.*,  junci  qua« 


LIB.  VI.  SECT.  XI.  28  r 

drati  P.  iv.*.  miscent.  Priora  arida  insperguntur :  hoc 
cum  melle  illinitur,  neque  ulceribus  tantum,  sed  etiam 
tonsillis. 

Verum  ea  longe  periculosissima  sunt  ulcera ,  quas 
a<p8a;  Graeci  appellaut ,  sed  in  pueris :  hos  enim  saepe 
consumunt,  in  viris  et  mulieribus.idem  periculum  non 
est.  Haee  ulcera  a  gingivis  incipiunt ,  deinde  palatum 
totumque  os  occupant :  tum  ad  uvam  faucesque  descen- 
dunt :  quibus  obsessis,  non  facile  fit  ut  puer  convalescat. 
Ac  miserius  eliam  est ,  si  lactens  adhuc  iiifans  est,  quo 
minus  imperari  remedium  aliquod  potest.  Sed  in  pri- 
mis  nutrix  cogenda  est  exerceri  ambulationibus ,  et  his 
operibus  quae  superiores  partes  movent:  mittenda  in 
balneum  ,  jubendaque  ibi  calida  aqua  mammas  perfun- 
dere,  tum  alenda  cibis  lenibus,et  his  qui  non  facile 
corrumpuntur :  potione,  si  febricitat  puer,  aquae ;  si 
sine  febre  est,  vini  diluli.  Ac  si  alvus  nutrici  substitjt, 
ducenda  est.  Si  pituita  ejus  in  os  coit ,  vomere  debet. 
Tum  ipsa  ulcefa  perungenda  sunt  melle  cui  rhus  quem 
Syriacum  vocant,  aut  ainarae  nuces  adjectse  sunt  :  vel 
mixtis  inter  se  rosse  foliis  aridis,  pineis  nucleis ,  menthae 
coliculo,  melle  :  vel  eo  medicamento  quod  ex  moris  fit, 
quorum  succus  eodem  modo  quo  Punici  mali  ad  mellis 
crassitudinem  coquitur ;  eademque  ratione  ei  crocuni , 
myrrha ,  alumen ,  vimim ,  mel ,  miscetur  :  neque  quic- 
quam  dandum,  a  quo  bumor  evocari  possit.  Si  vero 
jam  firmior  puer  est ,  gargarizare  debet  his  fere  quas 
supra  comprehensa  sunt.  Ac  si  lenia  medicamenta 
in  eo  parum  proficiunt,  adhibenda  sunt  ea  quae  adu- 
rendo  crustas  ulceribus  inducant.  Quale  est  scissile 
alumen ,  vel  chalcitis ,  vel  atramentum  sutorium.  Prod- 
est  etiam  fames  et  abstinentia  quanta  maxima  imperari 
potest.  Cibus  esse  debet-  lenis :  ad  purganda  tamen  ul- 
cera  interdum  caseus  ex  melle  recte  datur. 

24. 


a&a  A.    CORNELn    CELSI 

Sect.  XII.  Linguae  quoque  ulcera  non  aliis  medica- 
mentis  egent ,  quam  quee  prima  parte  superioris  capitis 
exposita  sunt.  Sed  quae  in  latere  ejus  nascuntur ,  diu- 
tissime  durant :  videndumque  est ,  num  contra  dens  ali- 
quis  acutior  sit ,  qui  sanescere  saepe  ulcus  eo  loco  non 
sinit;  ideoque  limandus  est. 

Sect.  XIII.  Solent  etiam  interdum  juxta  dentes  in 
gingivis  tubercula  qusedam  oriri  dolentia:  7tapouXii*a$ 
Graeci  appellant.  Ha?c  initio  leniler  sale  contrito  perfri- 
care  oportet ,  aut  inter  se  mixtis  sale  fossili  combusto , 
cupresso,  nepeta;  deinde  eluere  os  cremore  leuticuke  , 
et  inler  haee  hiare  donec  pituifce  satis  profluat. 

In  majore  vero  inflammatione  iisdem  medicamentis 
utendum  est,  quae  ad  ulcera  oris  supra  posita  sunt:  et 
mcliis  linamenti  paulum  involvendum  aliqua  composi- 
tione  ex  bis  quas  av8r,pac  vocari  dixi,  demittendumque 
id  inter  dentem  et  gingivam  :  quod  si  durior  erit  et  id 
prohibebit,  extrinsecus  admovendus  erit  spongia  vapor 
calidus,  imponendumque  ceratum.  Si  suppuratio  se  os- 
tendet,  diutius  eo  vapore  utendum  erit,  et  continen- 
dum  ore  calidum  mulsum  in  quo  ficus  decocta  sit :  id- 
que  subcrudum  incidendum ,  ne  si  diutius  ibi  pus 
permanserit,  os  LTdsft.  Quod  si  major  is  tumor  est, 
commodius  totus  exciditur,  sic  ut  ex  utraque  parte 
dens  liberetur.  Pure  exempto ,  si  levis  plaga  est ,  satis 
est  ore  calidam  aquam  continere,  et  extrinsecus  fovere 
eodem  vapore;  si  major  est,  lenticulae  cremore  uti,  iis- 
demque  medicamentis,  quibus  caetera  ulcera  oris  curan- 
tur.  Alia  quoque  ulcera  in  gingivis  plerumque  oriuntur , 
quibus  eadem  quae  in  reliquo  ore  succurrunt :  maxime 
tamen  mandere  ligustrum  opovtet,  succumque  ejus  ore 
continere.  Fit  etiam  interdum ,  ut  ex  gingivae  ulcere , 
sive  irapouXt;  fuit,sive  non  fuit ,  diutius  pus  feratur, 
quod  aut  dcntc  corrupto  aut  fracto  ,  vei  aliter  vitiato 


LIB.  VI.    SECT.  XV.  ?.S3 

osse;  maximeque  id  per  fistulam  evenire  consuevit.  Ubi 
incidil,  locus  apericndus  ,  dens  eximendus :  testa  ossis , 
si  qua  abcessit,  rccipienda  est;  si  quid  vitiosi  est,  raden- 
dum.  Post  qiue,  quid  fieri  debeat ,  supra  in  aliorum 
ulcerum  curatione  comprehensum  est.  Si  vero  a  denti- 
bus  gingivae  recedunt,  eaedem  antherae  succurrunt.  Utile 
est  etiam  pira  aut  mala  non  permatura  mandere ,  et  ore 
eum  bumorem  continere.  Idemquc  praestare  non  acre 
acetum  in  ore  releutum  potest. 

Sect.  XIV.  Uvae  vebemens  inflammatio  terrere  quo- 
que  debet.  Itaque  in  hac  et  abstinentia  necessaria  est , 
et  sanguis  recte  mittitur ;  et,  si  id  aliqua  res  prohibet , 
alvus  utiliter  ducitur  :  caputque  super  haec  velan- 
dum  ,  et  sublimius  habendum  est:  tum  aqu^  gargari- 
zandum,  in  qua  simul  rubus  et  lenticula  decocta  sit. 
Illinenda  autem  ipsa  uva  vel  omphacio ,  vel  galla  ,  vel 
alumine  scissili ,  sic  ut  cuiiibet  eorum  mel  adjiciatur. 
Est  etiam  medicamentumbuic  aptum,quod  Andronium 
appellatur.  Constat  ex  his,  alumine  scissili,  squama  eeris 
rubri,  atramento  sutorio ,  galla  ,  myrrha ,  misy :  quse  per 
se  contrita  mixtaque  rursus  paulatim  adjecto  vino  aus- 
tero  teruntur,  doneehis  mellis  crassitudo  sit.  Chelido- 
nise  quoque  succo  per  ccchlear  illita  nva  maxime  pro- 
dest.  Ubi  horum  aliquo  illita  uva  est,  fere  multa  pituita 
decurrit,  quumque  ea  quievit,  ex  vino  calido  gargari- 
zandum.  Quod  si  minor  inflammatio  est,  laser  terere, 
eique  adjicere  frigidam  aquam  satis  est,  eamcjue  aquam 
cochleari  exceptam  ipsi  uvae  subjicere.  At  mecliocriter 
eam  tumentem  aqua  quoque  frigida ,  eodem  mcdo  sub- 
jecta ,  reprimit.  Ex  eadem  autem  aqua  gargarizandum 
quocjue  est,  quae  vel  cumlasere,  vel  sine  eo,  hac  ra- 
tione  uvae  subjecta  est. 

Sect.  XV.  Si  quando  autem  ulcera  oris  cancer  in- 
vasit,  primo  considorandum  est,  nurn  malus  corporis 


284  A.    CORNELII   CELSI 

habitus  sit,  eique  occurrendum;  deinde  ipsa  ulcera  cu- 
randa.  Quod  si  in  surama  parte  id  vitium  est ,  satis  pro- 
ficit  anthera  humido  ulceri  arida  inspersa ,  sicciori  cum 
exigua  parte  mellis  illita  :  si  paulo  altius ,  chartae  com- 
bustfe  partes  duae,  auripigmenti  pars  una  :  si  penitus 
malum  descendit,  chartae  combustae  partes  tres,  auri- 
pigmenti  pars  quarta ;  aut  pares  portiones  salis  fricti  et 
iridis  frictse;  aut  item  pares  portiones  chalcitidis,  calcis, 
auripigmenti.  Necessarium  autem  est  linamentum  in  rosa 
tingere,  et  super  adureritia  medicamenta  imponere,  ne 
vicinum  et  sanum  locum  laedant.  Quidam  etiam  in  acris 
aceti  heminam  frictum  salem  conjiciunt,  donec  tabes- 
cere  desinat :  deinde  id  acetum  coquunt ,  donec  exsic- 
cetur,  eumque  salem  contritum  inspergunt.  Quoties 
autem  medicamentum  injicitur,  et  ante  et  post,  os  di- 
luendum  est,  vel  cremore  lenticulae,  vel  aqua  in  qua 
aut  ervum ,  aut  oleae  aut  verbenae  decoctfe  sint ,  sic  ut 
cuilibet  eorum  paulum  mellis  misceatur.  Acetum  quo- 
que  e\  scilla  retentum  ore  satis  adversus  haec  ulcera  pro- 
ficit;  et  ex  aceto  cocto  sali,sicutsuprademonstratum  est, 
rursus  mixtum  acetum :  sed  et  diu  continere  utrumlibet, 
et  id  bis  aut  ter  die  facere ,  prout  vehemens  malum  est, 
necessarium  est.  Quod  si  puer  est  cui  id  incidit,  spe- 
cillum  lana  involutum  in  medicamenlum  demittendum 
est ,  et  super  ulcus  tenendum ,  ne  per  imprudentiam 
adurenlia  devoret.  Si  dolor  in  gingivis  est,  moventur- 
que  aliqui  dentes ,  refigi  eos  oportet ;  nam  curationem 
vehementer  impediunt.  Si  nihil  medicamenta  profi- 
cient,  ulcera  erunt  adurenda.  Quod  tamen  in  labris 
ideo  non  est  necessarium ,  quoniam  excidere  commo- 
dius  est.  Et  id  quidem ,  aeque  adustum  atque  excisum , 
sine  ea  curatione  quae  corpori  manu  adhibetur,  impleri 
non  potest.  Gingivarum  vero  ossa  quae  hebetia  sunt ,  in 
erpeiuum  ustione  nudantur :  neque  enim  postea  caro 


LIB.  VI.  SECT.  XVIIT.  28 5 

increscit.  Imponenda  lamen  aduslis  lenlicula  est,  donec 
sanitatem ,  qualis  esse  potcst ,  recipiant. 

Sect.  XVI.  Hzec  in  capite  fere  medicamentis  egent : 
sub  ipsis  vero  auribus  oriri  7rapa>Ti£s<;  solent ,  modo  in 
secunda  valetudine  ibi  inflammatioue  orta ,  modo  post 
longas  febres  ,  illiic  impetu  morbi  converso.  Id  absces- 
sus  genus  est  :  itaque  nullam  novam  curationem  dcsi- 
derat ,  animadversionem  tantummodo  banc  habet  ne- 
cessariam,  quia,  si  sine  morbo  id  intumuit,  primum 
reprimentium  experimentum  est :  si  ex  adversa  valetu- 
dine,  illud  inimieuni  est;  maturarique  et  quam  primum 
aperiri  commodius  est. 

Sect.  XVII.  Ad  umbiiicos  vero  prominentes ,  ne 
manu  ferroque  ulendum  sit,  ante  tentandum  est,  ut 
abstineant :  alvus  bis  ducatur,  imponatur  super  umbi- 
licum  id  qnod  ex  bis  constat  :  cicutae  et  fuliginis,  siu- 
gulorum  P.  1.  *.  cerussse  elota?  P.  iv.  *.  plumbi  eioti 
P.  vnr.  *.  ovis  duobu^  ,  quibus  etiam  solani  succus  ad- 
jicilur.  Hoc  diulius  impositum  esse  oportet,  et  inierim 
conquiescere  hominem ,  cibo  modico  uti ,  sic  ut  viten- 
tur  omnia  inflantia. 

Sect.  XVIII.  1.  Proxima  sunt  ea  quae  ad  partes  ob- 
sccenas  pertinent,  quarum  apudGrascos  vocabula  et  to- 
lerabilius  se  habent ,  et  acccpta  jam  usu  sunt,  quum  in 
omni  fere  medicorum  volumine  atque  sermone  jacten- 
tur  :  apud  nos  foediora  verba  ,  ne  consuetudine  qujdem 
aliqua  verecundius  loquentium  commendata  sunt  :  ut 
difficilis  ha3c  explanatio  sit  simul  et  pudorem  et  artis 
prajcepta  servantibus.  Neque  tamen  ea  res  a  scribendo 
leterrere  me  deliuit:  primum  ,  ut  omnia  quae  salutaria 
accepi,  comprehenderem ,  dein  quia  in  vuigus  eorum 
■:uratio  etiam  praecipue  cognoscenda  est ,  quas  invitissi- 
mus  quisque  alteri  ostendit. 

2.  Igitur  si  ex.  inflammatione  coles  intumuit,  redu- 


286  A.    CORNELII   CELSI 

cique  summa  cutis ,  aut  rursus  induci  non  potest ,  multa 
calida  aqua  fovendus  loeus  est.  Ubi  vero  glans  contecta 
est,  oriculario  quoque  clystere  inter  eam  cutemque  aqua 
caiida  inserenda  est.  Si  mollita  sic  et  extenuata  cutis  du- 
centi  paruit ,  expeditior  reliqua  curatio  est.  Si  tumor  vi- 
cit,  imponenda  est  vel  lenticula,  vel  marrubium,  veloleae 
folia  ex  vino  cocta,  sic  ut  cuilibet  eorum,  dum  leritur, 
mellis  paulum  adjiciatur :  sursumque  coles  ad  ventrem 
deligaudus  est.  Quod  in  omni  curatione  ejus  necessa- 
rium  est :  isque  homo  continere  se,  et  abstinere  a  cibo 
debet ,  et  potione  aqua?  tantum  a  siti  vindicari.  Postero 
die  rursus  adbibendum  iisdem  rationibus  aquoe  fomen- 
lum  est,  et  cum  vi  quoque  experiuudum ,  an  cutis  se- 
quatur  :  caque  si  non  parebit,  leviter  summo  scalpello 
concidenda  erit.  Nam  quuni  sanies  profiuxerit,  exte- 
nuabitur  is  locus ,  et  facilius  cutis  ducetur.  Sive  autem 
hoc  modo  victa  erit,  sive  nunquam  repugnaverit,  ul- 
cera  vel  in  cutis  uiteriore  parte,  vel  in  glande ,  ultrave 
eam  in  cole,  reperiuntur  :  quae  necesse  est,  aut  pura 
siccave  sint,  aut  humida  et  purulenta.  Si  sicca  sunt , 
primum  aqua  calida  fovenda  sunt :  deinde  imponendum 
lycium  ex  vino  est ,  aul  amurca  cocta  cum  eodem ,  aut 
cum  rosa  bu  tyrum.  Si  levis  iis  humor  inest ,  vino  eluenda 
sunt ,  tum  butyro  et  rosae  mellis  paulum ,  et  resinas  te- 
rebinthinse  pars  quarta  adjicienda  est ,  eoque  utendum. 
At  si  pus  ex  his  profiuit ,  ante  omnia  elui  mulso  calido 
debent :  tum  imponi  piperis  P.  i.  *.  myrrhae  P.  n.  *. 
croci ,  mysi  cocti ,  singulorum  P.  n.  *.  quse  ex  vino 
austero  coquuntur ,  donec  mellis  crassitudinem  habeant. 
Eadem  autem  compositio  tonsillis ,  uvae  madenti ,  oris 
nariumque  ulceribus  accommodata  est.  Aliud  ad  eadem 
piperis  P.  i.  *.  myrrha;  P.  r.  *,  croci  P.  n.  mysi  cocti 
P.  i.  *.  seris  combusti  P.  n.  *.  quae  primum  ex  vino 
austero  ccnteruntur,  deinde  ubi  inaruerunt,  iterum 


LIB.  VI.  SECT.  XVIlI.  287 

teruntur  ex  passi  tribus  cyathis ,  et  incoquunlur,  do- 
nec  visci  crassitudinem  habeant.  iErugo  quoque  cum 
coclo  melle,  et  ea  qiue  ad  oris  ulcera  supra  compre- 
hensa -sunt ,  curant:  aut  Erasistratis  compositio,  aut  Cra- 
tonis  reete  super  purulenla  naturalia  imponitur.  Folia 
quoque  oleoe  ex  novem  cyathis  vini  coquuntur  :  his  ad- 
jicitur  aluminis  scissilis  P.  iv.  *.  lycii  P.  vni.  *.  mellis 
sesquicyathus  :  at  si  plus  puris  est,  id  medicamentum  ex 
melle ;  si  minus ,  ex  vino  diluitur.  Illud  perpetuum  est , 
post  curationem ,  dum  inflammatio  manet ,  quale  supra 
positum  est ,  cataplasma  supra  dare ,  et  quotidie  ulcera 
eadem  ratione  curare.  Quod  si  pus  et  multum  ,  et  cum 
malo  odore  ccepit  profluere ,  elui  cremore  lenticulse  de- 
bet,  sic  ut  ei  mellis  paulum  adjiciajtur.  Aut  oleee,  aut 
lentisci  folia,  vel  marrubium  decoquendum  est,  eoque 
humore  eodem  modo  cum  melle  utendum ;  imponen- 
daque  eadem ,  aut  etiam  omphacium  cum  melle,  aut  id 
quod  ex  aerugine  et  melle  ad  aures  fit ,  aut  compositio 
Andronis ,  aut  anthera,  sic  ut  ei  paulum  mellis  adjicia- 
tur.  Quidam  ulcera  omnia,  de  quibus  adhuc  dictum  est, 
lycio  ex  vino  curant.  Si  vero  ulcus  latius  atque  altius 
serpit,  eodem  modo  elui  debet ;  imponi  vero  aut  serugo, 
aut  omphacium  cum  melle,  aut  Andronis  compositio, 
aut  marrubii,  myrrhse,  croci,  aluminis  scissilis  cocti, 
rosse  foliorum  aridorum ,  galke ,  singuloriim  P.  1.  *.  mi- 
nii  Sinopici  P.  11.  *.  Quee  per  se  singula  primum  terun- 
tur,  deinde  juncta  iterum ,  melle  adjecto ,  donec  liquidi 
cerati  crassitudinem  habeant :  tum  in  reneo  vase  leniter 
coquuntur,  ne  superfluant.  Quum  jam  guttae  indures- 
cunt,  vas  ab  igne  removetur;  idque  medicamentum , 
prout  opus  est ,  aut  ex  melle  aut  ex  vino  liquatur.  Idem 
autem  per  se  etiam  ad  fistulas  utile  est.  Solet  etiam  in- 
terdum  ad  nervos  ulcus  descendere ,  profluitque  pituita 
multa ,  sanies  tenuis  malique  odoris ,  non  coacta  ,,aut 


238  A.  COE.NELII  CELST 

aquae  similis  iii  qua  caro  recens  lota  est ;  doloresque  is 
locus  et  punctiones  habet.  Id  genus  quamvis  inter  pu- 
rulenta  est,tamenlenibus  medicamentis  curandum  est, 
quale  est  emplastrum  Terpaf  appuou&ov  ex  rosa  iiquatum, 
sic  ut  thuris  quoque  paulum  ei  misceatur.  Aut  id  quod 
ex  butyro ,  rosa ,  resina ,  melle  fit ,  supra  vero  a  me  po- 
situm  est :  pnecipueque  id  ulcus  multa  calida  aqtia  fo- 
vendum  est,  velandumque,  neque  frigori  committen- 
dum.  Interdum  autem  per  ipsa  ulcera  coles  sub  cute 
exesus  est,  sic  ut  glans  excidat :  sub  quo  casu  cutis  ipsa 
circumcidenda  est.  Perpetuumque  est ,  quoties  glans, 
aut  ex  cole  aliquid,  vel  excidit,  vel  abscinditur,  hanc 
cutern  non  esse  servandam ,  ne  considat  ulcerique  ag- 
glufinetur;  ac  neque  reduci  possit  postea,  et  fortasse 
iistulam  quoque  urinae  claudat.  Tubercula  etiam,  quse 
^uy.ara  Gra?ci  vocant,  circa  glandem  oriuntur,  quae 
vel  medicamenlis  vel  ferro  aduruntur ,  et  quum  crustse 
exciderunt ,  squama  aeris  inspergitur ,  ne  quid  ibi  rursus 
iucrescat. 

3.  Hasc  citra  cancrum  sunt,  qui  cum  in  reliquis  par- 
tibus ,  tum  in  his  quoque  vel  praecipue  ulceia  infestat. 
Incipit  a  nigritie,  quae  si  cutem  occupavit,  protinus 
specillum  subjiciendum ,  eaque  incidenda  est ;  deinde 
orae  vulsella  pra?hendendoe  :  tum  quicquid  corruptum 
est,  excidendum,  sic  ut  ex  inlegro  quoque  paulttmde- 
matur;  idque  adurendum.  Quoties  quid  tistum  est,id 
quoque  sequitur,  ut  imponenda  lenticula  sit;  deinde 
ubi  crusla?  exciderunt ,  ulccra  sic  ut  alia  curentur.  At 
si  cancer  ipsum  colem  occupavit,  inspergenda  aliqua 
sunt  ex  adurentibus ,  maximeque  id  quod  ex  calce  , 
chalcitide ,  auripigmeulo  componitur.  Si  medicamenta 
vincuntur ,  hic  quoque  scalpello  quidquid  corruptum 
est ,  sic  u  i  aliquid  etiam  integri  trahat,  prsecidi  debet. 
Illud  quoque  aque  perpetuum  est.exciso  cancro,  vul- 


LIB.    VI.  SECT.  XVIII.  289 

nus  esse  adurenduni.  Sed  sive  ex  medicamentis ,  sivc  ex 
ferro  crustae  occalluerunt ,  magnum  periculum  est  ne 
his  decidentibus,  ex  cole  profusio  sanguinis  insequatur. 
Ergo  longa  quiete  et  immobili  peue  corpore  opus  est , 
donec  ex  ipso  crustae  purae  leniter  resolvantur.  At  si  vel 
volens  aliquis ,  vel  imprudens,  dum  ingreditur,  imma 
ture  crustas  diduxit ,  et  fluit  sanguis ,  frigida  aqua  ad- 
hibenda  est.  Si  hxc  parum  valet ,  decurrendum  est  ad 
medicamenta  qiiae  sanguinem  supprimunt.  Si  ne  haec 
quidem  succurrunt ,  aduri  diligenter  et  timide  debet , 
neque  ullo  postea  motu  dandus  eidem  periculo  locus  est. 

4.  Nonnunquam  etiam  id  genus  cancri  quod  <pays- 
^atva  a  Graecis  nominatur,  oriri  solet.  In  quo  minime 
differendum,  sed  protinus  iisdem  medicamentis  occur- 
rendum  est;  et,  si  parum  valent,  ferro  adurendum. 
Quaedam  etiam  nigrities  est,  quae  non  sentitur ,  sed  ser- 
pit;  ac ,  si  sustinuimus ,  usque  ad  vesicam  tendit,  neque 
succurri  poslea  potest.  Si  id  in  summa  glande  circa  fis- 
tulam  urinae  est ,  prius  in  eam  tenue  specillum  demit- 
tendum  est,ne  claudatur:  deinde  id  ferro  adurendum. 
Si  vero  alte  penetravit,  quicquid  occupatum  est,  prae- 
cidendum  est.  Caetera  eadem,  quae  in  aliis  cancris,fa- 
cienda  sunt. 

5.  Occallescit  etiam  in  cole  interdum  aliquid ,  idque 
omni  pene  sensu  caret ;  quod  ipsum  quoque  excidi  de- 
bet.  Carbuncuius  autem  ibi  natus,  ut  primum  apparet, 
oriculario  clystere  eluendus  est  :  deinde  ipse  quoque 
medicamentisurendus,  maximeque  clialcitidecummelle, 
aut  aerugine  cum  coclo  melle ,  aut  ovillo  stercore  fricto 
et  contrito  cum  eodem  melle.  Ubi  is  excidit,  liquidis 
medicamentis  utendumest,  quae  ad  oris  ulcera  compo- 
nuntur. 

6.  In  testiculis  vero,  siqua  inflammatio  sine  ictu  orta, 
est ,  sanguis  ex  talo  miltendus  est;  a  cibo  abstinendum , 

25 


290  A.  CORNELII  CELSI 

imponeudum  cataplasma  ex  faba3  farina  ex  mulso  coeta, 
cum  cumino  contrito  ex  melle  cocto;  aut  contritum  cu- 
minum  cum  cerato  ex  rosa  facto ;  aut  lini  semen  frictum, 
contritum  et  in  mulso  coctum;  aut  tritici  farina  ex 
mulso  cocta  cum  cupresso ;  aut  lilii  radix  contrita.  At 
si  iidem  induruerunt ,  imponi  debet  lini  vel  faeni  Graeci 
semen  ex  mulso  coctum ,  aut  ex  cyprino  ceratum  :  aut 
similia  ex  vino  contrita ,  cui  paulum  croci  sit  adjectum. 
Si  vetustior  jam  durities  est,  maxime  proficit  cucumeris 
agrestis  radix  ex  mulso  cocta,  deinde  contrita.  Si  ex  ictu 
tument,  sanguinem  mitti  necessarium  est ,  magisque  si 
etiam  livent.  Imponendum  vero  utrumlibet  ex  bis  qure 
cum  cumino  componuntur ,  supraque  posita  sunt :  aut 
ea  compositio  qua3  babet  nitri  cocti  P.  i.  *.  resina?  pi- 
neae,  cumini,  singulorum  n.  *.  uvae  taminia?  sine  semi- 
nibus  P.  iv.  *.  mellis  quantum  satis  sit  ad  ea  cogenda. 
Quod  si  ex  ictu  testiculus  aliquid  desit,  fere  pus  quoque 
increscit;  neque  aliter  succurri  potest  quam  si,  inciso 
scroto,  et  pus  emissum,  et  ipse  testiculus  excisus  est. 

7.  Anus  quoque  multa  taediique  plena  mala  recipit, 
nec  inter  se  multum  abborrentes  curationes  babet.  Ac pri- 
m um  in  eo  saspe ,  et  quidem  pluribus  locis,  cutis  scinditur : 
Paya^ia  Graeci  vocant.  Id  si  recens  est,  quiescere  homo 
debet ,  et  in  aqua  calida  dcsidere.  Columbina  quoque 
ova  coquenda  sunt :  ea  ubi  induruerunt,  purganda: 
deinde  alterum  jacere  in  aqua  bene  calida  debet  ,altero 
calido  foveri  locus,  sic  ut  invicem  utroque  aliquis  utatur. 
Tum  tetrapharmacum  aut  rhypodes  rosa  diluendum 
est,  aut  oesypum  recens  miscendum  cum  cerato  liquido 
ex  rosa  faclo  :  aut  eidem  cerato  liquidum  plumbum 
elotum  adjiciendum ;  aut  resinae  terebinthinae  myrrha , 
aut  spumae  argenti  vetus  oleum ,  et  quolibet  ex  his  id 
perungendum.  Si  quidquid  laesum  est,  extra  est,  neque 
intus  reconditum,  eodem  medicamento  tinctum  lina- 


LIB.  VI.  SECT.  XVIII.  29  r 

mentum  supefdandum  est,  et  quicquid  ante  adhibui- 
mus,  cerato  contegendum.  In  hoc  autem  casu  neque 
acribus  cibis  utendum ,  neque  asperis ,  nec  alvum  com- 
primentibus :  nec  aridum  quidem  quidquam  satis  utile 
est  nisi  admodum  pauluin  :  liquida,  lenia,  pinguia,  glu- 
tinosa  meliora  sunt.  Vino  leni  uti  nihil  prohibet. 

8.  Condylomaautem  est  tuberculum  quod  ex  quadam 
inflammatione  nasci  solet.  Id  ubi  ortum  est,  quod  ad 
quietem ,  cibos  potionesque  pertinet ,  eadem  servari  de- 
bent,  quae  proxime  scripta  sunt:  iisdem  etiam  ovis  recte 
tuberculum  id  fovetur.  Sed  desidere  ante  homo  in  aqua 
debet,  in  qua  verbenae  decoclae  sint  ex  reprimentibus. 
Tum  recte  imponitur  et  lenticula  cum  exigua  mellis 
parte,  et  sertula  campana  ex  vino  cocta,  et  rubi  folia 
contrita  cum  cerato  ex  rosa  facto ,  et  cum  eodem  cerato 
contritum,  vel  cotoneum  malum,  vel  malicorii  ex  vino 
cocti  pars  interior,  et  chalcitis  cocfa  atque  contrita, 
deinde  oesypo  ac  rosa  excepta ,  et  ex  ea  compositione , 
quae  habet  thuris  P.  1.  *.  aluminis  scissilis  P.  11.  *.  cerus- 
sae  P.  nr.  *  spumae  argenti  P.  v.  *.  quibus,  dum  teruu- 
tur,  invicem  rosa  et  vinum  instillatur.  Vinculum  autem 
ei  loco  linteolum  aut  panniculus  quadratus  est,  qui  ad 
duo  capita  duas  ansas ,  ab  altera  vero  parte  totidem  fas- 
cias  habet;  cumque  subjectus  est,  ansis  ad  ventrem 
datis  a  posteriore  parte  in  eas  adductae  fasciae  conjiciun- 
tur,  atque  ubi  arctatae  sunt,  dexteriori  siuistra,  siniste- 
riori  dextra  procedit ;  circumdataeque  circa  alvum  inter 
se  novissime  nodo  deligantur.  Sed  si  vetus  condyloma 
jam  induruit,  neque  sub  his  curationibus  desiit,  aduri 
medicamento  potest,  quod  ex  his  constat ;  aeruginis  P.n.*. 
jnyrrhae  P.  iv.  *.  gummi  P.  viii.  *.  thuris  P.  xn.  *.  stibis, 
papaveris  lacrymae ,  acaciae,  singulorum  P.  xvi.  *.  quo 
medicamento  quidam  etiam  ulcera  de  quibus  proxime 
dixi,  renovant.  Si  hoc  parum  in  condylomate  proficit, 


z^  A.  CORNELII  CELSI 

adhiberi  possunt  etiam  vehementius  adurentia.  Ubi 
consumptus  est  tumor ,  ad  medicamenta  lenia  transeun- 
dum  est. 

g.  Tertium  autem  ani  vitium  est ,  ora  venarum  tan- 
quam  ex  capitulis  quibusdam  surgentia,  quae  saepe  san- 
guinem  fundunt  :  aiu.oppoi'£ac  Graeci  vocant  :  idque 
etiam  in  ore  vulvae  feminarum  iucidere  consuevit.  At- 
que  in  quibusdam  parum  tuto  supprimitur ,  qui  san- 
guinis  profluvio  imbecilliores  non  fiunt ;  habent  enim 
purgationem  hanc  ,  non  morbum.  Ideoque  curati  qui- 
dam,  quum  sanguis  exitum  non  haberet,  inclinata  in 
prrecordia  ac  viscera  materia ,  subitis  et  gravissimis  mor- 
bis  correpti  sunt.  Si  cui  vero  id  nocet,  is  desidere  in 
aqua  ex  verbenis  debet :  imponere  maxime  malicorium 
cum  aridis  rosae  foliis  contritum ,  aut  ex  his  aliquid  quaj 
sanguiuem  supprimunt.  Solet  aulem  ibi  oriri  inflamma- 
tio,  maxirne  ubi  dura  alvus  eum  locum  la?sit.  Tiim  in 
aqua  dulci  desidendum  est,  et  id  fovendum  ovis,  im- 
ponendi  vitelli  cum  rosae  foliis  ex  passo  subactis :  idque 
si  intus  est ,  digito  illinendum ;  si  extra ,  superillitum 
panniculo  imponendum  est.  Ea  quoque  medicamenta 
quaa  recentibus  scissuris  posita  sunt,  hic  idonea  sunt. 
Cibis  vero  in  hoc  casu  iisdem  quibus  in  prioribus , 
utendum  est.  Si  ista  pariim  juvant ,  solent  imposita  me- 
dicamenta  adurentia  ea  capitula  absumere.  At  si  jam 
vetustiora  sunt,  sub  auctore  Dionysio  inspergenda  san- 
daracha  est,  deinde  imponendum  quod  ex  his  constat; 
squamae  aeris ,  auripigmenti ,  singulorum  P.  v.*.  saxi  cal- 
cis  P.  vrn.  *.  postero  die  acu  compungendum.  Adustis 
capitulis  fit  cicatrix  ,  quae  sanguinem  fundi  prohibet. 
Sed  quoties  is  suppressus  est,  ne  quid  periculi  afferat , 
multa  exercitatione  digerenda  materia  est.  Praetereaque 
et  viris ,  et  feminis  quibus  menstrua  non  proveniunt , 
interdum  ex  brachio  sanguis  mittendus  est. 


LIB.  VI.  SECT.  XIX.  2<)3 

10.  At  si  anus  ipse  vel  os  vulvae  procidit  (nam  id 
quoque  interdum  fit)  considerari  debet,  purumne  id 
sit  quod  provolutum  est ,  an  humore  mucoso  circum- 
datum.  Si  purum  est ,  in  aqua  desidere  homo  debet  aut 
salsa ,  aut  cum  verbenis  vel  malicorio  incocta.  Si  humi- 
dum,  vino  austero  subluendum  est ,  illinendumque  faece 
vini  combusta.  Ubi  utrolibet  modo  curatum  est,  intus 
reponendum  est,  imponendaque  plantago  contrita ,  vel 
folia  salicis  in  aceto  cocta;  tiim  linteolum,  et  superlana 
«que  deliganda ,  cruribus  inter  se  devinctis. 

11.  Fungo  quoque  simile  ulcus  in  eadem  sede  nasci 
solet :  id,  si  hiems  est,  egelida;  si  aliud  tempus,  frigida 
aqua  fovendum  est :  deinde  spuma  seris  inspergenda , 
supraque  ceratum  ex  myrteo  factum  cui  paulum  seris 
squamse ,  thuris  fuliginis  et  calcis  sit  adjectimi.  Sin  id 
hac  ratione  nou  tollitur,  vel  medicamentis  vehemen- 
tioribus,  vel  ferro  adurendum  est. 

Sect.  XIX.  Digitorum  autem  vetera  ulcera  com- 
modissime  curantur,  aut  lycio,  aut  amurca  cocta,  quum 
utrilibet  vinum  adjectum  est.  In  iisdem  recedere  ab  un- 
gue  caruncula  cum  magno  dolore  consuevit :  ■kzzquyiov 
G-rffici  appellant.  Oportet  alumen  melinum  rotundum 
in  aqua  hquare ,  donec  mellis  crassitudinem  habeat  : 
tum  quantum  ejus  aridi  fuit ,  tantumdem  mellis  infun- 
dere ,  et  rudicula  miscere  ,  donec  similis  croco  color 
fiat,  eoque  illinire.  Quidam  ad  eumdem  usum  decoquei  e 
simul  malvam  solent,  quum  paria  pondera  aluminis  aridi 
et  mellis  miscuerint.  Si  hac  ratione  ese  non  exciderunl , 
excidendse  sunt :  deinde  digiti  fovendi  aqua  ex  verbenis 
imponendumque  super  medicamentum  ita  factum :  Chal- 
citis,  malicorium,  squama  aeris  excipiuntur  fico  pingui 
leniter  cocto  ex  melle:  aut  chartee  combustse,  auripig- 
menti,  sulfuris  ignem  non  experti  par  modus  cerato 
miscetur  ex  myrteo  facto  :  aut  eeruginis  rasse  P.  i.  * 

25. 


a94  A.  CORNELII  CELSI 

squamje  aeris  P.  n.*  mellis  cyatho  coguntur,  autpares 
portiones  miscentur,  saxi  calcis,  chalcitidis ,  auripig- 
menti.  Quidquid  horum  impositum  est,  tegendum  liu- 
teolo  aqua  madefacto  est.  Tertio  die  digitus  resolvendus 
est,  etsiquid  aridi  est,  iterum  excidendum,  similisque 
adhibenda  curatio  est.  Si  malum  non  vincitur,  purgan- 
dus  scalpello:  tenuibusque  ferramentis  adurendum,  et, 
sicut  reliqua  usta,  curandum  est.  At  ubi  scabri  ungues 
sunt ,  circum  aperiri  debent ,  qua  corpus  contingunt , 
tum  super  eos  ex  hac  compositione  aliquid  imponi,  san- 
darachse ,  sulfuris  ,  singulorum  P.  n.*  nitri,  auripig- 
menti ,  singulorum  P.  iv.  *  resinse  liquida?  P.  viii.  *  ter- 
tioque  id  die  resolvendum  est.  Sub  quo  medicamento 
vitiosi  ungues  cadunt,  et  in  eorum  locum  meliores  re- 
nascuntur. 


LIBER    SEPTIMUS. 


J.  ertiam  esse  Medicinre  partem  quse  manu  curet ,  et 
vulgo  notum,  et  a  me  propositum  est.  Ea  non  quidem 
medicamenta  atque  victus  ralionem  omittit,  sed  manu 
tamen  plurimum  prsestat,  estque  ejus  effectus  inter  om- 
nes  medicinae  partes  evidentissimus.  Si  quidem  in  mor- 
bis  quum  multum  fortuna  conferat ,  eademque  sa?pe  sa- 
lutaria,  ssepe  vana  sint,  potest  dubitari,  secunda  vale- 
tudo  medicinse  an  corporis  beneficio  contigerit.  In 
his  quoque,  in  quibus  medicamentis  maxime  nitimur, 
quamvis  profectus  evidentior  est,  tamen  sanitatem  et 
per  hsec  frustra  quseri,  et  sine  his  reddi  ssepe  manifes- 
tum  est.  Sicut  in  oculis  quoque  deprehendi  potest,  quia 
a  medicis  diu  vexati ,  sine  his  interdum  sanescunt.  At 
in  ea  parte  quae  manu  curat,  evidens  est,  omnem  pro- 
fectum,  ut  aliquid  ab  aliis  adjuvetur,  hinc  tamen  plu- 
rimum  trahere.  Haec  autem  pars  quum  sit  vetustissima, 
magis  tamen  ab  illo  parente  omnis  medicins  Hippo- 
crate ,  quam  a  prioribus  exculta  est :  deinde  posteaquam 
diducta  ab  aliis  habere  professores  suos  coepit,  in  M- 
gypto  quoque  increvit,  Philoxeno  maxime  auctore,  qui 
pluribus  voluminibus  hanc  partem  diligentissime  com- 
prehendit.  Gorgias  quoque  et  Sostratus ,  et  Heron ,  et 
Apollonii  duo,  et  Ammonius  Alexandrinus ,  multique 
alii  celebres  viri ,  singuli  qusedam  repererunt.  Ac  Romaj 
quoque  non  mediocres  professores ,  maximeque  nuper 
Tryphon  pater,  et  Evelpistus  Megetis  filius,  et  ( ut  ex 
scriptis  ejus  intelligi  potest )  horum  eruditissimus  Me- 


296  A.  CORNELII  CELSI 

ges,  quibusdani  in  melius  mutatis,  aliquantum  ei  dis- 
ciplinae  adjeceruut.  Esse  autem  Chirurgus  debet  adoles- 
cens ,  aut  certe  adolescentia?  propior ,  manu  strenua  , 
stabili ,  nec  unquam  intremiscente ;  eaque  non  minus- 
sinistra  quam  dextra  promptus ;  acie  oculorum  acri  cla- 
raque,  animo  intrepidus,  misericors  sic  ut  sanari  ve- 
lit  eum  quem  accipit,  non  ut  clamore  ejus  motus,  vet 
magis  quam  res  desiderat ,  properet ,  vel  minus  quam 
necesse  est ,  secet :  sed  perinde  faciat  omnia ,  ac  si  nul- 
lus  ex  vagitibus  alterius  affectus  oriatur.  Potest  autem 
requiri,  quid  huic  parti  proprie  vindicandum  sit,  quia 
vulnerum  quoque  ulcerumque  multorum  curationes  , 
quas  alibi  exsecutus  sum,  chirurgi  sibi  vindicant.  Ego 
eumdem  quidem  hominem  posse  omnia  ista  prasstare 
concipio  :  at  ubi  illi  se  diviserunt,  eum  laudo  qui  quam 
plurimiun  percepit.  Ipse  autem  huic  parti  ea  reliqui , 
in  quibus  vuluus  facit  medicus ,  non  accipit ,  et  in 
quibus  vulneribus  ulceribusve  plus  profici  manu  quam 
medicamento  credo ;  tiun  quidquid  ad  ossa  pertinet , 
quae  deinceps  exsequi  aggrediar.  Dilatis  itaque  in  aliud 
volumen  ossibus,  in  hoc  caetera  explicabo;  praepositis- 
que  his  quag  in  qualibet  parte  corporis  fiunt,  ad  ea  quai 
proprias  sedes  habent,  transibo. 

Sect.  I.  Luxata  igitur ,  in  quacumque  parte  corpo- 
ris  sunt ,  quamprimiim  sic  curari  debent ,  ut  qua  dolor 
est,  ea  scalpello  cutis  crebro  incidalur,  detergeaturque 
eodem  averso  profluens  sanguis.  Quod  si  paulo  tardiiis 
subvenitur,  jamque  etiam  rubor  est ,  qua  rubet  corpus, 
si  tumor  quoque  accessit ,  quicumque  is  est,  idem  op- 
timum  auxilium  est.  Tiun  superdanda  reprimentia  sunt : 
maximeque  lana  succida  ex  aceto  et  oleo.  Quod  si  le- 
vior  is  casus  est,  possunt  etiam  sine  scalpello  imposita 
eadem  mederi  :  et  si  nihil  aliud  est ,  cinis  quoque  , 
maxime  ex  sarmentis;  si  is  non  est ,  quilibet  alius  ex 
aceto,  vel  etiam  ex  aqua  coactus. 


LIB.  VII.  SECT.  II.  297 

Sect.  II.  Verum  hoc  quidem  promptum  est  u  in  his 
autem  negotium  majus  est  quae  per  se,  vitio  intus  orto, 
intumescunt,  et  ad  suppurationem  spectant.  Ea  omnia 
genera  abscessuum  esse  alias  proposui,  medicamentaque 
eis  idouea  exsecutus  sum  :  nunc  superest  ut  dicam  de 
iis  quse  maou  fieri  debeant.  Ergo  priusquam  indures- 
cant ,  cutem  incidere  ,  et  cucurbitulam  accommodare 
oportet,  quse  quidquid  illuc  malse  corruplseque  materiaj 
coiit,  extrahat;  idque  iterum  tertioque  recte  fit,  donec 
omne  indicium  inflammationis  excedat.  Neque  tamen 
fas  non  est ,  nihil  cucurbitulam  agere  :  interdum  enim 
fit ,  sed  raro,  ut  quidquid  abscedit,  velamento  suo  in- 
cludatur  :  id  antiqui  tunicam  nominabant :  Meges,  quia 
tunica  omnis  nervosa  est ,  dicit  non  nasci  sub  eo  vitio 
nervum  quo  caro  consumeretur ,  sed  subjecto  jam  ve- 
tustiore  pure ,  callum  circumdari.  Quod  ad  curationis 
rationem  nullo    loco  pertinet ;  quia  quicquid  si  tunica 
est ,  idem ,  si  callus  est ,  fieri  debet.  Neque  ulla  res  pro- 
hibet ,  etiam  si  callus  est,  tamen  quia  ciugit,  tunicam 
nominari:  tum,  pure  quoque  maturius,  hsec  interdum 
esse  consuevit  :  ideoque  quod  sub  ea  est ,  extrahi  per 
cucurbitulam  non  potest.  Sed  facile  id  intelligitur ,  ubi 
nihil  admota  illa  mutavit.  Ergo  sive  id  incidit ,  sive  jam 
durities  est ,  in  hac  auxilii  nihil  est;  sed ,  ut  alias  scripsi, 
vel  avertenda  concurrens  eo  materia ,  vel  digerenda , 
vel  ad  maturitatem  perducenda  est.  Si  priora  contige- 
runt ,  nihil  prseter  ea  necessarium  est.  Si  pus  maturuit, 
in  aUs  quidem  et  in  inguinibus ,  raro  secandum  est ; 
item  ubicunque  mediocris  abscessus  est :  item  quoties 
in  summa  cute  vel  etiam  carne  vitium  est ,  nisi  festi- 
nare  cubantis  imbecillitas  cogit ;  satisque  est  cataplas- 
matibus  efficere,  ut  per  se  pus  aperiatur :  nam  fere  sine 
cicatrice  potest  esse  is  locus ,  qui  expertus  ferrum  non 
est.  Si  autem  altius  malum  est,  considerari  debet,  ner- 


29»  A.  CORNELII  CELSI 

vosusne  is  locus  sit ,  an  non  sit.  Nam  si  sine  nervis  est, 
candenti  ferramento  aperiri  debet  :  cujus  hoec  gratia 
est,  quod  exigua  plaga  diutius  ad  pus  evocandum  patet, 
parvaque  postea  cicatrix  fit.  At  si  nervi  juxta  sunt , 
ignis  alienus  est ,  ne  vel  distendantur  hi,  vel  membrum 
debilitent :  necessaria  vero  opera  scalpelli  est.  Sed  cze- 
tera  etiam  subcruda  aperiri  possunt :  inter  nervos  verd 
ultima  exspectanda  maturitas  est,  quae  cutem  extenuet, 
eique  pus  jungat ,  quo  propius  reperiatur.  Jamque  alia 
rectam  plagam  desiderant  iu  pane,  quia  fere  vehe- 
menter  cutem  extenuat,  tota  ea  super  pus  excidenda 
est.  Semper  autem  ubi  scalpellus  admovetur ,  id  agen- 
dum  est,  ut  et  quam  minimse  et  quam  paucissimae  pla- 
gae  sint ;  cum  eo  tamen  ut  necessitati  succurramus  et 
in  modo  et  in  numero.  Nam  majores  sinus  latius  in- 
terdum  etiam  duabus  aut  tribus  liueis  incidendi  sunt ; 
dandaque  opera,  ut  imus  sinus  exitum  habeat,  ne  quis 
humor  intus  subsidat,  qui  proxima  et  adhuc  sana  ro- 
dendo  sinuet.  Est  etiam  in  rerum  natura ,  ut  cutis  la- 
tius  excidenda  sit.  Nam  ubi  post  longos  morbos  totus 
corporis  habitus  vitiatus  est,  lateque  se  sinus  sufTudit, 
et  in  jam  eo  cutis  pallet,  scire  licet  eam  jam  emortuam 
esse,  et  inutilem  futuram  :  ideoque  excidere  commo- 
dius  est ,  maxime  si  circa  articulos  majores  id  evenit, 
cubantemque  aegrum  fluens  alvus  exhaurit,  neque  per 
alimenta  quidquam  corpori  accedit.  Sed  excidi  ita  de- 
bet,  ut  plaga  ad  similitudinem  myrtei  folii  fiat,  quo 
facilius  sanescat :  idque  perpetuum  est ,  ubicunque  me- 
dicus ,  et  ex  quacunque  causa ,  cutem  excidit.  Pure  ef- 
fuso  in  alis  vel  inguinibus ,  linamento  opus  non  est : 
spongia  ex  vino  imponenda  est.  In  caeteris  partibus , 
si  aeque  ea  linamenta  supervacua  sunt ,  purgationis 
causa  paulum  mellis  infundendum  ;  dein  glutinantia 
superdanda,  si  illa  necessaria  sunt;  super  ea  quoque 


LIB.  VII.   SECT.  III.  299 

similiter  dari  spongia  eodem  modo  ex  vino  expressa 
debet.  Quando  autem  linamentis  opussit,  quando  non 
sit ,  alias  dictum  est.  Csetera  eadem ,  incisa  suppuratione, 
facienda  sunt,  quoe,  ubi  ea  per  medicamenta  rupta  est, 
facienda  esse  proposui. 

Skct.  III.  Prolinus  autem  quantum  curatio  efficiat , 
quantumque  aut  sperari  aut  timeri  debeat ,  ex  quibus- 
dam  signis  intelligi  potest ,  fereque  iisdem  quse  in  vul- 
neribus  exposita  sunt.  Nam  bona  signa  sunt ,  somnum 
capere,  facile  spirare,  siti  non  confici,  cibum  non  fas- 
tidire;  si  febricula  fuit,  ea  vacare  :  itemque  habere  pus 
album ,  laeve ,  non  fcedi  odoris.  Mala  sunt ,  vigilia ,  spi- 
ritus  gravitas,  sitis,  cibi  fastidium,  febris  ,  pus  nigrum 
aut  faeculentum  et  foedi  odoris.  Item,  procedente  cura- 
tione ,  eruptio  sanguinis ;  aut  si ,  antequam  sinus  carne 
impleatur ,  orae  carnosse  fiunt ,  illa  quoque  ipsa  carne 
hebete  nec  firma.  Deficere  tamen  animam ,  vel  in  ipsa 
curationevelpostea,  pessimum  omniumest.  Quinetiam 
morbus  ipse  sive  subito  solutus  est ,  dein  suppuratio 
exorta  est,  sive,  effuso  pure  ,  permanet ,  non  injuste 
terret.  Estque  inter  causas  timoris ,  si  sensus  in  vul- 
nere  rodentium  non  est.  Sed  ut  hsec  ipsa  fortuna  huc 
illucve  discernit,  sic  medici  partium  est,  eniti  ad  re- 
periendam  sanitatem.  Ergo  quoties  ulcus  resiluerit , 
eluere  id ,  si  reprimendus  humor  videbitur ,  vino  ex 
aqua  pluviatili  mixto ,  vel  aqua  in  qua  lenticula  cocta 
sit,  debebit :  si  purgandum  erit,  mulso;  rursusque  im- 
ponere  eadem.  Ubi  jam  repressus  videbitur  humor,  ul- 
cusque  purum  erit ,  produci  carnem  conveniet ,  et  fo- 
veri  vulnus  pari  portione  vini  ac  mellis,  superque  im- 
poni  spongiam  ex  vino  et  rosa  tinctam.  Per  quae  quum 
caro  producatur,  plus  tamen  ( ut  alias  quoque  dixi ) 
victus  ratio  eo  confert,  id  est,  solulis  jam  febribus  et 
cibi  cupiditate  reddita ,  balneum  rarum ,  quotidiana  sed 


3oo  A.  CORNELII  CELSI 

lenis  gestatio,  cibi  potionesque  corpori  reficiendo  aptse. 
Qufe  omnia,  per  medicamenta  suppuratione  quocpie 
rupta,  sequuntur :  sed  quia  magnomalo  vix  sineferro 
mederi  licet ,  in  hunc  locum  reservata  sunt. 

Sect.  IV.  i.  Adversus  fistulas  quoque,  si  altius  pene- 
trant ,  ut  ad  ultimas  demitti  collyrium  non  possil ,  si 
tortuosffi  sunt ,  si  multiplices ,  majus  in  manu  quam  in 
medicamentis  praesidium  est ;  minusque  operae  est ,  si 
sub  cute  transversae  feruntur ,  quam  si  rectae  intus  ten- 
dunt.  Igitur  si  sub  cute  transversa  fistula  est ,  demilti 
sub  culem  specillum  debet,  supraque  id  ea  incidi.  Si 
flexus  reperiuntur ,  hi  quoque  simul  specillo  et  ferro 
persequendi  sunt  :  idemque  faciendum  ,  si  plures  se 
quasi  ramuli  ostendunt.  TTbi  ad  fines  fistulae  venlum 
est ,  excidendus  ex  ea  totus  callus  est ,  superque  fibulaj 
danda? ,  et  medicamentum  quo  glutinetur.  At  si  recta 
subter  tendit,  ubi ,  quo  maxime  ferat,  specillo  explo- 
ratum  est,  incidi  is  siuus  debet,  dein  fibula  oris  cutis 
injicienda  est,  etaeque  glutinantia  medicamenta  super- 
danda  sunt ;  aut  si  corruptius  ulcus  ,  quod  interdum 
osse  viliato  fit,  ubi  id  quoque  curatum  est,  pus  mo- 
ventia. 

2.  Solent  autem  inter  costas  fistulaesubter  exire:  quod 
ubi  iucidit ,  eo  loco  costa  ab  utraque  parte  praecidenda 
et  eximenda  est ,  ne  quid  intus  corruptum  relinquatur. 
Solent  quoque,  ubi  costas  transierunt,  septum  id,  quod 
transversum  a  superioribus  visceribus  intestina  discer- 
nit,  violare.  Quod  intelligi  et  ex  loco,  et  ex  magnitudine 
doloris  potest ,  et  quia  noimunquam  spiritus  eo  cum 
humore  quasi  bullante  prorumpit ,  maximeque  si  hunc 
ore  aeger  continuit.  In  eo  medicinae  locus  nullus  est :  in 
caeteris  vero  qure  circa  costas  sanabilia  sunt,  pinguia 
medicamenta  inimica  sunt;  caeteris,  qua3  ad  vulnera  ac- 
commodantur,  uti  licet:  optime  tamen  sicca  linamenta, 


LIB.  VII.  SECT.  IV.  3oi 

vel  si  purgandum  aliquid  videtur,  in  melle  tincta  im- 
ponuntur. 

3.  Veutri  nullum  os  subest;  sed  ibi  perniciosae  ad- 
modum  listuke  fiunt,  adeo  ut  Sostratus  iusanabiles 
esse  crediderit.  Id  non  ex  toto  ita  se  habere  usus  osten- 
dit:  et  quidem  (quod  maxime  mirum  videri  potest)  tu- 
tior  fistula  est  contra  jecur  et  lienem  et  ventriculum , 
quam  contra  intestina :  non  quo  perniciosior  res  ibi 
sit,  sed  quo  alteri  periculo  locum  faciat.  Cujus  experi- 
mento  moti  quidam  auctores  parum  modum  rei  co- 
gnoverunt.  Nam  venter  ssepe  etiam  telo  perforatur, 
prolapsaque  intestina  conduntur,  et  oras  vulneris  su- 
turae  comprehendunt:  quod  quemadmodum  fiat,  mox 
indicabo.  Itaque  etiam  ubi  tenuis  fistula  abdomen 
perrupit,  excidere  eam  licet,  suturaque  oras  conjun- 
gere.  Si  vero  ea  fistula  intus  patuit,  excisa  necesse  est 
latius  foramen  relinquat ,  quod  nisi  permagna  vi ,  utique 
ab  interiore  parte,  sui  nonpotest,  qua  quasi  membrana 
qureuam  fiuitabdomen,quam  -nrspiTovaiGv  Graeci  vocant. 
Ergo  ubi  aliquis  ingredi  ac  moveri  coepit,  rumpitur  illa 
sutura,  atque  intestina  evolvuntur:  quo  fit,  ut  pereun- 
dum  homini  sit.  Sed  non  omni  modo  res  ea  desperatio- 
nem  habet;  ideoque  tenuioribus  fistuiis  adhibenda  cu- 
ratio  est. '. 

/f.  Propriam  etiamnum  animadversionem  desiderant 
eae,  quae  in  ano  sunt.  In  has  demisso  specillo,  ad  ulti- 
mum  ejus  caput  incidi  cutis  debet,  dein  novo  ibramine 
specillum  educi  lino  sequente,  quod  in  aliam  ejus  par- 
tem,  ob  id  ipsum  perforatam,  conjectum  sit.  Ibi  linum 
prehendendum,  vinciendumque  cum  altero  capite  est, 
ut  laxe  cutem  quae  super  fistulam  est,  teneat :  idque  li- 
num  esse  debetcrudum,  et  duplex  triplexve,  sic  tor- 
tum  ut  unitas  facta  sit.  Interim  autem  licet  negotia  agere, 
ambularc ,  lavari ,  cibum  capere  perinde  atque  sanis- 

26 


3o2  A.  CORNELII  CELSI 

simo:  tantummodo  id  linum  bis  die,  salvo  nodo ,  ducen- 
dumest,  sicut  subeat  fistulam  pars  quae  superior  fuit. 
Neque  committendum  est,  ut  id  linum  putrescat;  sed 
tertio  quoque  die  nodus  resolvendus  est,  et  ad  caput 
alterum  recens  linum  alliganduni,  eductoque  vetere,  id 
in  fistula  cum  simili  nodo  relinquendum.  Sic  enim  id  pau- 
latim  cutem  qirae  supra  fistulam  est,  incidit,  simulque 
et  id  sanescit  quod  a  lino  relictum  est,  et  id  quod  ab 
eo  mordetur,  inciditur.  Haec  ratio  curationis  longa,sed 
sine  dolore  est.  Qui  festinant,  adstringere  cutem  lino 
debent,   quo  celerius    secent,  noctuq^ie   ex  penicillo 
tenuia  quaedam  iutus  demittere,  ut  cutis  hoc  ipso  ex- 
tenuetur  quo  exteuditur:  sed  haec  dolorem  movent. 
Adjicitur  celeritali  sicut  tormento  quoque,  si  et  linum 
et  id  quod  ex  penicillo  est ,  aliquo  medicamento  illini- 
tur  ex  his  quibus  callum   exedi  posui.  Poterit  tamen 
fieri,  ut  ad  scalpelli  curationem  etiam  illo  loco  venien- 
dum  sit,  si  intus  fistula  fert,  si  multiplex  est.  Igitur 
in  haec  genera  demisso  specillo ,  duabus  lineis  incidenda 
cutis  est,  ut  media  inter  eas  habenula  tenuis  admo- 
dum  ejiciatur;   ne  protinus  orae  coeant,  sitque  locus 
aliquis   linamentis,  quae  quam  paucissima  superinji- 
cienda  sunt,  omniaque  eodem  modo  facienda  quae  in 
abscessibus  posita  sunt.  Si  vero  ab  uno  ore  plures  sinus 
enmt ,   recta  fistula  scalpello  erit  incidenda ;  ab  eo 
ceteree  quae  jam  patebunt,  lino  excipiendae :   si  intus 
aliqua  procedet  quo  ferrum  tuto  pervenire  non  po- 
terit,   collyrium  demittendum    erit.   Cibus  autem  in 
omnibus  ejusmodi  casibus,  sive  manu,  sive  medica- 
mentis  agetur,  dari  debet  humidus,  potio  liberalis,  diu- 
que  aqua :  ubi  jam  caro  increscit,  tum  demum  et  bal- 
neis  raris  utendum  erit,  et  cibis  corpus  implentibus. 

Sect.  V.  i.  Telaquoque  quee  illata  corporibus  intus 
haeserunt ,  magno  negotio  saepe  ejiciuntur :  suntque  quae- 


LIB.  VII.  SEGT.  V.  3o3 

dam  diflicultates  ex  generibus  eorum :  quaedam  ex  his 
sedibus  in  quas  illa  penetrarunt.  Omne  autem  telum 
extrahitur,  aut  ab  ea  parte  qua  venit,  aut  ab   ea  in 
quam  tetendit.  Illic  viam  quaredeat,  ipsum  sibi  fecit; 
hic  a  scalpello  accipit :  nam  contra  mucroneni  caro 
inciditur.  Sed  si  non  alte  telum  in.sedit,  et  in  summa 
carne  est,  aut  certe  magnas  venas  et  loca  nervosa  non 
transiit,  nihil  melius  est  quam,  qua  venit,  id  evellere. 
Si  vero  plus  est,per  quod  telo  revertendum,  quam 
quod  perrumpendum  est;   jamque   venas  nervosque 
id  transiit ,   commodius   est  aperire   quod  superest , 
eaque  extrahere :  nam  et  propius  petitur,  et  tutius  evel- 
litur;  et  in  majore  membro,  si  medium  mucro  transiit, 
facilius  sanescit  quod  pervium  est,  quia  utrinque  me- 
dicamento  fovetur.  Sed  si  retro  telum  recipiendum , 
amplianda  scalpello  plaga  est,  quo  facilius  id  sequatur, 
quoque  minor  oriatur  inflammatio;  quse  major  fit,  si  ab 
illo  ipso  telo,  dum  redit,  corpus  laniatur.  Ilem  si  ex  alia 
parte  vulnus  aperitur,  laxius  esse  debet  quam  ut,  telo 
postea  transeunte,  amplietur.  Summa  autem  utraque 
parte  ita  habenda  cura  est,  ne  nervus ,  ne  vena  major, 
ne  arteria  incidatur.  Quorum  ubi  aliquid  detectum  est, 
excipiendum  hamo  retuso  est,  abducendumque  a»scal- 
pello.  Ubi  autem  satis  incisum  est,telum  eximendum 
est,  tunc  quoque  eodem  modo  et  eadem  cura  habita, 
ne  sub  eo  quod  eximetur ,  aliquid  eorum  laedatur  quae 
tuenda  esse  proposui. 

2.  Haec  communia.  Sunt  propria  qusedam  in  singulis 
telorum  generibus  ,  quee  protinus  subjiciam.  Nihil 
tam  facile  in  corpus  quam  sagitta  conditur ,  eademque 
altissime  insidit.  H?ec  autem  eveniunt ,  et  quia  magna 
vi  fertur  illa ,  et  quia  ipsa  in  angusto  est.  Saepius  itaque 
ab  altera  parte,  quam  ex  qua  venit,  recipienda  est ; 
prcecipueque  quia  fere  spiculis  cingitur,  quse  magis 


3o4  A.  CORNELII  CELSI 

laniant,  si  retrorsus  quam  si  contra  trahuntur.  Sed  inde, 
aperta  via ,  caro  diduci  debet  ferramento  ad  similitudi- 
nem  facto  Graecae  litterse  *  rdeinde,  ubi  apparuit  mu- 
cro ,  si  mucroni  arundo  inhaeret,  propellenda  est ,  donec 
ab  altera  parte  apprehendi  et  extrahi  possit :  si  jam 
illa  decidit,  solumque  intus  ferrum  est,  mucro  vel  di- 
gitis  apprehendi  vel  forfice,  atqueita  educi  debefr.  Ne- 
que  alia  ratio  extrahendi  est,  ubi  ab  ea  parte  qua  ve- 
fiit,  evelli  magis  placuit :  nam  ampliato  magis  vulnere , 
aut  arundo,  si  inest,  evellenda  est;  aut  si  ea  non  est, 
ferrum  ipsum.  Quod  si  spicula  apparuerunt,  eaque  bre- 
via  et  tenuia  sunt,  forfice  ibi  comminui  debent,  va- 
cuumque  ab  his  telum  educi :  si  ea  majora  valentioraque 
sunt,  fissis  scriptoriis  calamis  contegenda,  ac  ne  quid 
lacerent,  sic  evelfenda  sunt.  Et  in  sagittis  quidem  ha^c 
observatio  est. 

3.  Latum  vero  telum  si  conditum  est,  ab  altera  parte 
educi  non  expedit,ne  iugenti  vulneri  ipsi  quoque  in- 
gens  vulnus  adjiciamus.  Evellendum  est  ergo  genere  quo- 
dam  ferramenli ,  quod  AioxXelov  KuaOurKOv  Grasci  vo- 
cant,  quoniam  auctorem  Dioclem  habet,  quem  inter 
priscos  maximosque  medicos  fuisse  jam  posui.  Lamina 
vel  ferrea,  vel  aenea  etiam,  ab  altero  capite  duos  utrin- 
que  deorsum  conversos  uncos  habet,  ab  altero  dupli- 
cata  lateribus ,  leviterque  extrema  in  eam  partem  in- 
clinata  quae  sinuata  est,  insuper  ibi  etiam  parte  inclinata 
qua3  perforata  est.  Haec  juxta  telum  transversa  demit- 
titur :  deinde  ubi  ad  imum  mucronem  ventum  est,  pau- 
lum  torquetur ,  ut  telum  foramine  suo  excipiat.  Quum 
in  cavo  mucro  est,  iltico  duo  digiti  subjecti  partis  alte- 
rius  uncis,  simul  et  ferramentum  id  extrahunt  et  telum. 

4.  Tertium   genus  telorum    quod    interdum  evelli 

1  Hacc  littera  quac  deest  in  inss.  codicibus  videtuc  fuisse  A« 


LIB.  VII.  SECT.  VI.  3o5 

debet,  plumbea  glans,  aut  lapis,  aut  simile  aliquid, 
tpiod,  perruptacute,  integrum  inlus  insedit.  In  omni- 
bus  his  latiusvulnus  aperiendum,  idque  quod  inest  ea 
qua  venit,  forfice  extrahendum  est.  Accedit  vero  ali- 
quid  difficultatis  sub  omni  iclu ,  si  telum  vel  ossi  inhae- 
sit ,  vel  in  articulo  se  inter  duo  ossa  demersit.  In  osse 
usque  eo  movendum  est,  donec  laxetur  is  locus  qui 
mucronem  momordit ,  et  tum  vel  manu  vel  forfice  telum 
extrahendum  est :  quae  ratio  in  dentibus  quoque  ejicien- 
dis  est.  Et  vix  unquam  ita  telum  non  sequitur :  sed  si 
morabitur,  excuti  quoque  ictum  aliquo  ferramento  po- 
terit.  Ultimum  est,  ubi  non  evellitur,  terebra  juxta  fo- 
rare ,  ab  eo  quoque  foramine  ad  speciem  literae  V  contra 
telum  os  excidere  sic,  ut  lineae  quae  diducuntur,  ad  te- 
lum  spectent :  eo  facto,  id  necesse  est  labet,  et  facile 
auferatur.  Inter  duo  vero  ossa  si  per  ipsum  articulum 
perruperit,  circa  vulnus  duo  membra  fasciis  habeuisve 
deliganda ,  et  per  has  in  diversas  partes  diducenda  sunt , 
ul  nervos  distendant:  quibus  extentis,  laxius  inter  ossa 
spatium  est,  ut  sine  difficultate  telum  recipiatur.  Illud 
videndumest,  sicutin  aliis  locis  posui,  ne  quis  nervus, 
aut  vena  aut  arteria  a  telo  laedatur,  dum  id  extra- 
hitur;  eadem  scilicet  ratione  quse  supra  posita  est. 

5.  At  si  venenato  quoque  telo  quis  ictus  est,  iisdem 
omnibus,  si  fieri  potest,  etiam  festinantius  actis,  adji- 
cienda  curatio  est  quae  vel  epoto  veneno ,  vel  a  serpente 
ictis  adhibetur.  Vulneris  autem  ipsius,  extracto  telo, 
mediciua  11011  alia  est  quam  quae  esset,  si  corpore  icto 
nihil  inhaesisset :  de  qua  satis  alio  loco  dictum  est. 

Seot.  VI.  Hajc  evenire  in  qualibet  parte  corporis 
possunt :  reliqua  certas  sedes  habent ,  de  quibus  dicam , 
orsus  a  capite.  In  hoc  multa  variaque  tubercula  oriun- 
tur^YayyXia,  p.sXt/CYipi^a; ,  aGepwjAara  nominant? 
aliisque  etiamnum  yocabulis  qnaedam  alii  discernunl; 

26. 


3o6  A.  CORNELH  CELSI 

qiiibusegoffTeaTwp.aTa  quoque  adjiciam.  Quse ,  quarn- 
vis  et  in  cervice,  et  in  alis,  et  in  lateribus  oriri  soleut, 
per  se  tamen  non  posui,  quum  omnia  ista  mediocres 
differentias  habeant,  ac  neque  periculo  terreant,  ue- 
que  diverso  genere  curantur.  Omnia  autem  ista  et  ex 
parvulo  incipiunt,  et  diu,  paulatimque  increscunt,  et 
tunica  sua  includuntur.  Qusedam  ex  his  dura  ac  reni- 
tentia,  quredam  mollia  cedenliaque  sunt:  quaedam  spa- 
tio  nudantur,  quaedam  tecta  capillo  suo  permanent, 
fereque  sine  dolore  sunt.  Quid  intus  habeant ,  ut  con- 
jecturaprsesagiripotest,sic  ex  toto  cognosci,  nisiquiun 
ejecta  sunt,  non  potest.  Maxime  tamen  in  his  quas  re- 
nituntur,  aut  lapillis  quaedam  similia,  aut  concreti 
confertique  pili  reperiuntur :  in  his  vero  qua?  ce- 
dunt,  aut  melli  simile  aliquid,  aut  tenui  pulticuUe,  aut 
quasi  rasa?  cartilagini,  aut  carni  hebeti  et  ci-uentae, 
quibus  alii  aliique  colores  esse  consuerunt ,  fereque 
ganglia  renituntur.  Atheromati  subest  quasi  tenuis  pul- 
ticula;  meliceridi  liquidior  humor;  ideoque  pressus  cir- 
cumfiuit.  Steatomati  pingue  quiddam,  idque  latissimc 
patere  consuevit;  resolvitque  totam  cutem  superposi- 
tam  sic,  ut  ea  labet,  quiim  in  caeteris  sit  adstrictior. 
Omnia,  derasa  ante,  si  capillis  conteguntuF,  per  me- 
dium  oportet  incidere :  sed  steatomatis  tunica  quoque 
secanda  est ,  ut  effundatur  quidquid  intiis  coiit ;  quia 
non  facile  a  cute  et  subjecta  carne  ea  separatur.  In  cse- 
teris  ipsa  tunica  inviolata  servanda  est.  Protinus  autem 
alba  et  inteuta  se  ostendit :  tiim  scalpelli  manubriolo 
diducenda  a  cute  et  carne  est,  ejiciendaque  cum  eo 
quod  intus  tenet.  Si  quando  tamen  ab  inferiore  parte 
tunicae  musculus  inhaisit,  ne  is  laedatur,  superior  pars 
illius  decidenda  ,  alia  ibidem  relinquenda  est.  Ubi 
tota  exempta  est,  committenda?  orae,  iibulaque  his  in- 
jicienda,  et  super  medicamentum  glutinans  dandum 


LIB.   VII.  SECT.    VII.  :*n7 

est.  Ubi  vel  tota  tunica,  vel  a1i([uid  ex  ea  relictum  est, 
pus  inoventia  adhibenda  sunt. 

Sect.  VII.  i.  Sed  ut  luec  neque  genere  vilii ,  neque 
ratioue  curalionis  inter  se  multum  distant,  sic  in  ocu- 
Hs,  quse  manum  postulant,  et  ipsa  diversasunt,  et  aliter 
aliterque  curantur.  Igitur  in  superioribus  palpebris  ve- 
sica:  nasci  solent  pingues  gravesque,  quae  vix  attollere 
oculos  sinunt,  levesque  pituita?  cursus,  sed  assiduos, 
in  oculis  movent :  fere  vero  in  pueris  nascuntur: 
Oportet  ,  compresso  digitis  duobus  oculo ,  atque  ita 
cute  intenta,  scalpello  transversam  lineam  incidere , 
suspensa  leviter  manu,  ne  vesica  ipsa  vidneretur ;  et  ut 
locus  ei  patefactus  est,  ipsa  prorumpit  :  tum  digitis 
eam  apprehendere  et  evellere  :  facile  autem  sequi- 
tur.  Dein  superinungi  collyrio  debet  ex  his  aliquo 
quo  lippientes  oculi  superinunguntur ;  paucissimis- 
que  diebus  cicatricula  inducitur.  Molestius  est,  ubi 
incisa  vesica  est ;  effundit  enim  humorem ,  neque  postea , 
quiatenuisadmodum  est,  polest  colligi.  Si  forte  id  in- 
cidit,  eorum  aliquid  imponendum  est  quoe  puri  mo- 
vendo  sunt. 

2.  In  eadem  palpebra  supra  pilorum  locum,  tuber- 
culum  parvulum  nascitur ,  quod  a  similitudine  hordei  a 
Grsecis  jcptSvi  nominatur  :  tunica  quiddam  quod  diffi- 
culter  maturescit ,  comprehensum  est.  Id  vel  calido 
pane,  vei  cera  subinde  calefacta  foveri  oportetsic,  ne 
nimius  is  calor  sit,  sed  facile  ea  parte  sustineatur  :  hac 
enim  ratione  saepe  discutitur,  interdum  concoquitur.  Si 
pusse  ostendit,  scaipello  dividi  debet,  et  quidquid  in- 
tiishumoris  est,  exprimi;  eodem  deinde  vapore  postea 
quoque  foveri  et  superinungi ,  donec  ad  sanitatem  per- 
veniat. 

3.  Alia  quoque  qusedam  in  paipebris  huic  non  dissi- 
milia  nascuntur;  sed  neque  utique  figurae  ejusdem,  et 


3o8  A.  CORNELII  CELSI 

mobilia ,  simul  atque  digito  huc  vel  illuc  impelluntur  : 
quae  quia  grandini  similia  sunt,  ideo  xaXafta  Graeci 
vocant.  Haec  incidi  debent ,  si  sub  cute  sunt ,  ab  exle- 
riore  parte ;  si  sub  cartilagine ,  ab  interiore  :  dein  scal- 
pelli  manubriolo  deducenda  ab  integris  partibus  sunt, 
Ac,  si  intus  plaga  est,  inungenda  primum  lenibus, 
deinde  acrioribus  :  si  extra ,  superdandum  empiastrum 
quo  id  glutinetur. 

4.  Unguis  vero,  quod  TtTepOytov  Grseci  vocant,  est 
membranula  nervosa  quae  oriens  ab  angulo ,  nonnum- 
quam  ad  pupillam  quoque  pervenit,  eique  officit :  sse- 
pius  a  narium ,  interdum  etiam  a  temporum  parte  nas- 
citur.  Hunc  recentem  non  difficile  est  discutere  medi- 
camentis ,  quibus  cicatrices  111  oculis  extenuautur :  si 
inveteravit ,  jamque  ei  crassitudo  quoque  accessit ,  excidi 
debet.  Post  abstiuentiam  vero  unius  diei ,  vel  adversus 
in  sedili  coutra  medicum  is  bomo  collocandus  est ,  vel 
sicaversus,  ut  in  gremium  ejus  caput  resupinus  effun- 
dat.  Quidam,  si  insinistro  oculo  vitium  est,  adversum; 
si  in  dextro,  resupinum  collocari  volunt.  Alteram  au- 
tem  palpebram  a  minislro  diduci  oportet,  alteram  ii 
medico  :  sed  ab  boc,  si  ille  adversus  est ,  inferiorem ;  si 
supinus  ,  superiorem.  Tuni  idem  medicus  hamulum 
acutum,  paulum  mucrone  intus  recurvato,  subjicere 
extremo  ungui  debet,  eumque  infigere ,  atque  cam  quo~ 
que  palpebram  tradere  alteri ,  ipse  hamulo  anprebenso 
levare  miguem,  eumque  acu  trajicere  linum  trahente  , 
deinde  acum  ponere,  lini  duo  capita  apprehendere,  et 
per  ea  erecto  ungue,  si  qna  parte  oculo  inhseret,  ma- 
nubriolo  scalpelli  diducere,  donec  ad  angulum  veniat : 
deinde  invicem  modo  remittere,  modo  attrahere  sic, 
ut  et  initium  ejus  et  finis  anguli  reperiatur.  Duplex 
enim  periculum  est,nevel  ex  unguealiquidrelinquatur, 
(juod  eMiloeratum  vix  ullam  recipiat  curationem,  vej 


LIB.  VII.  SECT.  VII.  3o9 

cx  angulo  quoque  caruncula  abscindatur ,  quse ,  si  vehe- 
mentius  unguis  dueitur,  sequitur,  ideoque  decidit : 
abscissa,  palescit  foramen,  per  quod  poslca  sem- 
per  humor  descendit  :  pua^o.  Grseci  vocant.  Verus 
ergo  anguli  finis  utique  noscendus  est,  qui  ubi  satis 
constitit,  non  nimium  adduclo  ungue,  scalpellus  adhi- 
bendus  est;  deinde  sic  excideiida  ea  membranula,  ne 
quid  ex  angulo  lsedatur.  E6  deinde  ex  melle  linamentum 
superdandum  est,  supraque  linteolum,  et  aut  spongia 
aut  lana  succida ;  proximisque  diebus  diducendus  quo- 
tidie  oculus  est,  ne  cicatrice  inter  se  palpebrae  gluti- 
nentur,  si  quidem  id  quoque  tertium  periculum  ac- 
cedit;  eodemque  modo  linamentum  imponendum,  ac 
novissime  inungendum  colJyrio  quo  ulcera  ad  cicatri- 
cem  perducuntur.  Sed  ea  curatio  vere  esse  debet,  aut 
eerte  aute  hiemem  :  de  qua  re  ad  plura  loca  perti- 
nente  semel  dixisse  satis  erit.  Nam  duo  genera  cura- 
lionum  sunt.  AJia  in  quibus  eJigere  tempus  non  Jicet , 
sed  utendum  est  eo  quod  incidit,  sicut  in  vulneri- 
bus  et  in  fistulis  :  alia  in  quibus  nullus  dies  urget ,  et 
exspectare  tutissimum  et  faciie  est ,  sicut  evenit  in  iis 
quse  et  tarde  increscunt,  et  dolore  non  cruciant :  iu  his 
ver  exspectandum  est;  aut  si  quid  magis  pressit,  melior 
tarnen  autumnus  est  quam  sestas  vel  liiems;  atque  is 
ipse  medius,  jam  fractis  sestibus,  uoudum  ortis  frigo- 
ribus.  Quo  magis  autem  necessaria  pars  erit  quae  trac- 
tabitur,  hoc  quoque  majori  pericuJo  subjecta  est :  et 
saepe  quo  major  plaga  facienda,  eo  magis  haec  temporis 
ratio  servabitur. 

5.  Ex  curatione  vero  unguis ,  ut  dixi ,  vitia  nascuntur, 
quae  ipsa  aJiis  quoque  de  causis  oriri  soJent.  Interdum 
enim  fit  inangulo,  parum  ungue  exciso  vei  aiiter,  tu- 
berculum  quod palpeJn-as  parum  diducipatitur:  eyxavei? 
groece  uominatur.  Excipi  hamuio  et  circumcidi  debet ; 


3io  A.  CORNELII  CELSI 

hic  quoque  diligenter  temperata  manu  :  ne  quid  ex  ipso 
angulo  abscidatur.  Tum  exiguum  linamentum  resper- 
gendum  est  vel  cadmia,  vel  atramento  sutorio ,  inque 
eum  angulum ,  diductis  palpebris ,  inserendum ,  supra- 
que  eodem  modo  deligandum,  proximisque  diebus  si- 
militer  nutriendum,  ut  primo  tantum  aqua  egelida  vei 
etiam  frigida  foveatur. 

6.  Inlerdum  inter  se  palpebrae  coalescunt ,  aperirique 
non  potest  oculus.  Cui  malo  solet  etiam  fllud  accedere , 
ut  palpebra  cum  albo  oculi  cohserescatj  scilicet  cum 
in  utrovis  fuit  ulcus  negligenter  curatum :  sanescendo 
enim  quod  diduci  potuit  et  debuit,  glutiuavit:  ayxuXo- 
6Xs'<papov  sub  utroque  vitium  Grseci  vocant.  Palpebra? 
tantum  iuterse  cohaerentes  non  difficulter  diducuntur; 
sedinterdumfrustra,  nam  rursus  glutinantur.  Experiri 
tamen  oportet,  quia  bene  res  saepius  cedit.  Igilur  aver- 
suru  specillum  iuserendum,  diducendseque  eo  palpebrae 
sunt;  deinde  exigua  penicillaiuterponenda,  donec  exul- 
ceratio  ejus  loci  fmiatur.  At  ubi  albo  ipsius  oculi  palpe- 
bra  inhaesit ,  Heraclides  Tarentinus  auctor  est ,  adverso 
scalpello  subsecare  magna  cum  moderatione,  ut  neqne- 
ex  oculo  neque  ex  palpebra  quidquam  abscidatur,  ac 
si  necesse  est,  ex  palpebra  pothis.  Post  ha?c  inungatur 
oculus  medicamentis  quibus  aspritudo  curatur ;  quoti- 
dieque  palpebra  vertatur ,  non  solum  ut  ulceri  medica- 
mentum  inducatur,  sed  etiam  ne  rursus  inhaereat;  ipsi- 
que  etiam  praecipiatur,  ut  saepe  eam  duobus  digitis  attol- 
lat.  Ego  sic  restitutum  esse  neminem  memini :  Meges  se 
quoque  multa  tentasse ,  neque  unquam  profuisse ,  quia 
semper  iterum  oculo  palpebra  inhaeserit,  memoriaepro- 
didit. 

7.  Etiamnum  in  angulo  qui  naribus  propior  est,ex 
aliquo  vitio  quasi  parva  fistula  aperitur ,  per  quam  pi- 
tuila  assidue  destillat:  aiyD.wTra  Gioeci  vocant.  Idque 


LIB.   VII.   SEGT.  VII.  3tr 

nssidue  male  habetoculnm ;  nonnumquam  etiam,  exeso 
osse,  usque  ad  nares  penetrat.  Id  quoque  interdum  na- 
turam  carcinomatis  habet :  ubi  intentae  venae  et  eequatae 
sunt, eolor  pallet,  cutis  dura  est,  et  levi  tactu  irritatur, 
inflammationemque  in  eas  partes  quse  conjunctae  sunt, 
evocat.  Ex  his  eos  qui  quasi  carcinoma  habent,  curare 
periculosum  est ,  nam  mortem  quoque  ea  res  maturat ; 
eos  vero  quibus  ad  nares  tendit ,  supervacuum  ;  neque 
enim  sanescunt.  At  quibus  id  in  angulo  est,potest  adhi- 
beri  curatio ,  quum  eo  non  ignotum  sit  esse  difficilem : 
quantoque  angulo  propius  id  foramen  est,  tanto  dif- 
ficilior  est,  quoniam  perangustum  est  in  quo  versari 
manus  possit.  Recenti  tamen  re ,  mederi  facilius  est.  Sed 
hamulo  autem  summum  ejus  foraminis  excipiendum; 
deinde  totum  id  cavum,  sicut  in  fistulis  dixi,  usque  ad 
os  excidendum;  oculoque  et  caeteris  junctis  partibus 
bene  obtectis,  os  ferro  adurendum  est,  vehementius- 
que  si  jam  carie  vexatum  est.  Quo  crassior  huic  squama 
abseedat,  quidam  adurentia  imponunt,  ut  atramentum 
sutorium,  vel  chalcitidem ,  vel  seruginem  rasam  :  quod 
et  tardius ,  et  non  idem  facit.  Osse  adusto  curatio  se- 
quitur  eadem  quae  in  cseteris  ustis. 

8.  Pili  vero  qui  in  palpebris  sunt ,  duabus  de  causis 
oculum  irritare  consuerunt  :  nam  modo  palpebrse  su- 
perioris  summa  cutis  relaxatur  et  procidit ;  quo  fit  ut 
ejus  pili  ad  ipsum  oculum  convertantur ,  quia  non  simul 
cartilago  quoque  se  remisit;  modo  sub  ordine  naturali 
pilorum  alius  ordo  subcrescit,  qui  protinus  intus  ad 
oculum  tendit.  Curationes  ha3  sunt.  Si  pili  nati  sunt , 
qui  non  debuerunt ,  tenuis  acus  ferrea  ad  similitu- 
dinem  spathse  lata,  in  ignem  conjicienda  est :  deinde 
candens  sublata  palpebra  sic,  utejus  perniciosi  pili  in 
conspectum  curantis  veniant ,  super  ipsis  pilorum  radi- 
cibus  ab  angulo  immittenda  est,  ut  ea  tertiam  partem 


3 12  A.  CORNELII  CELSI 

palpebrae  transsuat  :  deinde  iterum  terlioque  usque  ad 
alterum  angulum  :  quo  fit ,  ut  omnes  pilorum  radices 
adustae  emoriantur.  Tum  superimponendum  medica- 
mentum  est  quod  inflammationem  prohibeat;  atque 
ubi  crustae  exciderunt,  ad  cicatricem  perducendum. 
Facillime  autem  id  genus  sanescit.  Quidam  aiunt  acu 
transsui  juxta  pilos  in  exteriorem  partem  palpebrae 
oportere,  eamque  transmitti  duplicem  capillum  mu- 
liebrem  ducentem,  atque  ubi  acus  transiit,  in  ipsius 
capilli  sinum,  qua  duplicatur,  pilum  esse  conjicien- 
dum ,  et  per  eum  in  superiorem  palpebrai  partem  attra- 
hendum ,  ibique  corpori  agglutinandum ,  et  imponen- 
dum  medicamentum  quo  foramen  quoque  glutinetur; 
sic  enim  fore  ut  is  pilus  in  exteriorem  partem  postea 
spectet.  Id  primum  fieri  non  potest,  nisi  in  pilo  lon- 
giore ,  quum  fere  breves  eo  loco  nascantur  :  deinde,  si 
plures  pili  sunt,  necesse  estlongum  tormentum,  quum 
toties  acus  trajecta  magnam  inflammationem  moveat. 
Novissime  quum  humor  aliquis  ibi  subsit,  oculo  etante 
per  pilos  et  tum  per  palpebne  foramina  affecto ,  vix  fieri 
potest  ut  gluten  quo  vinctus  est  pilus,  uon  resolvatur; 
eoque  fit,  ut  is  eo  unde  vi  abductus  est,  redeat.  Ea  vero 
curatio  quae  palpebrae  laxioris  ab  omnibus  frequentatur, 
nihil  habet  dubii :  siquidem  oportet,  contecto  oculo, 
mediam  palpebrae  cutem,  sive  ea  superior  sive  inferior 
est,  apprehendere  digitis  acsic  levare,  tum  considerare 
quantulo  detracto  futurum  sit ,  ut  naturaliter  se  habeat. 
Siquidem  hic  quoque  duo  pericula  circumstant;  si  ni- 
mium  fuerit  excisum  ,ne  contegi  oculus  non  possit;  sl 
parum ,  ne  nihil  actum  sit ,  et  frustra  sectus  aliquis  sit. 
Qua  deinde  incidendum  videbitur,  per  duas  lineasatra- 
menlo  notandum  est  sic,  ut  inter  oram  quae  pilos  con- 
tinet ,  et  propiorem  ei  lineam ,  aliquid  relinquatur  quod 
apprehendere  acus  postea  possit.  His  constitutis,  scal- 


LIB.  VII.  SECT.  VII.  3i3 

pellus  adhibendus  est,  et  si  superior  palpebra  est , 
ante,  si  inferior,  postea  propius  ipsis  pilis  inciden- 
dum  :  initiumque  faciendum  in  sinistro  oculo  ab  eo 
angulo  qui  tempori ,  in  dextro ,  ab  eo  qui  naribus  pro- 
pior  est ;  idque  quod  inter  duas  lineas  est ,  excidendum. 
Deinde  one  vulneris  inter  se  simplici  sutura  commit- 
tendae ,  operiendusque  oculus  est :  et  si  parum  palpebra 
descendet ,  laxanda  sutura ;  si  nimium ,  aut  adstringenda , 
aut  etiam  rursus  tenuis  habenula  ab  ulteriore  ora  exci- 
denda.  Ubi  secta  est ,  alise  suturse  adjiciendse ,  quae  su- 
pra  tres  esse  non  debent.  Prseter  hsec  in  superiore  pal- 
pebra  sub  pilis  ipsis  incidenda  linea  est ,  ut  ab  inferiore 
parte  diducti  pili  sursum  spectent  :  idque ,  si  levis  in- 
clinatio  est ,  etiam  solum  satis  tuetur  :  inferior  palpebra 
eo  non  eget.  His  factis,  spongia  ex  aqua  frigida  expressa 
super  deliganda  est.  Postero  die  glutinans  emplastrum 
injiciendum:  quarto  suturse  tollendae,  et  collyrio  quod 
inflammationes  reprimit,  superinungendum. 

p.  Nonnunquam  aulem,  nimium  sub  hac  curatione 
excisa  cute,  evenit  ut  oculus  non  contegatur;  idque 
interdum  etiam  alia  de  causa  fit  :  Aay«<p6aX[7.ov 
Graeci  appellant.  In  quo  si  nimium  palpebrse  deest , 
nulla  id  restituere  curatio  potest;  si  exiguum,  mederi 
licet.  Paulum  infra  supercilium  cutis  incidenda  est  lu- 
nata  figura ,  cornibus  ejus  deorsum  spectantibus.  Alti- 
tudo  esse  plaga?  usque  ad  cartilaginem  debet ,  ipsa  illa 
nihil  la?sa:  nam  si  ea  incisa  est,  palpebra  concidit, 
neque  attolli  postea  potest.  Cutis  igitur  tantum  diducta 
sit,  ut  paulum  in  ima  oculi  ora  descendat,  hiante 
scilicet  super  plagam  ,  in  quarn  linamentum  conjicien- 
dum  est,  quod  et  conjungi  diductam  cutem  prohibeat, 
et  in  medio  caiunculam  citet ,  quae  ubi  eum  locum im- 
plevit ,  postea  recte  oculus  operitur. 

10.  Ut  superioris  autem  palpebrae  vitium  est,  quo 


27 


3i4  A.  CORNELII  CELSI 

parum  descendit ,  ideoque  oculum  non  contegit ,  sic 
inferioris,  quo  parum  sursum  attollitur,  sed  pendet  et 
hiat ,  neque  potest  cum  superiore  committi.  Atque  id 
quoque  evenit  interdum  ex  simili  vitio  curationis,  in- 
terdum  etiam  senectute :  sxTQomov  Graeci  vocant.  Si 
ex  mala  curatione  est ,  eadem  ratio  medicina;  est  quae 
supra  posita  est :  plagas  tantum  cornua  ad  maxillas , 
non  ad  oculum  convertenda  sunt :  si  ex  senectute  est , 
tenui  ferramento  id  totum  extrinsecus  adurendum  est; 
deinde  melle  inungendum,  et  a  qnarto  die  vapore 
aquae  calidae  fovendum,  inungendumque  medicamentis 
ad  cicatricem  perducentibus. 

ii.  Haec  fere  circa  ocuium  in  angulis  palpebrisque 
incidere  consueverunt :  in  ipso  autem  oculo  nonnun- 
quam  summa  attollitur  tunica,  sive  ruptis  intus  mem- 
branis  aliquibus,  sive  laxatis,  et  similis  figura  acino 
fit :  unde  id  <ra'.?6>.o>p.a  Graeci  vocant.  Curatio  duplex 
est :  altera ,  ad  ipsas  radices  per  medium  transsuere  acu 
duo  lina  ducente ;  deinde  alterius  lini  duo  capita  ex  su- 
periore  parte,  alterius  ex  inferiore  adstringere  inter 
se ,  quai  paulatim  secando  id  excidant.  Altera,  in 
summa  parte  ejus  ad  lenticulae  magnitudinem  excidere, 
deinde  spodium  aut  cadmiam  infriare.  Utrolibet  autem 
facto,  album  ovi  lana  excipiendum  et  imponendum; 
posteaque  vapore  aquae  cabdae  fovendus  oculus ,  et  le- 
nibus  medicamentis  ungendus  est. 

12.  Clavi  autem  vocantur  callosa  in  albo  oculi  lu- 
bercula ,  quibus  nomen  a  figurae  simiiitudine  est.  Hos 
ad  imam  radicem  perforare  acu  commodissimum  est , 
infraque  eam  excidere ,  deinde  lenibus  medicamentis 
inungere. 

i3.  Suffusionis  jam  alias  feci  mentionem,  quia  quum 
recens  incidit,  medicamentis  quoque  saepe  discntitur  : 
sed  ubi  vetustior  facta  est ,  manus  curationem  deside- 


LIB.  VII.  SECT.  VII.  3i5 

rat ,  quae  inter  subtilissimas  haberi  potest.  De  qua  an- 
tequam  tlico  ,  paucis  ipsius  oculi  natura  indicanda  est : 
cujus  cognitio  quum  ad  plura  loca  pertineat ,  tum  vel 
praecipue  ad  hunc  pertinet.  Is  igitur  summas  habet 
duas  tunicas,  ex  quibus  superior  a  Graecis  xepaTOstcWis 
vocatur :  ea ,  qua  parte  alba  est ,  satis  crassa ,  pupillae 
loco  extenuatur.  Huic  interior  adjuncta  est  media  parte 
qua  pupilla  est ,  modico  foramine  concava ,  circa  te- 
nuis,  ulterioribus  partibus  ipsa  quoque  plenior,  quae 
X.optostc^)?  a  Graecis  nominatur.  Hae  duae  tunicae,  quum 
interiora  oculi  cingant ,  rursus  sub  his  coeunt,  extenua- 
taeque  et  in  unum  coactae  per  foramen  quod  inter  ossa 
est,  ad  membranas  cerebri  perveniunt,  eisque  inhae- 
rescunt.  Sub  his  'autem  qua  parte  pupilla  est,  lo- 
cus  vacuus  est :  deinde  infra  rursus  teuuissima  tunica 
quam  Herophilus  apayvoet^  nominavit.  Ea  media 
subsidit ,  eoque  cavo  conlinet  quiddam  ,  quod  a  vitri 
similitudine  uaXost^e?  Graeci  vocant.  Id  neque  liquidum 
neque  aridum  est,  sed  quasi  concretus  humor,  ex  cu- 
jus  colore  pupillae  color  vel  niger  est  vel  caesius,  quum 
summa  tunica  tota  alba  sit.  Id  autem  superveniens  ab 
interiore  parte  membranula  includit :  sub  his  gutta  hu- 
moris  est,  ovi  albo  similis,  a  qua  videudi  facultas  pro- 
ficiscitur  :  xpuGTaXXost^ri?  a  Graecis  nominatur. 

14.  Igitur  vel  ex  morbo  vel  ex  ictu  concrescit  hu- 
mor  sub  duabus  lunicis ,  qua  locum  vacuum  esse  pro- 
posui  :  isque  paulatim  indurescens  interiori  potentiae 
se  opponit:  vitiique  ejus  plures  species  sunt;  quaedam 
sanabiles,  quaedam  quae  curationem  non  admittunt. 
Nam  si  exigua  suffusio  est,  si  immobilis,  coloremvero 
habet  marinae  aquae  vel  ferri  nitentis ,  et  a  latere  sen- 
sum  aliquem  fulgoris  relinquit ,  spes  superest.  Si  magna 
est ,  si  nigra  pars  oculi ,  amissa  naturali  figura ,  in  aliam 
vertit,  si  suffusioni  color  caeruleus  est ,  aut  auro  simi- 


3i6  A.  CORNELII  CELSI 

lis,  si  labat  illa,  et  hac  atque  illac  movetur,  vix  uu- 
quam  succurritur.  Fere  vero  pejor  est,  quae  ex  graviore 
morbo  majoribusve  capitis  doloribus,  vel  iclu  vebe- 
meutiore  orta  est.  Neque  idonea  curationi  senilis  aetas 
est ,  quae  sine  novo  vitio  tamen  aciem  hebetem  habet. 
Ac  ne  puerilis  quidem ,  sed  inter  has  media  aetas.  Ocu- 
lus  quoque  curationi  neque  exiguus,  neque  concavus 
satis  opportunus  est,  atque  ipsius  suffusionis  quaedam 
maturitas  est.  Exspectandum  igitur  est  donec  jam  non 
fluere,  sed  duritie  quadam  concrevisse  videatur.  Ante 
curationem  autem  modico  cibo  uti ,  bibere  aquam  tri- 
duo  debet,  pridie  ab  omuibus  abstinere.  Post  haec  m 
adverso  sedili  homo  collocandus  est  loco  lucido ,  lumiui 
adverso  sic ,  ut  contra  medicus  paulo  altius  sedeat :  a 
posteriore  autem  parte  caput  ejus  qui  curabitur,  mi- 
nister  contineat,  ut  immobile  id  praestet;  nam  levi 
motu  eripi  acies  in  perpetuum  potest.  Quin  etiam  ipse 
oculus  qui  curabitur,  immobilior  faciendus  est,  supeF 
alterum  lana  imposita  et  deligata;  curari  vero  sinister 
oculus  dextra  mauu ,  dexter  sinistra  debet.  Tum  acus 
admovenda  est ,  aut  acuta ,  aut  forte  non  nimium  te- 
nuis  ;  eaque  demittenda ,  sed  recta ,  est  per  summas 
duas  tunicas  medio  loco  inter  nigrum  oculi  et  angu- 
lum  tempori  propiorem  ,  e  regione  mediae  suffusionis 
sic,  ut  ne  qua  vena  laedatur.  Neque  tamen  timide 
demittenda  est ,  quia  inani  loco  excipitur :  ad  quem 
quum  ventum  est,  ne  mediocriter  quidem  peritus  falli 
potest ,  quia  prementi  nihil  renititur.  Urbi  ergo  eo  ven- 
tum  est,  inclinanda  acus  ad  ipsam  suffusionem  est;  le- 
viterque  ibi  verti  et  paulatim  eam  deducere  infra  regio- 
nem  pupillae  debet ;  ubi  deinde  eam  transiit ,  vehemen- 
tius  imprimi  ut  inferiori  parti  insidat.  Si  haesit ,  curatio 
expleta  est :  si  subinde  redit,  eadem  acu  magis  concidenda, 
et  in  plures  partes  dissipanda  est ,  quae  singulae  et  faci- 


Lir».  VII.  SECT.  VII.  3i7 

lius  conduntur,  et  minus  quam  late  offieiunt.  Posthaac 
educenda  acus  recta  est ,  imponendumque  estlana  molli 
exceptum  ovi  album ,  et  supra ,  quod  inflammationem 
coerceat ,  atque  ita  devinciendum.  Post  hrec  opus  est 
quiete,  abstinentia,  lenium  medicamentorum  inunc- 
tionibus,  cibo ,  qui  postero  die  satis  mature  datur,  pri- 
mum  liquido ,  ne  maxillae  laborent ;  deinde  inflamma- 
tione  finita ,  tali  qualis  in  vulneribus  propositus  est , 
quibus  ,  ut  aqua  quoque  diutius  bibatur,  necessario 
accedit. 

i5.  De  pituita3  quoque  tenuis  cursu  qui  oculos  infes- 
tat,  quatenus  medicamentis  agendum  est,  jam  expli- 
cui.  Nunc  ad  ea  veniam  quae  curationem  manus  pos- 
tulant.  Animadvertimus  autem  quibusdam  nunquam 
siccescere  oculos ,  sed  semper  humore  tenui  madere  : 
quae  res  aspritudinem  continuat ,  et  levibus  momentis 
inflammationes  et  lippitudines  excitat,  totam  denique 
vitam  hominis  infestat :  idque  in  quibusdam  nulla  ope 
adjuvari  potest,  in  quibusdam  sanabile  est.  Quod  pri- 
mum  discrimen  nosse  oportet,  ut  alteris  succurratur, 
alteris  manus  non  injiciatur.  Ac  primum  supervacua  cu- 
ratio  est  in  his  qui  ab  infantibus  id  vitium  habent, 
quia  necessario  mansurum  est  usque  mortis  diem: 
deinde  non  necessaria  etiam  in  his ,  quibus  non  multa, 
sed  acris  pituita  est;  siquidem  manu  nihil  adjuvantur  : 
medicamentis  et  victus  ratione  quse  crassiorem  pituitam 
reddit,  ad  sanitatem  perveniunt.  Lata  etiam  capita 
vix  medicina?  patent.  Tum  interest  pituitam  emittant 
venae  quae  inter  calvariam  et  cutem  sunt ,  an  quse  inter 
membranam  cerebri  et  calvariam.  Superiores  fere  per 
tempora  oculos  rigant ;  inferiores  per  eas  membranas 
quae  ab  oculis  ad  cerebrum  tendunt.  Potest  autem  ad- 
hiberi  remedium  his  quae  supra  ealvariaa  os  fluunt ;  non 
potest  his  qiue  sub  osse.  Ac  ne  his  quidem  succurrilur, 

27. 


3i8  A.  CORNELII  CELSI 

quibus  pituila  utrinque  descendit,  quia,  levata  altera 
parte,  nihilominiis  altera  infestat.  Quid  sit  autem , 
hac  ratione  cognoscitur.  Raso  capite ,  ea  medicamenta 
quibus  in  lippitudine  pituita  suspenditur ,  a  superciliis 
usque  ad  verticem  illini  debent.  Si  sicci  oculi  esse  cae- 
perunt,  apparet  per  eas  venas  qure  sub  cute  sunt,  ir- 
rigari;  si  nihilominiis  madent,  manifestum  est  sub  osse 
descendere.  Si  est  tumor,  sed  levior ,  duplex  vitium  est. 
Plurimi  tamen  ex  laborantibus  reperiuntur,  quos  supe- 
riores  vense  exerceant,  ideoque  pluribus  etiam  opitu- 
lari  licet :  idque  non  in  Grrecia  tantummodo  :  sed  in 
aliis  quoque  gentibus  celebre  est,  adeo  ut  nulla  medi- 
cina?  pars  magis  per  nationes  quasque  exposita  sit.  Re- 
perti  in  Graeeia  sunt ,  qui  novem  lineis  cutem  capitis 
inciderent ,  duabus  in  occipitio  rectis ,  una  super  eas 
trausversa ,  dein  duabus  super  aures ,  una  inter  eas 
item  transversa ;  tribus  inter  verticem  et  frontem 
rectis.  Reperti  sunt,  qui  a  vertice  rectas  eas  lineas 
ad  tempora  deducerent ,  cognitisque  ex  motu  maxilla- 
rum  musculorum  initiis,  leviter  super  eos  cutem  incide- 
rent,  diductisque  per  retusos  hamos  oris,  insererent 
linamenta  sic ,  ut ,  neque  inter  se  cutis  antiqui  fines 
commitlerentur ,  et  in  medio  caro  incresceret ,  qua? 
venas  ex  quibus  humor  ad  oculos  transiret,  adstringe- 
ret.  Quidam  etiam  atramento  duas  lineas  duxerunt  a 
media  aure  ad  mediam  alteram  aurem ,  deinde  a  nari  - 
bus  ad  verticem.  Tiim  ubi  linese  committebantur ,  scal- 
pello  incidenmt ,  et  post  sanguinem  effusum ,  os  ibidem 
adusserunt.  Nihilominiis  autem  et  in  temporibus ,  et 
inter  frontem  atque  verlicem  eminentibus  veuis,  iidem 
candens  ferrum  admoveruut.  Frequens  curatio  est  ve- 
nas  in  temporibus  adurere,  qiue  fere  quidem  in  ejus- 
modi  malo  tument :  sed  tainen  ,  ut  inflentur  magisque 
se  osteudant ,  cervix  ante  modice  deliganda  esl ;  lenui 


LIK.  VII.  SECT.  VIII.  3 19 

busquc  ferramentis  et  retusis  venae  adurcndae ,  doncc 
in  oculis  pituiue  cursus  conquicscat.  Id  enim  signuni 
cst  quasi  excaecatorum  ilincrum  per  quae  humor  fere- 
batur.  Valentior  tamen  medicina  est ,  ubi  tenues  con- 
ditaeque  venae  sunl ,  ideoque  legi  non  possunt.  Eodem 
modo  cervice  deligata,  relentoque  ab  ipso  spiritu, 
quo  magis  veriae  prodeant ,  atramento  notarc  eas  con- 
tra  tempora  et  inter  verticem  ac  frontem ;  deinde  cervicc 
resolula,  qua  notre  surit,  venas  incidere,  et  sanguineni 
miltere;  ubi  satis  is  fluxit,  tenuibus  ferramentis  adurere. 
Contra  tempora  quidem,  timide,  ne  subjecti  musculi 
qui  maxillam  tenent,  sentiant;  inter  frontem  vero  et 
verticem ,  vehementer ,  ut  squama  ab  osse  secedat. 
Efficacior  tamen  etiamnum  est  Afrorum  curatio,  qui 
verticem  usque  ad  os  adurunt  sic,  ut  squamam  remil- 
tal.  Sed  nihil  melius  est  quam  quod  iii  Gallia  quoque 
Comata  fit,  ubi  venas  in  temporibus  et  in  superiore 
capitis  parte  legunt.  Adusta  quomodo  curanda  sint,  jam 
explicui :  nunc  illud  adjicio ,  neque  ut  cruslse  decidant , 
neque  ut  ulcus  impleatur,  adustis  venis,  esse  prope- 
randum,  ne  vel  sanguis  erumpat,  vel  cito  pus  suppri- 
matur;  quum  per  hoc  siccescere  eas  partes  opus  sit, 
per  ilkid  exhauriri  opus  non  sit  :  si  quando  tamen 
sanguis  eruperit ,  infrianda  medicamenta  esse  ,  quse  sic 
sanguinem  supprimant ,  ne  adurant.  Quemadmodum 
autem  vena^  deligenda?  sint ,  quidque  lectis  his  facien 
dum  sit,  quum  venero  ad  crurum  varices,  dicam. 

Sect.  VIII.  Verum  ut  oculi  multiplicem  curationem 
etiam  manus  exigunt,  sic  in  auribus  admodum  pauca 
sunt  qua?  in  hac  medicina?  parte  tractentur.  Sclet  tamen 
evenire  vel  a  primo  natali  die  protinus ,  vel  postea  facta 
exulceratione,  deinde  per  cicatricem  aure  repleta,  ut 
foramenin  ea  nullum  sit,  ideoque  ea  audiendi  usu  ca- 
reat.  Quod  ubi  incidit ,  speciiio  tentandum  est ,  altenc  id 


32o  A.  CORNELII  CELSI 

repletum ,  an  in  summo  tantum  glutinatum  sit.  Nam  si 
alle  est,  prementi  non  cedit;  si  in  summo,  specillum 
protinus  recipit.  Illud  attingi  non  oportet,  ne  sine  effec- 
tus  spe  distentio  oriatur  nervorum,  et  ex  ea  mortis  pe- 
riculum  sit :  hoc  facile  curatur.  Nam  qua  cavum  esse 
debet,  vel  medicamentum  aliquod  imponendum  est  ex 
adurentibus,  vel  candente  ferro  aperiendum,  vel  etiam 
scalpello  incidendum :  quumque  id  patefactum ,  et  jam 
ulcus  purum  est,  conjicienda  eo  pinna  est,  illita  me- 
dicamento  cicatricem  inducente ;  circacpie  id ,  medica- 
mentum  dandum,  ut  cutis  circa  pinnam  sanescat:  quo 
fit  ut,  earemota,  postea  facultas  audiendi  sit.  At  ubi 
aures ,  in  viro  puta ,  perforatae  sunt  et  offendunt ,  traji- 
cere  id  cavum  ceieriter  candente  acu  satis  est,  ut  leviter 
ejus  orse  exulcerentur ,  aut  etiam  adurente  medica- 
mento  idem  exulcerare;  postea  deinde  imponere  id 
quod  purgetj  tum  quod  eum  locum  repleat,  et  ci- 
catricem  inducat.  Quod  si  magnum  id  foramen  est,  sicut 
solel  esse  in  his  qui  majora  pondera  auribus  gesserunt , 
incidere  quod  superest  ad  extremum  oportet :  supra 
deinde  oras  scalpello  exulcerare,  et  postea  suere,  ac 
medicamentum ,  quo  id  glutinetur,  imponere.  Tertium 
est,  si  quid  ibi  curti  est,  sarcire:  qua?  resquiim  labris 
quoque  et  naribus  fieri  possit,  eamdemque  curationem 
habeat ,  simul  explicanda  est. 

Sect.  IX.  Curta  igitur  in  his  tribus ,  ac  si  qua  parva 
paria  sunt,  curari  possunt :  si  qua  majora  sunt,  aut  non 
recipiunt  curationem,  aut  ita  per  hanc  ipsam  defor- 
mantur,  ut  miniis  indecora  ante  fuerint.  Atque  in  aure 
quidem  et  naribus  deformitas  sola  timeri  potest :  in 
labris  vero  si  nimiiun  contracta  sunt,  usus  quoque  ne- 
cessario  jactura  fit,  qula  miniis  facile  etcibus  assumitur, 
et  sermo  explicalur.  Neque  enim  creatur  ibi  corpus, 
sGd  ex  vicino  adducitur:  cpiod  in  ievi  mutilatione,  et 


LIB.  VII.  SECT.  IX.  32i 

nihil  eripere,  et  fallere  oculum  potest;  in  magna  non 

potest.  Neque  senile  autem  corpus,  neque  quod  mali 

habitus  est,  neque  in  quo  difliculter  ulcera  sanescunl, 

huic  medicime  idoneum  est;  quia  nusquam  celerius 

cancer  occupat,  aut  difficilius  tollitur.  Ralio  curationis 

ejusmodi  est.  Id  quod  curtum  est,  in  quadratum  diri- 

gere  oportet,  ab  interioribus  ejus  angulis  lineas  trans- 

versas  incidere ,  qua?  citeriorem  partem  ab  ulteriore  ex 

toto  diducant :  deinde  ea  quse  sic  reposuimus,  in  unum 

adducere.  Si  non  satis  junguntur,  ultra  lineas  quas  ante 

fecimus,  alias  duas  lunatas  et  ad  plagam  conversasim- 

mittere ,  quibus  summa  tantum  cutis  diducatur :  sic 

enim  fit,  ut  facilius  quod  adducitur,  sequi  possit:  quod 

non  vi  cogendum  est,  sed  ita  adducendum,  ut  ex  facili 

subsequatur,  et  dimissum  non  multum  recedat.  Inter- 

dum  tamen  ab  altera  parte  cutis  haud  omnino  adducla 

deformem,  quem  reliquit,  locum  reddit.  Hujusmodi  loci 

altera  pars  incidenda,  altera  intacta  habenda  est.  Ergo 

neque  ex  imis  naribus,  neque  ex  medio  naso  imisve 

narium  partibus,  neque  exangulis  labrorum  quidquam 

attrahere  tentabimus :  utrinque  autem  petemus,  si  quid 

summis  naribus,  si  quid  imis,  si  quid  aut  medio  naso ,  aut 

mediis  naribus,  aut  mediis  labris  deerit.  Qua?  tamen  inter- 

dum  etiam  duobus  locis  curla  esse  consuerunt :  sed  eadem 

ratio  curandi  est.  Si  cartilago  in  eo  quod  incisum  esl , 

emine.t,  excidenda  est;neque  enim  aut  glutinatur,  aiut 

acu  tuto  trajicitur.  Neque  louge  tamen  excidi  debet,  ne 

inter  duas  oras  liberse  culis  utrinque  coitus  puris  fieri 

possit.  Tum  juncta?  oras  inter  se  suendse  sunt,  utrinque 

cute  apprehensa,  et  qua  priores  linese  sunt,  ea  quoque 

suturae  injiciendse  sunt.  Siccis  locis,  uti  naribus,  illita 

spuma   argenti  satis   proficit.  In  ulteriores  vero  luiia- 

tasque   plagas  linamentum    dandum  est ,   ut  caro  in- 

erescens  vulnus  impleat :  summaque  cura  quod  ita  su- 


322  A.  CORNELII  CELSI 

ttim  est,  tuendum  esse,  apparere  ex  eo  potest,  quod  de 

cancro  supra  posui.  Ergo  etiam  tertio  quoque  die  foven- 

dum  erit  vapore  aquje  calidae,  rursusque  idem  medica- 

menlum  injiciendum  :  fereque  septimo  die  glutinatum 

est.  Tum  suturae  eximi ,  et  ulcus  ad  sanitatem  perduci 

debet. 

Sec.t.  X.  Polypum  vero  qui  in  naribus  nascitur, 
praecipue  ferro  curari  jam  alias  posui.  Ergo  etiam  hunc 
ferramento  acuto  in  modum  spatbse  facto  resolvere  ab 
osse  oportet,  adhibita  diligentia,  ne  infra  cartilago 
hedatur,  in  qua  difficilis  curatio  est.  Ubi  abscissus  est, 
uuco  ferramento  extrahendus  est  :  tum  implicitum 
linamentum ,  vel  aliquid  ex  penicillo  respergendum 
est  medicamento  quo  sanguis  supprimitur,  eoque  naris 
leviter  implenda.  Sanguine  suppresso,  linamento  ulcus- 
culum  purgandum  est.  Ubi  purum  est,  eo  pinna, 
eodem  modo  quo  in  aure  supra  positum  est,  medica- 
mento  illita,  quo  cicatrix  indncitur,  intus  demittenda, 
donec  ex  toto  id  sanescat. 

Sect.  XI.  Id  autem  vitium  quod  6'£<xtva  a  Graecis  voca- 
tur ,  si  medicamentis  non  cederet,  quemadmodum  manu 
curandumesset,  apudmagnos  Chirurgos  non  reperi.  Cre- 
do,quiaresrar6adsanitatemsatisproficit,quumaliquod 
in  ipsa  curatione  tormentum  habeat.  Apud  quosdam 
tamen  positum  est,  vel  subtilem  fistulam,  vel  enodem 
scriptorium  calamum  in  narem  esse  conjiciendum ,  do- 
nec  sursum  ad  os  perveniat :  tum  per  id ,  tenue  ferra- 
mentum  candens  dandum  esse  ad  ipsum  os,  deiude 
adustum  locum  purgandum  esse  aerugine  et  melle:  ubi 
purus  est,  lycio  ad  sanitatem  perducendum.  Vel  na- 
rem  incidendam  esse  ab  ima  parte  ad  os ,  ut  et  conspici 
locus  possit,  etfacilius  candens  ferramentum  admoveri : 
ttim  sui  narem  debere ,  et  adustum  quidem  ulcus  eadem 
ratione  curari:  suturam  vero  illini  vel  spuma  argenti, 
vel  alio  glutinante. 


LIB.  VII.  SECT.  XII.  3a  3 

Sect.  XII.  i.-In  ore  quoque  quaedam  manu  curantur , 
ul)i  in  primis  dentes  nonnunquam  moventur,  mcdo 
propter  radicum  imbecillitatem,  modo  propter  gingi- 
varum  arescentium  vitium.  Oporlet  in  utrolibet  can- 
dens  ferramentum  gingivis  admoveri,  ut  leviter  attin- 
gat,  non  insidat.  Adnstse  gingivae  melle  illinendse,  et 
mulso  eluendae  sunt.  Ut  pura  ulcera  esse  coeperunt, 
arida  medicamenta  infrianda  sunt  ex  his  quae  repri- 
munt.  Si  vero  dens  dolores  movet,  eximique  eum,  quia 
medicamenta  nihil  adjuvant,  placuit,  circumradi  de- 
bet,  utgingiva  ab  eo  resolvatur  :  tum  is  concutiendus 
est.  Eademque  facienda ,  donec  bene  moveatur  :  nam 
dens  haerens  cum  summo  periculo  evellitur,  ac  non- 
nunquam  maxilla  loco  movetur  :  idque  etiam  majore 
periculo  in  superioribus  dentibus  fit,  quia  potest  tem- 
pora  oculosque  concutere.  Tum ,  si  fieri  potest,  manu; 
si  minus,  forfice,  dens  excipiendus  est.  Ac  si  exesus 
est,  ante  id  foramen  vel  linamento  velbene  accommo- 
dato  plumbo  replendum  est,  ne  sub  forcipe  confringa- 
tur.  Recta  vero  forfex  ducenda  est,  ne  inflexis  radici- 
bus  os  raruni  cui  dens  inhseret,  parte  aliqua  frangatur : 
neque  ideo  nullum  ejus  rei  periculum  est,  utique  in 
dentibus  brevibus  qui  fere  longiores  radices  non  habent : 
ssepe  enim  forfex  quum  dentem  comprehendere  non 
possit,  aut  frustra  comprehendat,  os  gingivae  prehendit 
et  frangit.  Protinus  autem  ubi  plus  sanguims  profiuit, 
scii'e  licet ,  aliquid  ex  osse  fractum  esse.  Ergo  specillo 
conquirenda  est  testa  qua?  recessit,  et  vulsella  pro- 
trahenda  est.  Si  non  sequitur,  incidi  gingiva  debet, 
donec  labans  ossis  testa  recipiatur.  Quod  si  factum  sta- 
tim  non  est,  indurescit  extrinsecus  maxilla  sic,  ut  is 
hiare  non  possit,  foris  imponendum  calidum  ex  fa- 
rina  et  fico  cataplasma  est,  donec  ibi  pus  moveatur  : 
tum  incidi  gingiva  debe.t.  Pus  quoque  multum  profluens 


324  A.  CORNELfl  CELSI 

ossis  fracti  nota  est :  itaque  etiam  tum  id  extrahi  con- 
venit :  nonnunquam  etiam ,  eo  laeso,  fistula  fit  quse  eradi 
debet.  Dens  autem  scaber,  qua  parte  niger  est,  raden- 
dus  est,  illinendusque  rosae  flore  contrito,  cui  galla? 
quarta  pars ,  et  altera  niyrrhse  sit  adjecta  :  continen- 
dumque  ore  crebro  vinum  meracum :  atque  in  eo  casu 
velandum  caput,  ambulatione  multa,  frictione  capilis, 
eibo  non  acri  utendum  est.  At  si  ex  ictu  vel  alio  casu 
aliqui  labant  dentes,  auro  cum  his  qui  bene  haerent 
vinciendi  sunt :  continendaque  ore  reprimentia,  ut  vi- 
num  in  quo  malicorium  decoctum ,  aut  in  quod  galla 
candeus  conjecta  sit.  Si  quando  etiam  in  pueris  ante 
alter  dens  nascitur  quam  prior  excidat  is  qui  cadere  de- 
buit,  circumpurgandus  et  evellendus  est;  is  autem  qui 
natus  est  in  locum  prioris,  quotidie  digito  adurgendus, 
donec  ad  justam  magnitudinem  perveniat.  Quotiescun- 
que  dente  exempto  radix  relicta  est,  protinus  ea  quoque 
ad  id  facto  forfice,  quem  pi^aypav  Graeci  vocant,  exi- 
menda  est. 

2.  Tonsillas  aulem  quaepost  inflammationes  indurue- 
runt  (  avria^s?  autem  a  Graecis  appellantur , )  quum 
sub  levi  tunicasint,  oportet  digito  circumradere  et  evel- 
lere:  si  ne  sic  quidem  resolvuntur,  hamulo  excipere 
et  scalpello  excidere :  tum  ulcus  aceto  eluere,  etillinire 
vulnus  medicamento  quo  sanguis  supprimitur. 

3.  Uva  si  cum  inflammatione  descendit,  doloriuue  est, 
et  subrubicundi  coloris,  praecidi  sine  doloris  periculo 
non  potest ;  solet  enim  multum  sanguinem  effundere : 
itaque  melius  est  his  uti  quae  alias  proposita  sunt.  Si 
vero  inflammatio  quidem  nulla  est,  nihilominus  autem 
ea  ultra  justum  modum  a  pituita  diducta  est,  ettenuis, 
acuta ,  alba  est ,  praecidi  debet :  itemque  si  ima  livida 
et  crassa ,  summa  vero  tenuis  est.  Neque  quidquam  com- 
modius  est ,  quam  vulseila  prehendere,  sub  eaque  quod 


LIB.  VII.  SECT.  XII.  39.5 

volumus,  excidere.  Neque  enim  ullum  periculum  est , 
ne  plus  minusve  praecidatur,  quura  liceat  tantum  infra 
vulsellam  relinquere ,  quantunr  inutile  esse  manifestum 
est;  idque  praecidere  quo  longior  uva  est  quam  esse  na- 
turaliter  debet.  Post  curationem  eadem  facienda  sunt , 
quse  in  tonsillis  proxime  posui. 

4.  Lingua  vero  quibusdam  cum  subjecta  parte,  a 
primo  natali  die  ,  juncta  est ,  qui  ob  id  ne  loqui  quidem 
possunt.  Horum  extrema  lingua  vulsella  prehendenda 
est,  sub  eaque  membrana  incidenda;  magna  cura  ha- 
bita ,  ne  venae  qiue  juxta  sunt,  violentur ,  et  profusione 
sanguinis  noceant.  Reliqua  curatio  vulneris  in  prio- 
ribus  posita  est.  Et  plerique  quidem  ubi  consanuerunt, 
loquuntur  :  ego  autem  cognovi ,  qui ,  succisa  lingua , 
quitoi  abunde  super  dentes  eam  promeret,non  tamen 
loquendi  facultatem  consecutus  est.  Adeo  in  Medicina, 
etiam  ubi  perpetuum  est  quod  fieri  debet ,  non  tamen 
perpetuum  est  id ,  quod  sequi  convenit. 

5.  Sub  lingua  quoque  interdum  aliquid  abscedit,  quod 
fere  consistit  in  tunicaC',  doloresque  magnos  movet:  qucd 
si  exiguum  est,  incidi  semel  satis  est :  si  majus,  summa 
cutis  usque  ad  tunicam  excidenda  est,  deinde  utrinque 
orseharnulis  excipiendae,  ettunica  undique  circumdata 
liberanda  est ;  magna  diligentia  per  omnem  curationem 
habita,  ne  qua  major  vena  incidatur. 

6.  Labra  autem  ssepe  fmduntur,  eaque  res  habet  cum 
dolore  etiam  hanc  molestiam,  quod  sermo  prohibetur, 
qui  subinde  eas  rimas  cum  dolore  diducendo  sanguinem 
citat.  Sed  has ,  si  in  summo  sunt ,  medicamentis  curare 
commodius  est  quse  ad  ulcera  oris  fiunt.  Si  vero  altius 
descenderunt ,  necessarium  est  tenui  ferramento  adu- 
rere;  quod  spathse  simile,  quasitranscurrere,  non  im- 
primi  debet.  Postea  facienda  eadem  sunt  quae  in  anri- 
bus  adustis  exposita  sunt. 

28 


3*6  A.  CORNELII  CELSI 

Sect.  XIII.  At  in  cervice,  inter  cutem  et  asperam  ar- 
teriam,  tumor  increscit,  fJpo-yxoxTiXYiv  Graeci  vocant , 
quo,  modo  caro  hebes,  uiodo  humor  aliquis  melli  aquaeve 
similis ,  includitur ;  interdum  etiam  minutis  ossibus  pili 
immixti.  Ex  quibus  quidquid  est  tunica  continetur, 
potest  autem  adurentibus  medicamentis"curari ,  quibus 
summa  cutis  cum  subjecta  tunica  exeditur  :  quo  facto  , 
sive  humor  est,  profluit;  sive  quid  densius ,  digitis  edu- 
citur  :  tum  ulcus  sub  linamentis  sanescit.  Sed  scalpelli 
curatio  brevior  est.  Medio  tumore  una  linea  inciditur 
usque  ad  tunicam  :  deinde  vitiosus  sinus  ab  integro  cor- 
pore  digito  separatur,  totusque  cum  velamento  suo  exi- 
mitur.  Tum  aceto ,  cui  vel  salem  vel  nitrum  aliquis  ad- 
jecit,  eluitur,  oraeque  unasuturajunguntur,  caeteraque 
eadem  qua?  in  aliis  suturis  superinjiciuntur  :  leniter 
deinde,  ne  fauces  urgeat,  deligatur.  Si  quando  autem 
tunica  eximi  non  potuerit ,  intus  inspergenda  aduren- 
tia,  linamentisque  id  curandum  est ,  et  caeteris  pus  mo- 
ventibus. 

Sect.  XIV.  Sunt  etiam  circa  umbilicum  plura  vitia , 
de  quibus  propter  raritatem  inter  auctores  parum  con- 
stat.  Yerisimile  est  autem  id  a  quoque  praetermissum  , 
quod  ipse  non  cognoverat,  a  nullo  id  quod  non  viderat, 
fictum.  Commune  omnibus  est  umbilicum  indecore  pro- 
minere.  Causae  requiruntur  :  Meges  tres  has  posuit  : 
modo  intestinum  eo  irrumpere,  modo  omentum,  modo 
humorem.  Sostratus  nihil  de  omento  dixit :  duobus  iis- 
dem  adjecit  carnem  ibi  interdum  increscere,  eamque 
modo  integram  esse ,  modo  carcmomati  similem.  Gor- 
gias  ipse  quoque  omenti  mentionem  omisit :  sed  eadem 
tria  causatus,  spiritum  "quoque  interdum  eo  dixit  ir- 
rumpere.  Heron,  omnibus  his  quatuor  positis,  et  omenti 
mentionem  habuit ,  et  ejus  quod  simul  et  omentum  et 
intestinum  habuerit.  Quid  autem  horum  sit ,  his  indi- 


LIB.  VII.  SECT.  XIV.  327 

ciis  cognoscitur.  Ubi  intcstinum  prolapsum  est,  tumor 
neque  durus,  neque  mollis  est ,  omni  frigore  mi- 
nuitur:  non  solum  sub  omni  calore,  sed  etiam  retento 
spiritu,  crescit.  Sonat  inlerdum,  atque  ubi  resupinatus 
est  aliquis  ,  delapso  intestino ,  ipse  desidit.  Ubi  vero 
omentum  est ,  ca^tera  similia  sunt ,  tumor  mollior  et  ab 
ima  parte ,  latus ,  extenuatus  in  verticem  est ;  si  quis 
apprehendit,  elabitur.  Ubi  utrumque  est,  indicia  quo- 
que  mixta  sunt,  et  inter  utrumque  mollities :  at  caro 
durior  est ,  semperque ,  etiam  resupinato  corpore ,  tu- 
met,  prementique  non  cedit ,  prioribus  facile  cedenti- 
bus.  Si  vitiosa  est ,  easdem  notas  habet  quas  in  carcino- 
mate  exposui.  Humor  autem  si  premitur ,  circumfluit : 
atspiritus  pressus  cedit,  sed  protinus  redit,  resupinato 
quoque  corpore ,  tumorem  in  eadem  figura  tenet.  Ex 
his  id  quod  ex  spiritu  vitium  est ,  medicinam  non  ad- 
mittit  :  caro  quoque  carcinomati  similis  cum  periculo 
tractatur;  itaque  omittenda  est.  Sana  excidi  debet,  id 
que  vulnus  linamentis  curari.  Humorem  quidam ,  vel 
inciso  summo  tumore  ,  effundunt ,  et  vulnus  iisdem  li- 
nameutis  curant.  In  reliquis  variee  sententise  sunt.  Ac 
resupinandum  quidem  corpus  esse,  res  ipsa  testatur , 
ut  in  uterum,  sive  intestinum  sive  omenlum  est,  dela- 
batur.  Sinus  vero  umbilici ,  tum  vacuus ,  a  quibusdam 
duabus  regulis  exceptus  est,  vehementerque  earum  ca- 
pitibus  deligatis,  ibi  emoritur :  a  quibusdam  adimum  acu 
trajecta  duo  lina  ducente ,  deinde  utriusque  lini  duobus 
capitibus  diversse  partes  adstrictae  :  quod  in  uva  quo- 
que  oculi  fit;  nam  ,  sic,  id,  quod  supra  vinculum  est, 
moritur.  Adjecerunt  quidam  ut,  antequam  vincirent, 
summum  una  linea  inciderent  quo  facilius ,  digito  de- 
misso ,  quod  illuc  irrupisset ,  depeilerent;  tum  deinde 
vinxerunt.  Sed  abunde  estjubere  spiritum  continere, 
ut  tumor  quantus  maximus  esse  potest,  se  ostendat , 


328  A.  CORNELII  CELSI 

tiuaj  imam  basim  ejus  atramento  notare,  resupina- 
toque  liomine,  digitis  tumorem  eum  premere,  ut  si 
quid  delapsum  non  est ,  manu  cogatur.  Post  h«e  um- 
bilicum  attrahere ,  et  qua  nota  atramenti  est ,  lino 
vehementer  adstringere  :  deinde  partem  superiorem 
aut  medicamentis  aut  ferro  adurere,  donec  emoriatur; 
atque,  ut  coetera  usta,  ulcus  nutrire.  Idque  non  so- 
lum  ubi  intestinum  vel  omentum  vel  utrumque  est, 
sed  etiam  ubi  humor  est,  optime  proficit.  Sed  ante 
quaedam  visenda  sunt,  ne  quod  ex  vinculo  pericu- 
lum  sit.  Nam  curatioui  neque  infans ,  neque  aut  ro- 
bustus  anuis  aut  senex  aptus  est,  sed  a  septimo  fere 
auno  ad  quartum  decimum.  Deinde  ei  corpus  ido- 
neum  est  id  quod  integrum  est :  at  quod  mali  habitus 
est,  quodque  papulas,  impetigines,  similiaque  habet , 
idoneum  non  est.  Levibus  quoque  tumoribus  facile 
subvenitur  ;  at  in  eorum ,  qui  nimis  magni  sunt , 
curatione  periculum  est.  Tempus  autem  anni  et  autum- 
nale  et  hibernum  vitandum  est :  ver  idoneum  maxime 
est,  ac  prima  aestas  non  aliena est.  Prreter  hrec  abstinere 
pridie  debet :  neque  id  satis  est ;  sed  alvus  quoque  ei 
ducendaest,  quo  facilius  omnia  quae  excesserunt,  intra 
alvum  considaut. 

Sect.  XV.  Aquam  his  qui  hydropici  sunt,  emitti 
oportere  alias  dixi :  nunc  quemadmodum  id  fiat,  di- 
cendum.  Quidam  autem  sub  umbilico,  fere  quatuor  in- 
terpositis  digitis  a  sinistraparte,  quidam  ipso  umbilico 
perforato,  id  facere  consuerunt  :  quidam  cute  primum 
adusta ,  deinde  interiore  abdomine  inciso ;  quia  ,  quod 
per  ignem  divisum  est ,  minus  celeriter  coit.  Ferramen- 
tum  autem  demittitur ,  magna  cura  habita,  ne  qua  vena 
incidatur.  Id  tale  esse  debet ,  ut  fere  tertiam  digiti  par- 
tem  latitudo  mucronis  impleat  :  demittendumque  ita 
est,  ut  membrauam  quoque  transeat  qua  caro  ab  iu-te- 


LIB.  VII.  SEGT.  XVI.  32g 

riore  parte  finilur  :  eo  tum  plumbea  aut  aenea  fistula 
conjicienda  est,  vel  recurvalis  in  exteriorem  partem  la- 
bris,  vel  in  media  circumsurgcnle  quadam  mora,  ne 
tota  intus  delabi  possit.  Hujus  ea  pars  quae  intra,  paulo 
longior  esse  debet  quam  qiue  extra,  ut  ultra  ulterio- 
rem  membranam  procedat.  Per  hanc  effundendus  bu- 
mor  est  :  atque  ubi  major  pars  ejus  evocata  est,  c!u- 
denda  demisso  linteolo  fistula  est ,  et  in  vulnere ,  si  id 
ustum  non  est ,  relinquenda :  deinde  per  insequentes 
dies  circa  singulas  heminas  emittendum ,  donec  nullum 
aquae  vestigium  appareat.  Quidam  tamen  etiam  non 
usta  cute ,  protinus  fislulam  recipiunt ,  et  super  vulnus 
spongiam ,  ex  aqua  frigida  expressam ,  vel  ex  aceto  de- 
ligant :  deinde ,  postero  die ,  rursus  fistulam  demittunt , 
quod  recens  vulnus  paulum  diductum  patitur  ,  ut  si 
quid  humoris  superest,  emittatur  :  idque  bis  ita  fecisse 
contenti  sunt. 

Sect.  XVI.  Nonnunquam  autem  venter  ictu  aliquo 
perforatur,  sequiturque  ut  intestina  evolvantur.  Quod 
ubi  incidit,  protinus  considerandum  est,  an  integra  ea 
sint,  deinde  an  his  color  suus  maneat.  Si  tenuius  intes- 
tinum  perforatum  est ,  nihil  profici  posse  jam  retuli, 
Latius  intestinum  sui  potest;  11011  quod  certa  fiducia  sit, 
sed  quod  dubia  spes  certa  desperatione  sit  potior;  in- 
terdum  enim  glutinatur.  Tum  si  utrumlibet  intestinum 
lividum ,  aut  pallidum ,  aut  nigrum  est ,  quibus  illud 
quoque  necessario  accedit,  ut  sensu  careat,  medicina 
omnis  inanis  est.  Si  vero  adhuc  ea  sui  coloris  sunt,  cum 
magna  festinatione  succurrendum  est ;  momento  enim 
alienatur  externo  et  insueto  spiritu  circumdata.  Resu- 
pinandus  autem  homo  est,  coxis  erectioribus :  et  si  au- 
gustius  vulnus  esl,  quam  ut  intestina  commode  refun- 
dantur,  incidendum  est  donec  satis  pateat.  Ac  si  jain 
sicciora  intestina  sunt ,  perluenda  aqua  sunt,  cui  paul- 

28. 


33o  A.  CORNELn  CELSI 

lum  admodum  olei  sit  adjectum.  Tum  minister  oras  vul- 
neris  leniter  diducere  manibus  suis ,  vel  etiam  duobus 
hamis  membranae  interiori  injectis  ,  debet  :  medicus 
priora  semper  intestina  quae  posteriora  prolapsa  sunt , 
condere  sic ,  ut  orbium  singulorum  locum  servet.  Re- 
positis  omnibus,  leniter  homo  concutiendus  est  :  quo 
fit,  ut  per  se  singiila  intestina  in  suas  sedes  diducantur, 
et  in  his  considant.  His  conditis,  omentum  quoque  con- 
siderandum  est ,  ex  quo ,  si  quid  jam  nigri  et  emortui 
est,  forfice  excidi  debet:  si  quid  integrum  est ,  leniter 
super  intestiua  deduci.  Sutura  autem,  neque  summae 
cutis ,  neque  interioris  membran»  per  se  satis  proficit , 
sed  utriusque.  Et  quidem  duobus  linis  injicienda  est,  et 
spissior  quam  alibi ,  quia  et  rumpi  facilius  motu  ventris 
potest,  et  non  aeque  magnis  inflammationibus  pars  ea 
exposita  est.  Igitur  in  duas  acus  fila  conjicienda, 
eceque  duabus  manibus  tcnendae  :  et  prius  interiori 
membranae  sutura  injicienda  est  sic,  ut  sinistra  manus 
in  dexteriore  ora ,  dextra  in  sinisteriore  a  principio  vul- 
neris  orsa,  ab  interiori  parte  in  exteriorem  acum  im- 
mittat.  Quo  fit  ut  ab  intestinis  ea  pars  semper  acuum 
sit  quae  retusa  est.  Semel  utraque  parte  trajecta,  per- 
mutandce  acus  inter  manus  sunt ,  ut  ea  sit  in  dex- 
tra  quoe  fuit  in  sinistra;  ea  veniat  in  sinistram ,  quam 
dextra  continuit  :  iterumque  eodem  modo  per  oras 
immittenda}  sunt :  atque  ita  tertio  et  quarto ,  dein- 
cepsque  permntatis  inter  manus  acubus  ,  includenda 
plaga.  Post  haec  eadem  fila,  eaedemque  acus  ad  cutem 
transferendae  ;  similique  ratione  ei  quoque  parti  sutura 
injicienda,  semper  ab  interiore  parte  acubus  venien- 
tibus,  semper  inter  manus  trajectis.Dein  glutinantia  in- 
jicienda,  quibus  aut  spongiam,  aut  succidam  lanam  ex 
aeeto  expressam  accedere  debere  manifestius  est ,  quam 
ut  semper  dicendum  sit.  Impositis  his,  leniter  deligari 
venter  debet. 


LIB.  VIT.  SECT.  XVIII.  33 1 

Sect.  XVII.  i.  Interdum  tamen  vel  ex  ictu  aliquo, 
vel  retento  diutius  spiritu ,  vel  sul)  gravi  fasce,  interior 
abdominis  membrana,  superiore  cute  integra,  rumpilur. 
Quod  feminis  quoque  ex  ulero  saepe  evenire  consuevit ; 
fitque  praecipue  circa  ilia.  Sequitur  autem,  quum 
superior  caro  mollis  sit ,  ut  non  satis  intestina  contineat, 
hisque  intenta  cutis  indecore  intumescat.  Atque  id  quo- 
que  aliter  ab  aliis  curatur.  Quidam  enim  per  acum  duo- 
bus  linis  ad  imam  basim  immissis ,  sic  utrinque  devin- 
ciunt ,  quemadmodum  et  in  umbilico  et  in  uva  positum 
est ,  ut  quidquid  supra  vinculum  est,  emoriatur  :  qui- 
dam  medium  tumorem  excidunt  ad  similitudinem  myr- 
tacei  folii :  quod  semper  eodem  modo  servandum  esse 
jam  posui ,  et  tum  oras  sutura  jungunt.  Commodissi- 
mum  est  autem ,  resupinato  corpore ,  experiri  manu , 
qua  parte  is  tumor  maxime  cedat ;  quia  necesse  est  ea. 
parte  rupta  membrana  sit ,  quaque  integra  est ,  ea  magis 
obnitatur  :  tum  qua  rupta  videbitur ,  immitlendse  scal- 
pello  duae  lineae  sunt ,  ut ,  exciso  medio ,  interior  mem- 
brana  utrinque  recentem  plagam  habeat ;  quia  quod 
vetus  est ,  sutura  non  coit.  Loco  patefacto ,  si  qua  parte 
membrana  non  novam  plagam  sed  veterem  habet ,  te- 
nuis  excidenda  habena  est,  quse  tantum  oras  ejus  exul- 
ceret.  Caetera  quse  ad  suturam  reliquamque  curationem 
pertinent ,  supra  comprehensa  sunt. 

2.  Praeter  heec  evenit  ut  in  quorundam  ventribus  va- 
rices  sint :  quarum ,  quia  nulla  alia  curatio  est ,  quam 
quai  in  cruribus  esse  consuevit ,  tum  eam  partem  expla- 
naturus,  hanc  quoque  eo  differo. 

Sect.  XVIII.  Venio  autem  ad  ea  quse  in  naturalibus 
partibus  circa  testiculos  ori  solent  :  quae  quo  facilius 
explicem,  prius  ipsius  loci  natura  paucis  properanda 
est.  Igitur  testiculi  simile  quiddam  medullis  habent :  nam 
sanguinem  non  emittunt ,  et  omui  sensu  carent :  dolent 


332  A.  CORNELII  CELSI 

autem  in  ictibus  et  inflammationibus  tunicarum  quibus 
hi  continentur.  Dependent  vero  ab  inguinibus  per  sin- 
gulos  nervos,  quos  )cpep.a;xpa?  Graeci  nominant,  cum 
quorum  utroque  binae  descendunt  et  vense  et  arteria?. 
Haecautem  tunica  conteguntur  tenui,  nervosa,sine  san- 
guine,  alba ,  quae  IXu-posi^yi;  a  Graecis  nominatur :  super 
eam  valentior  tuuica  est ,  quae  interiori  vehementer  ima 
parte  inhaeret :  ^apTov  Graeci  vocant.  Multae  deiude 
membranulae  venas  et  arterias  eosque  nervos  compre- 
hendunt;  atque  inter  duas  quoque  tunicas  superioribus 
partibus  leves  parvulaeque  sunt.  Hactenus  propria  utri- 
que  testiculo  et  velamenta  et  auxilia  sunt :  communis 
deinde  utrique  omnibusque  interioribus  sinus  est ,  qui 
etiam  conspicitur  anobis :  oay^bv  Graeci,  scrotumnostri 
vocant ;  isque  ab  ima  parte  mediis  tunicis  leviter  inne- 
xus ,  a  superiore  tantiim  circumdatus  est.  Sub  hoc  igitur 
plura  vitia  esse  consuerunt :  quae  modo ,  ruptis  tunicis 
quas  ab  inguinibus  incipere  proposui,  modo  his  integris, 
fiunt.  Si  quidem  interdum  vel  e.x.  morbo  primum  in- 
flammatur,  deinde  postea  pondere  abrumpitur,  vel  ex 
ictu  aliquo  protiniis  rumpitur  tunica,  quae  diducere  ab 
inferioribus  partibus  intestina  debuit ;  tum  pondere  eo 
devohilur  aut  omentum  aut  etiam  intestinum :  idque, 
ibi  reperta 'via,  paulatim  ab  inguinihus  iu  inferiores 
quoque  partes  nisum,  subinde  nervosas  tunicas,  et 
ob  id  ejus  rei  patientes  ,  diducit  :  tv-spojciaXviv  et 
£7ri?ryiXG5c).Yiv  Graeci  vocant  :  apud  nos  indecorum ,  sed 
commune  his  herniae  nomen  est.  Deinde ,  si  descendit 
omentum ,  nunquam  in  scroto  tumor  tollitur ,  sive  ine- 
dia  fuit ,  sive  corpus  huc  illiicve  conversum ,  aut  alio 
quovis  modo  collocatum  :  itemque ,  si  retentus  est  spi- 
ritus,  non  magnopere  increscit;  tactu  vero  inaequalis 
est,  et  mollis  et  lubricus.  4t  si  intestinum  quoque  des- 
cendit,  tumor  is  sine  inflammatione  modo  minuitur, 


LIB.  VII.  SECT.  XVIII.  333 

modo  increscit :  estque  fere  sine  dolore;  et,  quum  con- 
quiescit  aliquis  aut  jacet,  interdum  ex  toto  desidit,  in- 
terdum  sic  dividitur,  ut  in  scroto  exiguae  reliquiae 
maneaut ;  at  clamore  et  satietate ,  et  si  sub  aliquo 
poudere  is  homo  nisus  est,  crescit;  frigore  omni  con- 
trahitur,  calore  difTunditur;  estque  tum  scrolum  et 
rotundum,  et  tactu  laeve;  idque  quod  subest,  lubricum 
est :  si  pressum  estr,  ad  inguen  revertitur;  dimissumque 
iterum  cum  quodam  quasi  murmure  devolvilur.  Et  id 
quidem  in  levioribus  malis  evenit :  nonnunquam  autem, 
stercore  accepto ,  vaslius  tumet ,  retroque  compelli  non 
potest ,  affertque  tuni  dolorem  et  scroto ,  et  inguinibus  et 
abdomini.  Nonnunquam  stomachus  quoque  affectus  » 
primum  rufam  bilem  per  os  reddit,  deinde  viridem, 
quibusdam  etiam  nigram.  Integris  vero  membranis» 
interdum  eam  partem  humor  distringit.  Atque  ejus  quo- 
que  species  duae  sunt :  nam  vel  inter  tunicas  is  increscit 
vel  in  membranis  quse  ibi  circa  venas  et  arterias  sunt , 
ubi  hae  gravatae  occalluerunt.  Ac  ne  ei  quidem  humori 
quiintertunicasest,unasedes  est:nam  modo  inter  sum- 
mam  et  mediam ,  modo  inter  mediam  et  imam  consistit. 
Graecicommuninominequidquid  est,  u^poaft.viv  appel- 
lant :  nostri  vero,  scilicet  nullis  discriminibus  satis  cog- 
nitis,ha3cquoquesubeodem  nominequo  priora,  habent. 
Signa  autem  quaedam  communia  sunt ,  quaedam  propria. 
Communia,  quibus  humor  deprehenditur;  propria ,  qui- 
buslocus.  Humorem  subesse  discimus ,  si  tumor  est  nun- 
quam  ex  toto  se  remittens,  sed  interdum  levior  aut  prop- 
ter  famem  aut  propter  febriculam,  maximeque  in  pueris; 
isque  mollis  est,  si  non  nimius  humor  subest :  at  si  is  vehe- 
menter  increvit,  renititur  sicut  uter  repletus  et  arcte  ad- 
strictus.  Venae  quoque  in  scroto  inflantur ,  et,  si  digito 
pressimus,  cedit  humor,  circumfluensque  id  quod  non 
premitur,  attollit,  et  tanquam  in  vitro  cornuve  per  scrotum 


334  A.  CORNELII   CELSI 

apparet,  isque,  quantum  in  ipso  est,  sine  dolore  est.  Sedes 
autem  ejus  sic  deprehenditur.  Si  inter  summam  mediam- 
que  tunicam  est,  cum  digitis  duobus  pressimus,  paulatim 
humor  inter  eos  revertens  subit ;  scrotum  ipsius  el  albi- 
dius  est :  si  ducitur ,  aut  nihil,  aut  paululum  intenditur ; 
testiculus  ea  parte  neque  visu  neque  tactu  sentitur.  At  si 
sub  media  tunica  est,  intentum  scrotum  magis  se  attollit, 
adeo  ut  superior  coles  sub  tumore  eo  delitescat.  Prseter 
haec,aequeintegris  tunicis ,  ramex  innascitur:  YloGO^.r\\r^ 
Graeci    appellant,  venae  intumescunt  :  eseque  intortae 
conglomerataeque   ad  superiorem   partem,  vel  ipsum 
scrotum  implent,  vel  mediam  tunicam  vel   imam  :  in- 
terdum  etiam,  sub  ima  tunica,  circa  ipsum  testiculum 
nervumque  ejus ,  increscunt.  Ex  his  eae  quoe  in  ipso  scro- 
to  sunt,  oculis  patent :  hae  vero  quae  mediae  imaeve  tu- 
nicae  insident,  ut  magis  conditae ,  non  aeque  quidem  cer- 
nuntur;sed  tamen  etiam  visui  subjectaesunt:praeterquam 
etiam  quod  et  tumoris  aliquid  est  pro  venarum  magni- 
tudine  et  modo  :  et  id  prementi  magis  renititur,  ac  per 
ipsos  venarum  toros  inaequale  est ;  et  qua  parte  id  est » 
testiculus  magis  justo  dependet.  Quum  vero  etiam  super 
ipsum  testiculum  nervumque  ejus  id  malum  increvit, 
aliquanto  longius  testiculus  ipse  descendit,  minorque 
altero  fit,  ut  pote  alimento  amisso.  Raro,  sed  aliquando 
caro  quoque  inter  tunicas  increscit :  aa^KomXr,^  Graeci 
vocant.  Interdum  etiam  ex  inflammatione  tumet  ipse 
testiculus,  ac  febres  quoque  affert;  et  nisi  celeriter  ea 
infJammatio  conquievit ,  dolor  ad  inguina  atque  ilia 
pervenit,  partesque  hre  intumescunt;  et  nervus  ex  quo 
testiculus  dependet ,  plenior  fit ,  simulqire  indurescit. 
Super  haec  inguen  quoque  nonnunquam  ramices  iin- 
plent :  €ou€(i)vo>cr,Xv;v  appellant. 

Sect.  XIX.  His  cognitis,  de  curatione  dicendum  est, 
in  qua  quaedam  communia  omnium  sunt,  quaedam  pro- 


LIB.  VII.  SECT.  XIX.  335 

pria  singulorum.  Prius  de  communibus  dicam.  Loquar 
autem  nune  de  his  quse  scalpellum  desiderant :  nam  quas 
vel  sanari  non  possint,  vel  aliter  nutriri  debeant,  dicen- 
dum  erit  simul  atque  ad  species  singulas  venero.  Inci- 
ditur  autem  interdum  inguen,  interdum  scrotum.  In 
utraque  curatione  homo  ante  per  triduum  bibere  aquam, 
pridie  abstinere  etiam  a  cibo  debet :  ipso  autem  die 
collocari  supinus;  deinde  si  inguen  incidendum  est,  id- 
que  jam  pube  contegitur,  ante  radendum  est,  et  tunc 
extenso  scroto ,  ut  cutis  inguinis  intenta  sit ,  id  inciden- 
dum  sub  imo  ventre ,  qua  cum  abdomine  tunicae  infe- 
riores  committuntur.  Aperiendum  autem  audacter  est, 
donec  summa  tunica  quse  ipsius  scroti  est,  incidatur, 
perveniaturque  ad  eam  quae  media  est.  Plaga  facta ,  fo- 
ramen  deorsum  versus  subest.  In  id  demittendus  est 
sinistrae  manus  digitus  index  ,  ut,  diductis  intervenien- 
tibus  membranulis ,  sinum  laxet.  Minister  autem  sini- 
stra  manu  comprehenso  scroto  ,  sursum  versus  id  debet 
extendere ,  et  quam  maxime  ab  inguinibus  abducere  , 
primuni  cum  ipso  testiculo,  diim  medicus  omnes  mem- 
branulas  quae  supra  mediam  tunicam  sunt,  si  digito 
diducere  nonpotest,  scalpello  abscindat :  deinde  sineeo; 
ut  is  elapsus  ipsi  plagae  jungatur ,  digitoque  inde  pro- 
matur,  et  super  ventrem  cum  duabus  suis  tunicis  collo- 
cetur.  Inde  si  qua  vitiosa  sunt,  circumcidenda  sunt :  in 
quibus  quum  multae  venae  discurrant ,  tenuiores  quidem 
praecidi  protinus  possunt  :  majores  vero  ante  longiore 
lino  deligandae  sunt,  ne  periculose  sanguinem  fundant. 
Sin  media  tunica^vexata  erit,  aut  sub  ea  malum  incre- 
verit,  excidenda  ea  erit  sic,  ut  alte  ad  ipsum  inguen 
praeeidatur.  Infra  tamen  non  tota  demenda  est :  nam 
quod  ad  basim  testiculi  vehementer  cum  ima  tunica 
connexum  est ,  excidi  sine  summo  periculo  non  potest ; 
itaque  ibi  reliiiquendum  est.  Idem  in  ima  quoque  tu- 


336  A.  CORNELII  CELSI 

nica ,  si  laesa  ea  est,  faciendum  est.  Sed  non  a  summa 
inguinis  plaga. ,  verum  infra  paululum  ea  abscindenda , 
ne,  hesa  abdominis  membrana,  inflammationes  moveat. 
Neque  tamen  nimium  ex  ea  sursum  relinquendum  est , 
ne  postea  sinuetur ,  et  sedem  eidem  malo  preestet.  Pur- 
gatus  itaque  testiculus  ,  per  ipsam  plagam ,  cum  venis 
et  arteriis  et  nervo  suo,  leniter  demittendus  est;  viden- 
dumque  ne  sanguis  in  scrotum  descendat,  neve  con- 
cretus,  aliquo  loco  maneat.  Qua?  ita  fient,  si  venis  vin- 
ciendo  medicus  prospexerit :  lina  quibus  capita  earum 
continebuntur,  extra  plagam  dependere  debebunt;  quae, 
pure  orto,  sine  ullo  dolore  excident.  Ipsi  autem  plagae 
injicienda?  dua?  fihulae  sunt,  et  insuper  medicamentum 
quo  glutinetur.  Solel  interdum  ab  altera  ora  necessa- 
rium  esse  aliquid  excidi,  ut  cicatrix  major  et  latior  fiat. 
Quod  ubi  incidit,  linamenta  super  non  fulcienda,  sed 
leviter  tantum  ponenda  sunt,  supraque  ea  quae  inflam- 
mationem  repellant,  id  est,  ex  aceto  vel  lana  succida 
vel  spongia  :  cretera  eadem  quse,  ubi  pus  moveri  debet, 
adliibenda  sunt.  At  quum  infra  incidi  oportet,  resupi- 
nato  homine ,  subjicienda  sub  scroto  sinistra  manus  est, 
deinde  id  vehementer  apprehendum  et  incidendum.  Si 
parvulum  estquodnocet,modice,  ut  tertia  pars  integra 
ad  sustinendum  testiculum  infra  relinquatur:  si  majus 
est,  etiam  amplius  ,  ut  paulum  tantummodo  ad  imum 
cui  testiculus  insidere  possit ,  integrum  maneat.  Sed  pri- 
mo  rectus  scalpellus  quam  levissima  manu  teneri  debet , 
douec  scrotum  ipsum  diducat ;  tum  inclinandus  mucro 
est,ut  transversas  membranas  secet,  quae  inter  sum- 
mam  mediamque  tunicam  sunt.  At  si  vitium  in  proxi- 
mo  est ,  mediam  tunicam  attingi  non  oportet :  si  sub 
illaquoque  conditur,  etiam  illa  incidenda  est,  sicut  ter- 
tia  quoque ,  si  illa  vitium  tegit.  Ubicumque  autem  re- 
pertum  malum  est ,  ministrum  ab  inferiore  parte  expri- 


LIB.  TIT.   SECT.  XIX.  337 

vnrre  moderatc  scrotum  oportet,  medicum  digito  nia- 
nubriolove  scalpelli  diductam  inferiorem  partem  tunicae 
extra  collocare;  deinde  eam  ferramento,  quod,  ob  si- 
militudincm,  corvuni  vocant,  inciderc  sic,  ut  iu  eam- 
dem  intrare  duo  digiti,index  et  medius,  possint.  His 
deinde  conjectis  ,  excipienda  reliqua  pars  lunicae,  et 
inter  digitos  scalpellus  immittendus  est,  eximeudumque 
aut  eflundendum  quidquid  est  noxium.  Quamcumque 
autem  tunicam  quis  violavit,  illam  quoque  debet  exci- 
dere,  ac  mediam  quidem  ,  ut  supra  dixi,  quam  altissime 
ad  inguen ,  imam  autem  paulo  infra.  Caeterum ,  ante- 
quam  excidantur  ,  hae  quoque  vinciri  lino  summae 
debent ,  et  ejus  lini  capita  extra  plagarn  relinquenda 
sunt,  sicut  in  illis  quoque  venis  quae  id  requisierint.  Eo 
facto,  testiculus  intus  reponendus  est,  oraeque  scroti  su- 
turis  inter  se  committendae ,  neque  iis  paucis,  ne  pa- 
rum  glutinentur,  et  longior  fiat  curatio;  neque  multis, 
ne  inflammationem  augeant.  Atque  hic  quoque  viden- 
dum  est,  ne  quid  in  scroto  sanguinis  maneat;  tiimim- 
ponenda  glutinantia  sunt.  Si  quando  autem  in  scrotum 
sanguis  defluxit,  aliquidve  concretum  ex  eo  decidit , 
incidi  subter  id  debet;  purgatoque  eo,  spongia  acri 
aceto  madens  circumdari.  Deligatum  autem  vulnus 
omne  quod  ex  his  causis  factum  est,  si  dolor  nullus 
est ,  quinque  primis  diebus  non  est  resolvendum ;  sed 
bis  die  tantiim  aceto  irroranda  lana  vei  spongia:  si 
dolor  est ,  tertio  die  resolvendum ,  et  ubi  fibulae  sunt , 
hae  incidendae;  ubi  linamentum,  id  immutandum  est : 
rosaque  et  vino  madefaciendum  id  quod  imponitur. 
Si  inflammatio  iucrescit,  adjiciendum  prioribus  cata- 
plasma  ex  lenticula  et  melle,  vel  ex  malicorio,  quud 
in  austero  vino  coctum  sit ,  vel  ex  his  mixtis.  Si  sub 
his  inflammatio  non  conquierit,  post  diem  quintum 
multa  calida  aqua  vulnus  fovendum ,  donec  scrotum 

29 


338  A  CORNELII  CELSI 

ipsum  et  extenuetur,  et  rugosius  fiat  :  tum  imponen- 
dum  cataplasma  ex  triticea  farina,  cui  resina  pinea  ad- 
jecta  sit  :  quae  ipsa,  si  robustus  curatur,  ex  aceto;  si 
tener,  ex  melle  coquenda  sunt.  Neque  dubium  est,  quod- 
cunque  vitium  fuit,  si  magna  inflammatio  est,  quin 
ea  quae  pus  movent,  imponenda  sint.  Quod  si  pus  in 
ipso  scroto  ortum  est,  paulum  id  incidi  debet ,  ut  exitus 
detur;linamentumqueeatenus  imponendumest,  ut  fora- 
men  tegat.  Inflammatione  finita ,  propter  nervos ,  priore 
cataplasmate,  dein  cerato  utendum  est.  Haec  proprie  ad 
ejusmodi  vulnera  pertinent.  Caetera  et  in  curatione,  et 
in  victu  similia  bis  esse  debent,  quae  in  alio  quoque 
vulnerum  genere  praecepimus. 

Sect.  XX.  His  propositis,  ad  singulas  species  ve- 
niendum  est.  Ac  si  cui  parvulo  puero  intestinum  des- 
cendit,  ante  scalpellum  experienda  vinctura  est.  Fascia 
ejus  rei  causa  fit ,  cui  imo  loco  pila  assuta  est  ex  panni- 
culis  facta,  quae  ad  repellendum  intestinum  ipsi  illi 
subjicitur,  deinde  reliqua  fasciae  pars  arcte  circumda- 
tur,  sub  quo  saepe  et  intus  compellitur  intestinum,  et 
inter  se  tunicae  glutinantur.  Rursus  si  aetas  processit, 
multumque  intestini  descendisse  ex  tumore  magno  pa- 
tet,  adjiciunturque  dolores  et  vomitus  (quae  ex  stercore 
ex  cruditate  eo  delapso  fere  accidunt) ,  scalpellum  ad- 
hiberi  sine  pernicie  non  posse  manifestum  est :  levan- 
dum  tantummodo  malum,  et  per  alias  curationes  extra- 
hendum  est.Sanguis  mitti  ex  brachio  debet;  deinde,  si 
virespatiuntur,  imperanda  tridui  abstinentia  est:  si  mi- 
nus ,  certe  pro  vi  corporis  quam  lohgissima.  Eodem  vero 
tempore ,  superhabendum  cataplasma  ex  lini  semine , 
quod  ante  aliquis  ex  mulso  decoxerit.  Posthaec  et  farina 
hordeacea  cum  resina  injicieuda,  etis  demittendus  inso- 
lium  aquae  calidae,  cui  oleum  quoque  adjectum  sit;  dan- 
dumque  aliquid  cibilevis  et  calidi.  Quidam  etiam  alvum 


LIB.  VII.  SECT.  XX.  339 

ducunt :  id  dcducere  aliquid  in  scrotum  potest ,  educere 
ex  eo  nou  potest.  Per  ea  vero  quaj  supra  scripta  sunt, 
levato  malo,  si  quando  alias  dolor  reverterit,  eadem 
erunt  facienda.  Sine  dolore  quoque  si  multa  intestina 
prolapsa  sunt,  secari  supervacuum  est,  non  quo  excludi 
a  scroto  non  possint  (nisi  tamen  id  inflammatio  prohi- 
buit),  sed  qno  repulsa  inguinibus  immorentur ,  ibique 
tumorem  excitent;  atque  ita  fiat  mali  non  finis,  sed 
mutatio.  At  in  eo  quem  scalpello  curari  oportebit,  si- 
mul  atque  ad  mediam  tunicam  vulnus  in  inguine  fac- 
tum  pervenerit,  duobus  hamulis  ea  juxta  ipsas  oras 
apprehendi  debebit,  dum,  diductis  omnibus  membra- 
nulis,  medicus  eam  liberet.  Neque  enim  cum  peri- 
culo  laeditur,  quae  excidenda  est,  quum  inlestinum  esse 
nisi  sub  ea  non  possit.  Ubi  diducta  autem  erit,  ab  in- 
gnine  usque  ad  testiculum  incidi  debebit  sic,  ne  isipse 
laedatur;  tum  excidi.  Fere  tamenhanc  curationem  pue- 
rilis  setas  et  modicum  malum  recipit.  Si  vir  robustus 
est,  majusque  id  vitium  est,  extrahi  testiculus  non 
debet,  sed  in  sua  sede  permanere.  Id  hoc  modo  fit. 
Inguen  eadem  ratione  usque  ad  mediam  tunicam 
scalpello  aperitur,  eaque  tunica  eodem  modo  duo- 
bus  hamis  excipitur  sic,  ut  a  ministro  testiculus  eale- 
nus  contineatur,  ne  per  vulnus  exeat  :  tum  ea  tunica 
deorsum  versus  scalpello  inciditur ,  sub  eaque  index  di- 
gitus  sinistrse  manus  ad  imum  testiculuni  demittitur, 
eumque  ad  plagam  compellit  :  deinde  dextrse  manus 
duo  digiti,  pollex  atque  index,  venam ,  et  arteriam,  et 
nervum ,  tunicamque  eorum  a  superiore  tunica  didu- 
cunt.  Quod  si  aliquse  membranulae  prohibent,  scalpello 
resolvuntur ,  donec  ante  oculos  tola  jam  tunica  sit.  Ex- 
cisis  qure  excidenda  sunt ,  repositoque  testiculo  ,  ab  ora 
quoque  ejus  vulneris  quod  in  inguine  est,  demenda  ha- 


3/fo  A.  CORNELII  CELSI 

benula  paulo  latior  est;  quo  major  plaga  sit,  et  plus 
creare  earnis  possit. 

Sect.  XXI.  i.  At  si  omentum  descendit,  eodem 
quidem  modo  quo  supra  scriptum  est ,  aperiendum  in- 
guen,  didueendaeque  tunicae  sunt.  Considerandum  au- 
tem est,  majorne  ejus  modus,  an  exiguus  sit.  Nam  quod 
parvulum  est,  super  inguen  m  uterum,  vel  digito,  vel 
averso  specillo ,  repelleudum  est :  si  plus  est ,  sinere 
oportet  dependere ,  quautum  ex  utero  prolapsum  est , 
idque  adurentibus  medicamentis  illinire ,  donec  emo- 
riatur  et  excidat.  Quidam  hic  quoque  duo  lina  acu  tra- 
jiciunt ,  binisque  singulorum  capilibus  diversas  partes 
adstringunt,  sub  quo  aeque,  sed  tardius  emorialur.  Ad- 
jicitur  tamen  hie  quoque  celeritati,  si  omentum  supra 
vinculum  illinitur  medicamentis  quae  sic  exedunt,  ne 
erodant  :  imimxa  Graeci  vocant.  Fuerunt  etiam  qui 
omentum  forfice  praxiderent ,  quod  in  parvulo  non  est 
necessarium  :  si  majus  est,  potest  profusionem  sangui- 
nis  facere;  si  quidem  omentum  quoque  venis  quibus- 
dam  etiam  majoribus  illigatum  est.  Neque  vero  si,  dis- 
cisso  ventre ,  id  prolapsum  forfice  praeciditur ,  quum  et 
emortuum  sit,  et  aliter  tutius  avelli  non  possit,  inde 
huc  cxemplum  transferendum  est.  Vulnus  autem  cu- 
rari,  si  relictum  omentum  est,  sutura  debet  :  si  id 
amplius fluit ,  et  extra  emortuum  est,  excisis  oris,sicut 
supra  positum  est. 

2.  Si  vero  humor  intus  est ,  incidendum  est ,  in  pue- 
ris  quidem  inguen ,  nisi  in  his  quoque  liquoris  ejus  ma- 
jor  modus  id  prohibet,  in  viris  vero  et  ubicunque  mul- 
tus  humor  subest,  scrotum.  Deinde  si  inguen  incisum 
est,  eo  protractis  tunicis,  humor  efiundi  debet  :  si 
scrotum,  et  sub  hoc  protinus  vitium  est,  nihil  aliud 
quam  humor  est  effundendus,  abscindendpeque  mem- 
branas  sunt,  si  qus  eurn  continuerunt  :  deinde  elueu- 


LIB.  VII.  SECT.  XXII.  34i 

diiin  id  ex  aqua  quae  vel  salem  adjectum  vel  uitram 
habeat :  Si  sub  media  imave  lunica,  totte  hse  extrascro- 
tum  collocandre  excidendaeque  sunt. 

Sect.  XXII.  Ramex  autem,  si  super  ipsum  scrotum 
est,  adurendus  est  tenuibus  et  acutis  ferramentis  ,  qua* 
ipsis  venis  infigantur ;  cum  eo,  ne  amplius  quam  lias 
urant;  maximeque  ubi  inter  se  implicatse  glomerantur, 
eo  ferrum  admovendum  est :  tum  super  farina  exaqua 
frigida  subacta  injicienda  est,  utendumque  eo  vinculo 
quod  idoneum  esse  ani  curationibus  posui.  Tertio  die , 
lenticula  cum  melle  imponenda  est :  post ,  ejeclis  crus- 
tis ,  ulcera  melle  purganda ,  rosa  implenda ,  et  ad  cica- 
tricem  aridis  linamentis  perducenda  sunt.  Quibus  vero 
super  mediam  tunicam  venae  tument ,  incidendum  in- 
guen  est,  atque  tunica  promenda;  ab  eaque  vena?  di- 
gito  vel  manubriolo  scalpelli  separandoe.  Qua  parte 
inhserebunt,  ea  et  ab  superiore  et  ab  inferiore  parte 
lino  vinciendse;  tum  sub  ipsis  vinculis  praecidendae , 
reponendusque  testiculus  est.  At  ubi  supra  tertiam  tu- 
nicam  ramex  insedil,  mediam  excidi  necesse  est :  deinde, 
si  duae  tresve  venae  tument,  et  ita  pars  aliqua  obsidetur, 
ut  major  eo  vitio  vacet,  idem  faciendum  quod  supra 
scriptum  est;  ut  ab  inguine  et  a  testiculo  deligata?  venae 
preecidantur ,  isque  condatur.  Sin  totum  id  ramex  ob- 
sederit  per  plagam  demittendus  digitus  index  erit ,  sub- 
jiciendusque  venis  sic,  ut  paulatim  eas  protrahat ,  seque 
adducendo,  donec  is  testiculus  par  alteri  fiat.  Tum 
fibulas  oris  sic  injiciendae ,  ut  simul  eas  quoque  venas 
comprehendant.  Id  hoc  modo  fit.  Acus  ab  exteriore 
parte  oram  vulneris  perforat  :  tum  non  per  ipsam  ve- 
nam ,  sed  per  membranam  ejus  immittitur ;  per  eamque 
in  alteram  oram  compellitur.  Vense  vulnerari  non  de- 
bent ,  ne  sanguinem  fundant.  Membrana  semper  iiiter 
has  venas  est,  ac  neque  periculum  afFert;  et  filo  compre- 

29. 


342  A.  CORNELII  CELSI 

hensasillasabunde  tenet :  itaque  etiam  satis  est  duas  fibu- 
las  esse :  tum  vense,  quaecunque  protractte  sunt,  in  ipsum 
inguen  averso  specillo  compelli  debent.  Solvendi  fibu- 
las  tempus,  infiammatione  finita,  et  purgato  vulnere, 
est ,  ut  una  simul ,  et  oras ,  et  venas ,  cicatrix  devinciat. 
Ubi  vero  inter  imam  tunicam  et  ipsum  testiculum  ner- 
vumque  ejus  ramex  ortus  est,  una  curatio  est,  quae  to- 
tum  testicuhun  abscindit.  Nam  neque  ad  generationem 
quidquam  is  confert,  et  omnibus  indecore,  quibusdam 
etiam  cum  dolore  dependet.  Sed  tum  quoque  inguen 
incidendum ,  media  tunica  promenda,  atque  excidenda 
est :  idem  imae  faciendum ,  nervusque ,  ex  quo  testicu- 
lus  dependet ,  prajcidendus.  Post  id  venae  et  arteriae  ad 
ingueu  lino  deligandae ,  et  infra  vinculum  abscindendae 
sunt. 

Sect.  XXIII.  Caro  quoque,  si  quando  inter  tunicas 
increvit,  nihil  dubii  est,  quin  eximendasit;  sed  id,  ipso 
scroto  inciso ,  fieri  commodius  est.  A.t  si  nervus  indu- 
ruit,  curari  res  neque  manu ,  neque  medicamento  po- 
test.  Urgent  enim  febres  ardentes,  et  aut  virides,  aut 
nigri  vomitus  :  praeter  haec  ingens  sitis,  et  iinguse 
aspritudo,  fereque  a  die  tertio,  spumans  bilis  alvo 
cum  rosione  redditur.  Atque  neque  assumi  facile  ci- 
bus,  neque  conlineri  potest,  neque  multo  post  extre- 
m<e  partes  frigescunt,  tremor  oritur,  manus  sine  ra- 
tione  extenduntur ;  deinde  in  fronte  frigidus  sudor,  eum- 
que  mors  sequitur. 

Sect.  XXIV.  Ubi  vero  in  ipso  inguine  ramex  est,  si 
tumor  modicus  est,  id  semel  incidi;  si  major,  duabus 
lineis  debet,  ut  medium  excidatur  :  deinde,  non  ex- 
tracto  testiculo ,  sicut  intestinis  quoque  prolapsis  inter- 
dum  fieri  docui,  colligendai  venae ,  vinciendaeque ,  ubi 
tunicis  inhaerebunt ,  et  sub  his  nodis  praecidendae  sunt. 
Neque  quidquam  novi  curatio  vulneris  ejus  requirit. 


LIB.  VII.  SECT.  XXV.  343 

Sect.  XXV.  i.  Ab  his,  ad  ea  transeuiidum  est,  qme 
in  cole  ipso  fiunt.  ln  quo  si  glans  nuda  est,  vultque  ali- 
quis  eam  decoris  causa  legere,  fieri  potest ;  sed  expcdi- 
tius  in  puero  quain  in  viro  :  in  eo  cui  id  nalurale  esl, 
quam  in  eo  qui  quarundam  gentium  more  circumcisus 
est :  in  eo  cui  glans  parva, juxtaque  eam  culis  spatiosior, 
brevis  vero  ipse  coles  est,  quam  in  quo  contraria  his 
sunt.  Curalio  aulem  eorum  quibus  id  naturale  est,  ejus- 
modi  est.  Cutis  circa  glandem  prehenditur,  et  exten- 
ditur,  donec  illam  ipsam  condat;  ibique  deligatur. 
Deinde  juxta  pubem  in  orbem  tergus  inciditur ,  donec 
coles  nudetur;  magnaque  cura  cavetur  ne,  vel  urinae 
iter,  vel  venoe  qiue  ibi  sunt,  incidanturfQuo  facto,  cu- 
tis  ad  vinculum  inclinatur,nudaturque  circa  pubem  ve- 
lut  circulus ,  eoque  linamenta  dantur,  ut  caro  iucres- 
cat  et  id  impleat,  satisque  velamenti  supra  latitudo 
plagae  praestet.  Sed  donec  cicatrix  sit ,  vinctum  esse  id 
debet ,  in  medio  tantum  relicto  exiguo  urinae  itinere. 
At  in  eo  qui  circumcisus  est,  sub  circulo  glandis  scal- 
pello  diducenda  cutis  ab  interiore  cole  est.  Non  ita  vero 
dolet ;  quia ,  summo  soluto ,  deduci  deorsum  usque  ad 
pubem  manu  potest  :  neque  ideo  sanguis  profluit.  Re- 
soluta  autem  cutis  rursus  extenditur  ultra  glandem  ; 
tum  multa  frigida  aqua  fovetur,  emplastroque  circum- 
datur  quod  vaientem  inflammationem  reprimat.  Proxi- 
misque  diebus  et  prope  a  fame  victus  est,  ue  forte  eam 
partem  satietas  excitet.  Ubi  jam  sine  inflammatione  est, 
deligari  debet  a  pube  usque  glandis  circulum :  super 
glandem  autem ,  averso  emplastro  imposito  ,  induci.  Sic 
enim  fit  ut  inferior  pars  glutinetur ;  superior  ita  sanes- 
cat ,  ne  inhaereat. 

2.  Contra ,  si  glans  ita  contecta  est,  ut  nudari  non 
possit,  quod  vitium  Gra?ci  ipiawciv  appellant,  aperienda 
est ;  quod  hoc  modo  fit.  Subter  a  summa  ora  cutis  in- 


344  A.  CORlSfELn  CELSI 

ciditur  recta  linea  usque  ad  frenum ,  atque  ita  superius 
tergus  relaxatum  cedere  retro  potest.  Quod  si  parum 
sic  profectum  est ,  aut  propter  anguslias ,  aut  propter 
duritiem  tergoris ,  protinus  triangula  forma  cutis  ab  in- 
feriore  parte  excidenda  est  sic,  ut  vertex  ejus  ad  fre- 
num,  basis  in  tergo  extremo  sit:  tiim,  superdanda  li- 
nameuta  sunt,  aliquaque  medicamenta  quae  ad  sanita- 
tem  perducant.  Necessarium  autem  est,  donec  cicatrix 
sit ,  couquiescere  :  nam  ambulatio ,  atterendo  ulcus  , 
sordidum  reddit. 

3.  Infibulare  quoque  adolescentulos ,  interdum  vocis, 
interdum  valetudinis  causa,  quidam  consuerunt :  ejus- 
quae  haec  ratio  est.  Cutis  quae  super  glandem  est,  exten- 
ditur  ,  notaturque  utrinque  a  lateribus  atramento  qua 
perforetur ;  deinde  remittitur.  Si  super  glandem  notae 
revertuntur ,  nimis  apprehensum  est ,  et  ultra  notari 
debet :  si  glans  ab  his  libera  est ,  is  locus  idoneus  fibu- 
lae  est.  Tum ,  qua  notae  sunt ,  cutis  acu  filum  ducente 
transsuitur ,  ejusque  fili  capita  inter  se  deligantur,  quo- 
tidieque  id  movetur ,  donec  circa  foramina  cicatricula? 
fiant.  Ubi  heec  confirmatae  sunt,  exempto  filo,  fibula  in- 
ditur,  qiue  quo  levior,  eo  melior  est.  Sed  hoc  quidem 
saepius  inter  supervacua  quam  inter  necessaria  est. 

Sect.  XXVI.  i.  Res  verointerdum  cogit  emoliri  manu 
urinam ;  quum  illa  non  redditur ,  aut  quia  senectute 
iter  ejus  collapsum  est,  aut  quia  calculus,  vel  coucre- 
tum  aliquid  ex  sanguine  intus  se  opposuit :  ac  mediocris 
quoque  infiammatio  soepe  eam  reddi  naturaliter  prohi- 
bet  :  idque  non  in  viris  tantummodo ,  sed  in  feminis 
quoque  interdum  necessarium  est.  Ergo  aeneae  fistulae 
fiunt,  quae  ut  omni  corpori,  ampliori  minorique,  suffi- 
ciant,  ad  mares,  tres,  ad  feminas  duaemedico  haben- 
dae  sunt.  Ex  virilibus  maxima  decem  et  quinque  est  di- 
gitorum ,  media  duodecim ,  minima  novem  :  ex  mulie- 


LIB.  VII.  SECT.  XXVI.  345 

bribus,  major  novem,  minor  sex.  Incurvas  vero  esse 
eas  paulum ,  sed  magis  viriles,  oportet,  laevesque  adnio- 
dum;  ac  nequenimis  plenas,  neque  nimis  tenues.  Homo 
tum  resupinus,  eo  modo  qno  in  curatione  ani  figuratur, 
super  subsellium  aut  lectum  collocandus  est.  Medicus 
aiitem  a  dextro  latere,  sinistra  quidem  manu  colem 
masculi  continere  ,  dextra  vero  fistulam  demittere  in 
iter  urinae  debet :  atque  ubi  ad  cervicem  vesicae  ventum 
est,  simul  cum  cole  fistulam  inclinatam  in  ipsam  vesi- 
cam  compellere,  eamque,  urina  reddita,  recipere.  Fe- 
rnina  brevius  urinae  iter  et  rectius  habet,  quod  mam- 
mulae  simile  inter  imas  oras  super  naturale  positum  , 
non  minus  saepe  auxilio  eget,  aliquando  minus  difficul- 
tatis  exbibet.  Nonnunquam  etiam  prolapsus  in  ipsam 
fistulam  calculus,  qui  subinde  ea  extenuatur .  non  longe 
ab  exitu  inhaerescit.  Eum ,  si  fieri  potest ,  oportet  evel- 
lere  ,  vel  oriculario  specillo ,  vel  eo  ferramento  quo  in 
sectione  calculus  protrahitur.  Si  id  fieri  non  potuit ,  cu- 
tis  extrema  quam  plurimum  attrahenda ,  et ,  condita 
glaude ,  lino  vincienda  est :  deinde  a  latere  recta  plaga 
coles  incidendus,  et  calculus  eximendus  est;  tum  cutis 
remittenda.  Sic  enim  fit,  ut  incisum  colemintegra  pars 
cutis  contegat ,  et  nrina  naturaliter  profluat. 

2.  Quum  vesicae  vero  calculique  facta  mentio  sit ,  lo- 
cus  ipse  exigere  videtur,  ut  subjiciam ,  quae  curatio  cal- 
culosis ,  quum  aliter  succurri  non  potest ,  adhibeatur. 
Ad  quam  festinare ,  quum  praeceps  sit ,  nullo  modo 
convenit.  Ac  neque  omni  tempore,  neque  in  omni  aetate, 
neque  in  omni  vitio  id  experiendum  est ,  sed  solo  vere, 
in  eo  corpore  quod  jam  uovem  annos  ,  nondum  qua- 
tuordecim  excessit ;  et,  si  tantum  mali  subest ,  ut  neque 
medicamentis  vinci  possit  ,  neque  etiam  trahi  posse 
videatur,  quominus ,  interposito  aliquo  spatio,  interi- 
mat.  Non  quo  tamen  non  interdum  etiam  temeraria 


346  A.  CORNELII  CELSI 

medicina  proficiat ,  sed  quo  saepius  utique  iu  hoc  fallaf , 
in  quo  plura,  et  genera ,  et  tempora ,  periculi  sunt :  quae 
simul  cnm  ipsa  curatione  proponam.  Igilur ,  ubi  ultima 
experiri  statutum  est ,  ante  aliquot  diebus  victu  corpus 
praeparandum  est,  ut  modicos,  ut  salubres  cibos ,  ut 
minime  glutinosos  assumat,  ut  aquam  bibat.  Ambulandi 
vero  inter  haec  exercitatioue  utatur,  quo  magis  calculus 
ad  vesicae  cervieem  descendat.  Quod  an  inciderit ,  digi- 
tis  quoque ,  sicut-in  curatione  docebo,  in  anum  demis- 
sis  ,  cognoscitur.  Ubi  ejus  rei  fides  est,  pridie  is  puer 
in  jejunio  continendus  est,  et  tum  loco  calido  curatia 
adhibenda ;  quae  hoc  modo  ordinatur.  Homo  praevalens 
et  peritus  in  sedili  alto  considit ,  supinumque  eum  et 
aversum,  super  genua  sua  coxis  ejus  collocatis,  com- 
prehendit ,  reductisque  ejus  cruribus ,  ipsum  quoque 
jubet ,  manibus  ad  suos  poplites  datis ,  eos  quam  ma- 
xime  possit  attrahere,  simulque  ipse  sic  eos  continet. 
Quod  si  robustius  corpus  ejus  est  qui  curatur ,  duobus 
sedilibus  junctis,  duo  valentes  insident,  quorum  et  se- 
dilia,  et  interiora  crura  inter  se  deligantur,  ne  diduci 
possint.  Tum  is  super  duorum  genua  eodem  modo  col- 
locatur ,  atque  alter ,  prout  consedit ,  sinistrum  crus 
ejus ,  alter  dextrum ,  simulque  ipse  poplites  suos  attra- 
hit.  Sive  autem  unus,  sive  duo  continent,  super  hume- 
ros  ejus  suis  pectoribus  incumbunt.  Ex  quibus  evenit , 
ut  inter  ilia  sinus  super  pubem  sine  ullis  rugis  sit  ex- 
tentus,  et,  in  angustum  compulsa  vesica  ,  facilius  cal- 
culus  capi  possit.  Praeter  haec  etiamnum  a  lateribus  duo 
valentes  objiciuntur,  qui  circumstantes  labare,  vel  unum, 
velduos,  qui  puerum  continent,  non  sinunt.  Medicus 
deinde,  diligenter  unguibus  circumcisis,  atque  sinis- 
trae  manus  duos  digitos,  indicem  et  medium,  leniter 
prius  unum,  deinde  alterum,  in  anum  ejus  demittit, 
dextraeque  digitos  super  imum  abdomen  leniter  im- 


LIB.  VII.  SECT.  XXVI.  347 

ponit ,  ne  si  utrinque  digiti  circa  calculuin  vehemen- 
ter  concurrerint,  vesicam  lsedant.  Neque  verd  fesli- 
nanter  in  hac  re,  ut  in  plerisque,  agendum  est;  sed 
ila  ut  quam  maxime  id  tuto  fiat :  nam  laesa  vesica  ner- 
vorum  dislentiones  cum  periculo  mortis  excitat.  Ac  pri- 
mum  circa  cervicem  quaeritur  calculus  :  ubi  repertus 
est,  minore  negotio  expellitur.  Et  ideo  dixi,  ne  curan- 
dum  quidem  ,  nisi  quiim  hoc  indiciis  suis  cognitum  est. 
Si  vero  aut  ibi  non  fuit ,  recessit  retro ,  digiti  ad 
ultimam  vesicam  dantur,  paulatimque  dextra  quo- 
que  manus  ejus  ultra  translata  subsequitur.  Atque 
ubi  repertus  est  calculus ,  qui  necesse  est  in  manus  in- 
cidat ,  eo  curiosius  deducitur  ,  quo  minor  lseviorque 
est;  ne  effugiat,  idest,  nesaepius  agitanda  vesicasit.Ergo 
ultra  calculum  dextra  semper  manus  ejus  opponitur, 
sinistra  digitis  deorsum  eum  compellit ,  donec  ad  cer- 
vicem  pervenitur  :  in  quam  ,  si  oblongus  est,  sic  com- 
pellendus  est,  ut  pronus  exeat:  si  planus,  sicut  trans- 
versus  sit :  si  quadratus ,  ut  duobus  angulis  sedeat :  si 
altera  parte  plenior ,  sic  ut  prius  ea  qua  tenuior  sit,  eva- 
dat.  In  rotundo  nihil  interesse  ex  ipsa  figura  patet ,  nisi 
si  laevior  altera  parte  est,  ut  ea  antecedat.  Quum  jam 
eo  venit,  incidi  super  vesica^  cervicem  juxta  anum 
cutis  plaga  lunata  usque  ad  cervicem  vesicse  debet, 
cornibus  ad  coxas  spectantibus  paulum;  deinde,  ea 
parte  qua  resima  plaga  est,  etiamnum  sub  cute  altera 
transversa  plaga  facienda  est,  qua  cervix  aperiatur, 
donec  urinae  iter  pateat  sic,  ut  plaga  paulo  major 
quam  calculus  sit.  Nam  qui  metu  fistulas,  quam  illo 
loco  xopuat^a  Graeci  vocant ,  parum  patefaciunt  ,  cum 
majore  periculo  eodem  revolvuntur;  quia  calculus  iter, 
quum  vi  promitur  ,  facit ,  nisi  accipit :  idque  etiam 
perniciosius  est ,  si  figura  quoque  calculi  vel  aspritudo 
aliquid  eo  contulit.  Ex  quo  et  sanguinis  profusio ,  et 


348  A.  CORNELII  CELSI 

distentio  nervorum  fieri  potest.  Quie  si  quis  evasit, 
multo  tamen  patentiorem  fistulam  habiturus  est,  rupta 
cervice ,  quam  habuisset  incisa.  Quiim  vero  patefacta 
est ,  in  conspectum  calculus  venit,  in  cujus  colore  nul- 
lum  discrimen  est.  Ipse  si  exiguus  est,  digitisab  altera 
parte  propelli ,  ab  altera  protrahi  potest.  Si  major,  in- 
jiciendus  a  superiore  ei  parte  uncus  est ,  ejus  rei  causa 
factus.  Is  est  ad  extremum  tenuis,  in  semicireuli  spe- 
ciem  retusae  latitudinis,  ab  exteriori  parte  lasvis  qua 
corpori  jungitur,  ab  interiori  asper,  qua  calculum  at- 
tiugit.  Isque  longior  potius  esse  debet :  nam  brevior  ex- 
trahendi  vim  non  habet.  Ubi  injectus  est,  in  utrumque 
latus  inclinandus  est,  ut  appareat  an  ealculus  teneatur ; 
quia  si  apprehensus  est,  ille  simul  inclinatur.  Idque 
eo  nomine  opus  est,  ne ,  quum  adduci  uncus  cceperit, 
calculus  intus  effugiat,  hic  in  oram  vulneris  incidat, 
eauique  convulneret.  Iu  qua  re,  quod  periculum  esset, 
jam  supra  proposui.  Ubi  satis  teneri  calculum  patet, 
eodem  pene  momento  triplex  motus  adhibendus  est , 
in  utrumque  latus,  deinde  extra,  sic  tamen  ut  leniter 
id  fiat,  paulumque  primo  calculus  attrahatur  :  quo 
facto ,  attollendus  uncus  extremus  est ,  uti  intus  magis 
maneat,  faciliusque  illuin  producat.  Quod  si  aliquando 
a  superiore  parte  calculus  parum  commode  compre- 
henditur,alatereerit  apprehendendus.Haecest  simpli- 
cissima  curatio.  Sed  varietas  rerum  quasdam  etiam- 
numauimadversiones  desiderat.  Suntenim  quidamnon 
asperi  tantummodo,  sed  spinosi  quoque  calculi,  qui 
per  se  quidem  delapsi  in  cervicem ,  sine  ullo  periculo 
eximuntur.  In  vesica  vero,  non  tutp  vel  hi  conqui- 
runtur  ,  vel  attrahuntur;  quoniam  ubi  iliam  convul- 
nerarunt,ex  distentione  nervorum  morteni  maturant: 
multoque  magis,si  spina  aliqua  vesicae  inhasret,  eam- 
que,    quum    duceretur,   duplicavit.  Colligitur  autem 


LIB.  VII.  SECT.  XXVI.  349 

eo  quod  difficilius  urina  rcdditur,  in  cervice  calculum 
esse;  eo  quod  cruenta  deslillat,  illum  esse  spiuosum  : 
maximeque  id  sub  digitis  quoque  experieudum  est, 
neque  adhibenda  manus,  nisi  id  coustitit.  Ac  tum  quo- 
que  leniter  intus  digili  objiciendi,  ne  violenter  pro- 
movendo  convulnerent :  tum  iucidendum.  Multi  hic 
quoque  scapello  usi  sunt.  Meges  ( quoniam  is  infirmior 
est,  potestque  in  aliqua  prominentia  incidere,  inciso- 
que  super  illam  corpore,  qua  cavum  subest,  non  se- 
care,  sed  relinquere  quod  itcrum  incidi  necesse  sit) 
ferramentum  fecit  reetuin  ,  in  summa  parte  labrosum, 
in  ima  semicirculatum  acutumque.  Id  receptum  inter 
duos  digitos,  indicem  ac  medium,  super  pollice  im- 
posito,  sic  deprimebat,  ut  simul  cum  carne,  si  quid 
ex  calculo  prominebat,  incideret.  Quo  consequebatur , 
ut  semel  quantum  satis  esset,  aperiret.  Quocunque  au- 
tem  modo  cervix  pate  facta  est,  leniter  extrahi ,  quod 
asperum  est,  debet,  nulla  propter  festinalionem  vi 
admota. 

3.  At  calculus  arenosus  ,  et  ante  manifeslus  quo- 
niain  et  urina  qure  redditur,  arenosa  est;  et  in  ipsa 
curatione,  quoniam  inter  subjectos  digitos  neque  aeque, 
sed  leniter  reniiitur,  et  insuper  dilabitur.  Item  molles 
calculos,  et  ex  pluribus  minutisque,  sed  inter  se  parum 
adstrictis  compositos  ,  indicat  urina  trahens  quas- 
dam  quasi  squamulas.  Hos  omnes,  leniter  permutatis 
subinde  digitorum  vicibus,  sic  oportet  adducere ,  ne  ve- 
sicam  kedant,  neve  intus  aliqua?  dissipata?  reliquia?  ma- 
neant,  quae  postmodum  curationi  dimcultatem  faciant. 
Quidquid  autem  ex  his  in  conspectum  venit,  vel  digitis, 
vel  unco  eximendum  est.  At  si  plures  calculi  sunt,  sin- 
guli  protrahi  debent;  sic  tamen,  ut  si  quis  exiguus  su- 
pererit ,  potius  relinquatuii.  Si  quidem  in  vesica  diffi- 
culter  invenitur,  inventusque,  celeriter  effugit.  Ita  longa 

3o 


35o  A.  COR!N~ELII  CELSI 

inquisitione  vesica  lseditur,  excitatque  inflammationes 
mortiferas,  adeo  ut  quidam  non  secti,  quum  diu  frus- 
traque  per  digitos  vesica  esset  agitata,  decesserint.  Qui- 
bus  accedit  etiam,  quod  exiguus  cajpulus  ad  plagam 
urina  postea  promovetur  et  excidit.  Si  quando  autem  is 
major non videtur,  nisi rupta  cervice,  extrahi  posse,  fin- 
dendus  est :  cujus  repertor  Ammonius,  ob  id  XiGgtoiao; 
cognominatus  est.  Id  hoe  modo  fit.  Uncus  injicitur  cal- 
culo  sic,  ut  facile  eum  concussum  quoque  teneat,  ne  is 
retro  revolvatur :  tunu  ferramentum  adhibetur  crassitu- 
dinis  modicae,  prima  parte  tenui,  sed  retusa;  quod  ad- 
motum  calculo  ex  altera  parte  ictum  findit :  magna  cura 
habita,  ne  aut  ad  ipsam  vesicam  ferramentum  perve* 
niat ,  aut  calculi  fraetura  ne  quid  incidat. 

4.  Hae  vero  curationes  in  feminis  quoque  similes  sunt, 
de  quibus  tamen  parum ,  proprie  qu«dam  dicenda  sunt. 
Si  quidem  in  his  ubi  parvulus  calculus  est ,  scalpellus 
supervacuus  est,  quia  is  urina  in  cervicem  compellitur, 
quae  et  brevior  quam  in  maribus,  et  laxior  est.  Ergo  et 
per  se  saepe  excidit,  et  si  in  primo  quod  est  angustius, 
inhaaret,  eodem  tamen  uuco  sine  ulla  noxa  educitur. 
At  in  majoribus  calculis  necessaria  eadem  curatio  est : 
sed  virgini  subjici  in  anum  digiti ,  tanquam  masculo ; 
mulieri,  per  naturale  ejus  debent.  Tum  virgini  qui- 
dem,  subima  sinisteriore  ora;  mulieri  vero  inter  urinaB 
iter  et  os  pubis  incidendum  est  sic,  ut  utroque  loco 
plaga  transversa  sit :  neque  terreri  eonvenit ,  si  plus 
ex  muliebri  corpore  sanguinis  profluit. 

5.Calculo  evulso,  si  valens  corpus  est,  neque  maguo- 
pere  vexatum,  sinere  oportet  sanguinem  fluere,  quo 
minor  inflammatio  oriatur.  Atque  ingredi  quoque  eum 
paulum  non  alienum  est,  ut  excidat,  si  quid  intus  cou- 
creti  sanguinis  mansit.  Quod  si  per  se  non  destitit, 
rursus,  ne  vis  omnis  intereat,  supprimi  debet:idque 


LIB.  VII.  SECT.  XXVI.  35 1 

prolinus  in  imbecillioribus,  ab  ipsa  curatione  faciendum 
est :  siquidem ,  ut  distentione  nervorum  periclitatur  ali- 
quis,  dum  vesica  ejus  agitatur,  sic  alter  metus  excipit, 
remotis  medicaminibus ,  ne  tantum  sanguinis  profluat, 
ut  occidat.  Quod  ne  incidat ,  desidere  is  debct  in  acre 
acetum ,  cui  aliquantum  salis  sit  adjectum :  sub  quo  et 
sanguis  fere  conquiescit,  et  adstringitur  vesica ;  ideoque 
minus  inflammatur.  Quod  si  parum  proficit,  aggluti- 
nanda  cucurbitula  est  et  inguinibus,  et  coxis,  et  super 
pubem.  Ubi  jam  satis  vel  evocatus  est  sanguis,  vel  pro- 
hibitus,  resupinus  collocandus  est  sic,  ut  caput  humile 
sit,  coxae  paulum  excitentur :  acsuper  vulnus  imponen- 
dum  est  duplex  aut  triplex  linteolum,  aceto  madens. 
Deinde,  interpositis  duabus  horis,  in  soliumis  aquaeca- 
lidae  resupinus  demittendus  est  sic,  ut  a  genibus  ad  um- 
bilicum  aqua  teneat  ,  caetera  vestimentis  circumdata 
sint,  manibus  tantummodo  pedibusque  nudatis,  ut  et 
minus  digeratur,  et  ibi  diutius  maneat.  Ex  quo  sudor 
multusoriri  solet,  qui  spongia  subinde  in  faciem  deter- 
gendus  est,  finisque  ejus  fomenti  est,  donec  infirmando 
offendat.  Tum  multo  is  oleo  perungendus,  inducendus- 
que  hapsus  lanae  mollis,  tepido  oleo  repletus,  qui  pu- 
bem ,  et  coxas ,  et  inguina ,  et  plagam  ipsam  contectam 
eodem  ante  linteolo  protegat;  isque  subinde  oleo  te- 
pido  madefaciendus  est,  ut  neque  frigus  ad  vesicam  ad- 
mittat,  etnervos  leniter  molliat.  Quidam  cataplasmatis 
calefacientibus  utuntur:  ea  plus  pondere  nocent,  quo, 
vesicam  urgendo,  vulnus  irritant,  quam  calore  profi- 
ciunt.  Ergo  ne  vinculum  quidem  ullum  necessarium  est. 
Proximo  die,  si  spiritus  difficilius  redditur,  si  urinanon 
excedit ,  si  locus  circa  pubem  mature  intumuit ,  seire 
licet  in  vesica  sanguinem  concretum  remansisse :  igitur, 
demissis  eodem  modo  digitis ,  leniter  pertractanda  ve- 
sica  est,  et  discutienda,  si  qua  coierunt :  quo  fit  ut  per 


35a  A.  CORNELII  CELSI 

vulnus  postea  proeedant.  INon  alienum  etiam  est,  ori- 
culario  clystere  acetum  nitro  mixtum  per  plagam  in  ye- 
sicam  compellere :  nam  sic  quoque  discutiuntur ,  si  qua 
cruenta  coierunt :  eaque  facere  etiam  primo  die  conve- 
nit,  si  timemus ,  ne  quid  intus  sit ,  maximeque,  ubi  am- 
bulandoid  elicere  imbecillitas  prohibuit.  Ca?tera  eadem 
facienda  sunt,  ut  demittatur  in  solium,  ut  eodem  modo 
panniculus,  eodem  laua  superinjiciatur.  Sed  neque  saepe 
neque  tam  diu  in  aqua  calida  puer  habendus  quam  ado- 
lescens  est,infirmus  quam  valens;  levi  quam  graviore  in- 
fiammatione  affectus;is  cujus  corpus  digeritur,  quam  is 
cujus  adstrictum  est.  Inter  hrec  vero,  si  somnus  est,  et 
aequalis  spiritus,  et  madens  lingua,  et  sitis  modica,  et 
venter  imus  sedet,  et  mediocris  est  cum  febre modica  do- 
lor,  scire  licet  recteprocedere  curationem.  Atque  in  his 
inflammatio  fere  quinto  vel  septimo  die  finitur :  qiia  le- 
vata,  solium  supervacuum  est.  Supini  tantummodo  vul- 
nus  aqua  calida  fovendum  est,  ut  si  quid  urinae  rodit, 
abluatur.  Imponenda  autem  medicamenta  sunt  pus  mo- 
ventia,  et  si  purgandum  ulcus  videbitur,  melle  illinen- 
dum :  id,  si  rodet,  rosa  temperabitur.  Huic  curationi 
aptissimum  videtur  enneapharmacum  emplastrum : 
nam  et  sevum  habet  ad  pus  movendum ,  et  mel  ad  uicus 
repurgandum :  medullam  etiam  maximeque  vitulinam , 
quae  in  id,  ne  fistula  relinquatur,  prsecipue  proficit. 
Linamenta  vero  tum  super  ulcus  non  sunt  necessaria; 
super  medicamentum  ad  id  continendum  recte  im- 
ponuntur.  At  ubi  ulcus  purgatum  est,  puro  linamento 
ad  cicatricem  perducendum  est.  Quibus  temporibus  ta- 
men,  si  felix  curatio  non  fuit,  varia  pericula  oriun- 
tur  :  quae  praesagire  protinus  licet,  si  continua  vi- 
gilia  est,  si  spiritiis  difficultas,  si  lingua  arida  est,  si 
sitis  vehemens ,  si  venter  imus  tumet,  si  vulnus  hiat, 
si  transfluens  urina  id  non  rodit,  si  similiter  ante 


LIB.  VH.  SECT.  XXVII.  353 

tertium  diem  qusedam  Iivida  excidunt,  si  vehementes 
dolores  sunt,si  post  diem  quintum  magnaj  febres  ur- 
gent,  et  fastidium  cibi  permanet,  si  cubare  in  ventrem 
jucundius  est.  Nihil  tamen  pejus  est  distentione  nervo- 
rum,  et  ante  nonum  diem,  vomitu  bilis.  Sed  quum 
inflammationis  sit  metus ,  succurri  abstinentia ,  modicis 
et  tempestivis"'  cibis ,  inter  haec  fomentis,  et  quibus  su- 
pra  scripsimus,  oportet. 

Sect.  XXVII.  Proximus  cancri  metus  est.  Is  his  cog- 
noscitur,  si  et  per  vulnus ,  et  per  ipsum  colem  fluit  sa- 
nies  mali  odoris,  cumque  ea  qusedam  a  concreto  san- 
guine  non  abhorrentia,  tenesque  carunculae  lanulis 
similes :  prseter  heec,  si  orse  vulneris  aridae  sunt,  si  do- 
lent  inguina,  si  febris  non  desinit,  eaque  in  noctem 
augetur,  si  inordinati  horrores  accedunt.  Consideran- 
dum  autem  est,  in  quam  partem  cancer  is  tendat:si 
ad  colem,  indurescit  is  locus,  et  rubet,  et  tactu  dolo- 
rem  excitat,  testiculique  intumescunt:  si  in  idsam  vesi- 
cam,  ani  dolor  sequitur,  coxae  durse  sunt,  non  facile 
crura  extendi  possunt.  At  si  in  alterutrum  latus ,  oculis 
id  expositum  est,  paresque  utrinque,  easdemque  notas, 
sed  minores  habet.  Primum  autem  ad  rem  pertinet , 
corpus  recte  jacere,  ut  superior  pars  semper  eadem  sit 
in  quam  vitium  fertur :  ita  si  ad  colem  it ,  supinus  is 
collocari  debet,  si  ad  vesicam,  in  ventrem;  si  iu  latus, 
in  id  quod  integrius  est.  Deinde  ubi  ventum  fuerit  ad 
curationem,  homo  in  aquam  demittetur,  in  qua  marru- 
bium  decoctum  sit,  aut  cupressus,  aut  myrtus,  idem- 
que  humor  clystere  intus  adigetur :  tum  superponetur 
lenticula  cum  mahcorio  mixta;  quae  utraque  ex  vino 
decocta  sint :  vel  rubus ,  aut  olese  folia,  eodem  modo  de- 
cocta,  aliave  medicamenta,  quse  ad  cohibendos  purgan- 
dosque  cancros  proposuimus:  ex  quibus,  si  qua  erunt 
arida,  per  scriptorium  calamum  inspirabuntur.  Ubi 

3o. 


354  A.  CORNELII  CELSI 

stare  coeperit  cancer,  mulso  vulnus  eluetur,  vitabitur- 
que  eo  tempore  ceratum  quod ,  ad  recipiendum  id  ma- 
lum,  corpus  emollit:  potius  plumbum  elotum  cum  vino 
iuungetur ,  superque  idem  linteolo  illitum  impone- 
tur;  sub  quibus  perveniri  ad  sanitatem  potest;  curit 
eo  tamen  ut  non  ignoremus,  orto  cancro,  saepe  affici 
stomachum ,  qui  cum  vesica  quodam  consortio  est , 
exque  eo  fieri  ut  neque  retineatur  cibus ,  neque  si  quis 
retentus  est,  concoquatur,  neque  corpus  alaturrideo- 
que  ne  vulnus  quidem  aut  purgari,  aut  ali  possit;  qiue 
necessario  mortem  maturant.  Sed  ut  his  succurri  nullo 
modo  potest,  sic  a  primo  iamen  die  tenenda  ratio  cura- 
tionis  est :  in  qua  qiuedam  observatio  ad  cibum  quoque 
potiouemque  pertinens  necessaria  est.  Nam  cibus  inter 
principia  non  nisi  humidus  dari  debet :  ubi  ulcus  pur- 
gatum  est ,  ex  media  materia  olera  et  salsamenta  semper 
aliena  sunt.  Potione  opus  est  modica :  nam  si  parum  bi- 
bitur,  accenditur  vulnus,  et  vigilia  urget,  et  vis  corpo- 
ris  miuuitur:si  plus  zequo  assumitur,  subinde  vesica 
impletur,  eoque  irritatur.  Non  nisi  aquam  autem  bi- 
bendam  esse  manifestius,  quam  ut  subinde  dicendum 
sit.  Solet  vero  sub  ejusmodi  victu  evenire,  ut  alvus  non 
reddatur.  Hxc  aqua  ducenda  est  in  qua  vel  fuenum  gra3- 
cum,  vel  malva  decocta  sit.  Idem  humor  rosa  mixtus  in 
ipsum  vulnus  oriculario  clyslere  agendus  est,  ujji  id  ro- 
dit  urina ,  ueque  purgari  patitur.  Fere  primo  per  vulnus 
exit  hisc,  deinde,  eo  sanescente,  dividitur,  et  pars  per 
colem  descendere  incipit,  douec  ex  toto  plaga  clauda- 
tur;  quod  interdum  tertio  mense,  interdum  non  ante 
sextum,  nonnumquam  exacto  quoque  anno  fit.  Neque 
desperari  debet  solida  glutinatio  vulneris,  nisi  ubi  aut 
vehementer  rupta  cervix  est,  aut  ex  cancro  multaj  ma- 
gnaeque  caruncuhe ,  simulque  nervosa  aiiqua  exciderunt. 
Sed  ut  vel  nulla  ibi  iistula,  vel  exigua  admodum  relin- 


LIB.  VII.  SECT.  XXVIII.  355 

quatur,  sumnia  cura  providendum  cst.  Ergo  quum  jam 
ad  cicatricem  vulnus  in  tendit,extentisjacerefeminibus 
et  cruribus  oportet,  nisi  tamen  molles  arenosive  caleuli 
fuerunt :  sub  his  enim  tardius  vesica  purgatur :  ideoque 
diutius  plagam  patere  necessarium  est;  ettum  demuin, 
nbi  jam  nihil  tale  extra  fertur,  ad  cicatricem  perduci. 
Quod  si  antequam  vesica  purgata  est,  orae  se  glutina- 
runt,  dolorqucet  inllammatio  redierunt,  vulnus  digitis 
vel  averso  speeillo  diducendum  est,  ut  torquentibus 
exitus  detur;  hisque  effusis,  quum  diutius  pura  urina 
descendit,  tum  demum  qiu-e  cicatricem  inducant,im- 
ponenda  sunt;  extendendique,  ut  supra  docui,  pedes 
quain  maxime  juncti.  Quod  si  fistidse  metus,  ex  his 
causis  quas  proposui,  subesse  videbitur,  quo  facilius 
claudatur  ea ,  vel  certe  coangusteiur ,  in  anum  quoque 
danda  plumbea  fistula  est;  extentisque  cruribus ,  femina 
talique  inter  se  deligandi  sunt,  donec  qualis  futura  est, 
cicatrix  sit. 

Sect.  XKVIII.  Et  hoc  quidem  commune  esse  mari- 
bus  et  feminis  potest :  proprie  vero  quaedam  ad  feminas 
pertinent,  ut  in  primis  quod  earum  naturalia  nonnun- 
quam,  inter  se  glulinatis  oris,  concubitum  non  admit- 
tunt.  Idque  iuterdum  evenit  protinus  in  utero  ma- 
tris,  interdum  exulceratione  in  his  partibus  facta,  et 
per  malam  curationem  his  oris  sanescendo  junctis. 
Si  ex  utero  est,  membrana  ori  vulvae  opposita  est;  si 
ex  ulcere,  caro  id  replevit.  Oportet  autem  membra- 
nam  duabus  lineis  inter  se  transversis  incidere  ad  simi- 
litudinem  literae  X,  magna  cura  habita,  ne  urinae  iter 
violetur  :  deinde  undique  eam  membranam  excidere. 
At  si  caro  increvit,  necessarium  est  recta  linea  patefa- 
cere.  Tum  ab  ora  vel  vulselta,  vel  hamo  apprehensa, 
tanquam  habenulam,  excidere;  et  iutus  implicitum  in 
longitudiuem  linamentum  (Xviu.viaxov  Graeci  vocant) 


356  A.  CORNELII  CELSI 

in  aceto  tinctum  demittere,  supraque  succidam  lanam 
acetomadentemdeligare  :tertio  die  solvere  ulcus,  et  sicut 
alia  ulcera  curare :  cumque  jam  ad  sanitatem  tendet,  plum- 
beam  fistulam  medicamento  cicatricem  inducente  illi- 
nere ,  eamque  intus  dare ;  supraque  idem  medicamen- 
tum  injicere,  donec  ad  cicatricem  plaga  perveniat. 

Sect.  XXIX.  Ubi  concepit  autem  aliqua,  si  jam  prope 
maturus  partus  intus  emortuus  est ,  neque  excidere  per 
se  potest ,  adhibenda  curatio  est ,  quee  numerari  inter 
difficillimas  potest :  nam  et  summam  prudentiam  mo- 
derationemquedesiderat,  etmaximum  periculum  affert. 
Sed  vulvae  natura  mirabilis,  quum  in  multis  aliis,  tiim 
in  hac  re  quoque  facile  cognoscitur.  Oportet  autem 
ante  omnia  resupinam  mulierem  transverso  lecto  sic 
collocare,  ut  feminibus  ejus  ipsius  ilia  comprimantur  : 
quo  fit  ut ,  et  imus  venter  in  conspectu  medici  sit ,  et 
infans  ad  os  vulvae  compellatur;  quae  vulva,  emortuo 
partu ,  id  comprimit,  ex  intervallo  vero  paulum  dehiscit. 
Hac  occasione  usus  medicus,  unctae  maniis  indicem  di- 
gitum  primum  debet  inserere,  atque  ibi  continere  do- 
nec  iteriim  id  aperiatur,  rursiisque  alterum  digitum 
demittere  debebit,  et  per  easdem  occasiones  alios,  do- 
nec  tota  esse  intiis  manus  possit.  Ad  cujus  rei  faculta- 
tem  multum  confert  et  magnitudo  vulvae ,  et  vis  nervo- 
rum  ejus,  et  corporis  totius  habitus,  et  mentis  etiam 
robur :  quiim  prseserlim  intiis  nonnunquam  etiam  duae 
manus  dari  debeant.  Pertinet  etiam  ad  rem  quam  cali- 
dissimum  esse  imum  ventrem  et  extrema  corporis,  ne- 
quediim  inflammationem  coepisse,  sed,  recenti  re,  pro- 
tinus  adhiberi  medicinam.  Nam  si  corpus  jam  intumuit, 
neque  demitti  manus ,  neque  educi  infans  nisi  aegerrime 
potest;  sequiturque  saepe  ciun  vomitu  et  cum  tremore 
mortifera  nervorum  distentio.  Veriim  intiis  emortuo 
corpori  manus  injecta,  protinus  habitum  ejus  sentit. 


LIB.  VI!.  SECT.  XXIX.  357 

Nam  aut  iu  caput,autin  pedes  conversum  est,"aut 
transversum  jacet;  fere  tanien  sic  nt  vel  manus  ejus,  vel 
pes,  in  propinquo  sit.  Medici  vero  propositum  est,  ut 
eum  manu  diffgat,  vel  in  caput,  vel  etiam  in  pedes, 
si  forte  aliter  compositus  est :  ac  si  nihil  aliud  est ,  ma- 
nus  vel  pes  apprehensus,  corpus  rectius  reddit;  nain 
manus  in  caput,  pes  in  pedes  euni  convertit.  Tum  si 
caput  proximum  est,  demitti  debct  uncus  undiquelaevis, 
acuminis  brevis,  qui  vel  oculo,  vel  auri,  vel  ori,  inter- 
dum  etiam  fronti,  recte  injicitur,  deinde  attractus  infan- 
tem  educit.  Neque  tamen  quolibet  is  tempore  extrahi 
debet :  namsi  compresso  vulvafl  ore  id  tentatum  est,  non 
emittente  eo,  infans  abrumpitur,  et  unci  acumen  in 
ipsum  os  vulvae  delabitur,  sequilurque •  nervorum  dis- 
tentio,  et  ingens  periculum  mortis.  Igitur  compressa 
vulva,  conquiescere;  hiante,  leniter  trahere  oportet,  et 
per  has  oceasiones  paulatim  eum  educere.  Traliere  au- 
tem  dextra  manus  uncum,  sinistra  intus  posita  infan- 
tem  ipsum,  simulque  dirigere  eum  debet.  Solet  etiam 
evenire,  ut  is  infans  humore  distendatur ,  exque  eo 
profluat  fcedi  odoris  sanies.  Quod  si  tale  est,  indiee  digito 
corpus  illud  forandum  est,  ut  effuso  humore  extenue- 
tur  :  tum  id  leniter  per  ipsas  manus  recipiendum  est; 
nam  uncus  injectus  hebeti  corpusculo  facile  elabitur  : 
in  quo  quid  periculi  sit,  supra  positum.  Sed  in  pedes 
quoque  conversus  infans  non  difficulter  extrahitur ,  qui- 
bus  apprehensis,  per  ipsas  manus  commode  educitur. 
Si  vero  transversus  est,  neque  dirigi  potuit;  uncus  alae 
injiciendus,  paulatimque  attrahendus  est:  sub  quo  fere 
cervix  replicatur,  retroque  caput  ad  reliquum  corpus 
spectat.  Remedio  est  cervix  praecisa,  ut  separatim  utra- 
que  pars  auferatur.  Id  unco  iit,  qui  priori  similis  in  in- 
teriore  tantum  parte  per  totam  aciem  exacuitur.  Tum 
id  agendum  est ,  ut  ante  eaput ,  deinde  rehqua  pars  au- 


358  A.  CORNELII  CELSI 

feratur ;  quia  fere  majore  parte  extracta,  caput  in  vacuam 
vulvam  prolabitur ,  extrahique  sine  summo  periculo  non 
potest.  Si  tamen  id  incidit,  super  ventrem  mulieris  du- 
plici  panniculo  injecto,  valens  homo  non  imperitus  a 
sinistro  latere  ejus  debet  assistere,  et  super  imum  ven- 
trem  ejus  duas  manus  imponere,  alteraque  alteram 
premere ;  quo  fit  ut  illud  caput  ad  os  vulvae  compellatur : 
idque  eadeui  ratione  quas  supra  posita  est,  unco  ex- 
trahitur.  At  si  pes  alter  juxta  repertus  est,  alter  retro 
cum  corpore  est ,  quidquid  protractum  est,  paulatim  abs- 
cindendum  est :  et  si  clunes  os  vulvae  urgere  coeperunt , 
iterum  retro  repellendae  sunt,  conquisitusque  pes  ejus 
adducendus  :  aliaeque  etiamnum  difficultates  faciunt, 
ut  qui  solidus  non  exit,  concisus  eximi  debeat.  Quoties 
autem  infans  protractus  est,  tradendus  ministro  est,  ut 
is  eum  supinis  manibus  sustineat,  medicus  deindesinistra 
manu  leniter  trahere  umbilicum  debet,  ita  ne  abrum- 
pat ,  dextraque  eum  sequi  usque  ad  eas  quas  secundas 
vocant  (quod  velamentum  infantis  intus  fuit),  hisque 
ultimis  apprehensis,  venulas  membranulasque  omnes 
eadem  ratione  manu  diducere  a  vulva,  totumque  illud 
extrahere,  et  si  quid  intus  praeterea  concreti  sanguinis 
remanet.  Tum  compressis  in  unum  feminibus,  illa  in 
conclavi  collocanda  est,  modicum  calorem,  sine  ullo 
perflatu,  habente.  Super  imum  ventrem  ejus  impouenda 
lana  succida,  in  aceto  et  rosa  tincta.  Reliqua  curatio  talis 
esse  debet,  qualis  in  inflammationibus ,  et  in  his  vulne- 
ribus ,  quae  in  nervosis  locis  sunt ,  adhibetur. 

Sect.  XXX.  i.  Ani  quoque  vitia,  ubi  medicamentis 
non  vincuntur,  manus  auxilium  desiderant.  Ergo,  si 
qua  scissa  in  eo  vetustate  induruerunt,  jamque  callum 
habent,  commodissimum  est  ducere  alvuni,  tum  spon- 
giamcalidam  admovere,  utrelaxentur  illa,  et  foras  pro- 
deant.  Ubi  in  conspectu  sunt,  scalpello  singula  excidere, 


LIB.  VII.  SECT.  XXX.  359 

ct  ulccra  renovare;  deindcimponerelinamontum  mollc, 
et  supra  linteohnn  illitum  melle,  locumquc  emn  inolli 
lana  implere,  et  ita  vincire;  altero  die,  deineepsque 
caeteris,  lenibus  medicamentis  uti,  quae  ad  recentia  ea- 
dem  vitia  necessaria  esse  alias  proposni;  et  utique,  pcr 
primos  dies,  sorbitionibns  eum  sustinere,  paulalim 
deindecibis  adjicere  aliquid,  generis  tamenejusquodeo- 
dem  loco  praeceptum  est.  Si  quando  autem  ex  inflamma- 
tione  pus  in  his  oritur,  ubi  primum  id  apparuit,  inci- 
dendum  est,  ne  auus  ipse  suppuret.  Neque  tamen  ante 
properandiun  est:  nam  si  crudum  incisum  est,  inflam- 
mationi  multum  acccdit,  et  puris  aliquanto  amplius  con- 
citatur.  His  quoque  vulneribus,  lenibus  cibis  iisdemque 
medicamentis  opus  est. 

2.  At  tubercula  quaa  xov^uXiuuara  appellantur,  ubi 
induruerunt,  hac  ratione  curantur.  Alvus  ante  omnia 
ducitur;  tum  vulsella  tuberculum  apprehensum  juxta 
radices  exciditur.  Quod  ubi  factum  est,  eadem  sequun- 
tur  quae  supra  post  curationem  adhibenda  esse  propo- 
sui :  tantuniuiodo  si  quid  increscit,  squama  seris  coer- 
cendum  est. 

3.  Ora  etiam  venarum  fundentia  sanguinem,  sic  tol- 
luntur.  Ubi  sanguini  qui  effluit,  sanies  adjicitur,  alvus 
acribus  ducitur,  quo  magis  ora  promoveantur ;  eoque 
fit  ut  omnia  venarum  quasi  capitula  conspicua  sint.  Tuni 
si  capitulum  exiguum  est,  basimque  tenuem  habet,  ad- 
stringendum  lino  paulum  supra  est,  quam  ubicum  ano 
committitur.  Imponenda  spongia  ex  aqua  calida  est,  do- 
nec  id  liveat :  deinde  aut  ungue ,  aut  scalpello  supra  no-, 
dum  id  exulcerandum  est.  Quod  nisi  factum  est,  ma- 
gni  dolores  subsequuntur,  interdum  etiam  urinae  diffi- 
cultas.  Si  id  majus  est,  et  basis  latior,  hamulo  uno  aut 
altero  excipiendum  est,  paulumque  supra  basim  inci- 
dendum,  neque  relinquendum  qmdquam  ex  eo  capitulo, 


36  o  A.  COB.NELII  CELSI 

neque  quidquam  ex  ano  demendum  est,  Quod  conse- 
quitur  is,  qui  neque  nimium,  neque  parum  liamos  ducit. 
Ouaincisumest,aeus  debet  immitti,  infraque  eam  lino 
id  capitulum  alligari.  Si  duo  triave  sunt,  imum  quodque 
primum  curandum  est;  si  plura,  non  omnia  simul ,  ne 
tempore  eodem  undique  tenerae  cicatrices  sint.  Si  sanguis 
profiuit,  excipiendus  est  spongia,  deinde  linamentum 
imponendum,  ungenda  femina  et  inguina,  et  quidquid 
juxta  ulceris  est;  ceratumque  superdandum  est,  et  farina 
bordeaeea  calida  implendus  locus  est;  et  sic  deligandus 
est.  Postero  die,  is  desidere  in  aqua  calida  debet,  eo- 
demque  cataplasmate  foveri.  Ac  bis  die,  et  ante  curatio- 
nem,  et  post  cam,  cervices  ac  femina  liquido  cerato 
perungcnda  sunt,  tepidoque  is  loco  continendus.  Inter- 
positis  quinque  aut  sex  diebus,  oriculario  specillo  lina- 
menta  educenda.  Si  capitula  simul  non  exciderunt,  digito 
promovenda :  tum  lenibus  medicamentis,  iisdemque 
quae  alibi  posui,  ulcera  ad  sanitatem  perducenda.  Finito 
vitio ,  quemadmodum  agendum  esset,  jam  alias  superius 
exposui. 

Sect.  XXXI.  Ab  his  ad  crura  proximus  transitus 
est,  in  quibus  orti  varices  non  difficili  ratione  tolluntur. 
Huc  autem  ,  et  earum  venularum  quse  in  capite  nocent, 
et  eorum  varicum  qui  in  ventre  sunt,  curationem  dis- 
tuli ,  quoniam  ubique  eadem  est.  Igitur  vena  omnis  quse 
noxia  est,  aut  adusta  tabescit,  aut  manu  eximitur.  Si 
recta  est,  si,  quamvis  transversa,  tamen  simplex,  si 
modica  est ,  melius  aduritur.  Si  curva  est,  et  velut  in 
orbes  quosdam  implicatur,  pluresque  inter  se  invol- 
vuntur,  utjlius  eximere  est.  Adurendi  ratio  hsec  est. 
Culis  superinciditur :  tum  patefacla  vena  tenui  et  re- 
tuso  ferramento  candente  modice  premitur;  vitaturque, 
ne  plagse  ipsius  ora  adurantur ,  quas  reducere  hamulis 
facile  est.  Id ,  interpositis  fere  quaternis  digitis,  per  to- 


.  LIB.  VII.  SECT.  XXXII.  36 1 

tum  varicem  fit;  et  tum  superimponitur  inedieamentum 
quo  adusta  sanantur.  At  exciditur  hoc  modo.  Cute  ea- 
dem  ratione  super  venam  incisa,  hamulo  orae  excipiun- 
tur,  scalpelloque  undique  a  corpore  vena  diducitur; 
caveturque  ,  ne  inter  haec  ipsa  hedatur ;  eique  relusus 
hamulus  subjicitur ;  inlerpositoque  eodem  fere  spatio 
quod  supra  positum  est,  in  eadem  vena  idem  fit 
quae  quo  tendat ,  facile  hamulo  extento  cognoscitur. 
Ubi  jam  idem,  quacunque  varices  sunt,  factum  est, 
uno  loco  adducta  per  hamulum  vena  preeciditur :  deinde 
qua  proximus  hamus  est ,  attrahitur  et  evellitur ;  ibique 
rursus  abscinditur.  Ac  sic  undique  varicibus  crure  libe- 
rato,  tiim  plagarum  oree  committuntur,  et  super  em- 
plastrum  glutinans  injicitur. 

Sect.  XXXII.  At  si  digiti  vel  in  utero  protinus ,  vel 
propter  communem  exulcerationem  postea  cohaeserunt, 
scalpello  diducuntur ,  dein  separatim  uterque  non  pin- 
gui  emplastro  circumdatur;  atque  ita  per  se  uterque 
sanescit.  Si  vero  fuit  ulcus  in  digito ,  posteaque  male 
inducta  cicatrix  curvum  eum  reddidit,  primum  ma- 
lagma  tentandum  est :  dein ,  si  id  nihil  prodest  ( quod 
et  in  veteri  cicatrice  et  ubi  nervi  lzesi  sunt ,  evenire 
consuevit )  videre  oportet ,  nervine  id  vitium  an  cutis 
sit.  Si  nervi  est ,  attingi  non  debet ;  neque  enim  sana- 
bile  est:  si  cutis,  tota  cicatrix  excidenda,  quse  fere 
callosa  efficitur,  ut  extendi  digitum  non  patiatur  :  tum 
rectus  sic  ad  novam  cicatricem  perducendus  est. 

Sect.  XXXIII.  Gangraenam  inter  ungues ,  alasque , 
aut  inguina  nasci ,  et  si  quando  medicamenta  vincun- 
tur,  membrum  prrecidi  oportere ,  alio  loco  mihi  dictum 
est.  Sed  id  quoque  cum  periculo  summo  fit :  nam  sa?pe 
in  ipso  opere ,  vel  profusione  sanguinis ,  vel  animge  de- 
fectione  moriuntur.  Verum  hic  quoque  nihil  interest , 
an  satis  tutum  praesidium  sit,  quod  unicum  est.  Igilur 

3i 


36a  A.  CORNELII   CELSI 

inter  sanam  vitiatamque  partem  incidenda  scalpello  caro 
usque  ad  os  sic  est ,  ut  neque  contra  ipsum  articulum 
id  fiat ,  et  potius  ex  sana  parte  aliquid  excidatur,  quam 
ex  segra  relinquatur.  Ubi  ad  os  ventum  est ,  reducenda 
ab  eo  sana  caro  ,  et  circa  os  subsecanda  est ,  ut  ea  quo- 
que  parte  aliquid  os  nudetur :  dein  id  serrula  praeci- 
dendum  est ,  quam  proxime  sanae  carni  etiam  inhse- 
renti :  ac  tum  frons  ossis  quam  serrula  exasperavit , 
laevanda  est ,  supraque  inducenda  cutis ,  quae  sub  ejus- 
modi  curatione  laxa  esse  debet ,  ut  quam  maxime  un- 
dique  os  contegat.  Quo  cutis  inducta  non  ftierit,  id  li- 
namentis  erit  contegendum ,  et  super  id  spongia  ex 
aceto  deliganda.  Caetera  postea  sic  facienda ,  ut  in  vul- 
neribus ,  in  quibus  pus  moveri  non  debet ,  prseceptum 
est. 


LIBER    OGTAVUS. 


Sect.  I.  Superest  ea  pars  quae  ad  ossa  pertinet,  quae 
quo  facilius  accipi  possit,  prius  positus  figurasque  eorum 
indicabo.  Igitur  calvaria  incipit :  ex  interiore  parte  con- 
cava ,  extrinsecus  gibba ,  utrinque  la^vis ,  et  qua  cerebri 
membranam  contegit,  et  qua  cute  capillum  gignente 
contegitur  :  eaque  simplex  ab  occipitio  et  temporibus ; 
duplex  usque  in  verticem  a  fronte  est.  Ossa  ejus  ab  ex- 
terioribus  partibus  dura,  ab  interioribus,  quibus  inter 
se  connectuntur ,  molliora  sunt :  interque  ea  venae  dis- 
currunt,  quas  his  alimentum  subministrare  credibile 
est.  Raro  autem  calvaria  solida  sine  suturis  est ;  locis 
tamen  aestuosis  facilius  invenitur  :  et  id  caput  firmissi- 
mum  atque  a  dolore  tutissimum  est.  Ex  caeteris ,  quo 
suturae  pauciores  sunt ,  eo  capitis  valetudo  commodior 
est:  neque  enim  certus  earum  numerus  est,  sicut  nec 
locus  quidem.  Fere  tamen  duae  super  aures  ,  tempora  a 
superiore  capitis  parte  discernunt :  tertia  ad  aures  per 
verticem  tendens ,  occipitium  a  summo  capite  diducit. 
Quarta  ab  eodem  vertice  per  medium  caput  ad  frontem 
procedit;  eaque  modo  sub  imo  capillo  desinit,  modo 
frontem  ipsam  secans  inter  supercilia  finitur.  Ex  his  cse- 
terae  quidem  suturae  in  unguem  committuntur :  ese  vero 
quae  supra  aures  transversae  sunt,  totis  oris  paullatim 
extenuantur ,  atque  ita  inferiora  ossa  superioribus  leni- 
ter  insidunt.  Crassissimum  vero  in  capite  os  post  aurem 
est,  qua  capillus,  ut  verisimile  est,  ob  id  ipsum  non 
gignitur.  Sub  iis  quoque  musculis  qui  tempora  connec- 


364  A.   CORNELII   CELSI 

tunt,  os  medium  iii  exteriorem  partem  inclinatum, 
positum  est.  At  facies  suturam  habet  maximam ,  quae  a 
tempore  incipiens ,  per  medios  oculos  naresque  trans- 
versa  pervenit  ad  alterum  tempus.  A  qua  breves  duae 
sub  interioribus  angulis  deorsum  spectant :  et  malae  quo- 
que  in  summa  parte  singulas  transversas  suturas  habent; 
a  mediisque  naribus  aut  superiorum  dentium  gingivis 
per  medium  palatum  una  procedit,  altera  quae  trans- 
versa  idem  palatum  secat.  Et  suturae  quidem  in  plurimis 
hae  sunt.  Foramina  autem  intra  caput  maxima  oculo- 
rum  sunt ,  deinde  narium ,  tum  quae  in  auribus  habe- 
mus.  Ex  his  quae  oculorum  sunt ,  recta  simpliciaque  ad 
cerebrum  tendunt.  Narium  duo  foramina  osse  medio 
discernuntur :  si  quidem  haec  primum  a  superciliis  an- 
gulisque  oculorum  osse  incohantur  ad  tertiam  fere  par- 
tem :  deinde  in  cartilaginem  versa,  quo  propius  ori 
descendunt,  eo  magis  caruncula  quoqne  molliuntur. 
Sed  ea  foramina ,  quae  a  summis  ad  imas  nares  simplicia 
sunt ,  ibi  rursus  in  bina  itinera  dividuntur  :  aliaque  ex 
his  ad  fauces  pervia  spiritum  et  reddunt  et  accipiunt , 
alia  ad  cerebrum  tendunt.  In  ultima  parte  in  multa  et 
tenuia  foramina  dissipantur,  per  quse  sensus  odoris  no- 
bis  datur.  In  aure  quoque  primo  rectum  et  simplex  iter, 
procedendo  flexuosum.  Juxta  cerebrum  in  multa  et 
tenuia  foramina  diducitur,  per  quae  facultas  audiendi 
est.  Juxta  ea  duo  parvuli  quasi  sinus  sunt,  superque  eos 
fiuitur  os ,  quod  transversum  a  genis  tendens  ab  inferio- 
ribus  ossibus  sustinetur :  jugale  appellari  potest ,  ab  ea- 
dem  similitudine  a  qua  id  Graeci  ^uyw^sc  appellant. 
Maxilla  vero  est  molle  os ,  eaque  una  est,  cujus  ea- 
dem  et  media  et  etiam  ima  pars  mentum  est,  a  quo 
utrinque  procedit  ad  tempora ;  solaque  ea  movetur  : 
nammalae,  cum  toto  osse  quod  superiores  dentes  exci- 
pit ,  immobiles  sunt.  Verum  ipsius  maxillae  partes  ex- 


LIB.  VIII.  SECT.  I.  UM 

treina?  quasi  bicornes  sunt.  Alter  processus  infra  lalior , 
vertice  ipso  tenuatur,  longiusque  procedens  sub  osse  ju- 
gali  subit ,  et  super  id  temporuni  musculis  illigatur.  Al- 
ter  brevior  et  rotundior,  et  in  eo  sinu  qui  juxta  fora- 
mina  auris  est,  cardiuis  modo  fit :  ibique  huc  et  illuc  se 
inclinans  maxillae  facultatem  mot.us  prsestat.  Duriores 
osse  dentes  sunt,  quorum  pars  maxilhe,  pars  superiori 
ossi  malarum  haeret.  Ex  his  quaterni  primi,  quia  secanl, 
Top.i)coi  a  Grsecis  nominantur:  hi  deinde  quatuor  cani- 
nis  dentibus  ex  omni  parte  cinguntur:  ultra  quos  utrin- 
que  fere  maxillares  quini  sunt ,  prseterquam  in  his ,  in 
quibus  ultimi ,  qui  sero  gigni  solent ,  non  increve- 
runt.  Ex  his  priores  singulis  radicibus ,  maxillares 
utique  binis ,  quidam  etiam  ternis  quateruisve  ni- 
tuntur :  fereque  longior  radix  breviorem  dentem  edit ; 
rectique  dentis  recta  etiam  radix ,  curvi  flexa  est :  ex  ea- 
dem  radice  in  pueris  novus  dens  subit,  quse  mullo  sae- 
pius  priorem  expellit :  interdum  tamen  supra  infrave 
eum  se  ostendit.  Caput  autem  spina  excipit.  Ea  constat 
ex  vertebris  quatuor  et  viginti  fseptem  in  cervice  sunt , 
duodecim  ad  costas ,  reliquse  quinque  sunt  proximae  cos- 
tis.  Hae  teretes  brevesque;  ab  utroque  latere  processus 
duos  exigunt :  mediae  perforatai ,  qua  spina?  nu/dulla  ce- 
rebro  commissa  descendit ,  circa  quoque  per  duos  pro- 
cessus  tenuibus  cavis  pervise ,  per  qua±  a  niembrana  ce- 
rebri  similes  membranulae  deducuntur  :  omnesque  ver- 
tebrae ,  exceptis  tribus  summis ,  a  superiore  parte  in 
ipsis  processibus  parum  desidentes  sinus  habent ;  ab  in- 
feriore  alios  deorsum  versus  processus  exigunt.  Summa 
igitur  protinus  caput  sustinet,  per  duos  sinus  receptis 
exiguis  ejus  processibus ;  quo  fit  ut  caput  sursum  deor- 
sum  versum  tuberibus  exasperetur  :  secunda  superiori 
parti  inseritur.  Quod  ad  circuitum  pertinet ,  pars  summa 
angustiore  orbe  finilur :  itaque  superior  secunda?  circum- 

3i. 


366  A.   CORNELII  CELSI 

data,  in  latera  quoque  caput  moveri  sinit:  tertia  eodem 
modo  secundam  excipit ;  ex  quo  facilis  cervici  mobilitas 
est.  Ac  ne  sustinere  quidem  caput  posset ,  nisi  utrinque 
recti  valentesquenervi  collumcontinerent,quosTs'vovTai; 
Graeciappellant;  si  quidem  horum  inter  omnes  flexus 
alter  semper  intentus  infra  prolabi  superiora  non  pati- 
tur.  Jam  quoque  vertebra  tertia  tubercula  quae  inferiori 
inserantur,  exigit :  caeterae,  processibus  deorsumspec- 
tantibus,  in  inferiores  insinuantur,  ac  per  sinus  quos 
utrinquehabent,  superiores  accipiunt ,  multisque  ner- 
\is  et  multa  cartilagine  continentur :  ac  sic  una  flexu 
modicoin  promptum  dato,  caeteris  negatis  hohio  rectus 
insistit ,  et  aliquid  a  d  necessaria  opera  curvatur.  Infra 
cervicem  vero  summa  costa  contra  humerum  sita  est : 
inde  undecim  inferiores  usque  ad  imum  pectus  perve- 
niunt,  eaeque  primis  partibus  rotuudae  et  leniter  quasi 
capitulatee,  vertebrarum  transversis  processibus  ibi  quo- 
que  paulum  sinuatis  inhaerent  :  inde  latescunt,  et  in 
exteriorem  partem  recurvatae,  paulatim  in  cartila- 
ginem  degenerant;  eaque  parte  rursiis  in  interiora  le- 
niter  flexae  committuntur  cum  osse  pectoris  :  quod 
valens  ac  durum  a  faucibus  incipit,  ab  utroque  latere 
lunatum  et  a  praecordiis  jam  ipsum  quoque  cartilagi- 
ne  mollitum  terminat :  sub  costis  vero  prioribus  quin- 
que,  quas  voQa?  Graeci  nominant,  breves  tenuiores- 
que ,  alque  ipsae  quoque  paulatim  in  cartilaginem  vers?  5 
extremis  abdominis  partibus  inhaerescunt;  imaque  ex 
his  majore  jam  parte  nihil  nisi  cartilago  est.  Rursus  a 
cervice  duo  lata  ossa  utrinque  ad  scapulas  lendimt : 
nostri  scutula  operta ,  wjxoTrXaTa?  Graeci  nominant.  Ea 
in  summis  verticibus  sinuata ,  ab  his  triangula,  paula- 
timque  lutescentia  ad  spinam  tendunt;  et  quo  laliora 
quaque  parte  sunt ,  hoc  hebetiora.  Atque  ipsa  quoquc 
in  imo  capite  cartilaginosa ,  posteriore  parte  velut  in- 


LIB.  VIII.  SECT.  I.  36  7 

natant ,  qnoniam  nisi  in  summo  nulli  ossi  inhaerescunt ; 
ibi  vero  validis  musculis  nervisque  constricta  sunt.  At  a 
summa  costa  paulo  interius  quam  ubi  ea  media  est, 
os  excrescit :  ibi  quidem  tenue ;  procedens  vero ,  quo 
propius  lato  scapularum  ossi  fit ,  eo  plenius  latiusque 
est ,  et  paulum  in  exteriora  curvatum  :  quod  protinus 
altera  verticis  parte  modice  intumescens,  sustinetjugu- 
lum,  Id  autem  ipsum  recurvum  ac  neque  inter  duris^sima 
ossa  numerandum  :  altero  capite  in  eo  quod  posui , 
altero  in  exiguo  sinu  pectoralis  ossis  insidit;  paulu- 
lumque  motu  brachii  movetur ,  et  cum  lato  osse  scapu- 
larum :  infra  caput  ejus  nervis  et  cartilagine  connectitur. 
Hinc  humerus  incipit,  extremis  utrinque  capitibus  tu- 
midus,  mollis,  sine  medulla,  cai'tilaginosus  :  medius 
teres,durus,  medullosus;  leniter  gibbus  etinpriorem, 
et  in  exteriorem  partem.  Prior  autem  pars  est ,  quse  a 
pectore  est ,  posterior  quae  ab  scapulis;  interior  quae  ad 
latus  tendit,  exterior  quas  ab  eo  recedit :  quod  ad  om- 
nes  articulos  pertinere  in  ulterioribus  patebit.  Supe- 
rius  aulem  humeri  caput  rotundius  quam  csetera  ossa , 
de  quibus  adhuc  dixi,  vertici  lati  scapularum  ossis 
parvo  excessu  inseritur ,  ac  niajore  parte  extra  situm 
nervis  deligatur.  At  inferius  duos  processus  habet  , 
inter  quos  quod  medium  est,  magis  etiam  extremis 
partibus  sinuatur.  Quse  res  sedem  brachio  praestat, 
quod  constatex  ossibus  duobus.  Radius,  quem  xsp>ci<5V. 
Graeci  appellant,  superior  breviorque,  et  primo  te- 
nuior,  rotundo  et  leniter  cavo  capite  exiguum  hu- 
meri  tuberculum  recipit,  atque  ibi  nervis  et  carti- 
lagine  continetur.  Cubitus  inferior  longiorque,  et  pri- 
mo  plenior  in  summo  capite ,  duobus  quasi  verticibus 
exstantibus  in  sinum  humeri  quem  inter  duos  proces- 
sus  ejus  esse  proposui,  se  inserit.  Primo  vero  duo 
brachii  ossa  juncta  paulatim  dirimuntur,  rursusque 


368  A.    CORNELII   CELSI 

ad  manum  coeunt,  modo^  crassitudinis  mulato;  si- 
quidem  ibi  radius  plenior,  cubitus  admodum  tenuis 
est  :  dein  radius  ,  in  caput  cartilaginosum  consur- 
gens ,  in  vertice  ejus  sinuatur.  Cubitus  rotundus 
in  extremo,  parte  altera  paulum  procedit.  Ac,  ne  sae- 
pius  dicendum  sit,  illud  ignorari  non  oportet,  plurima 
ossa  in  cartilaginem  desinere;  nullum  articulum  non 
sic  finiri :  neque  enim  aut  moveri  posset ,  nisi  kevi  in- 
niteretur ;  atit  cum  carne  nervisque  conjungi ,  nisi  ea 
media  quaedam  materia  committeret.  In  manu  vero 
prima  palmae  pars  ex  multis  minutisque  ossibus  conslat, 
quorum  numerus  incertus  est;  sed  oblouga  omnia  et 
triangula  :  structura  quadam  inter  se  connectuntur , 
quum  in  vicem  superior  alterius  augulus ,  alterius  pla- 
nities  sit ;  eoque  fit  ex  his  unius  ossis  paulum  in  inte- 
riora  concavi  species.  Verum  ex  manu  duo  exigui  pro- 
cessus  in  sinum  radii  conjiciuntur :  tum  ex  altera  parte 
ad  digitos  quinque  ossa  recta  tendentia  palmam  ex- 
pleut;  a  quibus  ipsi  digiti  oriuntur,  qui  ex  ossibus  ter- 
nis  conslant;  omniumque  eadem  ratio  est.  Interius  os 
vertice  sinuatur,  recipitque  exterioris  exiguum  tu- 
berculum ,  nervique  ea  contiuent :  a  quibus  orti  un- 
gues  indurescunt;  ideoque  non  ossi,  sed  carni  magis 
radicibus  suis  inhaeuent.  Ac  superiores  quidem  partes 
sic  ordinatae  sunl.  Ima  vero  spina  in  coxarum  osse  de- 
sinit,  quod  transversum  longeque  valentissimurn ,  vul- 
vam,  vesicam,  rectum  intestinum  tuetur  :  idque  ab 
exteriore  parte  gibbum,  et  ad  spinam  resupiuatum;  a 
lateribus,  id  est,  in  ipsis  coxis  sinus  rotundos  habet : 
a  quibus  oritur  os  quod  peclinem  vocant;  idque  super 
intestina  sub  pube  transversum  ventrem  firmat  :  rec- 
tius  in  viris ,  recurvatum  magis  in  e.xteriora  in  feminis, 
ne  partum  prohibeat.  Inde  femina  oriunlur,  quorum 
capita  rotundiora  eliam  quam  huinerorum  sunt,  quum 


LM.  VIII.  SECT.  I.  369 

illa  ex  cseteris  rotundissima  sint :  infra  vero  duos  pro- 
cessus  a  priore  et  a  posteriore  parte  habent :  dein 
dura  et  medullosa  ,  et  ab  exteriore  parte  gibba  ; 
rursus  ab  inferioribus  quoque  capitibus  intumescunt. 
Superiora  in  sinus  coxse,  sicut  humeri  in  ea  ossa  quse 
scapularum  sunt,  conjiciuntur  :  tum  infra  introrsus  le- 
niter  tendunt,  quo  asqualius  superiora  membra  susti- 
neant.  Atque  in  eo  inferiora  quoque  capita  media  si- 
nuantur,  quo  facilius  excipi  a  cruribus  possint.  Quse 
commissura  osse  parvo ,  molli ,  cartilaginoso  tegitur  : 
patellam  vocant.  Haec  super  innatans,  nec  ulli  ossi  in< 
haerens,  sed  carne  et  nervis  deligata,  pauloque  magis 
ad  femoris  os  tendens,  inter  omnes  crurum  flexus  junc- 
turam  tuetur.  Ipsum  autem  crus  est  ex  ossibus  duobus : 
etenim  per  omnia  femur  humero,  crus  vero  brachio 
simile  est :  adeo  ut  habitus  quoque  et  decor  alterius 
ex  altero  cognoseatur;  quod  ab  ossibus  incipiens,  etiam 
in  carne  respondet.  Verum  alterum  os  ab  exteriore 
parte  surae  positum  est,  quod  ipsum  quoque  sura  recte 
nominatur.  Id  brevius,  supraque  tenuius,  ad  ipsos  ta- 
los  intumescit :  alterum  a  priore  parte  positum ,  cui 
tibise  nomen  est,  longius,  et  in  superiore  parte  ple- 
nius,  solum  cum  femoris  inferiore  capite  committitur, 
sicut  cum  humero  cubitus.  Atque  ea  quoque  ossa,  in- 
fra  supraque  conjuncta,  media,  ut  in  brachio,  dehis- 
cunt.  Excipitur  autem  crus  infra  osse  transverso  talo- 
rum;idque  super  os  calcis  situm  est;  quod  quadam 
parte  sinuatur ,  quadam  excessus  habet,  et  procedentia 
ex  talo  recipit ,  et  in  sinum  ejus  inseritur.  Id  quoque 
sine  medulla  durum,  magisque  in  posteriorem  partem 
projectum,  teretem  ibi  figuram  reprsesentat.  Csetera 
ossapedisadeorum,  quse  in  manu  sunt,  similitudinem 
instructa  sunt:  plantae  paimis,  digiti  digitis,  ungues 
unguibus  respondent. 


37o  A.    CORNELII  CELSI 

Sect.  II.  Omne  autem  os,  ubi  iujuria  accessit,  aut 
vitiatur,  aut  fmditur,  aut  frangitur,  aut  foratur,aut 
colliditur,  aut  loco  movetur.  Id  quod  vitiatum  est,  primo 
fere  pingue  fit,  deinde  vel  nigrum  vel  cariosum :  quse, 
supernatis  gravibus  ulceribus  aut  fistulis ,  hisque  vel 
longa  vetustate,  vel  etiam  cancro  occupatis,  eveniunt. 
Oportet  autem  aute  omnia  os  nudare ,  ulcere  exciso ;  et, 
si  latius  ejus  vitium  est  quam  ulcus  fuit ,  carnem  sub- 
secare ,  donec  integrum  os  undique  pateat :  tum  id  quod 
pingue  est ,  semel  iterumve  satis  est  admoto  ferramento 
adurere,  ut  ex  eo  squama  secedat;  aut  radere,  donec 
jam  aliquidcruoris  ostendatur,  quaeintegri  ossis  nota  est : 
nam  necesse  est  aridum  sit  id  quod  vitiatum  est.  Idem 
in  cartilagine  quoque  laesa  faciendum  est :  siquidem  ea 
quoque  scalpello  radenda  est,  donec  integrum  id  sit 
quod  relinquitur :  deinde  sive  os,  sive  cartilago  rasa 
est ,  nitro  bene  trito  respergendum  est :  neque  alia  fa- 
cienda  sunt ,  ubi  caries  nigritiesve  in  summo  osse  est ; 
siquidem  id  vel  paulo  diutius  eodem  ferramento  adu- 
rendum,  vel  radendum  est.  Qui  radit  hsec,  audaciter 
imprimere  ferramentum  debet ,  ut  et  agat  aliquid ,  et 
maturius  desinat.  Finis  est,  quum  vel  ad  album  os,  vel 
ad  solidum  ventum  est.  Albo  finiri  ex  nigritie  vitium , 
soliditate  quadam  ex  carie  manifestum  est :  accedere 
etiam  cruoris  aliquid  integro,  supra  dictum  est.  Si 
quando  autem  an  altius  descenderit  utrumlibet ,  du- 
bium  est,  in  carie  quidem  expedita  cognitio  est:  spe- 
cillum  enim  tenue  in  foramina  demittitur ,  quod  ma- 
gis  minusve  intrando ,  vel  in  summo  cariem  esse ,  vel 
altius  descendisse  testatur.  Nigrities  colligi  quidem  po- 
test  etiam-  ex  dolore  et  ex  febre  :  quse  ubi  mediocria 
sunt ,  illa  alte  descendisse  non  potest.  Manifestior  ta- 
men  adacta  terebra  fit :  nam  finis  vitii  est ,  ubi  scobis 
nigra  esse  desiit.  Igitur  si  caries  alte  desceudit ,  per  te- 


Llfi.  VIII.  SECT.  II.  37i 

rebram  urgendacrebrisforaminibus  est,  quae  altitudine 
vitium  aequent :  tum  in  ea  foramina  demitlenda  canden- 
tia  ferramenta  sunt ,  douec  siccum  os  ex  tolo  liat.  Simul 
enim  post  haec  et  resolvetur  ab  inferiore  osse ,  quodcum- 
que  vitiatum  est,  et  is  sinus  carne  replebilur;  et  humor 
aut  nullus  postea  feretur ,  aut  mediocris.  Sin  autem  ni- 
grities  aut  si  caries  ad  alteram  quoque  partem  ossis 
transit,  oportet  excidi  :  atque  idem  in  carie  quoque 
ad  alteram  partem  ossis  non  penetrante  fieri  po- 
test.  Quod  totum  vitiatum ,  totum  eximendum  est :  si 
inferior  pars  integra  est,  eatenus  quod  corruptum  est, 
excidi  debet.  Item,  sive  capitis,  sive  pectoris  os,  sive 
costa  cariosa  est ,  inutilis  ustio  est ,  et  excidendi  neces- 
sitas  est.  Neque  audiendi  sunt  qui,  osse  nudato,  diem 
tertium  exspectant ,  ut  tunc  excidant :  ante  inflamma- 
tiouem  enim  tutius  omnia  tractantur.  Itaque ,  quantum 
fieri  potest,  eodem  momento  et  cutis  incidenda  est,  et 
os  detegendum ,  et  omni  vitio  liberandum  est :  longe- 
que  perniciosissimum  est,  quod  in  osse  pectoris  est; 
quia  vix,  etiam  si  recte  cessit  curatio,  veram  sanitatem 
reddit. 

Sect.  III.  Exciditur  vero  os  duobus  modis :  si  parvu- 
lum  est  quod  laesum  est,  modiolo  quem  ^oivuae^a  Graeci 
vocant;  si  spatiosius,  terebris.  Utriusque  rationempro- 
ponam.  Modiolus  ferramentum  concavum  teres  est,  imis 
oris  serratum ,  per  quod  medium  clavus  ipse  quoque 
interiore  orbe  cinctus  demittitur.  Terebrarum  autem 
duo  genera  sunt :  alterum  simile  ei  quo  fabri  utuntur; 
alterum  capituli  longioris ,  quod  ab  acuto  mucrone  in- 
cipit ,  deinde  subito  latius  fit ,  atque  iterum  ab  alio  prin- 
cipio  paulo  minus  quam  aequaliter  sursiim  procedit.  Si 
vitium  in  angusto  est ,  quod  comprehendere  modiolus 
possit,  ille  potius  aptatur :  et,  si  caries  subest,  medius 
clavus  in  foramen  demittitur :  si  nigrities ,  angulo  scalpri 


72  A.    CORNELU   CELSI 

sinus  exiguus  fit ,  qui  clavuoi  recipiat ,  ut ,  eo  insistentc, 
circumactus  modiolus  delabi  non  possit :  deinde  is  ha- 
bena  quasiterebraconvertitur.Estquequidain  premendi 
modus,  ut  et  foret,  et  circumagatur ;  quia  si  leviter  im- 
primitur ,  paruin  proficit;  si  graviter,  non  movetur.  IX e- 
que  alienum  est  instillare  paulum  rosa?  vel  lactis,  quo 
magis  lubrico  circumagatur  :  quod  ipsum  tamen  si  co- 
piosius  est ,  aciem  ferramenti  hebetat.  Ubi  jam  iter  mo- 
diolo  pressum  est ,  medius  clavus  educitur ,  et  ille  per 
se  agitur :  deinde  quum  sanitas  inferioris  partis  scobe 
cognita  est,  modiolus  removetur.  At  si  latius  vitium  est 
quam  ut  illo  comprehendatur,  terebra  res  agenda  est. 
Ea  foramen  fit  in  ipso  fine  vitiosi  ossis  atque  integri , 
deinde  alterum  non  ita  longe,  tertiumque,  donec  totus 
is  locus  qui  excidendus  est  ,"his  cavis  cinctus  sit :  atque 
ibi  quoque  quatenus  terebra  agenda  sit,  scobis  signifi- 
cat.  Tunc  excisorius  scalper  ab  altero  foramine  ad  al- 
terum  malleolo  adactus ,  id  quod  inter  utrumque  me- 
dium  est ,  excidit  :  ac  sic  ambitus  similis  ei  fit ,  qui  in 
angustiorem  orbem  modiolo  imprimitur.  Utro  modo 
vero  id  circumductum  est ,  idem  excisorius  scalper  in 
osse  corrupto  planus  summam  quamque  testam  levet, 
donec  interdum  os  relinquatur.  Vix  unquam  nigrities 
integrum  ;  caries  per  totum  os  perrumpit,  maximeque 
ubi  vitiata  calvaria  est.  Id  quoque  signi  specillo  signifi- 
catur,  quod  depressum  in  id  foramen  quod  infra  solidam 
sedem  habet,  et  ob  id  renitens  aliquid  invenit,  et  ma- 
dens  exit.  Si  pervium  invenit ,  altius  descendens  inter 
os  et  membranam,  nihil  oppositum  invenit, educiturque 
siccus  :  non  quo  non  subsit  aliqua  vitiosa  sanies ;  sed 
quoniam  ibi,  ut  in  latiore  sede,  diffusa  sit.  Sive  autem 
nigrities  quam  terebra  detexit,  sive  caries  quam  specil- 
lum  ostendit,  os  transit,  modioli  quidem  usus  fere  su- 
pervacuus  est;  quia  latius  pateat  necesse  est,  quod  tani 


Lir,.  vni.  SECT.  III.  373 

alte  proccssit.Terebra  vero  ea  quam  secimdo  loco  posui , 
utcndum ;  eaquc  ne  nirnis  incalescat ,  subinde  iu  aquam 
frigidam  demiltenda  est.  Scd  tum  majore  cura  agendum 
cst,  quum  jam  aut  simplex  os  dimidium  perforatum  est, 
aut  iu  duplici  superius  :  illud,  spatium  ipsum ;  hoc ,  san- 
guis  signifieat.  Ergo  tuin  lentius  ducenda  habena  ,  sus- 
pendendaque  magis  sinistra  manus  est,  et  scepius  attol- 
lenda ,  et  foraminis  altitudo  eonsideranda :  ut  quando- 
cunque  os  perrumpitur,  seritiamus,  neque  periclitemur, 
ne  mucrone  cerebri  membrana  lredatur  :  ex  quo  graves 
inflammationes  cum  periculo  mortis  oriuntur.  Eactis  fo- 
raminibus,  eodem  modo  media  septa,  sed  multo  cir- 
cumspectius  excideuda  sunt ,  ne  forte  angulus  scalpr 
eamdem  membranam  violet,  donec  fiat  aditus  per  quem 
membranss  custos  immittatur :  (jLYiviyyo^uXaJca  Grseci  vo- 
cant.  Lamina  aenea  est,  firma,  paulum  resima,  ab  exte- 
riore  parte  laevis:  quse  ubi  demissa  est,  ut  exterior  pars 
ejus  cerebro  propior  sit ,  subinde  ei  subjicitur  quod 
scalpro  discutiendum  est :  ac  si  excipit  ejus  angulum , 
utra  transire  non  patitur;  eoque  et  audacius  et  tutius 
scalprum  malleolo  subinde  medicus  ferit,  donec  exci- 
sum  undique  os  eadem  lamina  levetur,  tollique  sine 
ulla  noxa  cerebri  possit.  Ubi  totum  os  ejectum  est,  cir- 
cumradendae  l»vandseque  sunt  orae;  et,  si  quid  scobis 
membranse  insedit,  colligendum.  Ubi ,  superiore  parte 
sublata,  inferior  relicta  est ,  non  orse  tantum,  sed  os 
quoque  totum  lsevandum  est;  ut  sine  noxa  postea  cutis 
increscat ,  quse  aspero  ossi  innascens  protinus  non  sani- 
tatem,  sed  novos  dolores  movet.  Patefacto  cei&bro,  qua 
ratione  agendum  sit,  dicam,  quum  ad  fracta  ossa  venero. 
Si  basis  aliqua  servata  est ,  superimponenda  sunt  me- 
dicamenta  non  pinguia ,  qure  recentibus  vulneribus  ac- 
commodantur,  supraque  imponenda  lana  succida  oleo 
atque  aceto  madens.  Ubi  tempus  processit,ab  ipso  esso 

32 


3 74  A.   CORNELII    CELSI 

caro  increscit  ,  eaque  factum  manu  sinum  complet.  Si 
quod  etiam  os  adustum  est,  a  parte  sana  recedit ;  subit- 
que  inter  integram  atque  emortuam  partem  caruncula 
qua?,  quod  abscessit,  expellat ;  idque  fere,  quia  testa  te. 
nuis  et  angusta  est,).eiu?,  id  estsquama,  aGraeeis  no- 
minatur.  Potest  etiam  evenire ,  ut  ex  iclu  neque  fin- 
datur  os,  neque  perfringatur;  sed  summum  tantum  col- 
lidatur  exaspereturque:  quod  ubi  incidit,  radi  et  laevari 
satis  est.  Haec  quamvis  maxime  fiunt  in  capite,  tamen 
caeteris  quoque  ossibus  communia  sunt ;  ut ,  ubicumque 
idem  incidet,  eodem  remediosit  utendum.At  quse  frac- 
ta,  fissa,  forata,  collisa  sunt,quasdam  proprias  in  sin- 
gulis  generibus,  quasdam  communes  in  pluribus  cura- 
tiones  requirunt :  de  quibus  protinus  dicam,  initio  ab 
eadem  calvaria  accepto. 

Sect.  IV.  Igitur  ubi  ea  percussa ,  protinus  requiren- 
dum  est ,  num  bilem  is  homo  vomuerit ;  num  oculi 
ejus  obcaecati  sint ;  num  obmutuerit ;  num  per  nares 
auresve  sanguis  ei  eflluxerit;  num  conciderit;  num  sine 
sensu  quasi  dormiens  jacuerit :  haec  enim  non  nisi  osse 
fracto  eveniunt;  atque  ubi  inciderunt,  scire  licet  neces- 
sariam,  sed  difficilem  curationem  esse.  Si  vero  etiam 
torpor  accessit ,  si  mens  non  constat ,  si  nervorum  vel 
resolutio ,  vel  distentio  secuta  est ,  verisimile  est  etiam 
cerebri  membranam  esse  violatam ;  eoque  in  angusto 
magis  spes  est.  At  si  nihil  horum  secutuni  est,  potest 
etiam  dubitari ,  an  os  fractum  sit :  et  protinus  conside- 
randum  est,  lapide,  an  ligno ,  an  ferro,  an  alio  telo  per- 
cussum  sit,  et  hoc  ipso  laevi  an  aspero,  mediocri  an  vas- 
tiore ,  vehementer  an  leniter ;  quia ,  quo  mitior  ictus 
fuit,  eo  facilius  os  ei  restitisse  credibile  est.  Sed  nihil 
tamen  melius  est ,  quam  certiore  id  nota  explorare.  Ergo 
qua  plaga  est,  demitti  specillum  oportet,  neque  nimis 
tenue ,  neque  acutum ,  ne ,  quum  in  quosdam  sinus  na- 


LIB.  VIII.  SECT.  IV.  375 

turales  inciderit,  opinionem  fracti  ossis  frustra  faciat; 
neque  nirnis  plenum,  ne  parvulae  rimulae  fallant.  Ubi 
specillum  ad  os  venit,  si  nihil  nisi  laeve  et  luhricum  oc- 
currit,  integrum  id  videri  potest  :  si  quid  asperi  est , 
utique  qua  suturae  non  sunt ,  fractum  os  esse  testatur. 
A  suturis  se  deceptum  esse  Hippocrates  memoriae  pro- 
didit ,  more  scilicet  magnorum  virorum ,  et  fiduciam 
magnarum  rerum  hahentium.  Nam  levia  ingenia,  quia 
nihil  hahent ,  nihil  sihi  detrahunt :  magno  ingenio  ? 
multaque  nihilominus  habituro ,  convenit  etiam  sim- 
plex  veri  erroris  confessio ,  praecipueque  in  eo  ministe- 
rio  quod  utilitatis  causa  posteris  traditur,  ne  qui  deci- 
piantur  eadem  ratione ,  qua  quis  ante  deceptus  est.  Sed 
haec  quidem  alioquin  magni  memoria  professoris ,  11  If 
interponeremus ,  effecit.  Potest  autem  sutura  eo  nomine 
fallere  ,  quia  seque  aspera  est ,  ut  aliquis  hanc  esse , 
etiam  si  rima  est ,  existimet  eo  loco ,  quo  subesse  hanc 
verisimile  est.  Ergo  eo  nomine  decipi  non  oportet,  sed 
os  aperire  tutissimum  est.  Nam  neque  utique  certa  se- 
des,  ut  supra  posui,  suturarum  est;  et  potest  idem,  et 
naturaliter  commissum  et  ictu  fissum  esse ,  juxtave  ali- 
quid  fissum  habere.  Quin  aliquando  etiam  ,  ubi  ictus 
fii.it  vehementior ,  quamvis  specillo  nihil  invenitur , 
tamen  aperire  commodius  est.  Ac  si  ne  tum  quidem 
rima  manifesta  est,  inducendum  super  os  atramentum 
scriptorium  est,  deinde  scalpro  id  deradendum;  nigri- 
tiem  enim  continet ,  si  quid  fissum  est.  Solet  etiam  eve- 
nire,  ut  altera  parte  fuerit  ictus,  et  os  altera  fiderit, 
Itaque  si  graviter  aliquis  percussus  est ,  si  mala  indicia 
subsecuta  sunt ,  neque  ea  parte  qua  cutis  discussa  est  > 
rima  reperitur,  non  incommodum  estparte  altera  con- 
siderare ,  num  quis  locus  mollior  sit  et  tumeat ,  eumque 
aperire ,  siquidem  ihi  fissum  os  reperietur.  Nec  tamen 
magno   negotio  cutis  sanescit,  etiam  si  frustra  secta 


376  A.    CORNELII    CELSI 

est.  Os  fraclum,  nisi  succursum  est,  gravibus  inflam- 
mationibus  afficit,  difficiliusque  postea  tractatur.  Raro, 
sed  aliquando  tamen ,  evenit  ut  os  quidem  totum  inte- 
grum  maneat,  intus  vero  ex  ictu  vena  aliqua  in  cerebri 
membranarupta  aliquid  sanguinis  mittat,  isque  ibi  con- 
cretiis  magnos  dolores  moveat ,  et  oculos  quibusdam  ob- 
caecet.  Sed  fere  contra  id  dolor  est ,  et  eo  loco  cute  in- 
cisa ,  pallidum  os  reperitur :  ideoque  id  quoque  os  ex- 
cidendum  est.  Quacunque  autem  de  causa  curatio  hsec 
necessaria  est,  si  nondum  satis  cutis  patefacta  est,  latius 
aperienda  est,  donec  quidquid  lsesum  est,  in  conspectu 
sit.  In  quo  ipso  videndum  est ,  ne  quid  ex  ipsa  mem- 
branula  qure  sub  cute  calvariam  cingit ,  super  os  relin- 
quatur  :  siquidem  haec  scalpro  terebrisve  lacerata ,  ve- 
hementes  febres  cum  inflammationibus  excitat :  itaque 
eam  commodius  est  ex  toto  ab  osse  dcduci.  Plagam ,  si 
ex  vulnere  est ,  talem  necesse  est  habeamus ,  qualem 
acceperimus :  si  manu  facienda  est ,  ea  fere  commodis- 
sima  est ,  quae  duabus  transversis  lineis  Htterae  X  figu- 
ram  accipit,  tum  deinde  a  singulis  procedentibus  hngulis 
cutis  subsecatur.  lnter  qure  si  sanguis  fertur,  spongia 
subindein  aceto  tincta  cohibendus  est,  occupandusque 
objectis  linamentis,  et  caput  altius  excitandum.  Neque 
id  vitium  ullum  metum ,  nisi  inter  musculos  qui  tem- 
pora  continent  ,  affert;  sed  ibi  quoque  nihil  tutius 
fit.  In  omni  vero  fisso  fractove  osse  protinus  antiquiores 
medici  ad  ferramenta  veniebant,  quibus  id  exciderent: 
sed  multo  melius  est ,  ante  emplastra  experiri  quae  cal- 
tariae  causa  componuntur.  Eorum  aliquid  oportet  ex 
aceto  mollitum  per  se  super  lissum  fractumve  os  impo- 
nere,  deinde  super  id  aliquando  latius  quam  vulnus  est, 
eodem  medicamento  illilum  linteolum ,  et  praeter  ea  suc- 
cidam  lanam  aceto  tinctam  :  tunc  vulnus  deligare ,  et 
quotidie  resolvere,  similiterque  curare  usque  ad  diein 


LIB.  VIII.  SECT.  IV.  377 

quintum.  A  sexto  die,  etiam  vapore  aquae  calidoe  per 
spougiam  fovere ;  caeteraquae  eadem  facere.  Quod  si  ca- 
runcula  increscere  cceperit ,  el  febricula  aut  soluta  erit, 
aut  levior,  et  cupiditas  cibi  reverterit,  satisque  somni 
accedat ,  in  eodem  medicamento  erit  perseverandum. 
Procedente  deinde  tempore,  emolliendum  id  emplas- 
trum  adjecto  cerato  ex  rosa  facto,  quo  facilius  carnem 
producat  :  nam  per  se  reprimendi  vim  habet.  Hac  ra- 
tione  saepe  rimae  callo  quodam  implentur ,  estque  ea 
ossis  velut  cicatrix ,  et  latius  fracta  ossa ,  si  qua  inter  se 
non  cohaerebant,  eodem  callo  glutinantur,  estque  id 
aliquanlo  melius  velamentum  cerebro ,  quam  caro  quae 
exciso  osse  increscit.  Si  vero  sub  prima  curatione  febris 
intenditur,  brevesque  somni,  et  iidem  per  somnia  tu- 
multuosi  sunt,  ulcus  madet  neque  alitur,  et  in  cer- 
vicibus  glandulae  oriuntur,  magni  dolores  sunt,  cibi- 
que  super  haec  fastidium  increscit;  tum  demum  ad  ma- 
num  scalprumque  veniendum  est.  Duo  vero  sub  ictu 
calvarise  pericula  sunt,  ne  vel  findatur,  vel  medium 
desidat:  si  fissum  est,  possunt  orae  esse  compressae;  vel 
quia  altera  super  alteram  excessit ,  vel  etiam  quia  ve- 
hementer  rursus  se  commiserunt.  Ex  quo  evenit,  ut 
humor  ad  membranam  quidem  descendat ,  exitum  vero 
non  habeat;  ac  sic  eam  irritet,  et  graves  inflammatio- 
nes  moveat.  At  ubi  medium  desedit ,  eamdem  cerebri 
membranam  os  urget,  interdum  etiam  ex  fractura  qui- 
busdam  aculeis  pungentibus.  His  ita  succurrendum  est , 
ut  tamen  quam  minimum  ex  osse  dematur.  Ergo  si  ora 
alteri  insedit,  satis  est  id  quod  eminet,  plano  scalpro 
excidere ;  quo  sublato,  jam  rima  hiat  quantum  curationi 
satis  est.  At  si  orse  inter  se  comprimuntur,  a  latere  ejus 
interposito  digiti  spatio  terebra  foramen  faciendum 
est ,  ab  eoque  scalper  duabus  lineis  ad  rimam  agen- 
dus  ad  similitudinem  V  litlerse  sic,  ut  vertex  ejus  a  fo- 

32. 


378  A.   CORNELH   CELSI 

raaiine  basis  a  rima  sit.  Quod  si  rinia  longius  palet, 
ab  altero  foramine  rursus  similis  siniis  fieri  debet;  et 
ita  nihil  latens  sub  eo  osse  concavo  est ,  abundeque  exi- 
tus  datur  intus  lsedentibus.  Nec  si  fractum  quidem  os 
desedit ,  totum  excidi  necesse  est.  Sed  sive  totum  per- 
fractum  est,  etab  alio  ex  toto  recessit,  sive  circumpo- 
sitse  calvariae  inhreret ,  exigua  parte,  ab  eo  quod  natu- 
raliter  se  habet ,  scalpro  dividendum  est :  deinde ,  in 
eo  quod  desedit ,  juxta  rimam  quam  fecimus ,  foramina 
addenda  sunt :  si  in  angusto  noxa  est ,  duo;  si  latius 
patet,  tria :  septaque  eorum  excidenda  :  et  tum  scalper 
utrinque  ad  rimam  agendus  sic,  ut  lunatum  sinum  fa- 
ciat,  imaque  pars  ejus  intus  ad  fracturam,  cornua  ad 
os  integrum  spectent.  Deinde ,  si  qua  labant  >  et  ex  fa- 
cili  removeri  possunt,  forfice  ad  id  facta  colligenda  sunt, 
maximeque  ea  qiue  acuta  membranam  infestant.  Si  id 
ex  facili  fieri  non  potest ,  subjicienda  lamina  est ,  quam 
custodem  ejus  membranee  esse  proposui;  et  super  eam 
quidquid  spinosum  est ,  et  intus  emiuet ,  excidendum 
est:  eadem  lamina,  quidquid  deorsum  insidet,  attollen* 
dum.  Hoc  genus  curationis  efficit ,  ut  qna  parte  fracla 
ossa  tamen  inhaerent ,  solidentur  ;  qua  parte  abrupta 
sunt,  sine  ullo  tormento  sub  medicamentis  tempore  ex- 
cidant ,  spatiumque  inter  luec  satis  illis  magnum  ad  ex- 
trahendam  saniem  relinquatur ,  plusque  in  osse  propa- 
gnaculi  cerebrum  liabeat,  quam  habiturum  fuerit  eo 
exciso.  His  factis ,  ea  membrana  acri  aceto  respergenda 
est,  ut  sive  aliquid  sanguinis  ex  ea  profluit,  cohibea- 
tur  ;  sive  intus  concretus  cruor  remanet,  discutiatur. 
Tum  idem  medicamenlum  eodem  modo  qui  supra  posi- 
tus  est ,  mollitum ,  ipsi  membrana;  imponendum  est;  cae- 
teraque  eodem  modo  facienda  sunt ,  quaj  ad  linteolum 
illitum  et  lanam  succidam  pertinent;  collocandusque 
is  in  loco  tepido  :  et  curandum  quotidie  vulnus   bis 


LIB.  VIII.  SECT.  IV.  379 

etiam  aestate.  Quod  si  membrana  per  inllammationem 
intuimierit,  infundenda  erit  rosa  tepida  :  si  usque  eo 
tumebit,  ut  super  ossa  quoque  emineat,  coercebit  eam 
bene  trita  lenlicula,  vel  folia  vitis  contrita,  et  cum  re- 
centi  vel  butyro  vel  adipe  anserino  mista;  cervixque 
molliri  debebit  liquido  cerato  ex  irino  faclo.  At  si  pa- 
rum  pura  membrana  videbitur,  par  modus  ejus  em- 
plastri  et  mellis  miscendus  erit,  idque  super  infunden- 
dum ;  ejusque  continendi  causa  unum  aut  alterum  lina- 
mentuin  injiciendum ,  etsuper  linteolo  cui  emplastrum 
illitum  sit,  contegendum.  Ubi  satis  pura  membrana  est, 
eadem  ratione  adjiciendum  emplastro  ceratum ,  ut  car- 
nem  producat.  Quod  ad  abstinentiam  vero ,  et  primos 
ulterioresque  cibcs  potionesque  pertinet,  eadein  quse 
in  vulneribus  prrecepi,  servanda  sunt,  eo  magis,  quo 
periculosius  haec  pars  afficitur.  Quin  etiam ,  quum  jam 
non  solum  sustineri,  sed  ali  his  quoque  oportebit,  ta- 
men  erunt  vitanda  quaecunque  mandenda  sunt;  item 
fumus  et  quidquid  excitat  sternutamentum.  Spem  vero 
certam  faciunt  membrana  mobiiis  ac  sui  coloris,  caro 
increscens  rubicunda  ,  facilis  motus  lnaxillae  atque  cer- 
vicis.  Mala  signa  sunt,  membrana  immobilis,  nigra  vel 
iivida,  vel  aliter  corrupti  coloris;  dementia,  acris  vo- 
mitus,  nervorumvei  resolutio  vel  distentio,  caro  livida, 
maxillarum  rigor  atque  cervicis.  Cae tera ,  quse  ad  som- 
num,  cibi  desiderium,  febrem,  puris  colorem  attinent, 
eadem,  quae  in  ca^teris  vulneribus,  vel  saiutaria,  vel 
mortifera  sunt.  Ubi  bene  res  cedit,  incipit  ab  ipsa 
membrana;  vel  si  os  eo  loco  duplex  est,  inde  quoque 
caro  increscere;  eaque  id  quod  inter  ossa  vacuum  est, 
repiet :  nonnunquam  etiam  super  calvariam  excrescit. 
Quod  si  incidit ,  inspergenda  squama  eeris  est ,  ut  id 
reprimat  cohibeatque,  ea  carni  superdanda  quai  ad 
cicatricem  perdueant;  omnibusque   ea  locis  commo- 


38o  A.  CORNELH  CELSI 

de  inducitur,  excepta  frontis  ea  parle,'  quae  pauluro 
super  id  est  quod  inter  supercilia  est :  ibi  enim  vix 
fieri  potest,  ut  non  per  omnem  aetatem  sit  exulceratio; 
quae  linteolo  medicamentum  habente  contegenda  sit. 
llla  utique  capite  fracto  scrvanda  sunt,  ut,  donec  jani 
valida  cicatrix  erit,  vitentur  sol,  ventus,  frequens  bal- 
neum,  major  vini  modus. 

Sect.  V.  In  naribus  vero  et  os  et  cartilago  frangi 
solet,  et  quidem  modo  adversa,  modo  a  latere.  Si  ad- 
versa  fracta  sunt,  alterumve  ex  his,  nares  desidunt, 
difficulter  spiritus  trahitur ;  si  a  latere  os  fractum  est,  is 
locns  cavus  est :  si  cartilago ,  in  alteram  partem  nares 
declinantur.  Quidquid  in  cartilagine  incidit ,  excitanda 
ea  leniter  est ,  aut  subjecto  specillo ,  aut  duobus  digitis 
utrinque  compressis :  deinde  in  longitudinem  implicata 
linamenta,  et  molli  pellicula  cincta  circumsutaque ,  in- 
tus  adigeuda  sunt :  aut  eodem  modo  compositum  ali- 
quid  ex  arido  penicillo  :  aut  grandis  pinna,  gummi 
vel  fabrili  glutine  illita ,  et  molli  peliicula  circumdata , 
qiue  desidere  cartilaginem  non  sinat.  Sed  si  adversa  ea 
fracta  est,  aequaliter  utraque  naris  implenda  est  :  si  a 
latere,  crassius  esse  debet  ab  ea  parte  in  quam  nasus  jacet, 
ab  altera  tenuius ,  id  quod  inseritur.  Extrinsecus  autem 
circumdanda  habena  est  mollis ,  media  illita  mixtis  in- 
ter  se  simila  et  thuris  fuligine,  eaque  ultra  aures  du- 
cenda,  et  froiiti  duobus  capilibus  agglutinanda  est:  id 
enim  corpori  quasi  gluten  inhaerescit ,  et  cum  indu- 
ruit,  nares  commode  continet.  Sin  quod  intus  inditum 
est,  laedit,  sicut  maxime  fit,  ubi  interior  cartilago  per- 
fracta  est,  excitatae  nares  eadem  tantummodo  habena 
continendae  sunt,  deinde  post  quatuordechn  dies  id 
ipsum  demendum  est.  Resolvitur  autem  aqua  calida, 
eaque  tum  is  locus  quotidie  fovendus  est.  Sin  os  frac- 
tum  est,  iu  quoque  digitis  in  suam  sedem  reponendum 


LIB.  VIII.  SECT.  VI.  38 1 

est :  atque  ubi  adversum  id  iclum  est ,  utraque  naris 
implenda  est;  ubi  a  latere,  ea  in  quam  os  impulsum 
est;  imponeudumque  ceratum ,  ct  paulo  vehementius 
deligandum  est,  quia  callus  eo  loco  non  ad  sanitatem 
tantummodo,  sed  etiam  ad  tumorem  increscit.  A  tertio 
die  fovendum  id  aqua  calida  est,  tantoque  magis , 
quanto  propius  esse  sanitati  debet.  Quodsi  plura  erunt 
fragmenta,  nihilominus  extrinsecus  singula  in  suas  se- 
des  digitis  erunt  compellenda,  imponendaque  extriu- 
secus  eadem  habena,  et  super  eam  ceratum;  neque 
ultra  fascia  adhibenda  est.  At  si  quod  fragmentum  un- 
dique  resolutum,  cum  caeteris  non  glutinabitur,  intel- 
ligetur  id  quidem  ex  humore  qui  multus  ex  vulnere 
feretur;  vulsella  vero  extrahetur:  finitisque  infiamma- 
tionibus,  imponetur  aliquod  medicamentum  ex  iis  quss 
leniter  reprimunt.  Pejus  est,  ubi  aut  ossi  aut  cartilagini 
fracta? ,  cutis  quoque  vulnus  accessit.  Idadmodum  raro 
fit.  Si  incidit ,  illa  quidem  nihilominus  eadem  ratione 
in  suas  sedes  excitanda  sunt :  cuti  vero  superimponen- 
dum  emplastrum  aliquod  ex  his  quae  recentibus  vul- 
neribus  accommodata  sunt;  sed  insuper  nullo  vinculo 
deligandum  est. 

Sect.  VI.  In  aure  quoque  interdum  rumpitur  carti- 
lago :  quod.si  incidit ,  antequam  pus  oriatur ,  imponen- 
dum  glutinans  medicamentum  est;  saspe  enim  suppura- 
tionem  prohibet,  et  aurem  confirmat;  Illud  et  in  hac, 
et  in  naribus  ignorari  non  oportet ;  non  ipsam  quidem 
cartilaginem  glutihari,  circa  tamen  carnem  increscere, 
solidarique  eum  locum  :  itaque  si  cmn  cute  cartilago 
rupta  est,  cutis  utrinque  suitur.  Nuncautem  de  ea  dico 
quas,  cute  integra,  frangitur.  In  ea  vero  si  jam  pus  na- 
tum  est,  aperienda  altera  parte  cutis,  et  ipsa  cartilago 
contra  lunata  plaga  excidenda  est  :  deinde  utendum  est 
medicamento  leniter  sangumein  supprimenle,  quak- 


38a  A.    CORNELII   CELSI 

lycium  est  aqua  dilutum,  donec  sanguis  fluere  desinat : 
tum  imponendum  linteolum  cum  emplastro  sic,  ut  pin- 
gue  omne  vitetur;  et  a  parle  posteriore  lana  mollis 
auri  subjicienda  est,  quee,  quod  est  inter  hanc  et  ca- 
put,  compleat:  tum  ea  leniter  deliganda  est,  et  a  tertio 
die  vapore,  ut  in  naribus  posui,  fovenda.  Atque  in  his 
quoque  generibus  abstinentia  primi  temporis  necessaria 
esl,  donec  inflammatio  finiatur. 

Sect.  VII.  Ab  his  ad  maxillam  venturus  indicanda 
quaedam  puto ,  communiter  ad  omnia  ossa  pertinentia , 
ne  saepius  eadem  dicenda  sint.  Omne  igitur  os  modo 
rectum,  ut  lignum,  in  longitudinem  finditur,  modo 
frangitur  transversum,  interdum  obliquum  :  atque  ad 
ipsum  nonnunquam  retusa  habet  capita,  nonnunquam 
acuta.  Quod  genus  pessimum  est,  quia  neque  facile 
committuntur,  quae  nulli  retuso  innituntur,  et  carnem 
vulnerant,  interdum  nervum  quoque  aut  musculum. 
Quinetiam  aliquando  plura  fragmenta  fmnt;  sed  in  aliis 
quidem  ossibus  ex  toto  saepe  fragmentum  a  fragmento 
recedit;  maxillae  vero  semper,  aliqua  parte  etiam  vexata 
ossa  inter  se  cohaerent.  Igitur  in  primis  digitis  duo- 
bus  utrinque  prementibus,  et  ab  ore,  et  ab  cute  om- 
nino  ossa  in  suam  sedem  compellenda  sunt :  deinde,  si 
transversa  maxilla  fracta  est  ( sub  quo  casu  fere  dens 
super  proximum  dentem  excidit)  ubi  ea  in  suam  se- 
dem  collocata  est,  duo  proximi  dentes,  aut,  si  hi  la- 
bant ,  ulteriores  inter  se  seta  deligandi  sunt.  Id  in 
alio  genere  fracturae  supervacuum  est,  csetera  eadem 
facienda  sunt :  nam  linteolum  duplex  madens  vino  et 
oleo  superinjiciendum  cum  eadem  simila  et  eadem  thu- 
ris  fuligine  est :  deinde  aut  fascia ,  aut  mollis  habena 
media  in  longitudinem  incisa,  ut  utrinque  mentum 
complectatur ,  et  inde  capita  ejus  supra  capnt  adduc- 
la  ibi  deligentur.  Illud  quoque  ad  omnia  ossa  perli- 


LU5.  VIII.  SECT.  VIII.  3« 

nens  dictmn  crit;  famem  primum  esse  necessariain , 
deinde  a  die  tertio  humidum  cibum,  sublata  inflam- 
matione,  paulo  pleniorem,  cumque  qui  carnem  alat; 
per  omne  tempus  vinum  esse  alienum  :  deinde  tertio 
die  resolvi  deberc,  foverique  per  spongiam  vapore 
aquae  calidoe,  eademque  quae  primo  fuerunt ,  super- 
dari :  idem  die  quinto  fieri ,  et  donec  inflammatio 
finiatur  ,  quae  vel  nono  die  vel  septimo  fere  solvitur : 
ea  sublata,  rursus  ossa  esse  tractanda,  ut  si  quod  frag- 
mentum  loco  suo  non  est,  reponatur :  neque  id  esse  sol- 
vendum,  nisi  duse  partesejus  temporis  intra  quod  quee- 
que  ossa  confervent,  transierint.  Fere  vero  intra  quartum 
decimum ,  et  unum  et  vicesimum  diem  sanescunt  , 
maxilla,  make,  juguluni,  pectus,  latum  os  scapularum , 
costae,  spina,  coxarum  os,  tali,  calx,  manus ,  planta  : 
intra  vicesimum  et  tricesimum  diem  crura,  brachia- 
que :  intra  septimum  et  vicesimum ,  et  quadragesimum , 
humeri  et  femina.  Sed  de  maxilla  illud  quoque  adji- 
ciendum  est,  quod  humidus  cibus  diu  assumendus  est: 
atque  etiam  quum  tempus  processit,  in  lagano  siniili- 
busque  aliis  perseverandum  est ,  donec  ex  toto  maxil- 
lam  callus  firmarit :  item  primis  utique  diebus  haben- 
dum  silentium. 

Sect.  VIII.  i.  Jugulum  vero  si  transversum  fractum 
est,  nonnunquam  per  se  rursus  recte  coit,  et  nisi  mo- 
vetur,  sanari  sine  vinctura  potest;  nonnunquam  vero, 
maxime  ubi  motum  est,  elabitur;  fereque  id,  quod  ab 
humero  est,  sub  id  quod  a  pectore  est,  in  posteriorem 
partem  inclinatur.  Cujus  ea  ratio  est,  quod  per  se  non 
movetur,  sed  cum  humeri  motu  consentit :  itaque,  eo 
subsistente ,  subit  humerus  agitatus.  Raro  vero  ad- 
modum  in  priorem  partem  jugulum  inclinatur,  adeo 
ut  magni  professores  nunquam  se  vidisse  memorise 
mandarint :  sed  locuples  tamen  ejus  rei  auctor  Hippo- 


384-  A.    CORNELII   CELSI 

erates  est.  Verum  ut  dissimilis  uterque  casus  est,  sic 
quaedam  dissimilia  requirit.  Ubi  ad  scapulas  jugulum 
teutlit,  sinml  dextra  manu  plana  propellendus  in  pos- 
teriorem  partem  humerus  est,  et  illud  in  priorem  attra- 
hendum  :  ubi  ad  pectus  conversum  est,  ipsum  quidem 
retro  dandum ,  bumerus  autem  in  priorem  partem  ad- 
ducendus  est :  ac,  si  is  inferior  est,  non  id  quod  a  pectore 
est,  deprimendum  est,  quia  immobile  est ,  sed  humerus 
ipse  attollendus  :  sic  as  superior  est,  id  quod  pec- 
tore  est,  implendum  lana,  et  bumerus  ad  pectus  de- 
Hgandus  est.  Si  acuta  fragmenta  sunt,  incidi  contra 
cutis  debet ;  et  ex  ossibus  ea  qiue  carnem  vulne- 
rant,  praecidenda  sunt :  tum  retusa  ossa  committenda 
sunt.  Si  quod  ab  aliqua  parte  eminet,  opponendum 
ei  triplex  linteolum  est,  in  vino  et  oleo  tinctum.  Si 
plura  fragmeuta  sunt,  excipienda  sunt  ex  ferula  fac- 
t5  canaliculo  ,  eodemque  intus  incerato,  ne  fascia 
diducatur;  quse  jugulo  composito  circumdanda  est  sre- 
pius  potius  quam  valentius  :  quod  ipsum  quoque  in  om- 
nibus  ossibus  fractis  perpetuum  est.  A  dextro  vero  ju- 
gulo,  si  id  fractum  est,  ad  alam  sinistram,  a  sinistro 
ad  dexteram,  rursusque  sub  ala  sua  fascia  dari  debet. 
Post  ha?c  si  jugulum  ad  scapulas  inclinatum  est,  bra- 
chium  ad  latus;  si  in  partem  priorem,  ad  cervicem  de- 
ligandum  est,  supinusque  homo  collocandus;  casteraque 
eadem  facienda,  quaj  supra  comprehensa  sunt. 

2.  Sunt  vero  plura  ossa  fere  immobilia,  vel  dura,  vel 
cartilaginosa,  quse  vel  fi-anguntur,  vel  forantur,  vel  col- 
liduntur,  vel  fmduntur,  ut  malae,  pectus,  latum  os 
scapularum,  costse,  spina ,  coxarum  os  ,  tali,  calx, 
manus ,  planta :  horum  omnium  eadem  curatio  est.  Si 
supra  vulnus  est,  id  suis  medicamentis  nutriendum  est : 
quo  sanescente,  rimas  quoque  ossis,  aut  si  quod  fora- 
men  est,  callus  implet.  Si  cutis  integra  est,  et  os  lae- 


Llfl.  VIII.  SECT.  IX.  385 

sum  esse  ex  dolore  colligimus,  nihil  aliud  quam  quic- 
sceudum,  imponcndumque  ceratum  est,  et  leniterdeli- 
gandum,  donec  sanitate  ossis  dolor  fmiatur. 

Sect.  IX.  i.Proprie  tamen  qu.fdam  de  costa  dicenda 
sunt,  quia  juxta  viscera,  gravioribusque  periculis  is  lo- 
cus  expositus  est.  Haec  quoque  igitur  interdum  sic  fin- 
ditur,  ut  ne  summum  quidem  os,  sed  interior  pars 
cjus,  qiue  rara  est,  laedatur :  iuterdum  sic,  ut  eam 
totam  is  casus  perruperit.  Si  tota  fracta  non  est,  nec 
sanguis  exspui  tur ,  nec  febricula  sequitur ,  nec  quidquam 
suppurat ,  nisi  admodum  raro ,  nec  dolor  magnus  est  j 
tactutamenislocusleviter  indolescit;  sed  abunde  estea- 
dem  qure  supra  scripta  sunt,  facere,  et  a  media  fasck\ 
incipere  deligare,  ne  in  alterutram  partem  ha?c  cutem 
inclinet.  Ab  uno  vero  et  vicesimo  die,  quo  utique  os 
esse  debet  glutinatum,  id  agendum  cibis  uberioribus 
est  ut  corpus  quam  plenissimum  fiat ,  quo  melius 
os  vestiat,  quod  illo  loco  tenerum  adhuc  injurise  sub 
tenui  cute  expositum  est.  Per  omne  autem  tempus  cu- 
rationis  vitandus  clamor,  sermo  quoque,  tumultus , 
ira,  motus  vehementior  corporis ,  fumus,  pulvis,  et 
quidquid  vel  tussim  vel  steruutamentum  movet  ;  ne 
spiritum  quidem  magnopere  continere  expedit.  At  si 
tota  costa  perfracta  est,  casus  asperior  est:  nam  et  gra- 
ves.inflammationes,  et  febris,  et  suppuratio,  et  ssepe 
vitae  periculum  sequitur,  et  sanguis  spuitur.  Ergo,  si 
vires  patiuntur ,  ab  eo  brachio  quod  super  eam  costam 
est,  sanguis  mittendus  est :  si  non  patiuntur,  alvus  ta- 
men  sine  ullo  acri  ducenda  est,  diutiusque  inedia  pu- 
gnandum.  Panis  vero  ante  septimum  diem  non  assu- 
mendus,  sed  una  sorbitione  vivendum,  imponendumque 
ei  loco  ceratum  ex  lino  factum ,  cui  cocta  quoque  resina 
adjecta  sit,  aut  Polyarchi  malagma ,  aut  panni  ex  vino 
et  rosa  ct  oleo ,  superque  imponenda  laiia  succida  mollis , 

33 


386  A.   CORNELII   CELSi 

et  duae  fasciae  a  mediis  orsae,  minimeque  adstrictae. 
Multo  vero  magis  omnia  vitanda,  quae  supra  posui ,  adeo 
ut  ne  spiritus  quidem  saepius  movendus  sit.  Quod  si  tussis 
infestabit,  ad  id  potio  sumenda  erit,  vel  ex  trixagine, 
vel  ex  ruta ,  vel  ex  herba  stoechade ,  vel  ex  cumino  et 
pipere.  Gravioribus  vero  doloribus  urgentibus,  cata- 
plasma  imponi  quoque  conveniet  vel  ex  lolio,  vel  ex 
nordeo  cui  pinguis  fici  tertia  pars  sit  adjecta:  et  id  qui- 
dem  interdiu  superjacebit ;  noctu  vero  idem,  aut  cera- 
tum ,  aut  malagma ,  aut  panni ,  quia  potest  cataplasma 
decidere.  Ergo  quotidie  quoque  resolvetur,  donec 
jam  cerato  aut  malagmate  possimus  esse  contenti :  et 
decem  quidem  diebus  extenuabitur  fame  corpus,  ab 
undecimo  vero  ali  incipiet :  ideoque  etiam  laxior  quam 
primo  fascia  circumligabitur •;  fereque  ea  curatio  ad 
quadragesimum  diem  perveniet.  Sub  qua  si  metus  erit 
suppurationis ,  plus  malagma  quam  ceratum  ad  dige- 
rendum  proficiet.  Si  suppuratio  vicerit,  neque  per  quae 
supra  scripta  sunt ,  discuti  potuerit,  omnis  mora  vitanda 
erit,  ne  os  infra  vitietur;  sed  qua  parte  maxime  tume- 
bit,  demittendum  erit  candens  ferramentum,  donec 
ad  pus  perveniat ;  idque  effundendum.  Si  nusquam  ca- 
putse  ostendet,  ubi  maxime  pus  subsit,  sic  intelligimus. 
Creta  cimoha  totum  locum  illinemus ,  et  siccari  patie- 
mur :  quo  loco  maxime  humor  in  ea  perseverabit,  ibi 
pus  proximum  erit,  eaque  uri  debebit.  Si  latius  aliquid 
abscedet,  duobusauttribus  locis  erit  perforandum,  de- 
mittendumque  linamentum,  aut  aliquid  ex  penicillo 
quod  summum  lino  sit  devinctum ,  ut  facile  educatur : 
reliqua  eadem,  quae  in  cseteris  adustis,  facienda  sunt. 
Ubi  purum  erit  uleus,  ali  corpus  debebit,  ne  tabes,  per- 
niciosa  futura,  id  malum  subsequatur.  Nonnunquam 
etiam  levius  ipso  osse  affecto,  et  inter  initia  neglecto , 
non  pus,  sed  humor  quidam,  mucis  similis,  intus  coit, 


LIB.  VIII.  SECT.,  X.  387 

mollescitque  contra  cutis :  in  qua  simili  ustione  uten- 
dum  est. 

2.  In  spina  quoque  est  quod  proprie  notemus.  Nam  si 
id  quod  ex  vertebra  excedit,  aliquo  modo  fractum  est, 
locus  quidem  concavus  fit ;  punctiones  autem  in  eo  sen- 
tinntur,  quia  necesse  est  ea  fragmenta  spinosa  esse :  quo 
fit,  ut  homo  in  interiorem  partem  subinde  nitatur.  Haec 
noscendae  rei  causa  sunt  :  medicamentis  vero  iisdem 
opus  est,  quae  prima  parte  hujus  capitis  exposita  sunt. 
Sect.  X.  i.  Similes  rursus  ex  magna  parte  casus  cura- 
tionesque  sunt  humeri  et  femoris  :  communia  etiam 
quaedam  humeris ,  brachiis ,  feminibus ,  cruribus ,  digitis : 
si  quidem  ea  minime  periculose  media  franguntur.  Quo 
propior  fractura  capiti  vel  superiori  vel  inferiori  est, 
eo  pejor ,  est :  nam  et  majores  dolores  affert,  et  difficilius 
curatur.  Ea  maxime  tolerabilis  est  simplex ,  transversa; 
pejor,  ubi  fragmenta  multa  atque  ubi  obliqua;  pes- 
simum ,  ubi  eadem  acuta.  Nonnunquam  aulem  frac- 
ta  inhis  ossa  in  suis  sedibus  remanent,  multo  ssepius 
excidunt,  aliudque  super  aliud  effertur  :  idque  ante 
omnia  considerari  debet,  et  sunt  notse  certse.  Si  suis 
sedibus  sunt  mota,  resima,  punctionisque  sensum  re- 
praesentant;  tactu  inaequalia  sunt.  Si  vero  non  adversa, 
sed  obliqua  junguntur ,  quod  fit  ubi  loco  suo  non 
sunt,  membrum  id  altero  latere  brevius  est,  et  mus- 
culi  ejus  tument.  Ergo  si  hoc  deprehensum  est,  proti- 
nus  id  membrum  oportet  extendere :  nam  nervi  muscu- 
lique  intenti  per  ossa  contrahuntur,  neque  in  suum 
locum  veniunt,  nisi  illos  per  vim  aliquis  intendit.  Rur- 
sus,  si  primis  diebus  id  omissum  est,  inflammatio  ori- 
tur;  sub  qua  et  difficile  et  periculose  vis  nervis  adhibe- 
tur  :  nam  distentio  nervorum  vel  cancer  sequitur,  vel 
certe ,  ut  mitissime  agatur ,  pus.  Itaque  si  ante  reposita 
ossa  non  sunt,  postea  reponenda  sunt.  Intendere  au- 


338  A.   CORNELII   CELSI 

tem  digitum  vel  aliud  quodque  raerubrum,  si  adhuc  te- 
nerum  est,  etiam  unus  homo  potest,  quum  alteram  par- 
temdextra,  alteram  sinistra  prehendit:  valentius  mem- 
brum  duobus  eget,  qui  in  diversa  contendant.  Si  firmiores 
nervi  sunt,  ut  in  viris-robustis ,  maximeque  eorum  femi- 
nibus  et  cruribus  evenit,  habenis  quoque  vel  linteis  fas- 
ciis  utrinque  capita  articulorum  deliganda ,  et  per  plu- 
res  in  diversa  ducenda  sunt.  Ubi  paulo  longius ,  quam 
naturaliter  esse  debet ,  membrum  vis  fecit,  tum  demum 
ossa  manibus  in  suam  sedem  compeilenda  sunt,  indi- 
ciumque  ossis  repositi  est  dolor  sublatus.  Et  mem- 
brum  alteri  sequatum  involvendum  duplicibus  triplici- 
bus\e  pannis  in  vino  et  oleo  tinctis,  quos  linteos  esse 
commodius  est.  Fere  vero  fasciis  sex  opus  est.  Prima 
brevissima  adhibenda,  quae  circa  fracturam  ter  voluta 
sursum  versum  feratur,  et  quasi  in  cochleam  serpat; 
satisque  est  eam  ter  hoc  quoque  modo  circuire.  Altera 
dimidio  iongior,  eaque,  si  qua  parte  os  eminet,  ab  ea, 
sitotum  aequale  est,  undelibet  super  fracturam  incipere 
debet,  priori  adversa ,  deorsumque  tendere,  atque  ite- 
pum  ad  fracturam  reversa  in  superiore  parte  ultra  prio- 
rem  fasciam  desinere.  S.uper  has  injiciendum  latiore  lin- 
teo  ceratum  est ,  quod  eas  contineat ;  ac  si  qua  parte  os 
eminet,  triplex  ea  pannus  objiciendus,  eodem  vino  et 
oleo  madens.  Haec  tertia  fascia  comprehendenda  sunt, 
quarlaque  sic,  ut  semper  insequens  priori  adversa  sit,  et 
tertia  tantum  in  inferiore  parte,  tres  in  superiore  fiuiant, 
quia  satius  est  soepiiis  circuire ,  quam  adstringi ;  siquidem 
id  quod  adstrictum  est,  alienatur,  et  cancro  o;>portu- 
num  est  :  articulum  autem  quam  minime  vincire 
opus  est;  sed  si  juxta  hunc  os  fractam  est,  necesse  est. 
Deligatum  vero  membrum  in  diem  tertium  continen- 
dum  est:  eaque  vinctura.  talis  esse  debet,  ut  primo  die 


LIB.  VIII.  SECT.  X.  3 89 

nihil  offenderit,  non  tamen  laxa  visa  sit ;  secundo  laxior , 
tcrtio  jam  pene  resoluta.  Ergo  ti-.n  rursum  id  membrum 
deligandum,  adjiciendaque  prioribus  quinta  fascia  est; 
iterumque  quinto  die  resolvendum  est,  et  sex  fasciis 
involvendum  sic,  ut  tertia  et  quinta  infra,  caeterae 
siipra  finiantur.  Quotieseunque  autem  solvitur  mem- 
brum ,  calida  aqua  fovendum  est :  sed  si  juxta  articu- 
lum  fractura  est,  diu  instillandum  vinum  est,  exigua 
parte  olei  adjecta,  eademque  omnia  facienda,  donec 
adeo  inflammatio  solvatur,  ut  tenuius  quoque  quam 
ex  consuetudine  id  membrum  fiat.  Quod  si  septimus 
dies  non  dedit,  certe  nonus  exhibet  :  tum  facillime 
ossa  tractantur.  Rursus  ergo  si  parum  commissa  sunt , 
committi  debent:  si  qua  fragmenta  eminent,  in  suas 
sedes  reponenda  sunt  :  deinde  eodem  modo  merti- 
brum  deligandum ,  ferulseque  super  accommodanda? 
sunt,  quee  fissse  circumpositseque  ossa  in  sua  stde 
contineant ;  et ,  in  quam  partem  fractura  inclinat , 
ab  ea  latior  valentiorque  ferula  imponenda  est.  Eas- 
que  omnes  circa  articulum  esse  oportet  resimas, 
ne  hunc  Isedant,  Jiec  ultra  adstringi  quam  ut  ossa  con- 
tineant:  et  quum  spatio  laxentur,  tertio  quoque  die 
paulum  habenis  suis  coarctari :  ac  si  nulla  prurigo , 
nullus  dolor  est,sic  manere,  donec  duas  partes  ejus 
temporis  quo  os  quodque  confervet,  compleantur :  pos- 
tea  levius  aqua  calida  fovere,  quia  primo  digeri  mate- 
riam  opus  est  tum  evocari.  Ergo  cerato  quoque  liquido 
id  leniter  esf  ungendum ,  perfricandaque  summa  cutis 
est,  laxiiisc  le  id  deligandum  est.  Tertio  quoque  die 
solvendum  »ic,  ut  remota  calida  aqua,  caetera  eadem 
fiant :  tantummodo  singulae  fasciae,  quoties  resolutae  fue- 
rint,  subtrahantur. 

2.  Haec  communia  sunt ,  illa  propria.  Si  quidem  hu- 
merus  fractus ,  non  sic,  ut  membrum  aliud,  intenditur ; 

33. 


39o  A.    CORNELII   CELSI 

sed  homo  collocatur  alto  sedili,  medicus  autem  humi- 
liore  adversus.  Una  fascia  brachium  amplexa ,  ex  cer- 
vice  ipsius  qui  lsesus  est ,  id  sustinet ;  altera  ab  altera 
parte  super  cubitum  data ,  ibi  accipit  nodum  :  tertia 
vincto  imo  humero  deorsum  demittitur,  ibi  quoque  ca- 
pitibus  ejns  inter  sejunctis.  Deinde  ab  occipitio  ipsius, 
minister  sub  ea  fascia  quam  secundo  loco  posui ,  por- 
recto ,  si  dexter  humerus  ducendus  est ,  dextro ,  si  si- 
nister,  sinistro  brachio ,  demissum  inter  femina  ejus  qui 
curatur,  baculum  tenet :  medicus  super  eam  fasciam 
de  qua  tertio  loco  dixi ,  plantam  injicit  dextram ,  si  si- 
nister ;  sinistram,  si  dexter  humerus  curatur ;  simulque 
alteram  fasciam  minister  attollit ,  alteram  premit  medi- 
cus :  quo  fit  ut  leniter  humerus  extendatur.  Fasciis  vero , 
si  medium  aut  imum  os  fractum  est,  brevioribus  opus 
est ;  si  summum ,  longioribus ,  ut  ab  eo  sub  altera  quo- 
que  ala  per  pectus  et  scapulas  porrigantur.  Protinus  vero 
brachium  quum  deligatur,  sic  inclinandum  est,  idque  ef- 
ficit,  ut  ante  fascias  quoque  sic  figurandum  sit :  ne  postea 
suspensum  aliter  atque  quum  deligabatur ,  humerum  in- 
clinet:  brachioque  suspenso,  ipse  quoquehumerusad  la- 
tus  leniter  deligandus  est :  per  quse  fit  ut  minime  movea- 
tur:  ideoque  ossa  sic  se  habent,  ut  aliquis  composuit. 
Quum  ad  ferulas  ventum  est ,  extrinsecus  esse  earum  lon- 
gissimae  debent,  a  lacerto  breviores,  sed  sub  ala  brevissi- 
mse.  S?epius  eae  resolvenda?  sunt ,  ubi  in  vicinia  cubiti 
humerus  fractus  est ,  ne  ibi  nervi  rigescant ,  et  inutile 
brachium  efficiant.  Quoties  solutre  sunt ,  fractura  manu 
continenda ,  cubitus  aqua  calida  fovendus,  et  molli  ce- 
rato  perfricandus ;  feruh-eque  vel  omnino  non  impo- 
nendse  |contra  eminentia  cubiti,  vel  aliquanto  breviores 
sint. 

3.  At  si  brachium  fractum  est ,  in  primis  considerau- 
dum  est,  alterum  os  an  utrumque  comminutum  sit; 


LIB.  VIII.    SECT.  X.  3qi 

non  quo  alia]  in  ejnsmodi  casu  curatio  sit  admovciula ; 
scd  primum,  ut  valentius  extendatur,  si  utrumque  os 
fractum  est ;  quia  necesse  est  minus  nervos  contrahi , 
altero  osse  integro  eosque  iutendente  :  deinde,  ut  cu- 
riosius  omnia  in  continendis  ossihus  fiant,  si  neutrum 
alteri  auxilio  est :  nam  ubi  alterum  integrum  est,  plus 
opis  in  eo  quam  in  fasciis  ferulisque  sit.  Deligari  aulein 
brachium  debet  paulum  pollice  ad  pectus  inclinato,  si- 
quidem  is  maxime  brachii  naturalis  habitus  sit;  idque 
involutum  mitella  commodissime  excipitur,  qure  lalitu- 
tline  ipsi  brachio ,  perangustis  capitibus  collo  inji- 
citur;  atque  ita  commodebrachiumexcervice  suspensum 
est :  idque  paulum  supra  cubili  aiterius  regionem  pen- 
dere  oportet. 

4.  Quod  si  ex  summo  cubito  quid  fractum  sit,  glu- 
tinare  id  vinciendo  alienum  est;  fit  enim  brachium  im- 
mobile :  at  si  nihil  aliud  quam  dolori  occursum  est , 
idem  qui  fuit,  ejus  usus  est. 

5.  In  crure  aeque  ad  rem  pertinet,  alterum  saltem 
os  integrum  manere.  Gommime  vero  ei  femorique  est 
quod ,  ubi  deligatum  est ,  in  canalem  conjiciendum  est.- 
Is  canalis  et  ab  inferiori  parte  foramina  habere  debet, 
perquaesi  quishumor  excesserit,  descendat;etaplanta 
moram  qure  simul  et  sustineat  eam ,  et  delabi  non  pa- 
tiatur ;  et  a  lateribus  cava  per  quae ,  loris  datis ,  mora? 
qusedam  crus  femurque,  ut  collocatum  est,detineant. 
Esse  etiam  is  debet  a  planta ,  si  crus  fractum  est ,  circa 
poplitem;si  femur,  usque  ad  coxam;  si  juxta  superius 
caput  femoris  ,  sic ,  ut  ipsa  ei  quoque  coxa  insit.  Neque 
tamen  ignorari  oportet ,  si  femur  fractum  est ,  fleri  bre- 
vius,  quia  nunquam  in  antiquurn  statum  revertitur, 
summisque  digitis  postea  cruris  ejus  insisti:  sed  multo 
lamen  fiemori  debilitas  est,  ubi  fortunse  negligentia  quo- 
que  accessit. 


3ga  A  CORNELII  CELSI 

6.  Digitum  satis  est  ad  unum  surculum  post  inflam- 
mationem  deligari. 

7.  His  proprie  ad  singula  membra  pertinentibus , 
rursus  illa  communia  sunt.  Primis  diebus  fames ;  deinde 
tum  quum  jam  increscere  callum  oportet,  liberalius 
alimentum;  longa  a  vino  abstinentia,  fomentum  aquee 
calidra ,  dum  inflammatio  est ,  liberale ;  quum  ea  desiit, 
modicum  :  tiim  etiam  longior  ulterioribus  ex  liquido 
cerato  membris,  et  mollis  tamen  unctio.  Neque  proti- 
nus  exercendum  id  membrum ,  sed  ad  antiquos  usus 
paulatim  redneendum  est.  Gravius  aliquanto  est  , 
quum  ossis  fracturae  carnis  quoque  vulnus  accessit, 
maximeque,  siidmusculifemorisauthumeri  senserint; 
naminflammationes  multo  graviores,etpromptiorescan- 
cros  habent.  Ac  femur  quidem ,  si  ossa  inter  se  ces- 
serunt ,  fere  praecidi  necesse  est :  humerus  vero  quoque 
in  periculum  venit ,  sed  facilius  conservatur.  Quibus  pe- 
riculis  etiam  magis  id  expositum ,  quod  juxta  ipsos 
articulos  ictum  est  :  curiosius  igitur  agendum  est;  et 
inusculus  quidem  per  mediam  plagam  transversus  prav 
cidendus ;  sanguis  vero  ,  si  pariim  fluxit ,  mittendus  : 
corpus  inedia  extenuandum.  Ac  reliqua  quidem  mem- 
bra  lentius  intendenda ,  et  leniiis  in  his  ossa  in  suam 
sedem  reponenda  sunt :  his  vero  neque  intendi  nervos, 
neque  ossa  tractari  satis  expedit :  ipsique  homini  per- 
mittendum  est ,  ut  sic  ea  collocata  habeat ,  quemad- 
modum  minime  laedunt.  Omnibus  autem  hisvulneri- 
bus  imponendum  primo  linamentum  est  vino  madens , 
cui  rosse  pauliim  admodum  adjectum  sit :  csetera  ea- 
dem.  Deligandaque  fasciis  sunt  aliquanto  quam  vulnus 
est  latioribus ,  laxiiis  scihcet  quam  si  ea  plaga  non  esset : 
quanto  facilius  et  alienari  et  occupari  cancro  vul- 
nus  potest ,  numero  potiiis  fasciarum  id  agendum  est , 
ut  laxre  quoque  seque  contineant.  Quod  in  femore  hu- 


LIB.  VIII.   SECT.  X.  3o3 

meroquc  sic  fiet ,  si  ossa  forte  rectc  concurrerint :  sin 
aliter  se  habebunt ,  eatcniis  circumdari  fascia  debebit , 
ut  impositum  medicamentum  contiiieat.  Caetera  eadem 
quae  supra  scripsi,  facienda  sunt;  praeterquam  quod 
neque  ferulis  neque  canalibus,  inter  quae  vulnus  sanes- 
cere  non  potest ,  sed  pluribus  tautummodo  et  latioribus 
fasciis  opus  est :  ingerendum  quoque  subinde  in  eas  est 
calidum  oleum  et  vinum ;  magisque  in  primo  fame 
utendum :  vulnus  calida  aqua  fovendum  |  frigusque  omni 
ratione  vitandum  est;  et  transeundum  ad  medicamenta 
quae  puri  movendo  sunt :  major  quoque  vulneris  quam 
ossis  cura  agenda :  ergo  quotidie  solvendum  id  nutrien- 
dumque  est.  Inter  quse  si  quod  parvulum  fragmentum 
ossis  eminet,  id  si  retusum  est,  in  suam  sedem  dandum ;  si 
acutum,  ante  acumen  ejus,  si  longius  est,  prsecidendum ; 
sibrevius,  limandum  et  utrumquescalprolaevandum;  tiun 
ipsum  recondendum  est:  ac  si  id  manus  facere  non  potest, 
vulsella ,  quali  fabri  utuntur ,  injicienda  est,  recte  se  ha- 
benti  capite ,  ab  ea  parte  qua  sima  est ,  ut  ea  parte  qua 
gibba  est ,  eminens  os  in  suam  sedem  compellat.  Si  id 
majusest,  membranulisque  eingitur ,  sinere  oportet  eas 
sub  medicamentis  resolvi;  idque  os,  ubi  jam  nudatum 
est ,  abscindere ;  quod  maturiiis  scilicet  faciendum  est. 
Potest  quoque  ea  ratione  et  os  coire ,  et  vulnus  sanes- 
cere ;  illud  suo  tempore ,  hoc  prout  se  habet.  Nonnun- 
quam  etiam  in  magno  vulnere  evenit ,  ut  fragmenta 
qusedam  velut  emoriantur,  neque  cum  cseteris  coeant: 
quod  hic  quoque  ex  modo  fluentis  humoris  colligitur ; 
quo  magis  necessarium  est  saepius  ulcus  resolvere  atque 
nutrire.  Sequitur  vero ,  ut  id  os  per  se  post  aliquot  dies 
excidat :  ac  quiim  jam  misera  antea  conditio  vulneris 
sit,  tamen  id  interdum  manii  latiusque  facies.  Saepe 
etiam,  integra  cute,  os  a.brumpitur,  protiniisque  pru- 
rigo  et  dolor  oritur.  Qua?  solvere ,  si  accidit ,  maturius 


3g4  A.   CORNELH   CELSI 

oportet,  et  fovere  aqua  per  aestatem  frigida  ,  per  hie- 
mem  egelida ;  deiude  ceratum  myrteum  imponere.  In- 
terdum  fractura  quibusdam  velut  aculeis  carnem  vexat ; 
quo  a  prurigine  et  punctionibus  cognito ,  aperire  id  me- 
dicus,eosque  aculeos  praecidere  necesse  habet.  Reliqua 
vero  curatio  iu  utroque  hoc  casu  eadem  est  quae ,  ubi 
ictus  plagam  protinus  intulit.  Puro  jam  ulcere ,  cibis  hic 
quoque  utendum  est  carnem  producentibus.  Si  brevius 
adhuc  membrum  est,  et  ossa  loco  suo  non  sunt,  paxillus 
tenuis  et  quam  laevissimi  generis  inter  ea  demitti  debet 
sic,  nt  capite  pauliim  supra  ulcusemineat,  isquequo- 
tidie  plenior  adigendus  est,  donec  par  id  membrum 
alterifiat :  tum  paxilhis  removendus,  vulnusque  sanan- 
dum  est.  Cicatrix  inducta  fovenda  frigida  aqua  est,  in 
qua  myrtus ,  hedera ,  aliaeve  similes  verbenae  decoctae 
sint ;  illinendumque  medicamentum  quod  siccet,  et 
magis  etiam  hic  quiescendum ,  donec  id  membrum  con- 
firmetur.  Si  quando  vero  ossa  non  conferbuerunt ,  quia 
ssepe  mota  sunt ,  ssepe  soluta ,  in  aperto  deinde  curatio 
est;  possunt  enim  coire.  Si  vetustas  occupavit,  mem- 
brum  extendendum  est ,  ut  aliquid  laedatur :  ossa  inter 
se  manu  dimovenda ,  ut  concurrendo  exasperentur ,  et 
ut,  si  quid  pingue  est,  eradatur,  totumque  id  quasi 
recens  fiat;  magna  tamen  cura  habita,  ne  nervi  mus- 
culive  lasdantur.  Tum  vino  fovendum  est ,  in  quo  ma- 
licorium  decoctum  sit ,  imponendumque  id  ipsum  ovi 
albo  mixtum  :  tertio  die  resolvendum  ,  fovendumque 
aqua ,  in  qua  verbenae ,  de  quibus  supra  dixi ,  decoctae 
sint :  quinto  die  idem  faciendum ,  ferulaeque  circum- 
dandae.  Caetera  et  ante  et  post  eadem  facienda,  quae 
suprascripsi.Solenttameninterdumtransversa  inter  se 
ossa  confervere ;  eoque  et  brevius  membrum  et  inde- 
corum  fit;  et  si  capita  acutiora  suut,  assiduae  punctiones 
sentiuntur :  ob  quam  causam  frangi  rursus  ossa  et  di- 


LIB.   VIII.  SECT.  XI.  3c)5 

rimi  debent.  Id  hoc  modo  fit.  Calida  aqua  multa  mem- 
brum  id  fovetur,  et  ex  eerato  liquido  perfricatur  in- 
tenditurque :  et  inter  haec  medicus  pertractans  ossa, 
ut  adhuc  tenero  callo,  manibus  ea  diducit,  compellit- 
que  id  quod  eminet,  in  suam  sedem ;  et,  si  parum 
valuit ,  ab  ca  parte  in  quam  os  se  inclinat ,  involutam 
lana  regulam  objicit :  atque  ita  deligando  assuescere  ile- 
rum  vetustse  sedi  cogit.  Nonnumquam  autem  recte 
quidem  ossa  cohreserunt ,  superincrevit  vero  nimius  cal- 
lus;  ideoque  locus  intumuit.  Quod  ubi  incidit,  diu  le- 
niterque  id  membrum  perfricandum  est  ex  oleo  et  sale 
et  nitro ,  multumque  aqua  calida  salsa  fovendum ,  et 
imponendum  malagma  quod  digerat ,  adstrictiusque  al- 
ligandum :  oleribus  quoque  et  prseterea  vomitu  uten- 
dum ,  per  quae  cum  carne  callus  quoque  extenuatur. 
Confert  quoque  aliquid  de  sinapi  cum  licu  in  alterum 
par  membrum  impositum ,  donec  id  paulum  erodat , 
eoque  evocet  materiam.  Ubi  his  tumor  extenuatus  est , 
rursus  ad  ordinem  vitae  revertendum  est. 

Sect  XI.  Ac  de  fractis  quidem  ossibus  hactenus  dic- 
tum  sit.  Moventur  autem  ea  sedibus  suis  duobus  modis : 
nam  modo  quse junclasuntinter  se ,  dehiscunt,  utquum 
latum  scapularum  os  ab  humero  recedit ,  et  in  brachio 
radius  a  cubito ,  et  in  crure  tibia  a  sura ;  interdum  e 
saltu,  calcis  os  a  talo;  quod  raro  tamen  fit :  modo 
articuli  suis  sedibus  excidunt.  Ante  de  prioribus  di- 
cam.  Quorum  ubi  aliquid  incidit,  protinus  is  locus  ca- 
vus  est,  depressusque  digitus  sinum  invenit  :  deinde 
gravis  inflammatio  oritur,  atque  in  talis  pr^cipue :  si- 
quidem  febres  quoque  et  cancros,  et  nervorum  vel 
distentiones  vel  rigores  qui  caput  scapuiis  annectunt , 
movere  consuevit :  quorum  vitandorum  causa ,  facienda 
eadem  sunt,  quse  in  ossibus  mobilibus  laesis.  Ubi  ali- 
quid  incidit,  protiniishis  locis  proposita  sunt,  utdolor 


3o6  A.  CORNELII  CELSI 

tumorque  per  ea  tollantur :  nam  diducta  haec  ossa  nun- 
quain  rursus  inter  se  junguntur,  et  ut  aliquid  deeoris 
eo  loco ,  sic  nihil  usiis  admittitur.  Maxilla  vero  et  ver- 
tebrse,  omnesque  articuli,  quum  validis  nervis  compre- 
bendantur,  excidunt  aut  vi  expulsi,  aut  aliquo  casu 
nervis  vel  ruptis  vel  infirmatis  :  faciliusque  in  pueris 
et  adolescentulis  quam  in  robustioribus.  Hi  quoque 
elabuntur  in  priorem  et  in  posteriorem ,  in  interiorem 
et  exteriorem  partem ;  quidam  omnibus  modis,  quidam 
certis.  Sunt  quoque  quaedam  communia  omnium  signa ; 
qusedam  propria  cujusque;  siquidem  semper  ea  parte 
lumor  est  in  quam  os  prorumpit,  ea  sinus  a  qua  re- 
cessit.  Et  haec  quidem  in  omnibus  deprehenduntur, 
alia  vero  in  singulis;  quse,  simul  atque  de  quoque  di- 
cam ,  proponenda  erunt.  Sed  ut  excidere  omnes  arti- 
culi  possunt ,  sic  non  omnes  reponunlur.  Caput  enim , 
ubi  excidit,  nunquam  compellitur,  neque  in  spina  ver- 
tebra;  neque  ea  maxilla  quae  utraque  parte  prolapsa, 
antequam  reponeretur,  inflammationem  movit  :  rur- 
sum  qui  nervorum  vitio  prolapsi  sunt,  compulsi  quoque 
in  suas  sedes ,  iterum  excidunt  :  at  quibus  in  pueritia 
exciderunt,  neque  repositi  snnt,  minus  quam  cceteri 
crescunt  :  omniumque  quce  loco  suo  non  sunt,  caro 
emacrescit,  magisque  in  proximo  membro  quam  in  ul- 
teriore,  ut  puta,  si  humerus  loco  suo  non  est,  major 
in  eo  ipso  fit  macies  quam  inbrachio ;  major  inhoc  quam 
in  manu.  Tum  pro  sedibus  et  pro  casibus  quiincide- 
runt,  aut  major  aut  minor  usus  ejus  membri  relinqui- 
tur,  quoque  in  eo  plus  usus  superest,  eo  minus  id 
extenuatur.  Quidquid  autem  loco  suo  motum  est,  ante 
inflammationem  reponendum  est :  si  illa  occupavit , 
dum  conquiescat,  lacessandum  non  est:  ubi  finita  est,ten- 
randum  est  in  his  membris  quae  id  paliuntur.  Multum 
autem  eo  confert  et  corporis    et  nervorum  habitus : 


LLB.  VIII.  SECT.  XII.  397 

nam  si  corpus  tenue ,  si  humidum  est,  si  nevvi  infirmi, 
expeditius  os  reponitur  :  sed  et  primo  facilius  excidit , 
et  postea  minus  fideliter  continetur.  Quoe  contraria  his 
sunt,  melius  continent;  sed  id  quod  expulsum  est,  diffi- 
culter  admitiunt.  Oportet  autem  ipsam  inflammalioneni 
levare,  super  succida  lanaex  aceto  imposita:  a  cibo,  si 
valentioris  articuli  casus  est,  triduo,  iiiterdum  etiam  quin- 
que  diebus  abstinere  ;  bibere  aquam  calidam,  dum  sitim 
finiat ;  curiosiusque  hsec  facere ,  his  ossibus  motis,  qua*. 
validis  plenisque  musculis  continentur;  si  vero  etiam 
febris  accessit,  multo  magis :  deinde ,  die  quinto  fovere  ex 
aqua  calida  ;  remotaque  lana,  ceratum  impcnere  ex 
cyprino  factum,  nitro  quoque  adjecto,  donec  omnis 
inflammatio  finiatur.  Tunc  infrictionem  ei  membro  ad- 
hibere  :  cibis  uti  bonis,  uti  vino  modice;  jamque  ad 
usus  quoque  suos  id  membrum  promovere  :  quia  mo- 
tus  ut  in  dolore  pestifer,  sic  ahas  saluberrimus  corpori 
est.  Ha?c  communia  sunt,  nunc  de  singulis  dicam. 

Sect.  XII.  Maxilla  in  priorem  partem  propellilur; 
sed  modo  altera  parte ,  modo  utraque.  Si  altera ,  in  con- 
trariam  partem  ipsa  mentumque  inclinatur;  dentes 
paribus  non  respondent,  sedsub  his  qui  secant,  canini 
sunt  :  at  si  utraque,  totum  mentum  in  exteriorem  par- 
tem  promovetur,  inferioresque  dentes  longius  quam 
superiores  excedunt,  intentique  super  musculi  appa- 
rent.  Primo  quoque  tempore  homo  in  sedili  collocan- 
dus  est  sic,  ut  minister  a  posteriore  parte  caput  ejus 
contineat;  vel  sic  ut  juxta  parietem  is  sedeat,  subjecto 
inter  parietem  et  caput  ejus  scorteo  pulvino  duro,  eo- 
qne  caput  per  ministrum  urgeatur,  quo  sit  immobilius. 
Tum  medici  digiti  pollices  linteolis  vel  fasciis,  ne  dila- 
bantur,  involuti,  in  os  ejus  conjiciendi;  casteri  extrin- 
secus  admovendi  sunt.  Ubi  vehementer  maxilla  appre- 
hensa  est ,  si  unaparte  procidit,  concutiendum  mentum, 

34 


398  A.  CORNELII  CELSI 

et  ad  guttur  adducendum  est  :  tunc  simul  et  caput 
apprehendendum ,  et,  excitato  mento ,  maxilla  in  suam 
sedem  compellenda ,  et  os  ejus  comprimendum  est  sic, 
ut  omnia  pene  uno  momento  fiant.  Sin  utraque  parte 
prolapsa  est ,  eadem  omnia  facienda ;  sed  aequaliter  re- 
tro  maxilla  agenda  est.  Reposito  osse,  si  cum  dolore 
oculorumetcervicis  iste  casus  incidit ,  ex  brachio  san- 
guis  mittendus  est.  Quum  omnibus  vero  quorum  ossa 
mota  sunt,  primo  liquidior  cibus  conveniat,  tum  his 
praecipue  :  adeo  ut  sermo  quoque  frequenti  motu  oris 
nervos  laedat. 

Sect.  XHI.  Caput  duobus  processibus  in  duos  sinus 
summae  vertebrae  demissis,  super  cervicem  contineri  in 
prima  parte  proposui.  Hi  processus  interdum  in  poste- 
riorem  partem  excidunt :  quo  fit,  ut  nervi  sub  occipitio 
extendantur,  mentum  pectori  agglutinetur,  neque  bi- 
bere  is ,  neque  loqui  possit ,  interdum  sine  voluntate 
semen  emittat ;  quibus  celerrime  mors  supervenit.  Po- 
nendum  autem  hoc  esse  credidi ,  non  quo  curatio  ejus 
rei  ulla  sit;  sed  ut  res  indiciis  cognosceretur ,  et  non 
putarent  sibi  medicum  defuisse ,  si  qui  sic  aliquem  per- 
didissent. 

Sect.  XIV.  Idem  casus  manet  eos  quorum  in  spina 
vertebrae  exciderunt :  id  enim  non  potest  fieri,  nisi  et 
medulla  qnae  per  medium ,  et  duabus  membranulis  quae 
per  duos  a  lateribus  processus  feruntur,  et  nervis  qui 
continent ,  ruptis.  Excidunt  autem  eae  et  in  posteriorem 
partem,  et  in  priorem,  et  supra  septum  transver- 
sum ,  et  infra  :  in  utramvis  partem  exciderint ,  a  poste- 
riore  parte  vel  tumor  vel  sinus  erit :  si  super  septum 
id  incidit,  manus  resolvuntur,  vomitus  aut  distentio 
nervorum  insequitur,  spiritus  difficulter  movetur,  dolor 
urget,  et  aures  obtusae  sunt :  si  sub  septo,  femina  re- 
sob/untur,  urina  supprimitur,  interdum  etiam  sine  vo- 


LIB.  VIII.  SECT.  XV.  399 

luntate  prorumpit.  Ex  ejusmodi  casibus,  ut  tardius 
quam  ex  capitis,  sio  tamen  intra  triduum  liomo  mori- 
tur.  Namquod  Hippocrates  dixit,  vertebra  in  exterio- 
rem  partem  prolapsa,  pronum  hominem  collocandum 
esse  et  extendendum,  tum  calce  aUquem  super  ipsum 
debere  subsistere,  eamque  intus  impellere;  in  liis  ac- 
cipiendum  est  quse  paulum  excesseruut ,  non  in  his 
quae  toto  loco  motse  sunt.  Nonnunquam  enim  nervo- 
rum  imbecillitas  efficit ,  ut ,  quamvis  non  exciderit  ver- 
tebra,  paulum  tamen  in  priorem  partem  promineat. 
Id  non  jugulat :  sed  ab  interiore  parte  ne  contingit  qui- 
dem  posse  :  ab  exteriore  si  propulsum  est,  plerumque 
iterum  redit ;  nisi,  quod  admodum  rarum  est,  vis 
nervis  restituta  est. 

Sect.  XV.  Humerus  autem,  modo  in  alam  excidit, 
modo  in  partem  priorem.  Si  in  alam  delapsus  est , 
ei  junctus  cubitus  recedit  ab  latere ,  sursumque  juxta 
ejusdem  partis  aurem  cum  humero  porrigi  non  potest, 
longiusque  altero  id  brachium  est :  si  in  priorem  par- 
tem,  summum  quidem  brachium  extenditur,  mhius 
tamen  quam  naturaliter :  difficiliusque  in  priorem  par- 
tem  quam  in  posteriorem  cubitus  porrigitur.  Igitur  si 
in  alam  humerus  excidit,  et  vel  puerile  adhuc  est  cor- 
pus,  vel  molle  certe  et  imbecillibus  nervis  intentum 
est ,  satis  est  collocare  id  in  sedili ,  et  ex  duobus  minis- 
tris  alteri  imperare ,  ut  caput  lati  scapularum  ossis  le- 
niter  reducat,  alteri  ut  brachium  extendat;  ipsum 
posteriore  parte  residentem  humerum  sub  ala  ejus 
cogere,  simulque  et  ille  latum  os,  et  altera.  manu 
brachium  ejus  ad  latus  impellere.  At  si  vastius  corpus, 
iiervive  robustiores  sunt ,  necessaria  est  spathula  lignea, 
quse  et  crassitudinem  duorum  digitorum  habet ,  et  Ion- 
gitudine  ab  ala  ad  digitos  pervenit;  in  qua  summa 
capitulumest  rotundum  et  leniter  caviim,  ut  reciperc 


400  A.  CORNELII  CELSI 

particulam  aliquam  ex  capite  humeri  possit.  In  ea  bina 
foramina  tribus  locis  sunt  inter  se  spatio  distantibus , 
inque  ea  lora  rnollia  conjiciuntur.  Ea  spalha ,  fascia  in- 
voluta,    quo  miuus  tactu  laedat,  ad  alam  a  brachio 
dirigitur  sic,  ut  caput  ejus  summas  alae  subjiciatur  : 
deinde    loris  suis  ad  brachium   deligatur;  uno   loco 
paulutn  iufra  humeri  caput,  altero   pauliim  supra  cu- 
bitum,  tertio  supra  manum :  cui  rei  protiniis  inter- 
valla  quoque  foraminum  apta  sunt.  Sic  brachium  de- 
ligatum  super  scalae  gallinarise  gradum  trajicitur,  ita 
altse,  ut  consistere  homo  ipse  uon  possit;  simulque  in 
alteram  partem  corpus  demittitur ,  in  alteram  brachium 
intenditur;  eoque  fit  ut  capiteligni  caput  humeri  im- 
pulsum  in  suam  sedem,  modo  cum  sono,  modo  sine 
hoc,  compellatur.  Multas  esse  ahas  rationes  scire  fa- 
cile    est,  uno  Hippocrate   lecto;  sed  non  alia   magis 
usu  comprobata  est.  At  si  in  priorem  partem  humerus 
excidit,  supinus  homo  collocandus  est,  fasciaque  aut 
habena  media  ala  circumdanda    est,   capitaque  ejus 
post  caput  hominis  ministro  tradenda ,  brachium  alteri; 
prsecipiendumque ,  ut  ille  habenam ,  hic  Itraehium  ex- 
tendat.  Deinde,  medicus  caput  quidem  hominis  sinis- 
tra  debet  repellere,  dextra  vero  cubitum  cum  humero 
attollere,  et  os  in  suam  sedem  compellere;  faeiliusque 
id  in  hoc  casu ,  quam  in  priore  revertitur.   P«.eposito 
humero,  lana  alre  subjicienda  est;  si  in  interiore  parte 
os  fuit,  ut  ei  opponatur  ;  si  in  priore,  ut  tamen  com- 
modiiis  deligetur.  Tum  fascia  primum  subala  obvoluta 
caput  ejus  debet  comprehendere,  deinde  perpectus  ad 
alteram  alam ,  ab  eacpie  ad   scapulas ,  rursus  que  ad 
ejusdem  humeri  caput  tendere,  ssepiiisque  ad  eamdem 
rationem  circumagi,donec  bene  idteneat.  Yinctus  hac 
ratione  humeruscommodiuscontinetur;  si  adductus  ad 
latus  est,  ad  id  quoquefascia  deligatur. 

Sect.  XVI.  In  cubito  autem   tria  coire  ossa,  hu- 


Lltt.  VIII.  SECT.  XVI.  4oi 

meri,et  radii,  et  cubiti  ipsius,  ex  his  qua  prima 
parte  hujus  voluminis  posita  sunt,  intelligi  potuit. 
Si  cubitus  qui  annexus  humero  est,  ab  hoc  excidit, 
radius  qui  adjunctus  est,  interdum  trahitur,  inter- 
dum  subsistit.  In  omnes  vero  quatuor  partes  excidcre 
cubituspotest;  sed,  si  in  priorem  prolapsus  est,  exten- 
tum  brachium  est,  neque  recurvatur;  si  in  posterio- 
rem,brachium  curvum  est,  neque  extenditur,  bre- 
viusque  altero  est ;  interdum  febrem  vomitumque  biiis 
movet:  si  in  exteriorem  iuterioremve,  brachium  por- 
rectum  est,  sed  paulum  in  eam  partern  a  qua  os  reces- 
sit,  recurvatur.  Quidquid  incidit,  reponendi  ratio  una 
est :  neque  in  cubito  tantum  est ,  sed  in  omnibus  quo- 
que  membris  longis,  quse  per  articulum  longa  testa 
junguntur.  Utrumque  membrum  in  diversas  partes 
extendere,  donec  spatium  inter  ossa  liberum  sit; 
tum  id  os.quod-  excidit,  ab  ea  parte  in  quam  prolap- 
sum  est,  in  contrariam  impellere.  Extendendi  tamen 
alia  atque  alia  genera  sunt ,  prout  nervi  valent,  aut 
ossa  huc  illucve  se  dederunt:  ac  modo  manibus  solis 
utendum  est,  modo  quaedam  alia  adhibenda.  Ergo  si 
in  priorem  partem  cubitus  prolapsus  est ,  extendi  per 
duos  manibus ,  interdum  etiam  habenis  adjectis ,  satis 
est :  deinde  rotundum  aliquid  a  lacerti  parte  ponendum 
est,  et  super  id  repente  cubitus  ad  humerum  impel- 
lendus  est.  At  in  aliis  casibus  commodissimum  est  ea- 
dem  ratione  brachium  extendere,  quae  fracto  humero 
supra  posita  est,  et  tum  ossa  reponere.  Reliqua  ciua- 
lio  eadem  est,  quae  in  omnibus:  celerius  tamen  et  sae- 
pius  id  resolvendum  est ,  multoque  magis  aqua,  calida 
fovendum,  et  diutius  ex  oleo  et  nitro  ac.sale  perfri- 
candum.  In  cubito  enim  celerius  quam  in  ullo  alio  ar- 
liculo,sive  extra  remansit,  sive  intus  revertit,  callus 

34. 


402  A.  CORNELII  CELSI 

circumdatur,  isque  si  per  quietem  increvit ,  flexus  il- 
lius  postea  prohibet. 

Sect.  XVII.  Manus  quoque  in  omnes  quatuor  par- 
tes  prolabitur.  Si  in  posteriorem  partem  excidit ,  por- 
rigi  digiti  non  possunt ;  si  in  priorem ,  non  inclinantur ; 
si  in  alterutrum  latus,  manus  in  contrarium,  id  est, 
aut  ad  pollicem ,  aut  ad  minimum  digitum  convertitur. 
Reponi  non  dimcillime  potest.  Super  durum  locum  et 
renitentem  ex  altera  parte  intendi  manus,  ex  altera 
brachium  debet  sic,  ut  prona  sit,  si  in  posteriorem 
partem  os  excidit;  supina,  si  in  priorem;  si  in  inte- 
riorem  exterioremve ,  in  latus.  Ubi  satis  nervi  diducti 
sunt,  si  in  alterutrum  latus  procidit,  manibus  in  con- 
trarium  repellendum  est.  At  his  quse  in  priorem  poste- 
rioremve  partem  prolapsa  sunt ,  super  imponendum 
durum  aliquid,  idque  supra  prominens  os  manu  urgen- 
dum  est,  per  quod  vis  adjecta  os  facilius  in  suam  sedem 
compellit. 

Sect.  XVIII.  In  palma  quoque  ossa  interdum  suis 
sedibus  promoventur,  modo  in  priorem  partem,  modo 
in  posteriorem  :  in  latus  enim  moveri ,  paribus  ossi- 
bus  oppositis ,  non  possunt.  Signum  id  solum  est ,  quod 
omnium  commune  est ;  tumor  ab  ea  parte  iu  quam 
os  venit;  sinus  ab  ea  a  qua  recessit :  sed  sine  inten- 
tione  digito  tantummodo  bene  pressum  os,  in  suam 
sedem  revertitur. 

Sect.  XIX.  At  in  digitis  totidem  fere  casus,  eadem- 
que  signa  sunt  qua?  iu  mauibus  :  sed  in  his  extenden- 
dis  non  seque  vi  opus  est ,  quiim  et  articuli  breviores , 
et  nervi  minus  validi  sint.  Super  mensam  tantummodo 
intendi  debent,  qui  vel  in  priorem,  vel  in  posteriorem 
partem  exciderunt;  tiim  jam  palma  compelli :  at  id 
quod  in  Iatus  elapsum  est,  digitis  medici  rcstitui. 

Sect.  XX.  Quimi  de  his  dixerim ,  de  iis  quoque  quaj 


LIB.  VIII.  SECT.  XX.  4o3 

in  crurihus  sunt,  videri  possum  dixisse  :  siquidem 
etiam  in  hoc  casu  qusedam  simililudo  est  femori  et 
humero ,  tibire  et  cubito ,  pedi  et  manui.  Quaedam  ta- 
men  separatim  quoque  de  his  dicenda  sunt.  Femur  in 
omnes  quatuor  partes  promovetur,  sajpissime  in  inte- 
riorem ,  deinde  in  exteriorem ,  raro  admodum  in  prio- 
rem  aut  posteriorem.  Si  in  interiorem  partem  prolap- 
sum  est,  crus  lougius  altero  et  valgius  est;  extra  enim 
pes  ultimus  spectat :  si  in  exteriorem ,  brevius  varum- 
que  iit,  et  pes  intus  inclinatur;  calx  ingressu  terram 
non  contingit ,  sed  planta  ima ;  meliusque  id  crus  supe- 
rius  corpus  quam  in  priore  casu  fert,  minusque  baculo 
eget.  Si  in  priorem,  crus  extensum  est,  implicarique 
non  potest ,  alteri  cruri  ad  calcem  par  est :  sed  ima 
planta  minus  in  priorem  partem  inclinatur,  dolorque 
in  hoc  casu  pra?cipuus  est,  et  maxime  urina  supprimi- 
tur.  Ubi  cum  dolore  inflaminatio  quievit,  commode 
ingrediuntur,  rectusque  eorum  pes  est.  Si  in  posterio- 
rem,  extendi  non  potest  crus,  breviusque  est;  ubi 
constitit,  calx  quoque  terram  non  contingit.  Magnum 
autem  femori  periculum  est ,  ne  vel  difliculter  repona- 
tur,  vel  repositum  rursiis  excidat.  Quidam  semper  ite- 
rum  excidere  contendunt;  sed  Hippocrates  et  Diocles, 
et  Philotimus ,  et  Nileus ,  et  Heraclides  Tarentinus , 
clari  admodum  auctores ,  ex  toto  se  restituisse  memo- 
ria3  prodiderunt :  neque  tot  genera  machinamentorum 
ad  extendendum  in  hoc  casu  femur ,  Hippocrates,  An- 
dreas,  Nileus,  Nymphodorus,  Protarchus,  Heraclides,  fa- 
ber  quoque  quidam,  reperissent,  si  id  frustra  esset.  Sed 
ut  hsec  falsa  opinio  est,  sic  illud  verum  est:  quum  ibi 
valentissimi  nervi  musculique  sint,si  suum  roburhalDent, 
vix  admittere :  si  non  habent,  repositum  non  continere. 
Tentandum  igitur  est ,  et  si  tenerius  membrum  est , 
satis  est  habenam  alteram  ab  inguine ,  alleram  a  genu 


404  A.  CORNELH  CELSI 

intendi :  si  validius ,  melius  adducent  qui  easdem  ha- 
l>enas  ad  valida  bacula  deligarint :  quumque  eorum 
fustium  imas  partes  oppositae  morae  objecerint,  supe- 
rioresque  ad  se  utraque  manu  traxerint.  Etiamnum  va- 
lentius  intenditur  membrum  super  scamnum ,  cui  ab 
utraque  parte  axes  sunt  ad  quos  habense  illae  deligan- 
tur,  qui  ut  in  torcularibus  conversi,  rumpere  quoque, 
si  quis  perseveraverit,  non  solum  extendere  nervos, 
sed  et  musculos  possunt.  Collocandus  autem  homo  su- 
per  id  scamnum  est ,  aut  pronus ,  aut  supinus ,  aut  in 
latus  sic,  ut  semper  ea  pars  superior  sit  in  quam  os 
prolapsum  est,  ea  etiam  inferior,  a  qua  recessit.  Ner- 
vis  extensis,  si  in  priorem  partem  os  venit,  rotundum 
aliquid  super  inguen  ponendum,  subitoque  super  id 
genu  adducendum  est  eodem  modo ,  eademque  de  causa 
qua  idem  in  brachio  fit;  protinusque,  si  complicari  fe- 
mur  potest ,  intus  est.  In  cseteris  vero  casibus,  ubi  ossa 
per  vim  paulum  inter  se  recesserunt ,  medicus  debet  id 
quod  eminet,  retro  cogere,  minister  contra  inde  coxam 
propellere.  Reposito  osse ,  nihil  aliud  novi  curatio 
requirit,  quam  ut  diutius  is  in  lecto  detineatur,  ne  si 
motum  adliuc  nervis  laxioribus  femur  fuerit,  rursiis 
erumpat. 

Sect.  XXI.  Genu  vero  et  in  exteriorem ,  et  in  inte- 
riorem ,  et  in  posteriorem  partem  excidere  notissimum 
est:  in  priorem  non  prolabi  plerique  scripserunt;  po- 
testque  id  vero  proximum  esse,  quiim  inde  opposila 
patella,  ipsa  quoque  caput  tibise  contineat.  Meges  ta- 
men  eum  cui  id  in  priorem  partem  excidisset,  a  se 
curatum  esse  memorise  prodidit.  In  his  casibus  intendi 
nervirationibus  iisdem  quas  in  femore  retuli,  possunt. 
Et  id  quidem  quod  in  posteriorem  partem  excidit ,  eo- 
dem  modo,  rotundo  aliquo  super  poplitem  imposito, 
adductoque  eo  crure ,  recondilur.  Caetera  vero  mani- 


LIB.  VIII.   SECT.  XXV.  4oj 

bus  simul ,  dum  ossa  iu  diversas  partes  coinpelluutur. 

Sect.  XXII.  Talus  in  oinnes  partes  prolabitur. 
Ubi  in  interiorem  partem  excidit ,  ima  pars  pedis 
in  exteriorem  partem  converlitur;  ubi  huie  eontra- 
rius  casus,  contrarium  etiamsignum  exstat :  si  in  prio- 
rem  partem  erumpit  ,  a  posteriore  latus  nervus  du- 
rus  et  intentus  est,  simusque  is  pes  est :  si  in  posterio- 
rem,  calx  pene  conditur,  planta  major  fit.  Reponitur 
autem  is  quoque  per  manus ,  prius  in  diversa  pede  et 
crure  diductis.  Et  in  hoc  qnoque  casu  diutius  in  lec- 
tulo  perseverandum  est,  ne  is  talus  qui  totum  corpus 
sustinet,  parum  confirmatis  nervis,  ferendo  oneri  ce- 
dat  :  rursusque  prorumpat.  Calceamentis  quoque  hu- 
milioribus  primo  tempore  utendum ,  ne  vinctura  talum 
ipsum  laedat. 

Sect.  XXIII.  Plantae  ossa  iisdem  modis  quibus  in 
manu,  prodeunt,  iisdemque  reconduntur.  Fascia  tantum- 
modo  calcem  quoque  debet  comprehendere,  ne  quum 
mediarn  plantam  imumque  ejus  vinciri  necesse  est, 
liber  talus  in  medio  relictus,  materiam  pleniorem  reci- 
piat,  ideoque  suppiiret. 

Sect.  XXIV.  In  digitis  nihil  ultra  fieri  deliet  quam 
quod  in  his  qui  sunt  in  manu ,  positum  est :  potest  ta- 
men  conditus  articulus  medius  aut  summus  canaliculo 
aliquo  contineri. 

Sect.  XXV.  Haec  facienda  sunt  in  his  casibus,  ubi 
sine  vulnere  ossa  exciderunt.  Hic  quoque  et  ingens  pe- 
riculum  est;  et  eo  gravius ,  quo  majus  membrum  est, 
quove  validioribus  nervis  aut  musculis  continetur.  Ideo- 
que  in  humeris  femoribusque  metus  mortis  est :  at  si 
reposita  ossa  sunt,  spes  nulla  est;  non  repositis  autem, 
nonnullum  periculum  est :  eoque  major  in  utroque 
timor  est,  quo  propius  vulnus  articulo  est.  Hippocrates 
nihil  tuto  reponi  posse ,  praeter  digitos ,  et  plantas ,  et 


4o6  A.  CORNELII  CELSI 

manus ,  dixit ;  atque  in  his  quoque  diligenter  esse  agen^ 
dum ,  ne  praecipitentur  segri.  Quidam  brachia  quoque 
et  crura  reposuerunt ;  et  ne  cancri  distentionesque  ner- 
vorum  orirentur,  sub  quibus  in  ejusmodi  casu  fieret 
mors  matura ,  sanguinem  ex  brachio  miserunt.  Veruui 
ne  digitus  quidem,  in  quo  minimum,  ut  malum, 
sic  etiam  periculum  est,  reponi  debet,  aut  in  in- 
flammatione  ,  aut  postea ,  quum  jam  vetus  res  est. 
Si  reposito  quoque  osse,  nervi  distenduntur,  rursus  id 
protkius  expellendum  est.  Omne  aulem  membrum 
quod  cum  vulnere  loco  motum,  neque  repositum  est, 
sic  jacere  convenit,  ut  maxime  cubantem  juvat :  tan- 
tum  ne  moveatur,  neve  dependeat.  In  omni  quoque 
tali  morbo  magnum  ex  longa  fame  praesidium  est;  deinde 
ex  curatione  eadem  quse  proposita  est,  ubi  ossibus  frac- 
tis  vuluus  accessit.  Si  nudum  os  eminet,  impedimento 
semper  futurum  est:  ideo  quod  excedit,  abscindendum 
est,  imponendaque  super  arida  linamenta  sunt,  etme- 
dicamenta  non  pinguia;  donec  quae  sola  esse  in  ejus- 
modi  re  sanitas  potest,  veniat :  nam  et  debilitas  sequi- 
tur,  et  tenuis  cicatrix  inducitur,  quse  necesse  est  facile 
noxae  postea  pateat. 


INDEX    SECTTONUM 

CELSI   MEDICINiE. 


LIBER    I. 


XRjEFATIO. 

Sect.  I.  Quemadmodum  sanos  agere  conveniat. 

II.  Quae  imbecillis  servanda  sint. 

III.  Observationes  quaedam ,  prout  res  novae  in- 
cidunt,  et  corporum  genera,  et  sexus,  etseta- 
tes,  et  tempora  auni  sunt. 

IV.  De  his,  qui  aliqua  parte  corporis  laborant, 
et  primum  de  his,  quibus  caput  infirmum  est. 

V.  De  his,  quilippitudine,  gravedine,  destillatione, 
tonsillisque  laborant. 

VI.  Ad  solutam  alvum  remedia. 

VII.  Remedia  ad  coli  dolorem. 

VIH.  Quse  agenda  sint  stomacho  laborantibus. 

IX.  Quid  observaudum  sit  dolore  nervorum  la- 
borantibus. 

X.  Observatio  in  pestilentia. 

LIBER    II. 

Sect.  I.  Quae  anni  tempora,  quae  tempestatum  genera, 
que  partes  aetatis,  qualia  corpora  veltuta,  vel 
morbis  opportuna  sint,  et  quod  valetudinis  ge- 
nus  in  quoque  timeri  possit. 
II.  De  signis  adversae  valetudinis  futurae. 


4o8  INDEX   SECTIONUM. 

III.  Quse  bona  in  aegrotantibus  signa  sint. 

IV.  Mala  signa  aegrotantium. 

V.  De  signis  longse  valetudinis. 
"VI.  De  indiciis  rnortis. 

VII.  De  no  tis,  quas  aliquis  in  singulis  morborum 

generibus  habere  possit. 
VHL  Quee  nota?  in  quoque  morbi  genere  vel  spem 

vel  pericula  ostendant. 

IX.  De  morborum  curationibus. 

X.  De  sanguinis  detractione  per  venas. 

XI.  De  sanguinis  detractione  per  cucurbitulas. 

XII.  De  dejectione. 

XIII.  De  vomitu. 

XIV.  De  frictione. 

XV.  De  gestatione. 

XVI.  De  abstinentia. 

XVII.  De  sudore. 

XVIII.  Qui  cibi  potionesque,  aut  valentis  aut  me- 
diae  aut  iinbecillae  materiae  sint. 

XIX.  Quae  natura  ac  proprietas  cujusque  rei  sit , 
qua  vescimur. 

XX.  De  bis,  quae  boni  succi  sunt. 

XXI.  De  his,  quae  mali  succi  sunt. 

XXII.  Quae  res  lenes,  quaeve  acres  sint. 

XXIII.  De  his ,  quae  crassiorem ,  quaeve  tenuio- 
rem  piluitam  faciunt. 

XXIV.  De  his,  quae  stomacho  idoneasunt. 

XXV.  Quae  res  aliense  stomacho  sint. 

XXVI.  De  his,  quae  inflant. 

XXVII.  De  his,  quae  calefaciunt,  aut  refrigerant. 

XXVIII.  De  his ,  quae  intus  facile  corrumpuntur. 

XXIX.  De  his,  quae  alvum  movent. 

XXX.  De  his,  quae  alvum  adstringunt. 

XXXI.  De  his ,  quae  urinam  movent. 


INDEX    SECTIONIJM.  /,00. 

XXXII.  De  his,  qiue  ad  somnum  apta  sirat. 

XXXIII.  De  his,  quse  materiam  evoeant. 

LIBER    III. 

Sect.  I.  De  morborum  generibus. 

II.  Quomodo  morbi  cognoscantur ,  et  an  iucres- 
cant,  an  minuantur;  et  qua  ratione  ab  initio, 
qui  languere  incipit ,  curari  debeat. 

III.  De  febrium  generibus. 

IV.  De  curationum  diversis  generibus. 

V.  De  febrium  speciebus,  et  singularum  curatio- 
nibus:  et  primo,  quando  cibus  febricitantibus 
dandus  sit. 

VI.  Quando  potiones  febricitantibus  dari  expe- 
diat. 

VII.  Quomodo  pestilentes  febres  curari  debeant. 

VIII.  Curatio  semitertianee  febris  ,  quae  ^purpi- 
touo?  dicitur. 

IX.  Curatio  lentarum  febrium. 

X.  Remedia  in  febribus  ad  capitis  dolorem ,  et 
pracordiorum  inflammationem ,  et  ariditatem 
et  scabritiem  linguse. 

XI.  Remedia  conlra  frigus  ,  quod  febrem  prae- 
cedit. 

XII.  Curatio  horroris  in  febribus. 

XIII.  Curatio  quotidianae  febris. 

XIV.  Curatio  tertianee  febris. 

XV.  Curatio  quartanse  febris. 

XVI.  Curatio  duarum  quartanarum. 

XVII.  Curatio  quotidianse  febris ,  quae  ex  quar- 
tana  facta  sit. 

XVIII.  De  tribus  insania?  generibus  :  et  primo  , 
de  ejus  curatione  quaj  a  Gra?cis  «ppevlTtc  dicitur. 

35 


4io  ENDEX  SECTIONUM. 

XIX.  De  cardiacis. 

XX.  De  lethargicis. 

XXI.  De  hydropicis. 

XXII.  De  tabe,  et  ejus  speciebus. 
XXin.  De  comitiali  morbo. 

XXIV.  De  regio  morbo. 

XXV.  De  elephantia. 
XXYI.  De  attonitis. 

XXVII.  De  resolutione  nervorum. 

LIBER    IV. 

Sect.  I.  De  humani  corporis  interioribus  sedibus. 

II.  De  curationibus  morborum,  qui  nascuntur  a 
capite. 

III.  De  cervicis  morbis. 

IV.  De  faucium  morbis  :  et  primum ,  de  angina. 

V.  De  stomachi  morbis. 

VI.  De  laterum  doloribus. 

VII.  De  viscerum  morbis :  et  primo ,  de  pulmone. 

VIII.  De  hepaticis. 

IX.  De  lienosis. 

X.  De  renum  morbis. 

XI.  De  intestinorum  morbis  :  et  primo ,  de  eho- 
lera. 

XII.  De  cceliaco,  ventriculi  morbo. 

XIII.  De  tenuioris  intestini  morbo. 

XIV.  De  morbo  intestini  plenioris, 

XV.  De  torminibus. 

XVI.  De  lsevitate  intestinorum. 

XVII.  De  lumbricis  alvum  occupantibus. 
XVIH.  De  tenesmo. 

XIX.  De  ventris  fluxu. 

XX.  De  vulvse  morbo. 

XXI.  Be  seminis  nimia  ex  naturalibus  profusione. 


INDEX   SECTIONUM.  Mi 

XXII.  De  coxarum  morbis. 

XXIII.  De  genuum  dolore. 

XXIV.  De-mauuum  et  pedum  articulorumque 
vitiis. 

XXV.  De  refectione  convalescentium  a  morbo. 

LIBER    V. 

Sect.  I.  De  simplicibus  facultatibus  quarumcumque  re- 
rum ,  et  quibus  medicamenta  sunt :  et  primo , 
de  his  quoe  sanguinem  supprimunt. 

II.  Quae  vulnus  glutinent. 

III.  Quae  concoquant ,  et  moveant  pus. 

IV.  Quae  aperiant  vulnera. 

V.  Quse  purgent. 

VI.  Quae  rodant. 

VII.  Quae  exedant  corpus. 

VIII.  Quae  adurant. 

IX.  Quae  crustas  ulceribus  inducant. 

X.  Quae  crustas  ulceribus  resolvant. 

XI.  Quae  discutiant  ea ,  quae  in  aliqua  parte  cor- 
poris  coierunt. 

XII.  Quae  evocent,  et  educant. 

XIII.  Quae  exasperata  laevent. 

XIV.  Quae  carnem  nutriant,  et  ulcus  impleant. 

XV.  Quae  molliant. 

XVI.  Quae  cutem  purgent. 

XVII.  De  mixturis  simplicium  rerum ;  et  de  ra- 
tione  ponderum. 

XVIII.  De  malagmatis. 

XIX.  De  emplastris. 

XX.  De  pastillis. 

XXI.  De  pessis. 

XXII.  De  medicamentis ,  quibus  aridis  utimur. 


4 12  INDEX    SECTIONUM. 

XXIII.  De  antidotis ,  et  quibus  malis  opitulen- 
tur. 

XXIV.  De  acopis. 

XXV.  De  catapotiis. 

XXYI.  De  quinque  generibus  noxarum  corporis. 

XXVII.  De  vulneribus,  quae  per  morsus  infe- 
runtur,  eorumque  curationibus. 

XXVIII.  De  iuterioribus  ulceribus ,  quae ,  aliqua 
corporum  parte  corrupla  nascuntur. 


LIBER    VI. 


Sect.  I.  De  vitiis  singularum  corporis  partium. 

II.  De  porrigine. 

III.  De  sycosi. 

IV.  De  areis. 

V.  De  varis ,  et  lenticulis ,  et  ephelide. 

VI.  De  oculorum  morbis :  et  primo ,  de  his  qui 
lenibus  medicamentis  curantur. 

VII.  De  aurium  morbis. 

VIII.  De  narium  morbis. 

IX.  De  dentium  dolore. 

X.  De  tonsillis. 

XI.  De  oris  ulceribus. 

XII.  De  linguoe  ulceribus. 

XIII.  De  parulidibus  et  ulceribus  gingivarum. 

XIV.  De  uvse  morbo. 

XV.  De  cancro  oris.' 

XVI.  De  parotidibus. 

XVII.  De  umbilico  prominente. 

XVIII.  De  obscoenarum  partium  vitiis. 

XIX.  De  digitorum  ulceribus. 


INDEX   SECTIONUM.  41 3 

LIBER    VII. 

PRiEFATro.  De  Chirurgica ,  et  qui  in  ea  claruerint, 
et  qualis  esse  Chirurgus  debeat,  et  quid  hoc 
in  libro  describatur. 

Sect.  I.  De  luxatis. 

II.  De  his,  quse  per  se  intumescunt,  quomodo 
incidenda  et  curanda  sint. 

III.  De  bonis  malisve  signis  suppurationum. 

IV.  De  fistulis. 

V.  De  telis  e  corpore  extrahendis. 

VI.  De  gangliis  ,  et  meliceride ,  et  atheromate , 
et  steatomate ,  capilis  tuberculis. 

VII.  De  oculorum  vitiis ,  quse  scalpello  et  manu 
curantur. 

VIII.  De  aurium  morbis,  qui  manu  et  scalpello 
curantur. 

IX.  Curta  in  auribus ,  labrisque  ac  naribus ,  quo- 
modo  sarciri  et  curari  possint, 

X.  De  polypo. 

XI.  De  ozaena. 

XII.  De  oris  vitiis ,  quae  manu  et  ferro  curantur. 

XIII.  De  cervicis  vitiis. 

XIV.  De  umbilici  vitiis. 

XV.  Quomodo  aqua  hydropicis  emittatur. 

XVI.  De  ventre  ictu  perforato  ,  et  intestinis  vul- 
neratis. 

XVII.  De  interiore  membrana  abdominis  rupta. 

XVIII.  De  testiculorum  natura  et  uiorbis. 

XIX.  De  testiculorum  curationibus  communibus: 
et  primo ,  de  incisione  inguinis ,  vel  scroti. 

XX.  De  inteslini  in  scrotum  devoluti  curatione. 

XXI.  De  omenti  in  scrotum  prolapsi  curatione. 

XXII.  De  ramicis  curatione. 

35. 


4i4  INDEX   SECTIONUM. 

XXIII.  De  carne ,  quae  inter  tunicas  testiculorum 
concrevit,  et  de  nervo  indurato. 

XXIV.  De  ramice  inguinis. 

XXV.  Ad  tegendam  glandem  colis ,  si  nuda  est. 

XXVI.  De  urinaj  reddendae  difficultate  et  cura- 
tione. 

XX VII.  De  cancro  qui,  iiicisa  vesica ,  nascitur. 

XXVIII.  Si  naturalia  feminarum  non  admittunt 
concubitum,  quomodo  curari  conveniat. 

XXIX.  Qua  ratione  partus  emortuus  ex  utero 
excutiatur. 

XXX.  De  ani  vitiis. 

XXXI.  De  varicibus. 

XXXII.  De  digitis  cokarentibus ,  et  curvatis. 

XXXIII.  De  gangrsena. 

LIBER    VIII. 

Sect.  I.  De  positu  et  figura  ossium  totius  humani  cor- 
poris. 

II.  Ossa  vitiata  et  corrupta  quibus  signis  cognos- 
cantur,  et  qua  ratione  curentur. 

III.  Quomodo  os  excidatur;  et  de  modiolo,  et 
terebra,  ferramentis  ad  id  paratis. 

IV.  De  calvaria  fracta. 

V.  De  naso  fracto. 

VI.  De  auribus  fractis. 

VII.  De  maxilla  fracta ,  et  quibusdam  ad  omnia 
ossa  pertinentibus. 

VIII.  De  jugulo  fracto. 

IX.  De  costis  fractis. 

X.  De  humerorum ,  brachiorum,  femorum ,  cru- 
rum,  digitorum  fractorum,  vel  evulsorum , 
communibus  curationibus. 


INDEX   SECTIONUM.  4*5 

XI.  De  ossibus  luxatis. 

XII.  De  maxillaluxata. 

XIII.  De  capite  luxato. 
XJV.  De  spina  luxata, 

XV.  De  humero  luxato. 

XVI.  De  cubito  luxato. 

XVII.  De  manu  luxata. 

XVIII.  De  palma  luxata. 

XIX.  De  digitis  luxatis. 

XX.  Defemore  luxato. 

XXI.  De  genu  luxato. 

XXII.  De  talo  luxato. 

XXIII.  De  planta  luxata. 

XXIV.  De  digitis  luxatis. 

XV.  De  his  quae ,  cum  vulnere ,  loco  moventur. 


INDEX   MORBORUM. 


A. 

Abcessus  miuuti. 

237 

Abdominis  membrana  rupta. 

33  r 

Abstinentia  cnrationis  initinm. 

74 

—  Duo  genera. 

idem 

Accessiones ,  in  febribns  attente  considerandae. 

96 

Acetum,  in  ore  retentum  prodest  aestuantibus ,  in 

balneo. 

27 

Acopa  varia. 

203 

A5cpox,op<5ttv. 

243 

JEgri  quam  minime  exasperandi  tristibus  notitiis. 

98 

iEsculapius  auctor  vetustissimus. 

7 

JEstas  periculosior  hieme. 

27 

JEta.s  media  tutissima. 

38 

AiytXw^. 

3io 

Alvus-quae  astringant  eam,  3o  et  83 ,  quse  solvant 

3o  et  84,  quid  requirat  cita. 

33 

Angina. 

148 

Antidota  varia. 

2or 

Ani  morbi. 

290 

—  Vitia  manu  curanda. 

258 

—  Lapsus  quid  requirat. 

293 

Aqua  frigida  infusa  quibus  prosit. 

25 

—  Intercus  quando  minime  terribilis. 

56 

Arearum  duo  genera. 

25r 

Articulorum  vitia  quando  solvi  possunt. 

57 

—  Quibus  fainiliaria,  quo  modo  curanda. 

177 

Ad6w.a. 

U9 

4i8  INDEX. 

Aspide  (ab)  percussus  quid  faciat.  228 

Autumnus  periculosissimus.  37 

Aurium  morbi.  272 

—  Quam  curatiouem  poscant.  273 

—  Cartilago  rupta  quomodo  sananda.  38 1 


B. 


Balneum  fervens  fatigatis,  non  idoneum.  25 

—  Quomodo  fatigati  levari  debeant.  26 

—  Quomodo  exusti  in  sole.  idem 

—  Ejus  usus  duplex.  75 
Brachium  fractum  quid  requirat.  3go 
BpoyjrojciQXn  ,  quomodo  sanetur.  326 

C. 

Calculosi  quibus  indiciis  cognoscuntur  345 

—  Eorum  curatio.  idem 
Calculus  arenosus.  349 

—  Ejus  curatio,  in  feminis.  35o 
Calefacientia  corpus.  3o 
Calor  qute  adjuvet.  35 

—  Quid  faciat  nimius.  idem 
Calvaria  percussa,  quid  requirat,  374 

—  Varise  curationes.  376 
Cancer.  288 

—  Ejus  indicia  et  curatio.  353 

—  Naturalium  in  feminis.  355 
Capitis  varia  tubercula.  3o5 
Capitis  mala.  25o 
Caput  grave  quid  nuntiet,  49 
Caput  infirmum.  32 
Carbunculus.  2  3o 


INDEX. 

4i9 

Catapotia  varia. 

203 

Cathartica  varia. 

181 

Causae  morborirai  abditae. 

■5 

—  Evidentes. 

10 

Cerebri  valuerati  notitiae. 

209 

XaXa^ia      * 

3o8 

Chironium  ulcus. 

235 

Chirurgo  necessariae  qualitates. 

296 

Cholera ,  quid  sit ,  quo  modo  sanetur. 

i63 

Cibus,  quis  ejus  modus. 

24 

—  Ordo. 

idem 

Ciborum  varia  genera. 

77 

—  Variae  qualitates. 

80 

Clavus. 

244 

Coitus  primus  solvit  morbos  infantiles. 

41 

Colis  inflammatio. 

285 

Colis  vitia  et  curatio. 

343 

Collyria  varia. 

2  56 

Comitialis  morbus  quomodo  sanandus. 

i3o 

Concubitus  quomodo ,  quando  habendus. 

22 

Condyloma. 

29i 

Conjecturalis  ars  medicina. 

48 

Cordis  percussi  notse. 

209 

Corpora  quee  rodant,  exedant. 

182 

—  Adurant. 

i83 

Corpus,  quid  habilissimum. 

38 

Costarum  fractarum  curatio. 

385 

Coxarum  dolores. 

176 

Crudum  ructans ,  quid  facere  debeat. 

23 

Crus  fractum  quid  poscat. 

39r 

Crustas,  quid  iuducat,  resolvat. 

i83 

Cubitus  fractus. 

391 

—  Delapsus  quid  velit. 

401 

Cucurbitularum  duo  sunt  genera. 

67 

420  INDEX. 

Curatio  morborum.  63 

Cutem  quid  purget.  184 
Cutis  in  vulnere  dura,  periculosa ;  tenuis,  commo- 

dissima.  217 

D. 

Dejectio ,  quando  movenda.  29 

—  Quid  agendum  ante.  idem 
Dejectio ,  quomodo  provocatur.  68 
Dejectiones  instantes.  49 
Delirium  a  capite  vulnerato.  54 
Democritus,  medicinaj  peritus. 

Dentium  dolores,  quam  curationem  exigant.  277 

Ata<ppay{/.a  r5 
Diaetetica,  ex  tribus  medicinae  partibus  difficillima.     11 

Dies  impares.  04 

Digitorum  ulcera.  293 

Digitorum  vitia  quomodo  recidenda.  36 1 

—  Prolapsi  quomodo  reducendi.  402 
Discutientia  medicamenta.  i83 
Destillatio  frequens  tabem  timendam  testatur.  49 
Dolor  articulorum.  5o 

—  A  partu  vehemens.  idem 

—  Circa  tempora  et  frontem.  idem 
Dolor  pulmonis.  54 
Dolores  capitis  quid  submoveat.  5-j 

—  In  febre  continenti  mortiferi.  58 

—  Subiti  in  sano  homiue  quid  denuntient.  60 
Auasvrepta  ,  quid  sit ,  quo  modo  sanetur.  168 

e: 

EyxavQtc-  309 

EtXsoc.  tffi 


INDEX. 

k-n 

EXeipavTtaatv,  quid  denuntiet,  quid  sanet. 

i33 

Empirici ,  qui  fuerint. 

9 

Emplastrorum  usus  et  nomina. 

(().>. 

Ej/.irpoaSoTovoi;* 

r/,6 

H?raTi}cov,  quid  denuntiet,  quid  sanet. 

160 

Ephelis. 

•2  52 

EirtvuxTtij.    • 

245 

Erasistratus,  quid  de  hydropisi  putaverit. 

12/i 

EpuatTTsXa?. 

219 

—  Duo  genera,  quomodo  curanda. 

220 

Exercitationes ,  quae  commoda?. 

23 

—  Quis  earum  finis  esse  debeat. 

24 

—  Quse  recte  sequantur. 

idem 

Extenuantia  corpus. 

27 

F. 

Fascia  lintea ,  ad  vulnus  deligandum  aptissima.         2 1 5 

Fatigati ,  quse  debeat  esse  eorum  disetetica. 

25 

—  Iis  potio  frigida  inutilis. 

26 

Fatigato  quotidianum  cubile  tutissimum  est. 

idem 

Faucium  exulceratio.       7 

i5o 

Febris  in  partu. 

61 

Febrium  variarum  signa. 

90 

—  Diversae  curationes. 

91 

Femur  promotum  quomodo  reponatur. 

4o3 

Fistulae  quando  secandae. 

3oo 

—  Quid  de  eis  Sostratus, 

3oi 

Fistularum  plura  genera. 

239 

Fracturarum  communia  remedia. 

388  et  392 

Frictio,  quando,  quo,  quandiu,  fieri  debeat.  70 

Frigus  quibus  inimicum.  35 

Frigus  in  febribus.  107 

Furunculus.  236 


36 


422                               INDEX. 

G. 

Gangrena  quando  et  quomodo  recidenda. 

36i 

rccyypaiva. 

22  1 

—  Quomodo  curanda. 

221 

Genu  prolapsum  quomodo  reponendum 

404 

Genuum  dolores. 

I77 

Gestatio ,  quibus  morbis  necessaria. 

74 

Gestationis  Asclepiades  auctor. 

71 

—  Plura  genera. 

73 

H. 

Haemorroides. 

229 

Hiems  salubris. 

37 

Horror  in  febribus. 

I08 

Humectantia  corpus. 

3o 

Humeri  fracti  curalio. 

389 

—  Delapsi  curatio. 

399 

Hydropisis  quomodo  curanda. 

122 

I. 


Incidere  corpora  mortuornm  nefarium  1 1 

—  Vivorum.  Ide  m 

Indicia  certa  mortis.  48 

Infibulandi  ratio.  344 

Inflationem,  quae  legumina  afferant.  83 

Insania  febricitantium.  1 1 3 

Insaniam  quid  tollat.  5y 

Integrum  corpus  quibus  signis  cognoscatur.  23 

Intestina  elapsa  quomodo  reponenda.  329 

Intestinorum  laevitas.  169 


INDEX.  4a3 

Inteslinorum  laevitas  quando  periculosa.  61 

—  Qusenam  ejus  signa.  Idem. 
Imbecillitas.  118 
Imbecilli  quae  debeat  esse  agendi  ratio.  22 

—  Exaliqua  corporis  parte.  32 
Impetiginis  quatuor  species.  247 
Implentia  corpus.  27 

J. 

Jecinoris  vulnerati  notae.  289 
Jejuno,  magis  nocens  jejuni  serpentis  morsus.         228 

Jugulum  fractum  quomodo  curandum.  383 


K. 


Kapjcivwfxa. 

23l 

KaTacrTayfxb?  xsiyaXaTo?. 

144 

KeipaXaiov  quid  denuntiet. 

141 

Kiipiov. 

242 

KoiXiaxb?  vo'(xoc. 

i65 

Xo'Xov  Dolens  quid  requirat. 

34 

Kov^uXwp.aTa ,  durata  quomodo  curanda. 

359 

Kpi6vi. 

307 

KwXiaxov  aXyv)|/,a. 

L. 
Labra  fissa  quomodo  sananda. 

166 

325 

Aayw©6aXjjL0i;. 

3i3 

Lenticulse. 

a52 

Lethargus-quomodo  curandus, 

120 

Lienis  masnus. 

52 

4*4                               INDE5 

L 

Lienis  inflatio. 

161 

Lienis  icti  notae. 

209 

Linguae  resolutio. 

144 

Linguae  ulcera. 

282 

Linguae    raembrana   infantibus 

quomodo   subse- 

canda. 

325 

Lippitudo. 

253 

Longum  morbum  optare  quando  utile. 

45 

Lotiones  ,  ab   Asclepiade  vituperatae  :  quibus 

in 

morbis  adhibendae. 

69 

Lumbrici  quomodo  fugandi. 

170 

M. 

Malagmata. 

io5 

—  Quomodo  misceantur ,  eorum  usus  et  nomina.    1 86 

Manus  prolapsa  quid  requirat. 

402 

Maxilla  fracta  quid  requirat. 

382 

—  mota  sedibus  suis  quomodo 

reducatur. 

397 

Medici-primi  philosophi. 

8 

Medicina-ejus  origo. 

/ 

—  In  tres  partes  diyiditur. 

8 

—  Rationalis. 

9 

Medullae  discissae ,  notae. 

210 

Menstrua  deficieutia. 

5o 

Mixturae  variae. 

198 

Mollientia. 

184 

Morbi  ad  iram  deorum  relati. 

7 

Morbi  veris. 

38 

—  iEstatis. 

Idem. 

—  Autumni. 

Idem. 

—  Hiemis. 

39 

—  Infantium. 

4i 

—  Senectutis. 

Idem. 

INDEX.  4^5 

Morbos  acutos  quid  denuntiet  :  quid  sanet.  88 

Morborum  divisiones.  87 

Morborum  interiorum  sedes.  i38 
Morbus  Comitialis  regre  finitur  post  annum  quin- 

tum  et  vicesimum.  60 

Morbus  regius.  49 

Morbi  varii  quomodo  curandi.  224 

Mu^ptaatc-  268 

Mulier  gravida  acuto  morbo  facile  consumitur.  47 

Mupp/iwa.  244 

N. 

Narium  morbi  quomodo  curandi.  275 

Narium  carunculae.  276 

Narium  os  et  cartilago  fracta  quid  poscant.  38o 

Naturales  actiones  corporis ;  de  his  variae  opiniones.  1  o 
Naturalium  partium  morbos   quid  afferat,   quid 

sanet.  17.5 

Nervi  dolentes  objiciendi  labori  et  frigori.  35 

Nervorum  resolutio  quomodo  curanda.  i34 
Nervorum  tremor ,  quomodo  sanandus. 

Notae  quee  in  morbis  spem  aut  periculum  ostendunt  55 

O. 

Obesi  saepe  subito  moriuntur.  4 1 

Observationes  in  diseteticam  ex  novisrebus,  corpo- 

rum  generibus,  sexu,  aetatibus,  etc.  24  et  2  5 

Oculorum  resolutio.  267 

Oculorum  imbecillitas.  268 

Otug6o'tovo$.  146 

Ora,  quid  aperiat  in  corporibus.  181 

Ora  venarum,  fundentia  sanguinem  quomodo  tol- 

lenda.  359 


426  INDEX. 

Oris  ulcera.  280 

Ossium ,  positus ,  figurse  ,  nomina.  363 

—  "Vitia.  370 

—  Curatio.  371 
Ossa  suis  sedibus  mota  quomodo  curanda.  3p,5 
Ofctva  quid  sanaret  non  inventum.  222 


Palmas  ossa  promota ,  quo  modo  reducenda. 

402 

Palpebrae  cohaerentes. 

3ro 

Papularum  duo  genera. 

247 

Ilapom^sc. 

285 

TlapouXte^at. 

282 

Partus  eliditur  fusa  alvo. 

52 

Partes  naturales. 

33i 

—  Earum  vitia. 

3e2 

—  Remedia. 

334 

Pastillorum  facultates,  usus  et  nomina. 

197 

Pedis  ossa  prolapsa  quomodo  reponenda. 

4o5 

nepi7rvsup.C'Vta. 

i5g 

Pestilentia  imminente  qui  vivendum. 

36 

Phrenesis  febricitantium. 

n3 

<l>6sipia(jt<;. 

36i 

<J>tf/.wGK;. 

343 

<I>uys8Xov. 

237 

<J>up..a. 

236 

<J>u{j>.aTa. 

188 

Pituita. 

3i7 

Pituitam ,  quse  crassiorem  faciant. 

8r 

IIXsupTTt?. 

r57 

Polypum  quomodo  extirpandum. 

322 

INDEX. 

4*7 

Polypus. 

276 

Porrigo. 

i5o 

Potionum  varia  genera. 

79 

Potiones  quandiu  ministranda  in  febribus. 

99 

Praecordiorum  dolor. 

49 

Processus  lapsos  quid  denuntiet. 

398 

Ilpo7rT(0(7i(;. 

9.58 

Pulmonis  icti  notse. 

209 

Punctio  quomodo  facienda. 

328 

Pus. 

210 

Pus  quid  concoquat  et  moveat. 

181 

Pustularum  plura  genera. 

245 

R. 


Ramex  quomodo  curandus.  341 

Regius  morbus.  i3i 

Remissiones  in  febribus  attente  considerandae.  96 

Renum  affectio.  i63 

Renum  percussorum  notae.  209 


Sacer  ignis.  2  33 

Sanguis ,  quse  nuntiat  ejus  profluvium.  49 

Sanguinis  color  et  habitus  quid  demmtient.  67 

Sanguinis  exspuitio.  x5i 

Sanguinis  missio.  63 

—  Non  omnibus  bona.  64 

—  Quibus  in  morbis  adhibenda.  iderfi 

—  Qua  ex  parte  fieri  deb.eat.  66 


4aS                               INDF.X. 

—  Quomodo  supprimenda. 

67 

Sanguinis  profusio  suppressa. 

48 

Sanguinem ,  quid  supprimat. 

181 

Sanus  homo,  qui  agere  debeat. 

22 

Sauies. 

210 

Scabiem,  quid  denuntiet;  quid  sanet. 

246 

Sugiilata. 

296 

Septi  transversi,  percussi  notse. 

210 

Signa  adversae  valetudinis. 

4i 

—  Quae  bona  in  aegrotantibus, 

42 

—  Quae  mala. 

43 

—  Morlis  iustantis. 

46 

Signa  instantis  insaniae. 

53 

Signa  quae  in  variis  morbis  spem ,  aut  pericula  os 

tendunt. 

55 

Signa  singulorum  morborum. 

49 

Somno,  quid  aptum. 

85 

Spasmus,  a  frigore. 

38 

Siraap.05  xuvixos  ,  quo  modo  sanetur. 

143 

Spinae  fractae  curatio. 

387 

Sputa  quas  mala. 

58 

2raip6>.(op.a. 

3x4 

Stomachus  laborans  qui  reficiatur. 

34 

—  Infirmum,  quae  indicent. 

idem 

Stomacho  quae  sint  apiissima. 

82 

—  Aliena. 

idem 

Stomachi  percussi  nota. 

210 

Stomachi  exulceratio. 

i55 

Struma. 

235 

Succi  boni. 

80 

—  Mali. 

82 

—  Lenes. 

idem 

Suxwgi;. 

25l 

Sudor  duobus  modis  ehcitur. 

75 

INDEX.  429 

Sndor  frigidus,  in  acuta  febre  pesliferus.  47 

Suffusio.  3i5 

Suppurationes  qua?  pessimse.  5g 

Suppurationis  signa.  54 

—  Quum  oculis  non  patet.  55 


Tabes  quomodo  sanauda.  1 26 

Talus  prolapsus  quid  requirat.  4o5 

Teivsffy.0?.  171 

Tela  quomodo  extrabenda.  3o2 

TeVavo?.  146 

Tetanus  a  frigore.  38 

Tempestates  quae  opthnae ,  quae  pessimae.  t  3  7 
Tempus  anni.  Quae  sint  observanda  vere ,  aestate , 

autumno,  hyeme.  3a 

@npto)(j!.a.  23a. 

Tonsillae  inflammatae.  279 

—  Induratae.  324 

Tormina  quaudo  non  periculosa.  57 

Tubercula  callosa.  214 

Tussis.  i5i 


U. 


Y^po<po€ia.  225 
Ulcera ,  cum  cito  esse  desierunt  quid  timendum.        5i 

Ulceris  in  vulva  signa.  5i 

Umbilici  vitia.  326 

—  Quid  denuntiet,  quid  sanet.  327 

Unctio  exercitationem  recte  sequitur.  24 

Unctio ,  frictionis  omnino  dispar.  7  2 

Unguis.  388 


43o  INDEX. 

lCTtoyuGu;.  267 

Urina ,  quse  species  ejus  et  signa.  48 

Urina,  quae  signa  dare  possit  in  niorbis.  5i 

Urinaj  retentio.  344 

Urinam  quid  moveat.  85 

Uvse  inflammatio.  a83 

—  Amputatio.  324 


Valetudinis  adversae  instantis  signa.  37 

Varicurn  curalio.  36o 

Varos  curare  pene  ineptum.  25a 

Venenoruni  variorum  varia  remedia.  229 

Venae  fallaces  in  febre.  99 

Venti  qui  salubres.  38 

Venus  secundum  anni  tempora.  3i 

Ver  saluberrimum.  37 
Veratrum  album ,  comitiali  morbo  oppressis ,  insa- 

nientibus  quoque  bonum.  71 

Vermes  aurium.  273 

Vertebras  delapsas ,  quid  denuntiet.  3g8 

Victus  ratio  secundum  aetates.  3o 

Vitiligiuis  tres  species.  248 

Vomitus  ab  Asclepiade  rejectus.  28 

—  Quando  utilis.  idem 

—  Ne  sit  quotidianus.  29 

—  Quibus  juvetur.  idem 

—  Quid  post  vomitum  agendum.  idem 

—  Biliosis  necessarius.  7° 
Vomitum  quid  denuntiet.  48 
Vulnera  quid  glutinet.  181 
Vulnera  varia ,  quas  curationes  poscant.  207 
Vulvae  percussae  nota?.  2°9 


INDEX.  43i 

Vulvae  morbi.  174 

Vesica:  vulneratae ,  nofce.  2 1  o 


if^pocscpaXov.  142 


I 


* 


■